1.01.

Europejski System Rachunków (zwany dalej „ESA 2010” lub „ESA”) stanowi międzynarodowy standard metodologiczny i rachunkowy dla szczegółowego i systematycznego opisu gospodarki ogółem (tj. regionów, państw czy grup państw), jej składowych oraz relacji z innymi gospodarkami ogółem.

1.02.

Poprzednikiem ESA 2010 był Europejski System Rachunków 1995 (ESA 95) opublikowany w 1996 r. (1). Pierwszych trzynaście rozdziałów metodologii ESA 2010 określonej w niniejszym załączniku ma taką samą strukturę jak ESA 95. Ma on jednak jedenaście nowych rozdziałów poświęconych aspektom systemu odzwierciedlającym zmiany w dziedzinie pomiaru współczesnych gospodarek czy stosowania ESA 95 w Unii Europejskiej (UE).

1.03.

Struktura podręcznika przedstawia się następująco. Rozdział 1 dotyczy podstawowych cech systemu pod względem pojęć; określono w nim zasady ESA i scharakteryzowano podstawowe jednostki statystyczne i ich grupowanie. Przedstawia on w zarysie sekwencję rachunków, krótki opis najważniejszych zmiennych i rolę tablic podaży i wykorzystania oraz kompleks przepływów międzygałęziowych. W rozdziale 2 opisano jednostki instytucjonalne stosowane w pomiarze gospodarki oraz sposób klasyfikowania takich jednostek w ramach sektorów instytucjonalnych i innych grup na potrzeby analizy. W rozdziale 3 opisano wszystkie transakcje w odniesieniu do produktów (wyrobów i usług), a także aktywów nieprodukowanych w systemie. Rozdział 4 opisuje wszystkie transakcje w gospodarce, poprzez które dokonywana jest dystrybucja i redystrybucja dochodów i majątku w gospodarce. Rozdział 5 opisuje transakcje finansowe w gospodarce. Rozdział 6 opisuje zmiany w wartości aktywów, jakie mogą być wywołane przez nieekonomiczne zdarzenia lub zmiany w cenach. Rozdział 7 opisuje bilanse oraz klasyfikację aktywów i zobowiązań. Rozdział 8 określa sekwencję rachunków oraz pozycje bilansujące powiązane z każdym rachunkiem. Rozdział 9 opisuje tablice podaży i wykorzystania oraz ich rolę w uzgadnianiu miar dochodu, produkcji globalnej i wydatków w gospodarce. Opisano w nim również tablice przepływów międzygałęziowych, jakie można wyprowadzić z tablic podaży i wykorzystania. Rozdział 10 przedstawia podstawy pojęciowe miar ceny i wolumenu, powiązanych z wartościami nominalnymi występującymi w rachunkach. Rozdział 11 opisuje miary populacji i rynku pracy, które mogą być stosowane w analizie ekonomicznej razem z miarami rachunków narodowych. W rozdziale 12 scharakteryzowano pokrótce kwartalne rachunki narodowe oraz różnice w stosunku do rachunków narodowych pod względem tego, gdzie ulokowany jest punkt ciężkości.

1.04.

W rozdziale 13 opisano cele, pojęcia i zagadnienia związane z opracowaniem zestawień rachunków regionalnych. Rozdział 14 dotyczy pomiaru usług finansowych świadczonych przez instytucje pośrednictwa finansowego i finansowane z otrzymanych odsetek netto; odzwierciedla on wiele lat badań i działań podejmowanych przez państwa członkowskie w celu opracowania miary, która byłaby niezawodna i zharmonizowana między poszczególnymi państwami członkowskimi. Rozdział 15, dotyczący umów, umów leasingu i licencji, jest konieczny do opisu obszaru rachunków narodowych nabierającego coraz większego znaczenia. Rozdziały 16 i 17, dotyczące ubezpieczeń, ubezpieczeń społecznych oraz emerytur i rent, opisują sposób potraktowania tych rozwiązań systemowych w rachunkach narodowych, w kontekście rosnącego zainteresowania problematyką redystrybucji w związku ze starzeniem się społeczeństwa. Rozdział 18 poświęcony jest rachunkom zagranicy, które w systemie rachunków krajowych są odpowiednikiem systemu pomiaru rachunków bilansu płatniczego. Rozdział 19, dotyczący rachunków europejskich, jest również nowy; dotyczy on tych aspektów rachunków krajowych, w przypadku których ze względu na europejskie rozwiązania instytucjonalne i uzgodnienia handlowe wymagane jest podejście zharmonizowane. Rozdział 20 opisuje rachunki sektora instytucji rządowych i samorządowych – obszar szczególnego zainteresowania, ponieważ czynnikiem kluczowym dla prowadzenia polityki gospodarczej w UE nieprzerwanie pozostaje rozsądna polityka fiskalna państw członkowskich. W rozdziale 21 scharakteryzowano relacje między rachunkowością przedsiębiorstw a rachunkami narodowymi; jest to obszar budzący coraz większe zainteresowanie, ponieważ przedsiębiorstwa ponadnarodowe mają coraz większy udział w produkcie krajowym brutto (PKB) we wszystkich krajach. W rozdziale 22 opisano relację między rachunkami satelitarnymi a najważniejszymi rachunkami narodowymi. Rozdziały 23 i 24 mają charakter referencyjny; w rozdziale 23 przedstawiono klasyfikacje stosowane w zakresie sektorów instytucjonalnych, działalności i produktów w ESA 2010, a w rozdziale 24 – pełną sekwencję rachunków dla każdego sektora.

1.05.

Struktura ESA 2010 jest zgodna ze światowymi wytycznymi dotyczącymi rachunków narodowych, zawartymi w systemie rachunków narodowych 2008 (SNA 2008), poza pewnymi różnicami w zakresie prezentacji i wyższym stopniem uszczegółowienia niektórych pojęć ESA 2010, które są stosowane do specyficznych celów unijnych. Wytyczne te zostały opracowane w wyniku współpracy Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej (Eurostat), Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Banku Światowego. System ESA 2010 jest zorientowany na warunki i dane wymagane w UE. Podobnie jak SNA 2008, system ESA 2010 jest zharmonizowany w zakresie pojęć i klasyfikacji stosowanych w wielu innych statystykach społecznych i gospodarczych (np. w statystykach dotyczących pracujących, przetwórstwa przemysłowego i handlu zagranicznego). Dzięki temu ESA 2010 służy za schemat podstawowy statystyki społecznej i gospodarczej Unii Europejskiej i jej państw członkowskich.

1.06.

Schemat ESA obejmuje dwa główne zestawy tablic:

1.07.

Rachunki sektorów instytucjonalnych dostarczają, według sektorów instytucjonalnych, systemowego opisu różnych etapów procesów gospodarczych: produkcji, tworzenia dochodów, podziału i redystrybucji dochodów, wykorzystania dochodów oraz akumulacji finansowej i niefinansowej. Rachunki sektorów instytucjonalnych obejmują również bilanse dla opisu stanów aktywów, zobowiązań i wartości netto na początek i koniec okresów księgowych.

1.08.

Kompleks przepływów międzygałęziowych poprzez tablice podaży i wykorzystania opisuje szczegółowo procesy produkcji (strukturę kosztów, wytworzony dochód oraz pracujących) oraz przepływy wyrobów i usług (produkcję globalną, import, eksport, spożycie, zużycie pośrednie oraz nakłady inwestycyjne według grup produktów). Schemat ten odzwierciedla dwie ważne tożsamości rachunkowe: suma dochodów wytworzonych w danej gałęzi jest równa wartości dodanej wytworzonej przez tę gałąź oraz dla dowolnego produktu lub grupy produktów podaż jest równa popytowi.

1.09.

ESA 2010 zawiera ponadto omówienie pojęć „ludności” i „pracujących”. Pojęcia te odnoszą się zarówno do rachunków sektorów instytucjonalnych, rachunków według gałęzi, jak i do tablic podaży i wykorzystania.

1.10.

ESA 2010 nie ogranicza się tylko do rocznych rachunków narodowych, ale ma zastosowanie także do rachunków kwartalnych, jak również rachunków obejmujących krótsze bądź dłuższe okresy. Ma on również zastosowanie do rachunków regionalnych.

1.11.

ESA 2010 funkcjonuje równolegle do SNA 2008 ze względu na zastosowania w UE miar rachunków krajowych. Każde państwo członkowskie odpowiedzialne jest za zestawianie i przedstawianie własnych rachunków narodowych, opisujących panującą w nim sytuację gospodarczą. Oprócz tego państwa członkowskie opracowują zestawy rachunków, które w ramach programu transmisji danych przekazywane są Komisji (Eurostatowi) dla kluczowych potrzeb w obszarach polityki społecznej, gospodarczej i fiskalnej w Unii. Zastosowania takie obejmują ustalenie wkładu pieniężnego państw członkowskich do budżetu UE w ramach „czwartego zasobu”, pomoc dla regionów UE ze środków funduszy strukturalnych oraz monitorowanie wyników gospodarczych państw członkowskich w ramach procedury nadmiernego deficytu oraz paktu stabilności i wzrostu.

1.12.

Aby umożliwić dystrybucję obciążeń fiskalnych i świadczeń zgodnie z miernikami opracowanymi i przedstawionymi we w pełni spójny sposób, służące do tego celu statystyki gospodarcze muszą być zestawiane według tych samych zasad i kryteriów. ESA 2010 stanowi system normatywny ustanawiający reguły, konwencje, definicje i klasyfikacje przeznaczone do wykorzystania w toku opracowywania rachunków narodowych w państwach członkowskich, w ramach programu transmisji danych, przedstawionego w załączniku B do niniejszego rozporządzenia.

1.13.

Zważywszy na ogrom kwot pieniędzy, jakie przepływają przez system składek i świadczeń funkcjonujący w UE, zasadnicze znaczenie ma spójne stosowanie systemu miar w każdym państwie członkowskim. W takich warunkach należy podchodzić z ostrożnością do szacunków niedających się zaobserwować bezpośrednio w otoczeniu rynkowym, jednocześnie unikając stosowania do szacowania miar w rachunkach narodowych procedur opartych na modelach.

1.14.

Pojęcia stosowane w ESA 2010 są w wielu przypadkach bardziej szczegółowe i dokładniejsze niż te używane w SNA 2008, co ma na celu zapewnić jak największą spójność mierników poszczególnych państw członkowskich, określonych na podstawie rachunków narodowych. Następstwem tego nadrzędnego wymogu pełnej spójności szacunków jest zidentyfikowanie zasadniczego zestawu rachunków narodowych w UE. W przypadkach, w których poziom spójności pomiarów między państwami członkowskimi jest niewystarczający, szacunki takie uwzględnia się zwykle w rachunkach innych niż zasadnicze, obejmujących tablice uzupełniające i rachunki satelitarne.

1.15.

Przykładem dziedziny, w której uznano za konieczne ostrożne podejście w ESA 2010, są zobowiązania emerytalno-rentowe. Argument, że należałoby je objąć pomiarami, wspomagając w ten sposób analizy ekonomiczne, jest silny, niemniej wymóg, zgodnie z którym rachunki zestawiane w UE muszą być spójne w ujęciu czasowym i przestrzennym, narzucił przyjęcie ostrożnego podejścia.

1.16.

Coraz bardziej globalny charakter działalności gospodarczej sprzyja rozwojowi handlu międzynarodowego we wszystkich jego postaciach, oznacza on jednak nowe wyzwania pod względem rejestrowania gospodarki krajowej w rachunkach narodowych. Globalizacja jest procesem dynamicznym i wielowymiarowym – z jednej strony rośnie międzynarodowa mobilność krajowych zasobów, z drugiej – gospodarki narodowe stają się coraz bardziej współzależne. Najbardziej problematyczną z punktu widzenia rachunków narodowych cechą globalizacji jest rosnący udział transakcji międzynarodowych realizowanych przez przedsiębiorstwa ponadnarodowe, które to transakcje zawierane są ponad granicami państw między jednostkami macierzystymi, zależnymi i filiami. Jednak istnieją także inne problemy; poniżej przedstawiono bardziej wyczerpującą listę elementów utrudniających gromadzenie danych:

1.17.

