This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52013DC0574
REPORT FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE COUNCIL, THE EUROPEAN ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTEE AND THE COMMITTEE OF THE REGIONS Seventh Report on the Implementation of the Urban Waste Water Treatment Directive (91/271/EEC)
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Siódme sprawozdanie z wykonania dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (91/271/EWG)
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Siódme sprawozdanie z wykonania dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (91/271/EWG)
/* COM/2013/0574 final */
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Siódme sprawozdanie z wykonania dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (91/271/EWG) /* COM/2013/0574 final */
SPIS TREŚCI 1........... Wstęp............................................................................................................................ 3 2........... Ogólna ocena zgodności................................................................................................. 4 2.1........ Systemy zbierania........................................................................................................... 5 2.2........ Oczyszczanie wtórne...................................................................................................... 5 2.3........ Bardziej rygorystyczne oczyszczanie................................................................................ 5 2.4........ Duże miasta/źródła odprowadzające
duże ilości ścieków................................................. 8 2.5........ Obszary wrażliwe........................................................................................................... 8 3........... Trendy dotyczące zgodności........................................................................................... 8 4........... Ograniczenie zanieczyszczenia w
przeszłości i przyszłości................................................. 9 5........... Poprawa poprzez współfinansowanie............................................................................ 10 6........... Działania na rzecz zgodności z
wymaganiami prowadzone w przeszłości......................... 11 7........... „Nowe podejście” do promowania zgodności z wymaganiami........................................ 12 8........... Wnioski i perspektywy................................................................................................. 12 1. Wstęp Dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych[1] (zwana dalej „dyrektywą”) jest jednym z głównych instrumentów unijnej
polityki wodnej. Jej celem jest ochrona środowiska przed niekorzystnym wpływem
zrzutów ścieków komunalnych z obszarów zabudowanych (miast) oraz ulegających biodegradacji ścieków przemysłowych z sektora
rolno-spożywczego (np. zakładów przetwórstwa mleka, zakładów przemysłu
mięsnego, browarów itp.). Dyrektywa narzuca wymóg
odpowiedniego zbierania ścieków i reguluje ich zrzuty, poprzez określenie
minimalnego rodzaju oczyszczania ścieków, jaki należy zapewnić, a także
ustalenie maksymalnych dopuszczalnych wartości emisji lub głównych
zanieczyszczeń (ładunek organiczny i składniki odżywcze)[2]. Pełne
wykonanie dyrektywy stanowi warunek wstępny osiągnięcia celów środowiskowych
określonych w ramowej dyrektywie wodnej[3] UE i dyrektywie ramowej w sprawie strategii morskiej[4]. Wykonanie tej dyrektywy stanowi wyzwanie, przede wszystkim
z powodu aspektów związanych z finansowaniem i planowaniem głównych inwestycji
w infrastrukturę, na przykład systemy kanalizacji i oczyszczalnie. Niski poziom
wykonania dyrektywy może prowadzić do zanieczyszczenia rzek i jezior
substancjami organicznymi, a także do akumulacji nadmiernych ładunków
składników odżywczych (eutrofizacja)[5], mających
wpływ zwłaszcza na jeziora, wody przybrzeżne i morskie, które są szczególnie
wrażliwe. Zgodnie z opublikowanym niedawno sprawozdaniem z wykonania ramowej
dyrektywy wodnej[6] źródła punktowej emisji zanieczyszczeń nadal stanowią znaczny problem
w przypadku 22 % jednolitych części wód w UE. Eutrofizacja pozostaje istotnym
zagrożeniem w przypadku około 30 % jednolitych części wód w 17 państwach
członkowskich. Nieoczyszczone lub niedostatecznie oczyszczone przepływy zrzutów
ścieków znacznie przyczyniają się do tych problemów. Zanieczyszczenie ściekami może również przyspieszać utratę
różnorodności biologicznej oraz obniżać jakość zasobów wody pitnej lub wody w
kąpieliskach, stwarzając zagrożenia dla zdrowia publicznego. Takie zagrożenia
obejmują przypadki wystąpienia chorób przenoszonych przez wodę, zwłaszcza w
sytuacji ograniczonych zasobów wody, wystąpienia chorób powodowanych narażeniem
na zanieczyszczoną wodę w kąpieliskach (zanieczyszczenie substancjami organicznymi,
zanieczyszczenie zakwitem planktonu z powodu zbyt dużej ilości składników
odżywczych) lub spożyciem zanieczyszczonych ryb i owoców morza itp. Mogą one
również pociągać za sobą negatywne konsekwencje dla niektórych sektorów
gospodarki, na przykład turystyki lub sektora hodowli skorupiaków,
mięczaków i innych bezkręgowców wodnych[7]. Starania państw członkowskich w dążeniu do wykonania
