Ten dokument pochodzi ze strony internetowej EUR-Lex
Dokument 62018CJ0129
Judgment of the Court (Grand Chamber) of 26 March 2019.#SM v Entry Clearance Officer, UK Visa Section.#Request for a preliminary ruling from the Supreme Court of the United Kingdom.#Reference for a preliminary ruling — Citizenship of the European Union — Right of citizens of the Union and their family members to move and reside freely within the territory of the Member States — Directive 2004/38/EC — Family members of a citizen of the Union — Article 2(2)(c) — ‘Direct descendant’ — Child in permanent legal guardianship under the Algerian kafala (provision of care) system — Article 3(2)(a) — Other family members — Article 7 and Article 24(2) of the Charter of Fundamental Rights of the European Union — Family life — Best interests of the child.#Case C-129/18.
Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 26 marca 2019 r.
SM przeciwko Entry Clearance Officer, UK Visa Section.
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Supreme Court of the United Kingdom.
Odesłanie prejudycjalne – Obywatelstwo Unii Europejskiej – Prawo obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Dyrektywa 2004/38/WE – Członkowie rodziny obywatela Unii – Artykuł 2 pkt 2 lit. c) – Pojęcie „bezpośredniego zstępnego” – Dziecko pozostające pod stałą opieką prawną w ramach algierskiego systemu kafali (oddanie na wychowanie) – Artykuł 3 ust. 2 lit. a) – Inni członkowie rodziny – Artykuł 7, art. 24 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Życie rodzinne – Najlepszy interes dziecka.
Sprawa C-129/18.
Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 26 marca 2019 r.
SM przeciwko Entry Clearance Officer, UK Visa Section.
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Supreme Court of the United Kingdom.
Odesłanie prejudycjalne – Obywatelstwo Unii Europejskiej – Prawo obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Dyrektywa 2004/38/WE – Członkowie rodziny obywatela Unii – Artykuł 2 pkt 2 lit. c) – Pojęcie „bezpośredniego zstępnego” – Dziecko pozostające pod stałą opieką prawną w ramach algierskiego systemu kafali (oddanie na wychowanie) – Artykuł 3 ust. 2 lit. a) – Inni członkowie rodziny – Artykuł 7, art. 24 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Życie rodzinne – Najlepszy interes dziecka.
Sprawa C-129/18.
Zbiór orzeczeń – ogólne – sekcja „Informacje o orzeczeniach niepublikowanych”
Identyfikator ECLI: ECLI:EU:C:2019:248
z dnia 26 marca 2019 r. ( *1 )
Odesłanie prejudycjalne – Obywatelstwo Unii Europejskiej – Prawo obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Dyrektywa 2004/38/WE – Członkowie rodziny obywatela Unii – Artykuł 2 pkt 2 lit. c) – Pojęcie „bezpośredniego zstępnego” – Dziecko pozostające pod stałą opieką prawną w ramach algierskiego systemu kafali (oddanie na wychowanie) – Artykuł 3 ust. 2 lit. a) – Inni członkowie rodziny – Artykuł 7, art. 24 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Życie rodzinne – Najlepszy interes dziecka
W sprawie C‑129/18
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Supreme Court of the United Kingdom (sąd najwyższy Zjednoczonego Królestwa) postanowieniem z dnia 14 lutego 2018 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 19 lutego 2018 r., w postępowaniu:
SM
przeciwko
Entry Clearance Officer, UK Visa Section,
przy udziale
Coram Children’s Legal Centre (CCLC),
AIRE Centre,
TRYBUNAŁ (wielka izba),
w składzie: K. Lenaerts, prezes, R. Silva de Lapuerta, wiceprezes, A. Arabadjiev, A. Prechal, M. Vilaras i K. Jürimäe (sprawozdawca), prezesi izb, A. Rosas, E. Juhász, M. Ilešič, D. Šváby, C.G. Fernlund, S.N. Piçarra i L.S. Rossi, sędziowie,
rzecznik generalny: M. Campos Sánchez-Bordona,
sekretarz: L. Hewlett, główny administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 4 grudnia 2018 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– |
w imieniu SM przez T. Mumana i R. de Mella, barristers, a także przez L. Tang, solicitor, |