Wszystkie te coraz powszechniejsze aspekty globalizacji sprawiają, że ujęcie i ścisły pomiar przepływów transgranicznych staje się coraz większym wyzwaniem dla krajowych urzędów statystycznych. Nawet w przypadku istnienia kompleksowego i niezawodnego systemu gromadzenia danych i mierników dla pozycji sektora zagranica (a co za tym idzie także rachunków międzynarodowych w bilansie płatniczym) globalizacja zwiększy potrzebę dodatkowych wysiłków na rzecz utrzymania jakości rachunków narodowych dla wszystkich gospodarek oraz grup gospodarek.

1.18.

Schemat ESA może być wykorzystywany do analiz i oceny:

1.19.

Informacje liczbowe uzyskiwane na bazie schematu ESA mają zasadnicze znaczenie dla UE i jej państw członkowskich w formułowaniu i kontroli realizacji polityki społecznej i gospodarczej.

Następujące przykłady ilustrują zastosowanie schematu ESA:

1.20.

W celu osiągnięcia równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem na dane a możliwością ich dostarczenia baza pojęciowa ESA 2010 posiada szereg ważnych cech charakterystycznych. Owe cechy charakterystyczne rachunków to:

1.21.

Pojęcia stosowane w ESA 2010 są zgodne w skali międzynarodowej, ponieważ:

1.22.

Pojęcia stosowane w ESA 2010 są zharmonizowane z pojęciami zawartymi w innych statystykach społecznych i gospodarczych, ponieważ ESA 2010 wykorzystuje pojęcia i klasyfikacje (np. statystyczna klasyfikacja działalności gospodarczej w Unii Europejskiej NACE rev. 2 (2)), które są także wykorzystywane w innych statystykach społecznych i gospodarczych państw członkowskich, np. w statystyce dotyczącej przetwórstwa przemysłowego, handlu zagranicznego czy pracujących; różnice koncepcyjne zostały zredukowane do minimum. Ponadto pojęcia i klasyfikacje stosowane w ESA 2010 są zharmonizowane z pojęciami i klasyfikacjami zalecanymi przez ONZ.

Taka harmonizacja ze statystykami społecznymi i gospodarczymi ułatwia tworzenie powiązań i porównań z tymi danymi, dzięki czemu można zapewnić należytą jakość danych w rachunkach narodowych. Oprócz tego informacje zawarte w takich szczegółowych statystykach mogą być lepiej powiązane z podstawowymi statystykami dotyczącymi gospodarki narodowej.

1.23.

Stosowanie w obrębie całego systemu rachunków narodowych oraz innych społeczno-gospodarczych systemów statystycznych wspólnych pojęć pozwala wyznaczyć spójne mierniki. Można na przykład obliczać następujące wskaźniki:

Wewnętrzna spójność pojęć pozwala na uzyskiwanie pewnych kategorii w sposób rezydualny, np. oszczędności mogą być oszacowane jako różnica pomiędzy dochodem do dyspozycji a spożyciem.

1.24.

Pojęcia, które obejmuje ESA 2010, stosowane są z uwzględnieniem gromadzenia danych i pomiaru. Użytkowy charakter widać wyraźnie pod wieloma względami we wskazówkach dotyczących opracowania rachunków.

1.25.

Bezpośrednie gromadzenie danych wymaganych do statystyki rachunków narodowych może jednak nie być łatwe, ponieważ pojęcia, na jakich bazują, są zazwyczaj odmienne w stosunku do pojęć, na jakich oparte są administracyjne źródła danych. Przykładami źródeł administracyjnych są rachunkowość przedsiębiorstw, dane o różnych rodzajach podatków (VAT, podatku dochodowego od osób fizycznych, obciążeń importowych itp.), dane dotyczące zabezpieczenia społecznego oraz dane z instytucji nadzoru bankowego i ubezpieczeniowego. Wymienione dane administracyjne są wykorzystywane do zestawiania rachunków narodowych. Dane te, na ogół, modyfikuje się dla uzyskania zgodności z wymaganiami ESA.

Pojęcia stosowane w ESA różnią się zwykle od ich administracyjnych odpowiedników, ponieważ:

1.26.

Tym niemniej dane ze źródeł administracyjnych zaspokajają dość dobrze potrzeby rachunków narodowych czy innych statystyk, ponieważ:

1.27.

Główne pojęcia w ESA są dobrze ugruntowane i stałe w długim okresie, ponieważ:

Ta ciągłość metodologiczna zmniejsza potrzebę przeliczania wstecz szeregów czasowych. Co więcej, ogranicza to podatność metodologii na zmiany pod naciskiem politycznym na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Z tych powodów dane z rachunków narodowych mogą służyć jako obiektywna baza danych dla polityki gospodarczej i analiz.

1.28.

Pojęcia stosowane w ESA 2010 koncentrują się na opisie procesów gospodarczych wyrażonych w ujęciu pieniężnym i w obserwowalnych warunkach. Stany i przepływy, których nie można jasno określić w ujęciu pieniężnym lub które nie mają wyraźnego odpowiednika w ujęciu pieniężnym, nie są rejestrowane w ESA.

Zasada ta nie jest stosowana ściśle, gdyż brana jest pod uwagę także konieczność zapewnienia spójności oraz potrzeby użytkowników. Na przykład zasada spójności wymaga, aby wartość usług ogólnospołecznych świadczonych przez sektor instytucji rządowych i samorządowych była rejestrowana jako produkcja globalna, ponieważ płatności dotyczące kosztów związanych z zatrudnieniem oraz zakupy wyrobów i usług realizowane przez jednostki rządowe i samorządowe są obserwowalne w ujęciu pieniężnym. Ponadto, dla celów analiz ekonomicznych i polityki, opis usług ogólnospołecznych świadczonych przez sektor instytucji rządowych i samorządowych w relacji do pozostałej części gospodarki narodowej podnosi użyteczność rachunków narodowych jako całości.

1.29.

Zakres pojęciowy ESA można zilustrować, biorąc pod uwagę kilka ważnych przypadków granicznych.

Następujące przypadki są rejestrowane w granicach produkcji określonych w ESA (zob. pkt 3.07–3.09):

1.30.

Następujące przypadki nie mieszczą się w granicach produkcji, w związku z czym nie rejestruje się ich w ESA:

1.31.

W ESA są rejestrowane wszystkie rezultaty działalności produkcyjnej mieszczące się w ramach przyjętych w systemie granic produkcji. Nie są jednak rejestrowane rezultaty działalności pomocniczej. Wszystkie nakłady poniesione na działalność pomocniczą traktuje się jako nakłady na działalność, którą ta działalność wspomaga. Jeżeli zakład podejmujący wyłącznie działalność pomocniczą jest obserwowalny statystycznie, ponieważ łatwo dostępne są oddzielne rachunki dotyczące podejmowanej przez niego produkcji, lub jeżeli jest zlokalizowany w innym geograficznie miejscu niż lokalizacja zakładów, na rzecz których prowadzi działalność, musi zostać zarejestrowany jako oddzielna jednostka i przydzielony do klasyfikacji przemysłowej odpowiadającej jego działalności podstawowej, zarówno w rachunkach narodowych, jak i regionalnych. W przypadku braku odpowiednich danych produkcję globalną wytwarzaną w ramach działalności pomocniczej można oszacować poprzez zsumowanie kosztów.

1.32.

Jeżeli dana działalność uznana jest za produkcję, a jej wynik rejestrowany jako produkcja globalna, to związane z nią dochody, pracujący, spożycie itp. – także są rejestrowane. Ponieważ na przykład produkcja usług mieszkaniowych na własne cele finalne właścicieli mieszkań jest rejestrowana jako produkcja, to jest rejestrowany także dochód i spożycie, które ta produkcja dla nich generuje. Ponieważ – z definicji – w przypadku produkcji usług na własne cele finalne właścicieli mieszkań nie ma nakładu pracy, nie rejestruje się pracujących. W ten sposób zachowana jest spójność z systemem statystyki pracy, w którym nie rejestruje się pracujących w przypadku własności mieszkań. W odwrotnym przypadku jest analogicznie, tzn. gdy produkcja nie jest rejestrowana: usługi domowe wytwarzane i spożywane w ramach gospodarstwa domowego nie generują dochodu ani spożycia, nie uwzględnia się też pracujących.

1.33.

ESA ustanawia także konwencje dotyczące:

1.34.

Rachunki sektorów instytucjonalnych tworzy się poprzez przydzielanie jednostek do sektorów; dzięki temu możliwe jest przedstawienie transakcji i pozycji bilansujących w rachunkach w ujęciu sektorowym. Prezentacja w ujęciu sektorowym ukazuje wiele kluczowych mierników istotnych dla polityki gospodarczej i fiskalnej. Główne sektory instytucjonalne to sektor gospodarstw domowych, sektor instytucji rządowych i samorządowych, sektor przedsiębiorstw (przedsiębiorstw niefinansowych i instytucji finansowych), sektor instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych (INKgd) oraz sektor zagranica.

Istotne jest rozróżnienie między działalnością rynkową i nierynkową. Podmiot będący pod kontrolą instytucji rządowych i samorządowych, w przypadku którego wykazano, że jest przedsiębiorstwem rynkowym, klasyfikuje się do sektora przedsiębiorstw, tj. poza sektorem instytucji rządowych i samorządowych. Tym samym deficyt i zadłużenie przedsiębiorstwa nie będzie uwzględniane w deficycie i długu sektora instytucji rządowych i samorządowych.

1.35.

Istotnym elementem jest określenie jasnych i miarodajnych kryteriów przydzielania jednostek do poszczególnych sektorów instytucjonalnych.

Sektor publiczny obejmuje wszystkie znajdujące się pod kontrolą instytucji rządowych i samorządowych jednostki instytucjonalne będące rezydentami w ramach danej gospodarki. Wszystkie pozostałe jednostki będące rezydentami wchodzą w skład sektora prywatnego.

Tablica 1.1 przedstawia kryteria, w oparciu o które dokonuje się rozróżnienia między sektorem publicznym i prywatnym, w ramach sektora publicznego – między sektorem instytucji rządowych i samorządowych a sektorem przedsiębiorstw publicznych, a w ramach sektora prywatnego – między sektorem INKgd i sektorem przedsiębiorstw prywatnych.

Tablica 1.1

1.36.

„Kontrolę” definiuje się jako możliwość decydowania o ogólnej polityce lub programie jednostki instytucjonalnej. Bardziej szczegółową definicję kontroli zamieszczono w pkt 2.35–2.39.

1.37.

Rozróżnienia między działalnością „rynkową” i „nierynkową”, powodującego zaliczenie jednostek sektora publicznego do sektora instytucji rządowych i samorządowych lub sektora przedsiębiorstw, dokonuje się na podstawie następującej reguły:

Działalność uznaje się za działalność rynkową, w przypadku gdy transakcje dotyczące związanych z nią towarów i usług spełniają następujące warunki:

1.38.

Szczegółowość koncepcji metodologicznej ESA stwarza możliwość elastyczności: niektóre pojęcia nie są w ESA prezentowane bezpośrednio, tym niemniej w łatwy sposób można je uzyskać. Przykładem może być możliwość utworzenia nowych sektorów instytucjonalnych poprzez odpowiednie przeklasyfikowanie podsektorów zdefiniowanych w ESA.

1.39.