dyrektywy przyniosły już znaczną poprawę w obszarze oczyszczania ścieków. W rezultacie
jakość wody w Europie w ostatnich dziesięcioleciach znacznie się poprawiła, zaś
wpływ zanieczyszczenia uległ zmniejszeniu[8]. Niemniej
jednak dyrektywy nie wykonano jeszcze w sposób pełny i problemy związane z zanieczyszczeniem
nadal się utrzymują. Komisja w swoim wniosku dotyczącym siódmego unijnego program działań w zakresie środowiska (7. EAP)[9] oraz nowym „Planie ochrony zasobów wodnych
Europy”[10] uznaje znaczenie tej dyrektywy i podkreśla, że konieczne jest
wznowienie działań w celu zapewnienia jej pomyślnego wykonania. W niniejszym siódmym sprawozdaniu z wykonania dyrektywy
opisano postępy poczynione do końca roku sprawozdawczego 2009/2010. W
sprawozdaniu zawarto także opis trendów dotyczących zgodności z wymaganiami i
przedstawiono nowe podejście dotyczące „propagowania zgodności z wymaganiami”
oraz prowadzone w ramach tego podejścia działania mające na celu informowanie
społeczeństwa i prowadzenie sprawozdawczości. Oprócz niniejszego sprawozdania
dostępny jest również załącznik z tabelami[11]
oraz bardziej szczegółowe techniczne „sprawozdanie”[12]. Luki w
publikacji niniejszego sprawozdania w odniesieniu do przedstawionych przez
państwa członkowskie danych wynikają bezpośrednio ze sposobu, w jaki w
przeszłości zorganizowane było zarządzanie danymi przez Komisję i państwa
członkowskie. W związku z powyższym służby Komisji proponują „nowe podejście”
również w odniesieniu do informacji na temat zgodności z wymaganiami i
zachęcają państwa członkowskie do dostarczenia bardziej aktualnych informacji
drogą elektroniczną na poziomie krajowym (zob. punkt 7). 2. Ogólna ocena zgodności Ocena zgodności ma na celu analizę stopnia zgodności z
wymaganiami dyrektywy, na podstawie informacji dostarczonych przez państwa
członkowskie. Ocena ta opiera się na zastosowaniu wytycznych i metodologii
dostępnych na platformie Reportnet Europejskiej Agencji Środowiska[13]. Przedstawione dane dotyczące
infrastruktury ściekowej są dostępne w bazie danych dotyczącej wody w ramach Europejskiego Systemu Informacji Wodnej, w postaci informacji o
przedłożonych rozliczeniach i odpowiednich oczyszczalniach.[14] Takie działania sprawozdawcze dotyczące wykonania dyrektywy
przyniosły spodziewane rezultaty. Po raz pierwszy 27 państw członkowskich
przedstawiło informacje na potrzeby sprawozdania i wszystkie w dużej mierze w
terminie. Sprawozdanie obejmuje informacje dotyczące prawie 24 000 miast o
liczbie ludności powyżej 2 000 mieszkańców (generujących zanieczyszczenia
odpowiadające 615 mln mieszkańców, tak zwanej równoważnej liczbie mieszkańców[15]). Prawie 18 000 z tych miast (lub 81 % ładunku zanieczyszczeń)
znajduje się w 15 państwach członkowskich, które przystąpiły do UE przed 2004
r. (kraje UE-15). Pozostałe miasta znajdują się w 12 państwach członkowskich,
które przystąpiły do UE w roku 2004 i 2007 (kraje UE-12). Ocenę zgodności przeprowadzono
dla 26 państw członkowskich, jako że w przypadku Rumunii przed 2010 r. nie
upłynął jeszcze żaden z terminów dotyczących zgodności, jakie uzgodniono w jej
traktacie o przystąpieniu. Chorwacja przystąpiła do UE dnia 1 lipca 2013 r. i
tym samym nie została uwzględniona w tych działaniach sprawozdawczych. W przypadku kilku innych państw członkowskich, które
przystąpiły do UE w roku 2004 lub 2007, dodatkowe terminy dotyczące zgodności
upłynęły w trakcie okresu sprawozdawczego omawianego w niniejszym sprawozdaniu.
Niemniej jednak wiele z miast znajdujących się w tych państwach będzie dopiero
musiało wywiązać się z terminów ustanowionych dla roku 2010 i późniejszych lat
i tym samym nie poddano ich ocenie w ramach niniejszego sprawozdania. Podsumowanie głównych wyników analizy wykonania dyrektywy
znajduje się poniżej (w celu zapoznania się ze szczegółowymi wynikami
poszczególnych państw członkowskich zob. tabela 1 w załączniku, gdzie znajdują
się również szczegółowe informacje na temat terminów, które upłynęły dla 12
państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r.). 2.1. Systemy zbierania W większości państw członkowskich UE zbieranie ścieków
przeprowadza się na bardzo wysokim poziomie, ze średnim stopniem zgodności
równym 94 % (wzrost z 92 %). Niektóre z 15 państw członkowskich osiągnęły nawet
zgodność na poziomie 100 %. Wszystkie państwa członkowskie utrzymały lub
poprawiły swoje poprzednie wyniki. Nadal są jednak kraje, w których ścieków się
nie odprowadza lub odprowadza się je jedynie częściowo. W pięciu państwach
członkowskich stopień zgodności w okresie 2009/2010 nadal był poniżej 30 % (BG,
CY, EE, LV, SI). 2.2. Oczyszczanie wtórne W okresie 2009/2010 w UE łącznie 82 % ścieków poddano
oczyszczaniu wtórnemu, zgodnie z przepisami dyrektywy, co stanowi poprawę o
cztery punkty procentowe w porównaniu z poprzednim sprawozdaniem. W czterech
państwach członkowskich osiągnięto zgodność na poziomie 100 %, a w kolejnych
sześciu odnotowano zgodność na poziomie co najmniej 97 %. Stopień zgodności w
państwach członkowskich UE-12 jest jednak znacznie niższy, jako że w tych
krajach jedynie 39 % ścieków poddaje się odpowiedniemu oczyszczaniu wtórnemu.