– |
w imieniu Coram Children’s Legal Centre (CCLC) przez M.S. Gilla, QC, oraz N. Acharyę i S. Freeman, solicitors, |
– |
w imieniu AIRE Centre przez A. O’Neilla, QC, D. Chirica oraz C. Robinson, barristers, A. Lidbettera, M. Evansa, L. Nassif, C. Hall, Ch. Iacono, A. Thornton, M. Papadouli i A. Tidonę, solicitors, L. Van den Hendego, advocaat, oraz N. Mole, SC, |
– |
w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez F. Shibliego oraz R. Fadoju, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez B. Kennelly’ego, QC, |
– |
w imieniu rządu belgijskiego przez M. Jacobs oraz L. Van den Broeck, działające w charakterze pełnomocników, wspierane przez E. Derriksa, avocate, |
– |
w imieniu rządu czeskiego przez M. Smolka i J. Vláčila, działających w charakterze pełnomocników, |
– |
w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego i R. Kanitza, działających w charakterze pełnomocników, |
– |
w imieniu rządu niderlandzkiego przez J.M. Hoogvelda i M.K. Bulterman, działających w charakterze pełnomocników, |
– |
w imieniu rządu polskiego przez B. Majczynę, działającego w charakterze pełnomocnika, |
– |
w imieniu Komisji Europejskiej przez E. Montaguti i M. Wilderspina, działających w charakterze pełnomocników, |
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 26 lutego 2019 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 |
Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 pkt 2 lit. c), a także art. 27 i 35 dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.U. 2004, L 158, s. 77). |
2 |
Wniosek ten został złożony w ramach sporu między SM, obywatelką algierską, a Entry Clearance Officer, UK Visa Section (urzędnikiem odpowiedzialnym za rozpatrywanie wniosków o zezwolenie na wjazd, wydział wizowy, Zjednoczone Królestwo) (zwanym dalej „urzędnikiem właściwym w zakresie zezwolenia na wjazd”), w przedmiocie odmowy przez tego ostatniego przyznania SM zezwolenia na wjazd na terytorium Zjednoczonego Królestwa w charakterze adoptowanego dziecka obywatela Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). |
Ramy prawne
Prawo międzynarodowe
Konwencja haska z 1993 r.
3 |
Konwencja o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego sporządzona w Hadze w dniu 29 maja 1993 r. (zwana dalej „konwencją haską z 1993 r.”) została ratyfikowana przez wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej. |
4 |
Zgodnie z art. 1 lit. a) i b) tej konwencji jej celem jest stworzenie zabezpieczeń gwarantujących, by przysposobienia międzynarodowe były dokonywane w najlepszym interesie dziecka i z poszanowaniem jego fundamentalnych praw, uznanych w prawie międzynarodowym, a także stworzenie systemu współpracy między umawiającymi się państwami w celu zapewnienia korzystania z tych zabezpieczeń, tym samym zaś zapobiegania uprowadzeniu i sprzedaży dzieci oraz handlowaniu nimi. |
5 |
Na mocy art. 2 ust. 2 wspomnianej konwencji „odnosi się [ona] jedynie do tych przysposobień, które tworzą stosunek pokrewieństwa”. |
Konwencja haska z 1996 r.
6 |
Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzona w Hadze w dniu 19 października 1996 r. (zwana dalej „konwencją haską z 1996 r.”) została ratyfikowana przez wszystkie państwa członkowskie Unii. |
7 |
Konwencja ta zawiera postanowienia mające na celu wzmocnienie ochrony dzieci w sytuacjach o charakterze międzynarodowym oraz uniknięcie kolizji między systemami prawnymi państw sygnatariuszy w zakresie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania środków ochrony dzieci. |
8 |
Zgodnie z art. 3 lit. e) wspomnianej konwencji środki ochrony dzieci mogą w szczególności dotyczyć „umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczej albo opieki nad nim przez kafala lub podobną instytucję”. |
9 |
Artykuł 4 lit. b) tej konwencji wyklucza z zakresu jej stosowania „orzecze[nia] w sprawach adopcji, środk[ów] przygotowujących do adopcji, jak również unieważnienia i odwołania adopcji”. |
10 |