Elastyczność wynika także z możliwości wprowadzenia dodatkowych kryteriów niebędących w sprzeczności z logiką systemu. Kryteria takie pozwalają na przykład na zestawianie rachunków podsektorów według wielkości liczby pracujących dla jednostek produkcyjnych czy też wielkości dochodów dla gospodarstw domowych. W odniesieniu do pracujących mogą być także wprowadzone subklasyfikacje według poziomu wykształcenia, wieku czy płci.

1.40.

Ze względu na potrzeby określonego rodzaju danych należy zestawić oddzielne rachunki satelitarne.

Są to na przykład:

1.41.

Rachunki satelitarne zaspokajają zapotrzebowanie na specyficzne dane w następujący sposób:

1.42.

Macierz rachunków społecznych (SAM) ukazuje w postaci macierzowej związki pomiędzy tablicami podaży i wykorzystania a rachunkami sektorów instytucjonalnych. SAM dostarcza dodatkową informację o poziomie i strukturze zatrudnienia poprzez podział kosztów związanych z zatrudnieniem według rodzajów pracujących. Podział ten stosuje się zarówno do wykorzystania nakładów pracy według gałęzi, co jest pokazane w tablicach wykorzystania, jak też do podaży siły roboczej według grup społeczno-ekonomicznych, co jest pokazane na rachunku podziału pierwotnego dochodów dla podsektorów sektora gospodarstw domowych. W ten sposób podaż i wykorzystanie różnych kategorii siły roboczej są prezentowane w ujęciu systemowym.

1.43.

W rachunkach satelitarnych zachowuje się wszystkie podstawowe pojęcia i klasyfikacje schematu podstawowego. Zmiany w pojęciach wprowadza się wyłącznie w przypadkach, w których taki jest cel rachunku satelitarnego. W takich przypadkach rachunek satelitarny zawiera także tablicę prezentującą związek pomiędzy najważniejszymi zmiennymi w rachunku satelitarnym a ich odpowiednikami w schemacie podstawowym ESA. Dzięki temu schemat podstawowy zachowuje swoją rolę jako schemat odniesienia, a jednocześnie są zaspokojone specyficzne potrzeby.

1.44.

W ogólnym ujęciu schemat podstawowy nie obejmuje miar stanów i przepływów niedających się wyrazić w ujęciu pieniężnym (lub nieposiadających wyraźnych pieniężnych odpowiedników). Analiza tych stanów i przepływów, dzięki ich charakterowi, jest możliwa poprzez obliczenie odpowiednich danych w ujęciu niepieniężnym, np.:

1.45.

Rachunki satelitarne umożliwiają powiązanie tego rodzaju statystyk w ujęciu niepieniężnym z podstawowym schematem rachunków narodowych. Powiązanie jest wykonalne dzięki zastosowaniu do takich statystyk niepieniężnych klasyfikacji stosowanych w schemacie podstawowym, np. klasyfikacji według rodzajów gospodarstw domowych lub klasyfikacji według gałęzi. W ten sposób uzyskuje się spójny rozszerzony schemat. Może on następnie służyć jako baza danych dla analiz i ocen współzależności pomiędzy zawartymi w nim zmiennymi a zmiennymi ze schematu podstawowego.

1.46.

Schemat podstawowy oraz jego najważniejsze zmienne nie opisują zmian dobrobytu. Można zatem skonstruować schemat rozszerzony, do którego włączone będą przypisane umownie wartości pieniężne dotyczące np.:

1.47.

W rachunkach rozszerzonych można także przeklasyfikować tzw. wydatki konieczne (np. na obronę narodową) jako zużycie pośrednie, tj. nieprzyczyniające się do dobrobytu. Podobnie, szkody wyrządzone przez powodzie czy inne klęski żywiołowe mogą być zaklasyfikowane jako zużycie pośrednie, tj. jako zmniejszenie dobrobytu w ujęciu całkowitym. Można w ten sposób próbować skonstruować bardzo przybliżony i niedoskonały wskaźnik zmian dobrobytu. Jednak dobrobyt ma wiele wymiarów, z których większość jest wyrażona w ujęciu niepieniężnym. Dlatego lepszym rozwiązaniem dla pomiaru dobrobytu jest wykorzystanie, dla każdego wymiaru, oddzielnych wskaźników i jednostek pomiaru. Takimi wskaźnikami mogą być np.: umieralność niemowląt, przeciętne oczekiwane trwanie życia, liczba osób dorosłych umiejących czytać i pisać oraz dochód narodowy na jednego mieszkańca. Wskaźniki te mogą być włączone do systemu w postaci rachunku satelitarnego.

1.48.

Celem uzyskania spójnego i zgodnego w skali międzynarodowej standardu metodologicznego i księgowego w ESA nie zastosowano pojęć administracyjnych. Jednak dla wszelkiego rodzaju celów krajowych uzyskiwanie danych bazujących na tych pojęciach może być pożyteczne. Na przykład dla oszacowania przychodów podatkowych potrzebne są statystyki dotyczące dochodów do opodatkowania. Statystyki takie można uzyskać poprzez pewne modyfikacje statystyk z rachunków narodowych.

1.49.

Podobne podejście można zastosować w przypadku pewnych pojęć wykorzystywanych w polityce gospodarczej, np. dla:

Rachunki satelitarne lub tablice uzupełniające mogą spełnić takie potrzeby w zakresie danych.

1.50.

ESA 2010 oparty jest na pojęciach SNA 2008, który służy za podręcznik rachunków narodowych dla wszystkich państw świata. Tym niemniej jest kilka różnic między ESA 2010 a SNA 2008:

1.51.

ESA 2010 różni się od ESA 95 zarówno pod względem zakresu, jak i przyjętych pojęć. Większość tych różnic odpowiada różnicom pomiędzy SNA 1993 a SNA 2008. Główne różnice to:

1.52.

Zmiany w ESA 2010 w porównaniu do ESA 95 nie są ograniczone do zmian w sferze pojęciowej. Wprowadzono zasadnicze zmiany w zakresie, dodane zostały nowe rozdziały dotyczące rachunków satelitarnych, rachunków sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz rachunków zagranicy. W istotnym stopniu rozszerzone zostały rozdziały dotyczące rachunków kwartalnych i regionalnych.

1.53.

Głównymi cechami systemu są:

1.54.

System ESA 2010 wykorzystuje dwa rodzaje jednostek oraz dwa sposoby podziału gospodarki, całkiem odmienne i zaspokajające odrębne potrzeby analityczne.

1.55.

Pierwszy cel opisu dochodów, wydatków i przepływów finansowych oraz bilansów realizowany jest poprzez grupowanie jednostek instytucjonalnych w sektory na podstawie ich podstawowych funkcji, zachowań i celów.

1.56.

Drugi cel opisu procesów produkcji oraz analiz przepływów międzygałęziowych realizowany jest poprzez system grupujący lokalne jednostki rodzaju działalności (lokalne JRD) w określone gałęzie na podstawie rodzaju ich działalności. Działalność jest charakteryzowana poprzez nakłady, procesy produkcji oraz produkcję globalną wyrobów i usług.

1.57.

Jednostki instytucjonalne są to podmioty gospodarcze mające uprawnienia do własności wyrobów i aktywów, zaciągania zobowiązań oraz angażowania się w działalność gospodarczą i dokonywania transakcji z innymi jednostkami we własnym imieniu. Dla celów systemu ESA 2010 jednostki instytucjonalne grupowane są w pięciu rozłącznych krajowych sektorach instytucjonalnych:

Pięć wymienionych sektorów instytucjonalnych tworzy krajową gospodarkę ogółem. Każdy z sektorów instytucjonalnych dzieli się także na podsektory. System ESA 2010 umożliwia opracowywanie pełnego zestawu rachunków przepływów i bilansów dla każdego sektora i podsektora oraz dla gospodarki ogółem. Mogą występować współzależności między wymienionymi pięcioma sektorami krajowymi a jednostkami będącymi nierezydentami; ukazane są takie współzależności między sektorami krajowymi a szóstym sektorem instytucjonalnym, tj. sektorem zagranica.

1.58.

Jeżeli jednostki instytucjonalne prowadzą więcej niż jeden rodzaj działalności, to jednostki takie podlegają podziałowi stosownie do rodzaju prowadzonej działalności. Przedstawienie tego podziału umożliwiają lokalne JRD.

Lokalna JRD grupuje te wszystkie części jednostki instytucjonalnej jako producenta, które znajdują się w jednym miejscu lub w miejscach położonych blisko siebie i które prowadzą działalność określoną na szczeblu klasy (4-znakowym) klasyfikacji NACE rev. 2.

1.59.

Lokalne JRD rejestrowane są dla każdej działalności drugorzędnej, jednakże jeżeli brak jest odpowiednich dokumentów księgowych niezbędnych do oddzielnego opisu takich działalności, to jako lokalną JRD przyjmuje się jednostkę prowadzącą łącznie kilka działalności drugorzędnych. Grupa wszystkich lokalnych JRD prowadzących ten sam bądź podobne rodzaje działalności tworzy gałąź.

W skład jednostki instytucjonalnej wchodzi jedna bądź więcej lokalnych JRD; lokalna JRD należy wyłącznie do jednej jednostki instytucjonalnej.

1.60.

Dla potrzeb analizy procesu produkcji stosuje się tzw. analityczną jednostkę produkcji. Jednostka taka może być obserwowana jedynie w przypadku, gdy lokalna JRD wytwarza jeden typ produktu, nie prowadząc działalności drugorzędnej. Jednostka taka jest znana jako jednostka jednorodnej produkcji. W wyniku grupowania tych jednostek tworzone są jednorodne branże.

1.61.

Gospodarka ogółem definiowana jest poprzez jednostki będące rezydentami. Jednostka jest rezydentem kraju, jeżeli na terytorium ekonomicznym tego kraju posiada ona centrum głównych interesów ekonomicznych, to znaczy kiedy angażuje się w działalność gospodarczą na tym terytorium przez okres jednego roku lub dłuższy. W kontekście pkt 1.57 sektory instytucjonalne są grupami jednostek instytucjonalnych będących rezydentami.

1.62.

Jednostki będące rezydentami angażują się w transakcje z jednostkami będącymi nierezydentami tzn. z jednostkami, które są rezydentami innych gospodarek. Transakcje te stanowią wymianę towarów i usług z zagranicą danej gospodarki i grupowane są w rachunku zagranicy. Tak więc zagranica pełni podobną rolę jak sektor instytucjonalny, z tym że jednostki będące nierezydentami włączone są do systemu tylko wtedy, gdy zaangażowane są w transakcje z jednostkami instytucjonalnymi będącymi rezydentami.

1.63.

Umowne jednostki będące rezydentami, uznawane w systemie ESA 2010 za jednostki instytucjonalne, definiowane są jako:

1.64.

Rejestruje się dwa podstawowe rodzaje informacji: przepływy i stany.

Przepływy odnoszą się do działań i efektów zdarzeń mających miejsce w ramach danego okresu czasu, podczas gdy stany odnoszą się do sytuacji w określonym momencie czasu.

1.65.

Przepływy odzwierciedlają tworzenie, przekształcanie, wymianę, transfery bądź niszczenie wartości ekonomicznych. Powodują one zmiany wartości aktywów lub zobowiązań jednostek instytucjonalnych. Wyróżnia się dwa rodzaje przepływów ekonomicznych: transakcje oraz pozostałe zmiany aktywów.

Transakcje pojawiają się na wszystkich rachunkach i w tablicach, w których występują przepływy, z wyjątkiem rachunku pozostałych zmian wolumenu aktywów i rachunku przeszacowań. Pozostałe zmiany aktywów rejestrowane są jedynie na tych dwóch ostatnich rachunkach.

Transakcje elementarne i inne przepływy grupuje się w stosunkowo małą liczbę typów transakcji.

1.66.