Jedynie w CZ, HU, LT i SK osiągnięto wyniki dotyczące zgodności na poziomie
między 80 a 100 %. 2.3. Bardziej rygorystyczne
oczyszczanie Ten rodzaj oczyszczania ścieków, znany również jako trzeci
etap oczyszczania, stanowi, w razie konieczności, uzupełnienie oczyszczania
wtórnego i ma na celu głównie wyeliminowanie składników odżywczych w celu
zwalczania eutrofizacji lub zmniejszenia zanieczyszczenia bakteriologicznego,
które może mieć wpływ na zdrowie ludzi (na przykład w przypadku stref wody
pitnej lub wody w kąpieliskach)[16].
Ogólny stopień zgodności wyniósł 77 %. Odnotowano jednak szczególne opóźnienia
we wprowadzeniu bardziej rygorystycznego oczyszczania w państwach członkowskich
UE-12, gdzie jedynie 14 % ścieków poddaje się odpowiedniemu oczyszczaniu. Z
drugiej strony w czterech krajach osiągnięto zgodność na poziomie 100 %. Rysunek 1: Wyniki dotyczące zgodności
na poziomie krajów UE-27, UE-15 i UE-12 w odniesieniu do art. 3 dyrektywy
(zbieranie ścieków), zaznaczone na zielono, w odniesieniu do art. 4
(oczyszczanie wtórne), zaznaczone na różowo, oraz w odniesieniu do art. 5
(bardziej rygorystyczne oczyszczanie), zaznaczone na niebiesko. Podano średnie
wartości, ważone wielkością danego państwa członkowskiego. Wyniki na poziomie UE-27, UE-15 i UE-12 przedstawiono na
rysunku 1[17]. Wartości w grupie krajów UE-15 są na ogół wysokie, a nawet
bardzo wysokie w takich krajach jak Niemcy, Niderlandy czy Austria. W grupie
krajów UE-12 wyniki są raczej niskie, zwłaszcza pod względem bardziej
rygorystycznego oczyszczania. W grupie krajów UE-27 wartości te są także wysokie i dosyć
podobne do wartości w grupie krajów UE-15 (choć nieznacznie niższe), a to z
uwagi na: a) względnie większą przydatność danych dotyczących
zbierania i oczyszczania ścieków w krajach UE-15. Na poziomie UE-15 upłynęły
już wszystkie terminy dotyczące zgodności, a zatem ilość ścieków poddawanych oczyszczaniu
zgodnie z przepisami dyrektywy jest duża, co wiąże się z dobrymi wynikami
dotyczącymi zgodności. b) mniejszą przydatność danych dotyczących zbierania i
oczyszczania ścieków w krajach UE-12, gdzie wyniki dotyczące zgodności dotyczą
tylko części miast w tych krajach, tj. tych miast, gdzie wprowadzono wymóg
zgodności przed 2009/2010. Rysunek 2: Wyniki dotyczące
zgodności z podziałem na poszczególne państwa członkowskie w odniesieniu do
art. 3 dyrektywy (zbieranie ścieków), zaznaczone na zielono, w odniesieniu do
art. 4 (oczyszczanie wtórne), zaznaczone na różowo i w odniesieniu do art. 5
(bardziej rygorystyczne oczyszczanie), zaznaczone na niebiesko. Kraje
zaklasyfikowano, przedstawiając najpierw te z najniższym stopniem zgodności w
odniesieniu do art. 5, a następnie w kolejności rosnącej zgodności. Na Słowacji
(art. 5) i w Rumunii (art. 3, 4 i 5) zamiast danych dotyczących zgodności
przedstawiono dane dotyczące „istniejących instalacji”, ponieważ terminy
dotyczące zgodności z przepisami tych artykułów dla tych krajów nie upłynęły
jeszcze przed końcem roku sprawozdawczego (dane dotyczące zgodności nie były
wymagane, lecz państwa członkowskie przedstawiły dane dotyczące zebranych i
oczyszczonych ścieków). Na Cyprze i Łotwie wyniki dotyczące zgodności wynoszą 0
%, ponieważ systemy zbierania i oczyszczalnie ścieków nie funkcjonowały jeszcze
w pełni w tych krajach w roku sprawozdawczym (2009). Niemniej jednak od tamtego
czasu dokonano znacznych postępów i aktualny stopień zgodności jest znacznie
wyższy. Wyniki krajowe przedstawione na rysunku 2 dotyczą danych i
sytuacji z roku 2009 lub najpóźniej roku 2010. Służby Komisji są świadome, że
od tamtego czasu w wielu państwach członkowskich, zwłaszcza tych z niskim
stopniem zgodności, dokonał się znaczny postęp i obecny stopień zgodności jest
często (znacznie) wyższy (zwłaszcza na Cyprze i Łotwie). 2.4. Duże miasta/źródła
odprowadzające duże ilości ścieków W niniejszym sprawozdaniu zidentyfikowano 585 dużych miast, spośród
których każde wytwarza ilość ścieków równą (lub wyższą) ilości ścieków
wytwarzanych przez 150 000 mieszkańców. Ładunek zanieczyszczeń wytwarzany tylko