Artykuł 33 konwencji haskiej z 1996 r. przewiduje procedurę, jaką należy zastosować jednocześnie w państwie pochodzenia oraz w państwie przyjmującym dziecko do celów międzynarodowego umieszczenia dziecka poza rodziną, w tym w przypadku „sprawowanie opieki nad nim przez kafala”. |
Prawo unijne
11 |
Motywy 5, 6 i 31 dyrektywy 2004/38 brzmią następująco:
[…]
|
12 |
Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, w pkt 2 lit. c) przewiduje: „Do celów niniejszej dyrektywy: […]
[…]
|
13 |
Artykuł 3 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Beneficjenci”, stanowi: „1. Niniejszą dyrektywę stosuje się w odniesieniu do wszystkich obywateli Unii, którzy przemieszczają się do innego państwa członkowskiego lub przebywają w innym państwie członkowskim niż państwo członkowskie, którego są obywatelami, oraz do członków ich rodziny, jak zdefiniowano w art. 2 [pkt] 2, którzy im towarzyszą lub do nich dołączają. 2. Bez uszczerbku dla jakiegokolwiek osobistego prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu zainteresowanych osób przyjmujące państwo członkowskie, zgodnie ze swoim ustawodawstwem krajowym, ułatwia wjazd i pobyt następujących osób:
[…] Przyjmujące państwo członkowskie dokonuje szczegółowej analizy osobistych okoliczności i uzasadnia każdą odmowę wjazdu lub pobytu wobec tych osób”. |
14 |
Artykuł 7 ust. 2 tej samej dyrektywy stanowi: „Prawo pobytu przewidziane w ust. 1 rozciąga się na członków rodziny, którzy nie są obywatelami jednego z państw członkowskich, towarzyszących lub dołączających do obywatela Unii w przyjmującym państwie członkowskim, o ile tacy obywatele Unii spełniają warunki określone w ust. 1 lit. a), b) lub c)”. |
15 |
Artykuł 27 dyrektywy 2004/38 ustanawia ogólne zasady ograniczeń w prawie wjazdu i prawie pobytu uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego. |
16 |
Artykuł 35 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Nadużycie praw”, stanowi: „Państwa członkowskie mogą przyjąć niezbędne środki w celu odmowy, zniesienia lub wycofania jakiegokolwiek prawa przyznanego niniejszą dyrektywą w przypadku nadużycia praw lub oszustw, na przykład małżeństw fikcyjnych. Wszelkie środki tego typu muszą być proporcjonalne i podlegają zabezpieczeniom proceduralnym przewidzianym w art. 30 i 31”. |
Prawo Zjednoczonego Królestwa
Przepisy w zakresie imigracji
17 |
Na mocy Immigration (European Economic Area) Regulations 2006 [rozporządzenia imigracyjnego z 2006 r. (Europejski Obszar Gospodarczy)] w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanego dalej „rozporządzeniem z 2006 r.”) dokonano transpozycji dyrektywy 2004/38 do prawa Zjednoczonego Królestwa. |
18 |
Artykuł 7 rozporządzenia z 2006 r. stanowił: „1. Z zastrzeżeniem ust. 2 do celów niniejszego rozporządzenia następujące osoby są uznawane za członków rodziny innej osoby: […]
|
19 |
Artykuł 8 rozporządzenia z 2006 r. definiuje „członków rodziny rozszerzonej” w następujący sposób: „1. Do celów niniejszego rozporządzenia »członek rodziny rozszerzonej« oznacza każdą osobę, która nie jest członkiem rodziny obywatela EOG zgodnie z art. 7 ust. 1 lit. a), b) lub c) i która spełnia wymogi przewidziane w ust. 2, 3, 4 lub 5. 2. Dana osoba spełnia wymóg przewidziany w niniejszym ustępie, jeśli jest krewnym obywatela EOG, jego współmałżonka lub partnera cywilnego oraz:
[…]
|
20 |
Zgodnie z informacjami przekazanymi przez sąd odsyłający na mocy art. 12 ust. 1 rozporządzenia z 2006 r. urzędnik właściwy w zakresie zezwolenia na wjazd wydaje „zezwolenie rodzinne EOG”„członkowi rodziny” w przypadku, gdy zostaną spełnione określone warunki. Zgodnie z art. 12 ust. 2 tego rozporządzenia ten sam urzędnik może wydać takie zezwolenie „członkowi rodziny rozszerzonej”, jeśli warunki te są spełnione lub, we wszystkich przypadkach, gdy uzna wydanie takiego zezwolenia za stosowne. |
Przepisy w zakresie imigracji
21 |