Transakcja jest przepływem ekonomicznym będącym oddziaływaniem pomiędzy jednostkami instytucjonalnymi na zasadzie porozumienia (za obopólną zgodą) lub działaniem wewnątrz jednostek instytucjonalnych, które użytecznie jest traktować jako transakcję, ponieważ dana jednostka występuje w podwójnym charakterze. Transakcje dzielą się na cztery główne grupy:

1.67.

Większość transakcji jest wynikiem oddziaływania pomiędzy dwiema bądź większą liczbą jednostek instytucjonalnych. Jednak system ESA 2010 rejestruje jako transakcje także pewne działania wewnątrz jednostek instytucjonalnych. Rejestracja tych wewnętrznych transakcji ma na celu przekazanie bardziej przydatnego dla analiz obrazu produkcji globalnej, popytu końcowego i kosztów.

1.68.

Amortyzacja środków trwałych, rejestrowana w systemie ESA 2010 jako koszt, jest transakcją wewnętrzną. Większość innych transakcji wewnętrznych są to transakcje dotyczące produktów, rejestrowane zwykle wtedy, gdy jednostki instytucjonalne działające jednocześnie jako producenci i konsumenci decydują się na spożycie części wytworzonej przez siebie produkcji globalnej. Sytuacja ta dotyczy najczęściej gospodarstw domowych oraz instytucji rządowych i samorządowych.

1.69.

Rejestrowana jest cała produkcja globalna jednostki instytucjonalnej wytworzona i wykorzystana przez nią na własne cele finalne. Produkcja globalna wytworzona i wykorzystana przez tę samą jednostkę instytucjonalną na cele zużycia pośredniego jest rejestrowana tylko wtedy, gdy produkcja i zużycie pośrednie odbywają się w innych lokalnych JRD należących do tej jednostki. Nie jest rejestrowana produkcja globalna wytworzona i wykorzystana jako zużycie pośrednie w tej samej lokalnej JRD.

1.70.

Transakcje są transakcjami pieniężnymi, jeżeli zaangażowane w nie jednostki dokonują lub otrzymują płatności czy też zaciągają zobowiązania lub otrzymują aktywa wyrażone w jednostkach pieniężnych.

Transakcje, które nie pociągają za sobą wymiany gotówki czy aktywów lub zobowiązań wyrażonych w jednostkach pieniężnych, są transakcjami niepieniężnymi. Transakcjami niepieniężnymi są transakcje wewnętrzne. Transakcje niepieniężne, w które zaangażowanych jest więcej niż jedna jednostka instytucjonalna, występują wśród transakcji dotyczących produktów (wymiana barterowa), transakcji podziału (wynagrodzenia w naturze, transfery w naturze itp.) oraz innych transakcji (wymiana barterowa niefinansowych aktywów nieprodukowanych). System ESA 2010 rejestruje wszystkie transakcje w ujęciu pieniężnym. Zatem wartości, które zostaną zarejestrowane w odniesieniu do transakcji niepieniężnych, muszą być zmierzone pośrednio lub oszacowane w inny sposób.

1.71.

Transakcje angażujące więcej niż jedną jednostkę dzielą się na dwa rodzaje. Mogą to być transakcje typu „coś za coś” (odpłatne) i transakcje typu „coś za nic” (nieodpłatne). Transakcje odpłatne to wymiana pomiędzy jednostkami instytucjonalnymi, tj. dostawa wyrobów, usług lub aktywów i otrzymanie w zamian odpowiednika, np. pieniędzy. Transakcje nieodpłatne to płatność w gotówce lub w naturze od jednej jednostki instytucjonalnej dla innej, bez uzyskania w zamian odpowiednika. Transakcje odpłatne występują we wszystkich czterech grupach transakcji, podczas gdy transakcje nieodpłatne pojawiają się głównie w grupie transakcji podziału, w formie np. podatków, świadczeń z pomocy społecznej lub darowizn. Takie nieodpłatne transakcje określane są mianem transferów.

1.72.

Transakcje rejestrowane są w taki sam sposób, w jaki zostały zaksięgowane przez zaangażowane w nie jednostki instytucjonalne. Niekiedy jednak niektóre transakcje są korygowane w celu jaśniejszego wyartykułowania związków ekonomicznych leżących u ich podstaw. Transakcje mogą być korygowane trzema sposobami: poprzez zmianę ukierunkowania transakcji, rozkład transakcji na części oraz zmianę podmiotów transakcji.

1.73.

Transakcja, która w rzeczywistości miała miejsce bezpośrednio pomiędzy jednostkami A i C, jest rejestrowana z uwzględnieniem jednostki pośredniej B. To znaczy pojedyncza transakcja między A i C jest rejestrowana jako dwie transakcje: jedna między A i B, druga – między B i C. W tym przypadku dokonana została zmiana ukierunkowania transakcji

1.74.

Przykładem zmiany ukierunkowania transakcji jest sposób, w jaki składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawcę, wpłacane bezpośrednio przez pracodawców do funduszy ubezpieczeń społecznych, ujmowane są w rachunkach. System rejestruje te płatności jako dwie transakcje: pracodawcy wypłacają tę część składki swoim pracownikom, a następnie pracownicy wpłacają ją do funduszy ubezpieczeń społecznych. Podobnie jak we wszystkich przypadkach zmiany ukierunkowania transakcji, celem jest ukazanie ekonomicznej treści leżącej u podstaw transakcji, co w tym przypadku prowadzi do wykazania składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez pracodawców jako składek płaconych na rzecz pracowników.

1.75.

Innym rodzajem zmiany ukierunkowania transakcji jest rejestrowanie transakcji pomiędzy dwiema bądź większą liczbą jednostek, podczas gdy w rzeczywistości żadna transakcja pomiędzy tymi jednostkami nie miała miejsca. Przykład stanowi sposób ujęcia dochodów z tytułu własności uzyskiwanych z określonych funduszy ubezpieczeniowych, zatrzymywanych przez instytucje ubezpieczeniowe. System rejestruje dochody z tytułu własności jako wypłacane posiadaczom polis ubezpieczeniowych, którzy następnie wpłacają je z powrotem do instytucji ubezpieczeniowych jako uzupełnienia do składek ubezpieczeniowych.

1.76.

Rozkład transakcji na części występuje wtedy, gdy transakcja, która w rzeczywistości jest postrzegana jako pojedyncza przez podmioty w nią zaangażowane, jest rejestrowana jako dwie lub więcej różnych transakcji. Rozkład transakcji nie oznacza włączania dodatkowych jednostek.

1.77.

Typowym przykładem rozkładu transakcji na części są wpłaty składek z tytułu pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych. Mimo że posiadacze polis ubezpieczeniowych i ubezpieczyciele postrzegają te płatności jako jedną transakcję, system ESA 2010 dzieli je na dwie odrębne transakcje: opłaty z tytułu świadczenia usług z zakresu pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych oraz składki na udziale własnym z tytułu pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych. Innym przykładem rozkładu transakcji na części jest rejestracja sprzedaży produktu jako sprzedaż produktu oraz sprzedaż marży handlowej.

1.78.

W przypadku gdy jednostka dokonuje transakcji w imieniu innej jednostki (podmiotu głównego), w systemie jest ona rejestrowana wyłącznie w rachunku podmiotu głównego. Co do zasady nie powinno się wykraczać poza tę regułę, próbując np. dokonywać alokacji podatków lub dotacji ostatecznym płatnikom lub ostatecznym beneficjentom na podstawie przyjętych założeń.

Za przykład może posłużyć pobieranie podatków przez jedną jednostkę sektora instytucji rządowych i samorządowych w imieniu innej. Podatek jest przypisywany jednostce sektora instytucji rządowych i samorządowych, która wykonuje władzę w zakresie nakładania podatków (jako podmiot główny lub na podstawie danego przez podmiot główny pełnomocnictwa) oraz ma swobodę decyzji w zakresie ustanawiania i zmiany stawki podatku.

1.79.

Definicja transakcji wymaga, aby działanie pomiędzy jednostkami instytucjonalnymi było oparte na wzajemnym porozumieniu. Gdy transakcja podejmowana jest za porozumieniem, oznacza to, że dana jednostka instytucjonalna wiedziała o niej i wyraziła na nią zgodę. Płatności podatków, kar i grzywien odbywają się za obopólnym porozumieniem, tj. płatnik jest obywatelem podlegającym przepisom prawa danego kraju. Należy zaznaczyć, że nierekompensowana konfiskata aktywów nie jest uznawana za transakcję, nawet jeśli była wymuszona przez prawo.

Nielegalne działania gospodarcze uważa się za transakcje, jeżeli wszystkie uczestniczące w nich jednostki zaangażowały się w nie w drodze wzajemnego porozumienia. Stąd nabycie, sprzedaż czy wymiana barterowa nielegalnych narkotyków lub skradzionej własności są transakcjami, podczas gdy sama kradzież nie jest transakcją.

1.80.

Pozostałe zmiany aktywów rejestrują zmiany, które nie są wynikiem transakcji. Są to:

1.81.

Pozostałe zmiany wolumenu aktywów i zobowiązań rejestrują zmiany podzielone na trzy główne kategorie:

1.82.

Przykładami zmian w kategorii, o której mowa w pkt 1.81 lit. a), są odkrycia lub wyczerpanie zasobów podziemnych oraz naturalny wzrost niekultywowanych zasobów biologicznych. Przykładami zmian w kategorii, o której mowa w pkt 1.81 lit. b), są straty aktywów na skutek klęsk żywiołowych, wojen czy poważnych zbrodni. Do kategorii b) należą też jednostronne umorzenie długu oraz nierekompensowana konfiskata aktywów. Przykładem zmiany w kategorii, o której mowa w pkt 1.81 lit. c), jest przeklasyfikowanie jednostki instytucjonalnej z jednego sektora instytucjonalnego do innego.

1.83.

Zyski i straty z tytułu posiadania majątku są wynikiem zmian w cenach aktywów. Zmiany te (zyski i straty) dotyczą wszystkich rodzajów aktywów finansowych i niefinansowych oraz zobowiązań. Zyski i straty właściciela aktywów i zobowiązań narastają wyłącznie w wyniku ich posiadania w ciągu danego okresu czasu, bez jakiejkolwiek ich transformacji.

1.84.

Zyski i straty z tytułu posiadania majątku wycenione w bieżących cenach rynkowych określone są jako nominalne zyski i straty z tytułu posiadania majątku. Mogą być one podzielone na neutralne – odzwierciedlające zmiany ogólnego poziomu cen i realne – odzwierciedlające zmiany cen aktywów w stosunku do ogólnych zmian poziomu cen.

1.85.

Stany są zasobami aktywów i zobowiązań w określonym momencie czasu. Są one rejestrowane na początek i koniec okresu księgowego. Rachunki ukazujące stany nazywane są bilansami.

1.86.

Stany są rejestrowane także dla ludności i dla pracujących. Stany te są jednak rejestrowane jako wartości przeciętne w okresie księgowym. Stany rejestrowane są dla wszystkich aktywów w granicach określonych przez system, tzn. dla aktywów i zobowiązań finansowych oraz dla aktywów niefinansowych zarówno produkowanych jak i nieprodukowanych. Rejestracja jest jednak ograniczona do tych aktywów, które wykorzystywane są w działalności gospodarczej i co do których istnieją prawa własności.

1.87.

Dlatego też nie są rejestrowane stany takich aktywów, jak kapitał ludzki czy zasoby naturalne, które nie podlegają prawu własności.

System ESA 2010, w swoich granicach, jest wyczerpujący zarówno w odniesieniu do przepływów, jak i do stanów. Wynika stąd, że wszelkie zmiany w stanach mogą być w pełni wyjaśnione poprzez zarejestrowane przepływy.

1.88.