przez te duże miasta stanowi 45 % całkowitego odprowadzanego ładunku
zanieczyszczeń. W tych 585 dużych miastach około 91 % ładunku zanieczyszczeń
poddaje się bardziej rygorystycznemu oczyszczaniu (najlepsze dostępne techniki
oczyszczania). W porównaniu z poprzednim sprawozdaniem, zgodnie z którym
jedynie 77 % istotnego ładunku zanieczyszczeń poddawano takiemu oczyszczaniu,
zaszła pod tym względem poprawa. Wśród tych dużych miast/źródeł
odprowadzających duże ilości ścieków występują jednak duże różnice pod względem
stopnia zgodności. Przykładowo, jedynie jedenaście z 27 stolic[18] państw członkowskich UE mogło
w 2010 r. pochwalić się „pełną zgodnością”, nawet w kontekście wymogów
dotyczących najbardziej rygorystycznego oczyszczania, jeśli takie stosowano
(zob. szczegółowe informacje na temat stolic UE w tabeli 2 i komentarzach w
załączniku). 2.5. Obszary wrażliwe Część terytorium UE oznaczona jako obszar wrażliwy lub
uważana za obszar wrażliwy zwiększyła się od czasu opublikowania poprzedniego
sprawozdania i w 2010 r. osiągnęła niemal 75 %. Najistotniejszy wzrost
powierzchni takich obszarów miał miejsce we Francji i Grecji. Szczegółowe
informacje na temat obszarów wrażliwych w państwach członkowskich UE są
dostępne w serwisie mapowym Europejskiego Systemu
Informacji Wodnej.[19] 3. Trendy dotyczące zgodności W ocenie postępów poczynionych w ramach dążeń do pełnej
zgodności z wymaganiami dyrektywy we wszystkich państwach członkowskich należy
rozróżnić kraje UE-15 i te państwa członkowskie, które przystąpiły do UE w 2004
i 2007 r. Wymogi dotyczące zgodności były regularnie zmieniane, głównie z
powodu rozszerzania Unii oraz w odniesieniu do okresów przejściowych, których
etapy określono w dyrektywie i które kolejno upływały. Wszystkie terminy
obowiązujące kraje UE-15 upłynęły dnia 31 grudnia 2005 r., ale w przypadku
krajów UE-12 terminy te upłyną dopiero wraz z końcowym ostatecznym terminem w
2018 r. Dane do roku 2004 dostępne są wyłącznie w odniesieniu do państw
członkowskich UE-15. W związku z tym pomiar postępów na poziomie wszystkich 27
państw członkowskich stał się możliwy dopiero wraz ze sporządzeniem piątego
sprawozdania (2005/2006). Zestawienie wszystkich wyników opublikowanych w
poprzednich sprawozdaniach Komisji pokazuje indykatywny wzrostowy trend w
osiąganiu zgodności. Jest tylko jeden wyjątek: spadek odnotowany przy
porównaniu szóstego sprawozdania z piątym, który wynikał z faktu, że wiele
państw członkowskich z gorszymi wynikami w wykonaniu dyrektywy nie przesłało
koniecznych informacji, jakie miały zostać uwzględnione w piątym sprawozdaniu
(2005/2006). Mimo tego, pozytywnym aspektem, jaki należy odnotować, jest to, że
porównanie danych z szóstego sprawozdania (2007/2008) z danymi ze sprawozdania
siódmego (2009/2010) pokazuje trend wzrostowy, ponieważ państwa członkowskie
UE-12 po raz pierwszy były związane zobowiązaniami/terminami dotyczącymi
zgodności, a jednak dane z tych krajów nie obniżyły ogólnych pozytywnych
wyników. Rysunek 3: Stopień zgodności na
przestrzeni lat: na niniejszym rysunku przedstawiono ewolucję zgodności z
wymogami dotyczącymi zbierania ścieków, ich oczyszczania biologicznego lub
wtórnego oraz oczyszczania bardziej rygorystycznego, na przestrzeni kilku
różnych sprawozdań z wykonania dyrektywy (od drugiego sprawozdania) w
odpowiednich latach sprawozdawczych (od 1998 r. do okresu 2009/2010). Nie we
wszystkich sprawozdaniach dostępne były wszystkie wyniki: w przypadku braku
takich wartości nie mogły one zostać przedstawione na rysunku, stąd przerwy w
ciągłości „linii trendu”. 4. Ograniczenie zanieczyszczenia w
przeszłości i przyszłości Komisja dokonała również oceny ograniczenia zanieczyszczenia, które
nastąpiło w wyniku wykonania dyrektywy, oraz spodziewanego dalszego
ograniczenia zanieczyszczenia w następnych latach, przy założeniu pełnej
zgodności. Ocenę taką przeprowadzono w ramach projektu FATE[20] (związanego z oceną losów i
skutków zanieczyszczeń w ekosystemach lądowych i morskich). W roku sprawozdawczym 2011/2012 Wspólne
Centrum Badawcze Komisji (JRC) opublikowało dwa sprawozdania[21], w których omówiono ładunki
zanieczyszczenia i ograniczenie zanieczyszczenia w wyniku wprowadzenia kilku
strategii politycznych UE (w tym ramowej dyrektywy wodnej, dyrektywy azotanowej
i dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych), w przeszłości
(1985-2005), oraz spodziewany ładunek zanieczyszczenia i ograniczenie
zanieczyszczenia w przyszłości (do 2020 r. przy założeniu, że rokiem referencyjnym
jest rok 2005). W odniesieniu do ograniczenia ilości składników odżywczych
w przeszłości, dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych przyniosła
pomyślne rezultaty w kwestii kontroli źródeł punktowej
emisji składników odżywczych, tym samym ograniczając ilość takich składników
odprowadzaną do wód powierzchniowych Europy. Opisano to w
jednym z wymienionych powyżej sprawozdań JRC: „Długoterminowe ładunki
składników odżywczych przedostające się do europejskich mórz”. Zgodnie z tym
sprawozdaniem, porównując szacunkowe ładunki składników odżywczych z 2005 r. z
tymi z roku 1991 w skali Europy kontynentalnej, całkowity odpływ azotu
zmniejszył się o 9 %, podczas gdy całkowity ładunek fosforu zmniejszył się o
około 15 %, głównie z powodu ograniczenia emisji ze źródeł punktowych. W
sprawozdaniu wskazano również, że w przypadku Morza Północnego i Morza
Bałtyckiego spadek ten związany był głównie z ograniczeniem źródeł punktowych
dzięki wdrożeniu zaawansowanego oczyszczania ścieków. W odniesieniu do przyszłych trendów, przy założeniu dotychczasowego
scenariusza postępowania (założenie: nie zastosowano żadnych środków mających
na celu złagodzenie wpływu składników odżywczych), jednym z głównych wniosków
zawartych w sprawozdaniu jest stwierdzenie, że realizacja takiego scenariusza
przyniosłaby zwiększenie emisji składników odżywczych ze źródeł lądowych do
2020 r. Przy założeniu pełnego wykonania dyrektywy dotyczącej oczyszczania
ścieków komunalnych, można by osiągnąć znaczne ograniczenie emisji ze źródeł
punktowych. W niektórych częściach Europy pełne wykonanie dyrektywy dotyczącej
oczyszczania ścieków komunalnych mogłoby jednak przynieść również (w ramach
pierwszego etapu) wzrost emisji ze źródeł punktowych w ramach emisji
nieodprowadzanych, zwłaszcza w dorzeczu dolnego Dunaju. Wynika to z tego, że w
małych aglomeracjach bez systemów odwadniania wprowadzono by bardziej
zorganizowane zbieranie i odprowadzanie ścieków, tworząc nowe źródła punktowe,
których nie ma obecnie. Choć może to zmniejszyć skuteczność dążenia do
ograniczenia ilości składników odżywczych przedostających się do Morza
Czarnego, i tak przyniosłoby to poprawę w odniesieniu do ochrony środowiska, na
przykład mniejsze zanieczyszczenie wód podziemnych, którego nie poddano ocenie
w ramach badania. Podczas przygotowywania niniejszego
sprawozdania z wykonania dyrektywy przeprowadzono szczegółowe obliczenia
dotyczące ładunków zanieczyszczeń generowanych przez niezgodną z wymaganiami
frakcję ścieków pochodzących z miast (oszacowanie „dystansu dzielącego stan
obecny i zgodność z wymaganiami”). Nie uwzględniono w nich
miast, które nadal nie są objęte zobowiązaniami do osiągnięcia zgodności z
wymaganiami (tj. tych miast, dla których terminy zawarte w traktatach o
przystąpieniu nie upłynęły jeszcze w roku 2009 ani 2010, który był ostatnim
rokiem, dla którego państwa członkowskie przedstawiły dane). Na podstawie tych szacunków wskazano, że całkowite roczne ładunki
zanieczyszczeń pochodzące ze ścieków komunalnych niezgodnych z przepisami
dyrektywy zawierają około 603 kt/r[22] azotu, 78 kt/r fosforu i 3900
kt/r całkowitego zanieczyszczenia substancjami organicznymi[23]. Porównanie podanych powyżej danych z
szacunkowym całkowitym rocznym ładunkiem składników odżywczych przedostającym
się do europejskich mórz (azot i fosfor), zgodnie ze sprawozdaniem JRC
„Długoterminowe ładunki składników odżywczych przedostające się do europejskich
mórz”, pokazuje, że azot generowany przez niezgodną z wymaganiami frakcję