Na rachunku rejestrowane są zmiany w wartości dotyczące jednostki lub sektora instytucjonalnego zgodnie z charakterem przepływów ekonomicznych wykazanych na rachunku. Ma on postać dwukolumnowej tablicy. Rachunki bieżące to rachunki, w których wykazana jest produkcja, tworzenie i podział dochodu, dystrybucja i redystrybucja dochodów oraz ich wykorzystanie. Rachunki akumulacji to rachunki kapitałowe i finansowe oraz rachunki obejmujące pozostałe zmiany wolumenu.

1.89.

W systemie ESA 2010 „przychody” wykazane są po prawej stronie rachunków bieżących, gdzie pojawiają się transakcje zwiększające wartość ekonomiczną jednostki lub sektora instytucjonalnego. Lewa strona rachunków ukazuje „rozchody” – transakcje zmniejszające wartość ekonomiczną. Prawa strona rachunków akumulacji ukazuje „zmiany zobowiązań i wartości netto”, a lewa strona – „zmiany aktywów”. W bilansach stosowany jest termin „zobowiązania i wartość netto” (różnica między aktywami i zobowiązaniami) po prawej stronie oraz – „aktywa” – po stronie lewej. Porównanie dwóch kolejnych bilansów pokazuje zmiany zobowiązań i wartości netto oraz zmiany aktywów.

1.90.

W ESA dokonano rozróżnienia między własnością ekonomiczną i własnością prawną. Kryterium dla rejestrowania transferu towarów z jednej jednostki do drugiej jest fakt przeniesienia między nimi własności ekonomicznej. Właścicielem prawnym jest jednostka uprawniona na mocy przepisów prawa do korzyści płynących z tytułu posiadania. Właściciel prawny może jednak, w drodze umowy, uzgodnić z inną jednostką, że przyjmie ona na siebie zarówno ryzyko, jak i korzyści związane z wykorzystaniem wyrobów w produkcji, w zamian za wynagrodzenie umowne. Porozumienie takie ma charakter umowy leasingu finansowego, w ramach której płatności odzwierciedlają wyłącznie fakt przekazania aktywów przez finansującego do dyspozycji korzystającego. Jeżeli na przykład bank jest prawnym właścicielem samolotu i zawiera umowę leasingu finansowego z liniami lotniczymi, na mocy której stają się one operatorem tego samolotu, to w takim przypadku linie lotnicze uważane są za właściciela samolotu w zakresie obejmującym transakcje w rachunkach. Jednocześnie przy wykazaniu zakupu samolotu przez linie lotnicze następuje umowne przypisanie im kredytu udzielonego przez ten bank, odzwierciedlającego przyszłe kwoty należności z tytułu eksploatacji samolotu.

1.91.

Rachunkowość narodowa oparta jest (dla jednostek czy sektorów instytucjonalnych) na zasadzie podwójnej księgowości. Każdą transakcję rejestruje się podwójnie – raz jako przychód (lub zmiana zobowiązań) i raz jako rozchód (lub zmiana aktywów). Całkowita suma transakcji zarejestrowanych jako przychody lub zmiany zobowiązań oraz całkowita suma transakcji zarejestrowanych jako rozchody lub zmiany aktywów muszą być sobie równe, co pozwala na kontrolę spójności rachunków.

1.92.

Rachunki narodowe – w odniesieniu do wszystkich jednostek i sektorów instytucjonalnych – oparte są na zasadzie poczwórnej księgowości, ponieważ większość transakcji angażuje dwie jednostki instytucjonalne. Każda transakcja zapisywana jest podwójnie przez obie jednostki w nią zaangażowane. Na przykład świadczenia społeczne pieniężne, dokonywane przez jednostki rządowe i samorządowe na rzecz gospodarstw domowych, rejestrowane są na rachunkach instytucji rządowych i samorządowych jako rozchód w postaci transferu oraz jako zmniejszenie aktywów w postaci gotówki i depozytów; natomiast na rachunkach sektora gospodarstw domowych rejestrowane są jako przychód w postaci transferu oraz jako nabycie aktywów w postaci gotówki i depozytów.

1.93.

Transakcje dokonywane w ramach jednej jednostki (takie jak spożycie produkcji globalnej przez tę samą jednostkę, która ją wytworzyła) wymagają tylko zapisu w dwóch pozycjach, których wartości muszą być oszacowane.

1.94.

Z wyjątkiem kilku zmiennych dotyczących ludności i zasobów pracy, system ESA 2010 pokazuje wszystkie przepływy i stany w wyrażeniu pieniężnym. Przepływy i stany są wyceniane zgodnie z ich wartością wymienną, tj. taką wartością, za którą są one lub mogą być wymieniane na środki pieniężne. Stąd podstawowym zaleceniem ESA odnośnie do wyceny jest wycena rynkowa.

1.95.

W przypadku transakcji pieniężnych oraz w związku z posiadaniem zasobów pieniężnych i zobowiązań wszystkie potrzebne wartości są znane bezpośrednio. W większości innych przypadków optymalną metodą wyceny jest odniesienie do cen rynkowych analogicznych wyrobów, usług lub aktywów. Metoda ta wykorzystywana jest np. do wyceny wymiany barterowej oraz usług na własne cele finalne właścicieli mieszkań. Kiedy nie jest możliwe uzyskanie cen rynkowych dla analogicznych produktów, na przykład dla usług nierynkowych wytwarzanych przez jednostki rządowe i samorządowe, wycena dokonywana jest poprzez zsumowanie kosztów produkcji. Jeżeli nie ma ceny rynkowej mogącej stanowić cenę odniesienia ani informacji o wielkości kosztów, to w takim przypadku przepływy i stany mogą być wyceniane poprzez zdyskontowaną wartość obecną przyszłych ekonomicznych korzyści oczekiwanych z tych przepływów lub stanów. Z tej ostatniej metody należy korzystać jedynie w ostateczności.

1.96.

Stany wycenia się w cenach bieżących w momencie, do którego odnosi się bilans, a nie w momencie produkcji lub nabycia towarów czy aktywów tworzących te stany. Konieczna jest wycena stanów poprzez oszacowanie ich zamortyzowanej bieżącej ceny nabycia lub poprzez koszty produkcji.

1.97.

Producent i użytkownik danego produktu zazwyczaj różnie postrzegają jego wartość z uwagi na istnienie kosztów transportu, marży handlowej oraz podatków od produktów pomniejszonych o dotacje do produktów. Celem jak największego zbliżenia do punktu widzenia każdego z podmiotów uczestniczących w transakcji system ESA 2010 rejestruje każde wykorzystanie produktu w cenach nabycia, w które włączone są koszty transportu, marża handlowa oraz podatki od produktów pomniejszone o dotacje do produktów, podczas gdy produkcja globalna rejestrowana jest w cenach bazowych, które wyłączają powyższe kategorie.

1.98.

Import i eksport produktów rejestrowane są w wartościach na granicy. Ogółem import i eksport towarów wyceniane są na granicy celnej eksportera, tj. na bazie „dostarczone na statek” (FOB). Usługi transportowe i usługi ubezpieczeniowe powstające między granicą importera a granicą eksportera nie są zaliczane do wartości towarów; są one rejestrowane jako usługi. Jeżeli nie jest możliwe uzyskanie wartości FOB w szczegółowym przekroju według produktów, tablice zawierające szczegółowe informacje z zakresu handlu zagranicznego pokazują wartości importu na granicy celnej importera (wartości CIF). Wszystkie usługi transportowe i ubezpieczeniowe powstałe do granicy importera są włączone do wartości importowanych towarów. W zakresie, w jakim usługi te odnoszą się do usług krajowych, w systemie dokonywane jest ogólne dostosowanie FOB/CIF.

1.99.

Wycena w cenach stałych oznacza wycenianie przepływów i stanów w danym okresie księgowym w cenach okresu poprzedniego. Celem wyceny w cenach stałych jest dekompozycja zmian zachodzących w czasie w wartości przepływów i stanów na zmiany z tytułu zmian cen oraz z tytułu zmian wolumenu. Przepływy i stany w cenach stałych wyrażają zmiany wolumenu.

1.100.

Wiele przepływów i stanów, np. dochody, nie może być, z uwagi na ich charakter, wyrażone w ujęciu cenowym i ilościowym. Jednak siłę nabywczą tych zmiennych uzyskać można poprzez deflowanie ich bieżącej wartości odpowiednim wskaźnikiem cen, np. indeksem cen końcowego popytu narodowego, z wyłączeniem przyrostu rzeczowych środków obrotowych. Tak deflowane przepływy i stany uznaje się za wyrażone w ujęciu realnym. Przykładem może być realny dochód do dyspozycji.

1.101.

Przepływy rejestrowane są w ujęciu memoriałowym, to znaczy w momencie, w którym wartość ekonomiczna jest tworzona, przekształcana lub niszczona, albo gdy należności i zobowiązania powstają, są przekształcane lub umarzane.

1.102.

Ujęcie produkcji globalnej w rachunkach następuje w momencie produkcji, nie zaś uiszczenia należności przez kupującego. Sprzedaż aktywów jest rejestrowana w momencie, gdy dane aktywa „przechodzą w inne ręce”, a nie w momencie dokonania odpowiedniej płatności. Odsetki rejestrowane są jako narastające w ciągu okresu księgowego, bez względu na to, czy są czy nie są wypłacone w tym okresie. Zasada memoriałowa ma zastosowanie do wszystkich przepływów, tak pieniężnych jak i niepieniężnych, jak też przepływów wewnętrznych oraz pomiędzy jednostkami.

1.103.

Konieczne może być złagodzenie tego stanowiska w odniesieniu do podatków i innych przepływów w odniesieniu do sektora instytucji rządowych i samorządowych, które często rejestrowane są na rachunkach tego sektora w ujęciu kasowym. Dokonanie dokładnej transformacji tych przepływów z ujęcia kasowego na memoriałowe może być trudne.

1.104.

W drodze wyjątku od ogólnych zasad rejestracji podatków i składek na ubezpieczenia społeczne do zapłacenia sektorowi instytucji rządowych i samorządowych, możliwe jest ujęcie ich z wyłączeniem tej części, której ściągalność jest wątpliwa, a w przypadku jej uwzględnienia podlega ona neutralizacji w tym samym okresie księgowym poprzez transfer kapitałowy z sektora instytucji rządowych i samorządowych do innych odpowiednich sektorów instytucjonalnych.

1.105.

Przepływy rejestruje się w tym samym momencie dla wszystkich jednostek instytucjonalnych i na wszystkich rachunkach. Jednostki instytucjonalne nie zawsze stosują te same zasady zapisów księgowych. Nawet wtedy, gdy stosują te same zasady, różnice w rzeczywistym czasie rejestracji mogą wystąpić z przyczyn praktycznych, takich jak opóźnienie w łączności. W związku z powyższym jednostki zaangażowane w daną transakcję mogą ją zarejestrować w różnych momentach. Takie rozbieżności eliminuje się poprzez odpowiednie dostosowanie.

1.106.

Konsolidacja odnosi się do eliminowania, zarówno z rozchodów, jak i z przychodów, transakcji zachodzących pomiędzy jednostkami należącymi do grupy oraz do eliminowania wzajemnych aktywów finansowych i zobowiązań. Sytuacja taka ma miejsce często w przypadku, gdy rachunki podsektorów sektora instytucji rządowych i samorządowych są połączone.

1.107.

Przyjęto zasadę, że przepływy i stany odnoszące się do jednostek składowych podsektorów lub sektorów nie mogą podlegać konsolidacji.

1.108.

Rachunki skonsolidowane mogą być jednak konstruowane dla celów uzupełniającej prezentacji i analiz. Informacja o transakcjach tych podsektorów czy sektorów z innymi sektorami i o odpowiedniej do tego „zewnętrznej” pozycji finansowej może być ważniejsza niż całkowite wielkości w ujęciu brutto.