ścieków stanowi około 15 % całkowitej ilości azotu odprowadzanego do mórz. W
przypadku fosforu procent ten jest jeszcze wyższy i wynosi 35 % całkowitej
ilości fosforu. Wskaźniki te potwierdzają, że konieczne jest pełne wykonanie
dyrektywy w całej UE. W wymienionym powyżej sprawozdaniu JRC zawarto
ogólny wniosek: „ograniczenie źródeł punktowych składników odżywczych jest
najbardziej skutecznym rozwiązaniem umożliwiającym ograniczenie odpływu
składników odżywczych do europejskich mórz. Rozwiązanie to jest jednak
względnie trudne do wykonania i dalsze ograniczenie ilości składników
odżywczych pochodzących ze źródeł punktowych będzie wiązało się ze znacznymi
kosztami”. 5. Poprawa poprzez współfinansowanie Do wsparcia wykonania dyrektywy można
wykorzystać fundusze unijne, w szczególności Fundusz Spójności i Europejski
Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), które pomagają regionom, które pozostają w
tyle pod względem zrównoważonego rozwoju lub zmagają się ze strukturalnym
trudnościami w tym obszarze. W ciągu kilku okresów programowania fundusze te
udzieliły znacznego wsparcia państwom członkowskim i regionom pod względem
inwestycji w konieczną infrastrukturę do oczyszczania ścieków. W ramach
obecnego okresu programowania 2007-2013 wsparcie finansowe dla inwestycji w
prace i infrastrukturę związaną ze ściekami w 21 państwach członkowskich
zaplanowano na kwotę około 14,3 mld EUR. To głównie, choć nie
wyłącznie, „nowe” państwa członkowskie przeznaczyły największe kwoty swoich
środków na oczyszczanie ścieków. W okresie sprawozdawczym 2009/2010 całkowite
łączne środki przypisane do kategorii „ścieki” wyniosły 3,5 mld EUR na rok 2009
i 9,7 mld EUR na rok 2010. Państwami członkowskimi z najwyższymi łącznymi
kwotami przeznaczonymi na wydatki w tej kategorii były Polska (3,3 mld EUR),
Rumunia (1,2 mld EUR) i Węgry (0,6 mld EUR). Pomimo takiego znacznego wsparcia w postaci
środków UE, w ocenie funkcjonowania polityki UE w zakresie wody słodkiej
podkreślono, że większość środków koniecznych do wdrożenia unijnej polityki
wodnej musi zostać wygenerowana przez państwa członkowskie. Zgodnie z badaniem[24] przeprowadzonym w 22 państwach
członkowskich nadal istnieje w tych państwach znaczna luka w finansowaniu w
odniesieniu do przyszłej zgodności z przepisami dyrektywy. Głównym powodem takiej luki w finansowaniu
jest wolny i niedostateczny postęp w dążeniach do osiągnięcia zwrotu kosztów od
użytkowników wody i wdrażaniu zasady „zanieczyszczający płaci”, zgodnie z
wymaganiami ramowej dyrektywy wodnej, w większości państw członkowskich. Aby
wesprzeć taką politykę cenową w obszarze wody, Komisja zaproponowała pewne
warunki ex ante, w tym wymogi dotyczące cen wody zgodne z ramową
dyrektywą wodną, które państwa członkowskie muszą spełnić w ramach przyszłej
unijnej polityki spójności (2014-2020) w odniesieniu do finansowania projektów
w sektorze wodnym. 6. Działania na rzecz zgodności z
wymaganiami prowadzone w przeszłości Komisja dąży do zapewnienia zgodności poprzez ciągły dialog
oraz, w razie konieczności, również poprzez wszczynanie postępowań
w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego (niektóre rozpoczęto
w 1997 r.). Obecnie nadal toczy się około 20 horyzontalnych spraw grupowych[25] przeciwko 10 państwom
członkowskim UE-15. W ostatniej ocenie funkcjonowania
polityki UE w zakresie wody słodkiej[26]
stwierdzono, że postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa
członkowskiego w sposób pozytywny wpłynęły na skuteczność wykonania dyrektywy,
przyspieszając ten proces. Chociaż egzekwowanie prawa na poziomie
UE jest stosunkowo wolnym i czasochłonnym procesem, większość spraw
rozstrzygnięto na etapie przed rozpoczęciem procesu sądowego. Wśród przykładów pomyślnie rozstrzygniętych spraw jest
Francja (postępowania dotyczące 682 miast nieprzestrzegających przepisów,
wszczęte w 1998 i 2000 r.) i Belgia (postępowania przeciwko 175 miastom
nieprzestrzegającym przepisów, wszczęte w 1998 r.). W obydwu przypadkach prawie
wszystkie wymienione powyżej miasta obecnie spełniają wymagania. W 1998 r.
rozpoczęto postępowanie również przeciwko 475 miastom we Włoszech; obecnie, po
wydaniu wyroku Trybunału, jedynie 110 z nich nie spełnia wymagań. Oprócz tych
trzech krajów wśród państw, przeciwko którym toczą się postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, największe postępy poczyniły Hiszpania i Grecja, zwłaszcza w
odniesieniu do zobowiązań dotyczących oczyszczania ścieków. 7. „Nowe podejście” do promowania
zgodności z wymaganiami Pomimo zachęcających oznak postępów nadal istnieje znaczna
luka w wykonaniu dyrektywy, w szczególności w państwach członkowskich, które
przystąpiły do UE w 2004 r. lub później. Widać coraz wyraźniej, że bez intensyfikacji
działań na poziomie unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym opóźnienia w
wykonaniu dyrektywy w tych „nowych” państwach członkowskich będą tak duże jak w
przypadku państw członkowskich UE-15, lub nawet większe. Perspektywy
osiągnięcia koniecznych postępów, wyłącznie poprzez prowadzenie postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, nie napawają
optymizmem. Mając na uwadze obecny kryzys i coraz większe
ograniczenia krajowych budżetów, Komisja wybrała tę dyrektywę jako kandydata do
rozpoczęcia pilotażowej inicjatywy na rzecz „nowego podejścia” do wspierania
zgodności z wymaganiami i wdrażania przepisów. Wspomniane „nowe podejście” opisano w proponowanym siódmym unijnym programie działań w zakresie środowiska (EAP) oraz „Planie ochrony zasobów wodnych Europy”. W ramach
celu priorytetowego nr 4 siódmego EAP „Maksymalizacja korzyści płynących z
prawodawstwa UE w zakresie ochrony środowiska” zaproponowano przeprowadzenie
szczegółowych działań[27],
a w szczególności: ·
stworzenie na szczeblu krajowym systemów aktywnego
rozpowszechniania informacji na temat tego, jak wdrażane jest prawodawstwo UE w
dziedzinie ochrony środowiska, w połączeniu z przeglądem na szczeblu unijnym
wyników poszczególnych państw członkowskich (tak zwane „ustrukturyzowane ramy
wdrażania i ramy informowania”). ·
nawiązania porozumień partnerskich w sprawie
wdrażania przepisów między państwami członkowskimi a Komisją. W „Planie ochrony zasobów wodnych Europy” ustanowiono cel
mówiący o „poprawie stopnia zgodności dotyczącego oczyszczania ścieków do 2018
r. w drodze długoterminowego planowania inwestycji (w tym z wykorzystaniem
funduszy UE i pożyczek z EBI)”. W wymiarze
praktycznym w planie tym zapowiedziano, że Komisja będzie współpracować z
państwami członkowskimi w celu przygotowania planów wdrażania, które mogą mieć
formę porozumień partnerskich w sprawie wdrażania, do 2014
r. Służby Komisji zaczęły realizację tych działań warsztatami[28] zorganizowanymi w grudniu 2012
r. i będą regularnie przedstawiały informacje na temat poczynionych postępów. 8. Wnioski i perspektywy Niemal 20 lat po przyjęciu dyrektywy dotyczącej oczyszczania
ścieków komunalnych, do 2010 r. osiągnięto znaczny postęp w dążeniu do pełnego
wykonania tej dyrektywy. W przypadku krajów UE-15 średni stopień zgodności
wynosi 88 % w odniesieniu do oczyszczania wtórnego, a w odniesieniu do systemów
zbierania ścieków i bardziej rygorystycznego oczyszczania stopień ten jest
jeszcze wyższy (odpowiednio 97 i 90 %). Przodujące w wykonaniu dyrektywy
państwa – Austria, Niemcy i Niderlandy – wykonały dyrektywę niemal w pełni, a
kolejnym kilku krajom niewiele do tego brakuje. Dla nich priorytetem będzie
utrzymanie i modernizacja istniejącej infrastruktury. Ponadto od 2010 r. w tych
krajach UE-15, które spóźniały się z osiągnięciem zgodności z wymaganiami
dyrektywy, dokonano dalszych inwestycji, również w wyniku postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego wytoczonych
przez Komisję. Przy prowadzeniu w ciągu nadchodzących lat
ciągłych działań możliwe jest pomyślne (prawie całkowite) zakończenie procesu
wykonania dyrektywy w tych 15 państwach członkowskich do 2015 lub 2016 r.,
czyli 10 lat po upływie ostatniego terminu określonego w pierwotnej treści
dyrektywy. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku tych państw
członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r. lub później. Dystans, jaki
dzieli je od osiągnięcia tego celu, jest nadal znaczny, przy średnim stopniu
zgodności na poziomie 72 % w przypadku systemów zbierania oraz 39 % i 14 % w
przypadku, odpowiednio, oczyszczania wtórnego i oczyszczania bardziej
zaawansowanego. Bez intensyfikacji działań na wszystkich szczeblach spodziewane
są opóźnienia podobne do tych, jakie miały miejsce w przypadku krajów UE-15,
lub nawet większe, co sprawi, że ostatnie kraje zakończą wykonanie dyrektyw
dopiero w 2028 r. Kolejnym problematycznym obszarem jest brak zgodności w przypadku
znacznej liczby „dużych miast”. Przykładowo, jedynie jedenaście spośród 27
stolic UE posiada system zbierania oraz oczyszczalnie zgodne ze standardami
technicznymi starszymi niż 20 lat. Jako że takie duże miasta są źródłem zrzutów
dużych ładunków zanieczyszczeń, prowadzi to do znacznego zanieczyszczenia
środowiska. W niniejszym siódmym sprawozdaniu z wykonania dyrektywy, po
raz pierwszy, zawarto szczegółową ocenę zgodności z wymaganiami obejmującą 27
państw członkowskich. Infrastruktura umożliwiająca sprawozdawczość ustanowiona
w ramach Europejskiego Systemu Informacji Wodnej działa prawidłowo. Proces
usprawniono, a czas trwania przetwarzania i oceny danych znacznie się skrócił.