1.109.

Ponadto rachunki i tablice pokazujące wzajemne relacje pomiędzy wierzycielami i dłużnikami dostarczają szczegółowy obraz sposobu finansowania gospodarki i uważane są za bardzo użyteczne dla poznania kanałów, którymi są przekazywane nadwyżki finansowe od ostatecznych pożyczkodawców do ostatecznych pożyczkobiorców.

1.110.

Dla poszczególnych jednostek albo sektorów instytucjonalnych, ten sam rodzaj transakcji może być jednocześnie rejestrowany jako rozchód i jako przychód (np. odsetki mogą być jednocześnie płacone i otrzymywane), a w odniesieniu do tych samych instrumentów finansowych – jako aktywa i jako zobowiązania. W ramach ESA przyjęto rejestrację brutto (tj. ukazywanie pełnych kwot przychodów i rozchodów dotyczących tych samych rodzajów transakcji), pomijając pewien stopień unettowienia tkwiący już w samych klasyfikacjach.

1.111.

Unettowienie jest, w różnych kategoriach transakcji, rozumiane samo przez się; najlepszym przykładem jest „przyrost rzeczowych środków obrotowych”, który podkreśla znaczący dla analiz aspekt całości nakładów inwestycyjnych, a nie kolejnych przyrostów i odpisów tych środków. Podobnie, z kilkoma wyjątkami, rachunek finansowy i rachunki pozostałych zmian aktywów rejestrują zwiększenie netto aktywów i zobowiązań, podając na koniec okresu księgowego ostateczny efekt tego typu przepływów.

1.112.

W przypadku jednostek lub grup jednostek w różnych rachunkach ujmowane są transakcje powiązane z jakimś aspektem życia gospodarczego (na przykład produkcją). W przypadku rachunku produkcji transakcje nie ukazują równowagi między przychodami i rozchodami bez wprowadzenia pozycji bilansującej. Analogicznie pozycja bilansująca (wartość netto) musi być wprowadzona dla łącznych wielkości aktywów i zobowiązań jednostki instytucjonalnej czy sektora instytucjonalnego. Pozycje bilansujące same w sobie są istotnymi miernikami wyniku gospodarczego. Zsumowane dla całej gospodarki stanowią one istotne agregaty.

1.113.

System ESA 2010 zbudowany jest na zasadzie wzajemnie powiązanych rachunków. Pełna sekwencja rachunków dla jednostek instytucjonalnych i sektorów instytucjonalnych składa się z rachunków bieżących, rachunków akumulacji i bilansów.

1.114.

Rachunki bieżące odnoszą się do produkcji, tworzenia, podziału i redystrybucji dochodów oraz wykorzystania dochodów w postaci spożycia. Rachunki akumulacji dotyczą zmian aktywów i zobowiązań oraz wartości netto (różnice pomiędzy aktywami i zobowiązaniami dla każdej jednostki instytucjonalnej czy grupy jednostek). Bilanse prezentują stany aktywów i zobowiązań oraz wartość netto.

1.115.

Sekwencja rachunków dla lokalnych JRD oraz dla gałęzi jest ograniczona do dwóch pierwszych rachunków bieżących: rachunku produkcji oraz rachunku tworzenia dochodów, którego pozycją bilansującą jest nadwyżka operacyjna.

1.116.

Rachunek wyrobów i usług pokazuje podaż (produkcję globalną i import) oraz wykorzystanie wyrobów i usług (zużycie pośrednie, spożycie, przyrost rzeczowych środków obrotowych, nakłady brutto na środki trwałe, nabycie pomniejszone o rozdysponowanie aktywów o wyjątkowej wartości oraz eksport) dla gospodarki jako całości lub dla grup produktów. Rachunek ten nie jest rachunkiem w takim samym sensie jak pozostałe rachunki w sekwencji; nie generuje on pozycji bilansującej przenoszonej do kolejnego rachunku w sekwencji. Przedstawia on w formie tabelarycznej zgodność rachunkową, ukazując równowagę podaży i popytu na wszystkie produkty i grupy produktów w danej gospodarce.

1.117.

Rachunek zagranicy obejmuje transakcje pomiędzy jednostkami instytucjonalnymi będącymi rezydentami i nierezydentami i odpowiadające im stany aktywów i zobowiązań.

Z uwagi na fakt, że zagranica pełni podobną rolę w strukturze księgowej systemu jak sektory instytucjonalne, rachunek zagranicy jest opracowywany z punktu widzenia zagranicy. Przychód zagranicy stanowi rozchód dla gospodarki ogółem i odwrotnie. Jeżeli pozycja bilansująca w rachunku zagranicy jest dodatnia, oznacza to nadwyżkę zagranicy, a deficyt dla gospodarki ogółem, i odwrotnie, gdy pozycja bilansująca jest ujemna.

Rachunek sektora zagranica różni się od pozostałych rachunków tym, że nie ukazuje wszystkich transakcji księgowych w sektorze zagranica, lecz tylko te, które posiadają mierzony odpowiednik w gospodarce krajowej.

1.118.

Pozycję bilansującą otrzymuje się przez odjęcie łącznej wartości pozycji występujących po jednej stronie rachunku od łącznej wartości pozycji występujących po drugiej stronie.

Pozycje bilansujące zawierają mnóstwo informacji i obejmują kilka najważniejszych pozycji na rachunkach, co obrazują następujące przykłady pozycji bilansujących: wartość dodana, nadwyżka operacyjna, dochód do dyspozycji, oszczędności, wierzytelności netto / zadłużenie netto.

Poniżej przedstawiono schemat blokowy ukazujący sekwencję rachunków (pozycje bilansujące wyróżniono pogrubioną czcionką).

Schemat sekwencji rachunków

1.119.

Pierwszy rachunek w sekwencji to rachunek produkcji, w którym ujęte są produkcja globalna i nakłady w ramach procesu produkcji, a wartość dodana jest pozycją bilansującą.

1.120.

Wartość dodana jest przenoszona do następnego rachunku, tj. rachunku tworzenia dochodów. Ujmuje się w nim koszty związane z zatrudnieniem ponoszone w procesie produkcji, jak również podatki należne instytucjom rządowym i samorządowym w związku z produkcją, w celu umożliwienia obliczenia nadwyżki operacyjnej (lub dochodu mieszanego uzyskiwanego w ramach pracy na własny rachunek lub w sektorze gospodarstw domowych) jako pozycji bilansującej dla każdego sektora instytucjonalnego. Krok ten jest konieczny, aby umożliwić pomiar wartości dodanej zachowanej w sektorze produkującym w postaci nadwyżki operacyjnej lub dochodu mieszanego.

1.121.

Następnie wartość dodana, w rozbiciu na koszty związane z zatrudnieniem, podatki oraz nadwyżkę operacyjną / dochód mieszany, przenoszona jest, w postaci rozbitej, do rachunku podziału pierwotnego dochodów. Dzięki takiemu rozbiciu możliwe jest przydzielenie każdego dochodu z czynników produkcji do sektora otrzymującego, w przeciwieństwie do sektora produkującego. Przykładowo koszty związane z zatrudnieniem rozdzielane są w całości między sektorem gospodarstw domowych a sektorem zagranica, a nadwyżka operacyjna pozostaje w sektorze przedsiębiorstw, w którym to została wytworzona. W rachunku tym ujmuje się również przepływy dochodów z tytułu własności do i z sektora, w rezultacie czego pozycja bilansująca to saldo dochodów pierwotnych wpływających do sektora.

1.122.

W następnym rachunku rejestrowana jest redystrybucja tych dochodów dokonywana poprzez transfery – jest to rachunek podziału wtórnego dochodów. Najważniejsze instrumenty redystrybucji to podatki pobierane przez instytucje rządowe i samorządowe od sektora gospodarstw domowych oraz świadczenia społeczne na rzecz tego sektora. Pozycją bilansującą jest dochód do dyspozycji.

1.123.

Następny rachunek w głównej sekwencji rachunków zasadniczych to rachunek wykorzystania dochodów do dyspozycji; jest on istotny dla sektora gospodarstw domowych, ponieważ to w nim rejestrowane są wydatki końcowe gospodarstw domowych; pozycją bilansującą są oszczędności gospodarstw domowych.

1.124.

Jednocześnie tworzony jest rachunek równoległy, tj. rachunek redystrybucji dochodów w naturze. Przeznaczeniem tego rachunku jest wykazanie transferów socjalnych w naturze jako przypisanego umownie transferu z sektora instytucji rządowych i samorządowych do sektora gospodarstw domowych, w efekcie czego dochód gospodarstwa domowego wzrasta o wartość indywidualnych usług sektora instytucji rządowych i samorządowych. W następnym rachunku (skorygowanym rachunku wykorzystania dochodów do dyspozycji), wartość wykorzystania dochodów do dyspozycji przez gospodarstwo domowe jest zwiększana o kwotę, jaka zostałaby zapłacona w przypadku zakupu przez gospodarstwo domowe indywidualnych usług świadczonych przez sektor instytucji rządowych i samorządowych. Oba te przypisania umowne znoszą się, w efekcie czego jednostka bilansująca to oszczędności, jednakowe jak oszczędności w głównej sekwencji rachunków.

1.125.

Oszczędności przenoszone są do rachunku kapitałowego, w którym wykorzystywane są do finansowania nakładów inwestycyjnych, umożliwiając transfery kapitałowe do i z sektorów instytucjonalnych. Jeżeli środki wydatkowane na nabycie aktywów rzeczowych są za małe lub za duże, to pozycją bilansującą są wierzytelności netto lub zadłużenie netto. Wierzytelności netto oznaczają nadwyżkę finansową pożyczoną dłużnikom, a zadłużenie netto – finansowanie deficytu.

1.126.

Rachunki finansowe wreszcie zgadzają się, jeżeli szczegółowe dane dotyczące wierzytelności i zadłużenia każdego sektora przedstawione są w taki sposób, że pozycja bilansująca wierzytelności netto lub zadłużenia netto jest obserwowana. Powinna ona ściśle odpowiadać pozycji bilansującej wierzytelności netto lub zadłużenia netto rachunku kapitałowego, a ewentualne różnice muszą wynikać z rozbieżności pomiaru w realnym i finansowym ujęciu działalności gospodarczej.

1.127.

Wreszcie na samym dole schematu, po lewej stronie, mamy bilans otwarcia, ukazujący poziom aktywów i zobowiązań, w ujęciu realnym i finansowym, na początku danego okresu. Miarę bogactwa danej gospodarki stanowi jej wartość netto (aktywa pomniejszone o zobowiązania), co podane jest na dole bilansu.

1.128.

W pozycjach bilansu otwarcia, od lewej do prawej, rejestrowane są różne zmiany w aktywach i zobowiązaniach zachodzące w okresie księgowym. Rachunek kapitałowy i rachunki finansowe ukazują zmiany związane z transakcjami obejmującymi aktywa rzeczowe oraz aktywa finansowe i zobowiązania. W przypadku braku innych skutków można dzięki temu natychmiast obliczyć stan zamknięcia, poprzez dodanie zmian do stanu otwarcia.

1.129.

Zmiany mogą jednak także wystąpić poza ekonomicznym cyklem produkcji i spożycia; takie zmiany będą rzutować na wartości aktywów i zobowiązań w okresie zamknięcia. Jedną z tego rodzaju zmian jest zmiana wolumenu aktywów – realne zmiany środków trwałych powodowane przez zdarzenia niebędące elementem gospodarki. Przykładem byłaby strata z tytułu klęski żywiołowej, takiej jak trzęsienie ziemi, skutkujące zniszczeniem znacznych ilości aktywów, nie z powodu transakcji gospodarczej wymiany lub transferu. Takie straty należy ujmować w rachunku pozostałych zmian wolumenu, jako wyjaśnienie niższego wolumenu aktywów niż można by się spodziewać z analizy zdarzeń o charakterze stricte gospodarczym. Drugi typ zmiany wartości aktywów (i zobowiązań), inny niż wynikający z transakcji ekonomicznej, to zmiana związana ze zmianą ceny powodującą zyski i straty z tytułu posiadania aktywów. Zmiany takie ujmuje się w rachunku przeszacowań. Uwzględnienie tych dwu dodatkowych czynników rzutujących na wartość stanu aktywów i zobowiązań pozwala oszacować wartości bilansu zamknięcia w oparciu o stan otwarcia skorygowany o zmiany w rachunkach przepływów na samym dole powyższego schematu.