Niemniej jednak w niektórych państwach członkowskich nadal możliwe są dalsze
udoskonalenia systemu monitorowania i sprawozdawczości. Tłumaczy to niektóre
niskie poziomy wykonania dyrektywy lub nieścisłości w danych przedstawionych w
ramach różnych działań sprawozdawczych. W proponowanym siódmym unijnym
programie działań w zakresie środowiska oraz „Planie ochrony zasobów wodnych Europy” podkreślono znaczenie zbierania i
oczyszczania ścieków komunalnych. W ramach tych ostatnich inicjatyw
politycznych Komisja ogłosiła, że jeszcze bardziej zwiększy swoje wsparcie dla
działań państw członkowskich zmierzających do wykonania tej dyrektywy, poprzez
propagowanie „nowego podejścia” do osiągania zgodności z wymaganiami. W grudniu
2012 r. służby Komisji rozpoczęły działania w ramach takiego „nowego
podejścia”, w celu zachęcenia państw członkowskich do ustanowienia lub
przeglądu planów wdrażania najpóźniej do 2014 r. [1] Dyrektywa 91/271/EWG, Dz.U. L 135
z 30.5.1991. [2] W celu zapoznania się z bardziej
szczegółowymi informacjami na temat zakresu, celów i postanowień dyrektywy
zob.: http://ec.europa.eu/environment/water/water-urbanwaste/index_en.html. [3] Dyrektywa 2000/60/WE, Dz.U. L327
z 22.12.2000. [4] Dyrektywa 2008/56/WE, Dz.U. L164
z 25.6.2008. [5] Eutrofizacja oznacza
„wzbogacenie wody składnikami odżywczymi, szczególnie związkami azotu lub
fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów i wyższych form życia
roślinnego, co jest przyczyną niepożądanych zakłóceń równowagi wśród organizmów
żyjących w wodzie, oraz jakości danych wód”. [6] Bardziej szczegółowe informacje
można znaleźć pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/implrep2007/index_en.htm#third. [7] Bardziej szczegółowe informacje
można znaleźć w dokumencie: Europejska Agencja Środowiska (2010): Europejska
Agencja Środowiska „Środowisko Europy 2010 – stan i prognozy”. [8] Bardziej szczegółowe informacje
są dostępne w dokumencie: Europejska Agencja Środowiska (2012): „Europejskie
wody – ocena stanu i obciążeń”. [9] COM (2012) 710
final. Bardziej
szczegółowe informacje można znaleźć pod adresem:
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0710:FIN:PL:PDF. [10] COM (2012) 673
final. Bardziej szczegółowe informacje są dostępne pod adresem: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0673:FIN:PL:PDF. [11] SWD (2013) 298 [12] Siódma ocena techniczna informacji
dotyczących wykonania dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r.
dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych zmienionej dyrektywą Komisji 98/15/WE
z dnia 27 lutego 1998 r. (stan na dzień 31 grudnia 2009 r. lub 31 grudnia 2010
r.). Projekt sporządzony przez konsultanta Komisji Umweltbundesamt GmbH (Austria). [13] Bardziej
szczegółowe informacje można znaleźć pod adresem: http://rod.eionet.europa.eu/obligations/613. [14] http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/data/waterbase-uwwtd-urban-waste-water-treatment-directive-3. [15] Termin „równoważna liczba
mieszkańców” lub RLM można znaleźć w dyrektywie i obejmuje on zanieczyszczenie
substancjami organicznymi wygenerowane głównie przez mieszkańców miast i inne
źródła, takie jak ludność niebędącą mieszkańcami miejscowości (turyści) i
przedsiębiorstwa rolno-spożywcze. [16] Ponadto technologie stosowane w
ramach trzeciego etapu oczyszczania (np. technologie ozonowania, chlorowania,
UV, filtrów membranowych i filtrów piaskowych) są powszechnie uznawane za jedne
z najbardziej obiecujących możliwości ograniczania mikrozanieczyszczeń (nowych
substancji zanieczyszczających, w tym produktów farmaceutycznych i produktów
higieny osobistej oraz innych przemysłowych substancji chemicznych)
przedostających się do środowiska wodnego. [17] W tabeli 1
(zob. załącznik) przedstawiono wyniki z podziałem na państwa członkowskie z
grup UE-27, UE-15, UE-12, sklasyfikowane ze względu na stopień zgodności. [18] Amsterdam, Ateny, Berlin,
Bratysława, Kopenhaga, Helsinki, Madryt, Paryż, Sztokholm, Wiedeń i Wilno. [19] http://www.eea.europa.eu/themes/water/interactive/soe-wfd/urban-waste-water-treatment-directive-viewer. [20] http://fate.jrc.ec.europa.eu/rational/home. [21] http://bookshop.europa.eu/en/scenario-analysis-of-pollutants-loads-to-european-regional-seas-for-the-year-2020-pbLBNA25159/ oraz http://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/111111111/15938/1/lbna24726enc.pdf. [22] kilotony/rok [23] W oparciu o
chemiczne zapotrzebowanie na tlen (ChZT). [24] COWI 2010: Koszty zgodności z wymaganiami dyrektywy
dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Sprawozdanie końcowe http://ec.europa.eu/environment/water/water-urbanwaste/info/pdf/Cost%20of%20UWWTD-Final%20report_2010.pdf. [25] Lista najistotniejszych postępowań
w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego (aktualna) i wyroków
od okresu 2009/2010
znajduje się w załączniku do sprawozdania (odpowiednio tabela 3
i 4). [26] SWD (2012) 393 [27] W załączniku VI (s. 102) oceny
oddziaływania (SWD(2012) 397 final) znajdują się szczegółowe
informacje na temat pilotażowych działań dotyczących ścieków komunalnych. [28] https://circabc.europa.eu/w/browse/340cea09-390f-4c11-8e99-712c519c21e4