1.130.

Agregaty są wartościami złożonymi, wyrażającymi pomiar rezultatów działalności gospodarki ogółem; są to na przykład: produkcja globalna, wartość dodana, dochód do dyspozycji, spożycie, oszczędności, nakłady inwestycyjne itp. Mimo że obliczanie agregatów nie jest jedynym celem ESA, mają one znaczenie jako wskaźniki łączne dla celów analiz makroekonomicznych oraz porównań w czasie i przestrzeni.

1.131.

Wyróżniane są dwa typy agregatów:

1.132.

Ważne zastosowanie znajdują także miary rachunków narodowych przedstawione w ujęciu na mieszkańca. Dla takich zbiorczych agregatów jak PKB, dochód narodowy czy spożycie w sektorze gospodarstw domowych dzielnikiem jest zwykle ludność kraju ogółem. W przypadku rachunków według podsektorów czy części rachunków sektora gospodarstw domowych stosuje się dane dotyczące liczby gospodarstw domowych oraz liczby osób należących do każdego podsektora.

1.133.

Jednym z najważniejszych agregatów w ESA jest PKB. PKB stanowi miernik opisujący aktywność ekonomiczną ogółem na danym terytorium ekonomicznym, w wyniku której produkcja globalna zaspokaja finalne potrzeby gospodarki. Istnieją trzy metody pomiaru PKB w oparciu o ceny rynkowe:

1.134.

Wymienione powyżej trzy sposoby obliczania PKB stanowią także odzwierciedlenie trzech różnych sposobów analizy PKB pod względem składników. Wytworzona wartość dodana może zostać przedstawiona w rozbiciu na sektory instytucjonalne, a także na rodzaj działalności lub gałęzie, wnoszące wkład w łączną wytworzoną wartość, np. rolnictwo, przetwórstwo przemysłowe, przemysł budowlany, usługi itp.

Wydatki końcowe można podzielić na rodzaje: wydatki gospodarstw domowych, wydatki końcowe INKgd, wydatki końcowe sektora instytucji rządowych i samorządowych, przyrost rzeczowych środków obrotowych, nakłady na środki trwałe oraz eksport pomniejszony o koszty importu.

Całkowity dochód można przedstawić w rozbiciu na rodzaj dochodu – koszty związane z zatrudnieniem oraz nadwyżka operacyjna.

1.135.

W tablicach podaży i wykorzystania dobrą praktyką jest stosowanie elementów wszystkich trzech podejść w celu uzyskania jak najdokładniejszego szacunku PKB. Dzięki temu możliwe jest uzgodnienie szacunków wartości dodanej i dochodów według gałęzi oraz zbilansowanie podaży i popytu na produkty. Takie zintegrowane podejście zapewnia spójność składników PKB oraz większą dokładność oszacowania PKB w porównaniu z każdym z trzech podejść indywidualnie. Po odjęciu od PKB wartości amortyzacji środków trwałych otrzymuje się produkt krajowy netto (PKN) w cenach rynkowych.

1.136.

Kompleks przepływów międzygałęziowych obejmuje składniki wartości dodanej brutto, produkcję globalną i nakłady gałęzi, podaż produktów i popyt na produkty oraz zestawienie przychodów i rozchodów w poszczególnych sektorach instytucjonalnych gospodarki. System ten przedstawia gospodarkę w rozbiciu na elementy, tak by ukazać transakcje między poszczególnymi gałęziami i konsumentami finalnymi obejmujące wszystkie wyroby i usługi w danym okresie (np. kwartale lub roku). Informacja może być prezentowana na dwa sposoby – w postaci:

1.137.

Tablice podaży i wykorzystania ukazują całą gospodarkę w podziale na gałęzie (np. przemysł samochodowy) i produkty (np. wyroby sportowe). Tablice ukazują powiązania między składnikami wartości dodanej brutto, produkcją globalną i nakładami gałęzi a podażą produktów i popytem. Poprzez tablice podaży i wykorzystania poszczególne sektory instytucjonalne gospodarki (np. przedsiębiorstw publicznych) zostają powiązane z danymi dotyczącymi importu i eksportu towarów i usług, wydatków instytucji rządowych i samorządowych, wydatków gospodarstw domowych i INKgd oraz nakładów inwestycyjnych.

1.138.

Dzięki tablicom podaży i wykorzystania możliwe jest sprawdzenie wzajemnej zgodności i wewnętrznej spójności składników rachunków narodowych w ramach jednego, szczegółowego systemu, a uwzględnienie elementów wszystkich trzech metod określania PKB (tj. od strony produkcji, dochodów i wydatków) pozwala oszacować jedną wartość PKB.

1.139.

Dzięki integralnemu zbilansowaniu tablice podaży i wykorzystania zapewniają ponadto spójność powiązań między składnikami trzech następujących rachunków:

1.140.

W oparciu o dane pochodzące z tablic podaży i wykorzystania oraz innych dodatkowych źródeł tworzone są symetryczne tablice przepływów międzygałęziowych, stanowiące bazę teoretyczną dla późniejszych analiz.

1.141.

Zawierają one tablice symetryczne (produkt-produkt lub gałąź-gałąź), macierz odwrotną Leontiefa i inne analizy diagnostyczne, takie jak mnożniki produkcji. W tablicach tych ukazane jest oddzielnie wykorzystanie wyrobów i usług wytworzonych w kraju i importowanych. Daje to podstawę teoretyczną dla dalszych analiz strukturalnych gospodarki, obejmującą zarówno strukturę, jak i wpływ zmian w finalnym popycie na gospodarkę.

2.01.

Gospodarka kraju to system, za pośrednictwem którego instytucje i osoby współdziałają poprzez wymianę i transfery wyrobów, usług i środków płatniczych (np. pieniędzy) dla celów produkcji i konsumpcji wyrobów i usług.

W gospodarce współdziałające jednostki to podmioty gospodarcze mające uprawnienia do posiadania aktywów, zaciągania zobowiązań oraz angażowania się w działalność gospodarczą i dokonywania transakcji z innymi podmiotami. Nazywane są jednostkami instytucjonalnymi.

Definiowanie jednostek w rachunkach narodowych służy różnym celom. Po pierwsze, jednostki są zasadniczymi elementami w określaniu gospodarek w kategoriach geograficznych, np. państw, regionów oraz grup państw, takich jak unie walutowe lub polityczne. Po drugie, są one zasadniczymi elementami w grupowaniu jednostek według sektorów instytucjonalnych. Po trzecie, są one niezbędne dla określenia, które przepływy i stany są rejestrowane. Transakcje pomiędzy różnymi częściami tej samej jednostki instytucjonalnej co do zasady nie są rejestrowane w rachunkach narodowych.

2.02.

Jednostki i grupy jednostek stosowane w rachunkach narodowych definiuje się zgodnie z rodzajem analiz ekonomicznych, dla potrzeb których są przeznaczone, a nie zgodnie z typami jednostek zwykle wykorzystywanymi w badaniach statystycznych. Te ostatnie jednostki (np. przedsiębiorstwa, spółki holdingowe, jednostki rodzaju działalności, jednostki lokalne, wydziały instytucji rządowych lub samorządowych, instytucje niekomercyjne, gospodarstwa domowe itp.) mogą nie spełniać potrzeb rachunków narodowych, gdyż bazują one na kryteriach natury prawnej, administracyjnej lub księgowej.

Statystycy biorą pod uwagę definicje jednostek analizy, które stosowane są w ESA 2010, aby zagwarantować, że do badań, w których zbierane są dane, stopniowo wprowadzane są wszystkie elementy informacji potrzebnych do zestawiania danych, gdzie podstawą są jednostki analizy stosowane w ESA 2010.

2.03.

Cechą charakterystyczną systemu ESA 2010 jest stosowanie typów jednostek odpowiadających trzem sposobom podziału gospodarki:

Jednostki instytucjonalne definiowane są tak, by służyły pierwszemu z wymienionych powyżej celów. Do badania wzajemnych zachowań, o których mowa w pkt 1, wymagane są jednostki odzwierciedlające całość ich instytucjonalnej działalności gospodarczej.

W odniesieniu do procesów produkcji relacji natury techniczno-ekonomicznej oraz analiz regionalnych, o których mowa w pkt 2 i 3, potrzebne są jednostki takie jak lokalne JRD. Ich opis znajduje się w dalszej części niniejszego rozdziału.

Przed podaniem definicji jednostek stosowanych w ESA 2010 konieczne jest zdefiniowanie granic gospodarki narodowej.

2.04.

Jednostki, które tworzą gospodarkę państwa i których przepływy i stany są rejestrowane w ESA 2010, to jednostki będące rezydentami. Siedzibą każdej jednostki instytucjonalnej jest terytorium ekonomiczne, w którym znajduje się centrum głównych interesów ekonomicznych danej jednostki. Jednostki te określane są mianem jednostek będących rezydentami, bez względu na obywatelstwo, osobowość prawną czy obecność na terytorium ekonomicznym danego państwa w momencie dokonywania transakcji.

2.05.

Terytorium ekonomiczne obejmuje:

Łodzie rybackie, inne statki, platformy pływające i statki powietrzne są traktowane w ESA jako obiekty ruchome, zarówno będące własnością lub używane przez rezydentów w danym państwie, jak też będące własnością nierezydentów i używane przez rezydentów. Transakcje mające związek z własnością (nakłady brutto na środki trwałe) i wykorzystywaniem (dzierżawa, ubezpieczenia itp.) sprzętu ruchomego są przypisane do gospodarki państwa, którego rezydentem jest, odpowiednio, właściciel lub użytkownik. W przypadku leasingu finansowego zakłada się zmianę prawa własności.

Terytorium ekonomiczne może obejmować obszar większy lub mniejszy od zdefiniowanego powyżej. Przykładem większego obszaru jest unia walutowa taka jak europejska unia walutowa; przykładem mniejszego obszaru jest część państwa taka jak region.

2.06.

Terytorium ekonomiczne nie obejmuje enklaw eksterytorialnych.

Wyłączone są także części terytorium geograficznego państwa wykorzystywane przez następujące organizacje:

Terytoria użytkowane przez instytucje i organy Unii Europejskiej oraz organizacje międzynarodowe są odrębnymi terytoriami ekonomicznymi. Cechą charakterystyczną takich terytoriów jest to, że ich wyłącznymi rezydentami są dane instytucje.

2.07.

„Centrum głównych interesów ekonomicznych” oznacza, że istnieje miejsce wewnątrz terytorium ekonomicznego, w którym jednostka angażuje się w działalność gospodarczą i transakcje na znaczącą skalę przez nieograniczony lub ograniczony, ale długi okres (jeden rok lub dłużej). Uznaje się ponadto, że posiadanie prawa własności gruntów i budynków wewnątrz terytorium ekonomicznego jest wystarczające, aby właściciel posiadał tam centrum głównych interesów ekonomicznych.

Przedsiębiorstwa prawie zawsze powiązane są z jedną tylko gospodarką. Opodatkowanie oraz inne wymogi prawne zwykle skutkują wykorzystywaniem do działalności w każdej jurysdykcji prawnej odrębnych jednostek posiadających osobowość prawną. Dodatkowo wyróżnia się odrębną jednostkę instytucjonalną dla celów statystycznych, w przypadkach gdy jeden podmiot prawny prowadzi znaczącą działalność na dwóch lub większej liczbie terytoriów (np. w przypadku oddziałów, prawa własności gruntów oraz przedsiębiorstw działających na wielu terytoriach). W wyniku podziału takich podmiotów prawnych siedziba każdego ze zidentyfikowanych następnie przedsiębiorstw jest jasno określona. „Główne centrum interesów ekonomicznych” nie oznacza, że nie należy dzielić jednostek prowadzących znaczącą działalność na co najmniej dwóch terytoriach.

Wobec braku fizycznego wymiaru przedsiębiorstwa jego siedzibę ustala się na podstawie terytorium ekonomicznego, w którym założono lub zarejestrowano dane przedsiębiorstwo zgodnie z obowiązującymi tam przepisami.

2.08.

Jednostki uznawane za rezydentów danego państwa można podzielić na:

2.09.

W odniesieniu do jednostek innych niż gospodarstwa domowe, pod względem wszystkich dokonywanych przez nie transakcji, z wyjątkiem odnoszących się do własności gruntów i budynków, można wyróżnić dwa następujące przypadki:

Będąca rezydentem jednostka instytucjonalna może być umowną jednostką będącą rezydentem – w odniesieniu do działalności prowadzonej w danym państwie przez okres jednego roku lub dłużej przez jednostkę będącą rezydentem innego państwa. W przypadku gdy działalność prowadzona jest przez okres krótszy niż jeden rok, pozostaje ona częścią działalności jednostki instytucjonalnej produkcyjnej i nie wyróżnia się odrębnej jednostki instytucjonalnej. W przypadku gdy działalność nie jest znacząca, nawet jeśli jest prowadzona dłużej niż jeden rok i ma na celu zainstalowanie sprzętu za granicą, nie wyróżnia się odrębnej jednostki i działalność ta jest rejestrowana jako działalność jednostki instytucjonalnej producenta.

2.10.

Gospodarstwa domowe, z wyjątkiem sytuacji, gdy występują one w charakterze właścicieli gruntów i budynków, których centrum głównych interesów ekonomicznych znajduje się w danym państwie, są jednostkami będącymi rezydentami. Są one rezydentami, jeżeli okresy pobytu za granicą są krótsze niż jeden rok. Zalicza się do nich w szczególności:

Studenci są zawsze traktowani jak rezydenci, bez względu na to, jak długo studiują za granicą.

2.11.

Wszystkie jednostki występujące w charakterze właścicieli gruntów lub budynków stanowiących część terytorium ekonomicznego są jednostkami będącymi rezydentami lub umownymi jednostkami będącymi rezydentami państwa, na którego terytorium znajdują się dane grunty lub budynki.

2.12.

Definicja: jednostka instytucjonalna jest podmiotem gospodarczym charakteryzującym się autonomią podejmowania decyzji w odniesieniu do pełnienia przez nią jej podstawowej funkcji. Jednostka będąca rezydentem jest uważana za jednostkę instytucjonalną na terytorium ekonomicznym, gdzie znajduje się jej główne centrum interesów ekonomicznych, jeżeli posiada autonomię podejmowania decyzji oraz prowadzi pełen zestaw rachunków lub jest w stanie go sporządzić.

Aby posiadać autonomię podejmowania decyzji w odniesieniu do swojej podstawowej funkcji, jednostka musi być:

2.13.

W przypadku gdy jednostka nie posiada cech jednostki instytucjonalnej, zastosowanie mają następujące zasady:

2.14.

Centrale i spółki holdingowe są jednostkami instytucjonalnymi. Definiuje się je następująco:

2.15.

Duże grupy przedsiębiorstw są utworzone wówczas, gdy jednostka macierzysta sprawuje kontrolę nad kilkoma jednostkami zależnymi, które mogą z kolei kontrolować swoje jednostki zależne itd. Każdy członek grupy traktowany jest jako odrębna jednostka instytucjonalna, jeśli spełnia kryteria definicji jednostki instytucjonalnej.

2.16.

Zaletą nietraktowania grup przedsiębiorstw jako pojedynczych jednostek instytucjonalnych jest to, że grupy nie zawsze są stałe w czasie, nie są też łatwe do zidentyfikowania w praktyce. Uzyskanie danych na temat grup, których działalność nie jest ściśle zintegrowana, może być trudne. Wiele grup jest zbyt dużych i niejednorodnych, by mogły być traktowane jako pojedyncze jednostki, a ich rozmiar i skład może zmieniać się w czasie, na skutek połączeń i przejęć.

2.17.

Spółka specjalnego przeznaczenia (SPE) lub spółka celowa (SPV) to przeważnie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka komandytowa powołana w określonym, wąskim lub czasowo ograniczonym celu oraz aby wykluczyć ryzyko finansowe, szczególny sposób opodatkowania lub ryzyko związane z nadzorem.

2.18.

Nie istnieje powszechna definicja spółek specjalnego przeznaczenia, ale charakterystyczne są dla nich następujące cechy:

2.19.

Bez względu na to, czy jednostka posiada wszystkie te cechy, czy żadnej z nich, oraz czy określa się ją mianem spółki specjalnego przeznaczenia lub podobnym terminem, czy też nie, jest ona traktowana w ten sam sposób jak każda inna jednostka instytucjonalna; zalicza się ją więc do sektora i gałęzi na podstawie jej działalności podstawowej, chyba że chodzi o spółkę specjalnego przeznaczenia, która nie ma niezależnych uprawnień do działania.

2.20.

Instytucje finansowe typu captive, jednostki zależne typu artificial oraz jednostki specjalnego przeznaczenia utworzone przez sektor instytucji rządowych i samorządowych, nieuprawnione do niezależnego działania, są zatem zaliczane do sektora jednostki, która je kontroluje. Wyjątkiem są przypadki, gdy jednostki te nie są rezydentami, wówczas traktuje się je odrębnie od jednostki, która je kontroluje. Jednakże w przypadku sektora instytucji rządowych i samorządowych działalność jednostek zależnych jest odzwierciedlona w rachunkach sektora instytucji rządowych i samorządowych.

2.21.

Jednym z przykładów instytucji finansowej typu captive jest spółka holdingowa posiadająca aktywa jednostek zależnych. Przykładami innych jednostek, które również traktuje się jako instytucje finansowe typu captive, są jednostki posiadające opisane wyżej cechy spółek specjalnego przeznaczenia, w tym fundusze inwestycyjne i emerytalno-rentowe oraz jednostki wykorzystywane do zarządzania majątkiem osób indywidualnych i rodzin, wydawania dłużnych papierów wartościowych w imieniu spółek powiązanych (taka spółka może być nazywana spółką typu conduit) oraz do spełniania innych funkcji finansowych.

2.22.

Stopień niezależności takiej jednostki od jednostki macierzystej można wykazać na podstawie tego, czy sprawuje ona pewną kontrolę materialną nad swoimi aktywami i zobowiązaniami w takim stopniu, że ponosi ona ryzyko i czerpie zyski związane z tymi aktywami i zobowiązaniami. Takie jednostki zaliczane są do sektora instytucji finansowych.

2.23.

Jednostka tego typu, która nie może działać niezależnie od jednostki macierzystej i jest tylko biernym posiadaczem aktywów i zobowiązań (czasem opisywana jako działająca na zasadzie autopilota), nie jest traktowana jako odrębna jednostka instytucjonalna, chyba że jest rezydentem w innej gospodarce niż ta, w której rezydentem jest jednostka macierzysta. Jeśli jest rezydentem w tej samej gospodarce, w której rezydentem jest jednostka macierzysta, wówczas traktowana jest jako jednostka zależna typu artificial, jak opisano poniżej.

2.24.

Jednostka zależna będąca w pełni własnością jednostki macierzystej może zostać utworzona w celu świadczenia usług na rzecz jednostki macierzystej lub innych przedsiębiorstw należących do tej samej grupy, dla uniknięcia podatków, zminimalizowania zobowiązań w sytuacji upadłości albo dla zapewnienia innych korzyści technicznych w ramach obowiązujących w danym państwie przepisów podatkowych i przepisów dotyczących spółek.

2.25.

Tego typu jednostki z reguły nie spełniają kryteriów definicji jednostki instytucjonalnej, ponieważ nie są w stanie działać niezależnie od jednostki macierzystej i mogą podlegać ograniczeniom w zakresie posiadania aktywów lub zawierania transakcji dotyczących aktywów posiadanych w swoich bilansach. Ich poziom produkcji globalnej i cena, jaką za nią otrzymują, są określone przez jednostkę macierzystą, która (ewentualnie z innymi przedsiębiorstwami z tej samej grupy) jest jej wyłącznym klientem. Nie są zatem traktowane jako odrębne jednostki instytucjonalne, lecz jako integralna część jednostki macierzystej, a ich rachunki są skonsolidowane z rachunkami jednostki macierzystej, chyba że są rezydentami innego terytorium ekonomicznego niż to, którego rezydentem jest jednostka macierzysta.

2.26.

Należy rozróżnić jednostki zależne typu artificial, jak te opisane powyżej, od jednostki prowadzącej tylko działalność pomocniczą. Zakres działalności pomocniczej ogranicza się do tego typu funkcji usługowych, których do pewnego stopnia potrzebuje każde przedsiębiorstwo, takich jak sprzątanie pomieszczeń, prowadzenie spraw płacowych pracowników lub dostarczanie przedsiębiorstwu infrastruktury w zakresie technologii informacyjnych (zob. rozdział 1 pkt 1.31).

2.27.

Sektor instytucji rządowych i samorządowych również może powoływać jednostki specjalnego przeznaczenia o cechach i funkcjach podobnych do tych, które wyróżniają instytucje finansowe typu captive i jednostki zależne typu artificial. Takie jednostki nie mają uprawnień do niezależnego działania i mają ograniczony zakres transakcji, w które mogą się angażować. Nie ponoszą ryzyka ani nie czerpią korzyści wynikających z posiadanych aktywów i zobowiązań. Takie jednostki, jeśli są rezydentami, traktowane są jako integralna część sektora instytucji rządowych lub samorządowych, a nie jako odrębna jednostka. Jeśli natomiast nie są rezydentami, traktowane są jako odrębne jednostki. Wszystkie transakcje przeprowadzane przez te jednostki za granicą są odzwierciedlone we właściwych transakcjach z sektorem instytucji rządowych i samorządowych. Jeśli zatem jednostka zaciąga pożyczkę za granicą, uznaje się, że pożycza ona instytucji rządowej lub samorządowej tę samą kwotę i na takich samych zasadach, jak pierwotna pożyczka.

2.28.

W skrócie, rachunki spółek specjalnego przeznaczenia, które nie mają uprawnień do niezależnego działania, są skonsolidowane z rachunkami jednostki macierzystej, chyba że jednostki te są rezydentami w innej gospodarce niż ta, w której rezydentem jest jednostka macierzysta. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której będąca nierezydentem spółka specjalnego przeznaczenia jest utworzona przez sektor instytucji rządowych i samorządowych.

2.29.

Umowne jednostki będące rezydentami są definiowane jako:

Umowne jednostki będące rezydentami, nawet jeśli prowadzą tylko częściowe rachunki i nie mają autonomii podejmowania decyzji, są traktowane jako jednostki instytucjonalne.

2.30.

Do jednostek instytucjonalnych zalicza się:

2.31.

W analizie makroekonomicznej nie rozważa się oddzielnie działań indywidualnych jednostek instytucjonalnych, ale bierze pod uwagę zagregowane działania podobnych instytucji. Z tego względu jednostki są połączone w grupy zwane sektorami instytucjonalnymi, z których niektóre dzielą się na podsektory.

Tablica 2.1 —   Sektory i podsektory