Na podstawie sekcji 83 Adoption and Children Act 2002 (ustawy z 2002 r. o adopcji i dzieciach) czynem zabronionym jest sprowadzenie dziecka do Zjednoczonego Królestwa w celu dokonania adopcji na jego terytorium lub sprowadzenie dziecka po dokonaniu adopcji w innym państwie, jeśli nie zostały spełnione przepisy Adoption with a Foreign Element Regulations 2005 (rozporządzenia z 2005 r. w sprawie adopcji z elementem zagranicznym). Rozporządzenie to wymaga w szczególności, aby brytyjska agencja adopcyjna dokonała oceny, czy osoby zamierzające dokonać adopcji są ku temu odpowiednie. Wymóg ten nie dotyczy jednak adopcji dokonywanych na podstawie konwencji haskiej z 1993 r., którą wdrożono do prawa Zjednoczonego Królestwa na mocy Adoption (Intercountry Aspects) Act 1999 [ustawy z 1999 r. o adopcji (aspekty międzynarodowe)]. |
22 |
Artykuł 66 ust. 1 ustawy z 2002 r. o adopcji i dzieciach zawiera wykaz adopcji, które na gruncie prawa Anglii i Walii traktowane są jako przyznające dziecku status dziecka adoptowanego. Kafala (oddanie na wychowanie) nie została wymienione w tym wykazie. |
Spór w postępowaniu głównym i pytanie prejudycjalne
23 |
M. i M. są obywatelami francuskimi, którzy zawarli związek małżeński w Zjednoczonym Królestwie w 2001 r. W 2009 r. udali się do Algierii, w celu poddania się ocenie, czy nadają się, by być opiekunami dziecka w ramach algierskiego systemu kafali. Po przeprowadzeniu tej oceny zostali uznani za „nadających się” do przyjęcia dziecka w ramach tego systemu. |
24 |
SM, urodzona w Algierii w dniu 27 czerwca 2010 r., została porzucona przez rodziców biologicznych po urodzeniu. |
25 |
Małżonkowie M. wystąpili o przyznanie im statusu opiekunów SM w ramach algierskiego systemu kafali. |
26 |
Po złożeniu tego wniosku rozpoczął bieg trzymiesięczny termin, w którym rodzice biologiczni SM mogli zmienić decyzję o jej porzuceniu, czego nie uczynili. |
27 |
Aktem wydanym w dniu 22 marca 2011 r. przez prezesa sądu w Bufariku (Algieria) SM została umieszczona pod opieką małżonków M., którym powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej na mocy prawa algierskiego. Zgodnie z tym aktem małżonkowie M. zobowiązali się do „zapewnienia dziecku […] wykształcenia w duchu islamu, [do] utrzymywania go w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej, zaspokajając jego potrzeby, troszcząc się o jego edukację, traktując je tak, jakby byli rodzicami biologicznymi, [do] chronienia go, [do] występowania w jego obronie przed sądami [oraz do] przejmowania odpowiedzialności cywilnej za działania wyrządzające szkodę”. Akt ten upoważnia małżonków M. do uzyskiwania dodatków rodzinnych, dotacji i zasiłków, do podpisywania dokumentów administracyjnych i podróży oraz do podróżowania z SM poza Algierią. |
28 |
Orzeczeniem sądu w Tizi Wuzu (Algieria) z dnia 3 maja 2011 r. nazwisko SM w brzmieniu, w jakim figurowało w jej akcie urodzenia, zostało zmienione i zastąpione nazwiskiem małżonków M. |
29 |
W październiku 2011 r. M. powrócił do Zjednoczonego Królestwa, gdzie korzysta z prawa stałego pobytu ze względów zawodowych. M. pozostała w Algierii z SM. |
30 |
W maju 2012 r. SM złożyła wniosek o zezwolenie na wjazd do Zjednoczonego Królestwa jako dziecko adoptowane obywatela EOG. Jej wniosek został odrzucony przez urzędnika właściwego w zakresie zezwolenia na wjazd na tej podstawie, że opieka w ramach algierskiego systemu kafali nie jest uznawana za adopcję w rozumieniu prawa Zjednoczonego Królestwa oraz że nie złożono żadnego wniosku o przysposobienie międzynarodowe. |
31 |
SM zaskarżyła tę decyzję do First-tier Tribunal (Immigration and Asylum Chamber) [sądu pierwszej instancji (wydział ds. imigracji i azylu), Zjednoczone Królestwo]. Wyrokiem z dnia 7 października 2013 r. skarga ta została oddalona. Sąd ten stwierdził, że SM nie spełnia przesłanek uznania jej za dziecko adoptowane zgodnie z przepisami Zjednoczonego Królestwa w zakresie imigracji ani za członka rodziny, członka rodziny rozszerzonej lub za dziecko adoptowane przez obywatela EOG w rozumieniu rozporządzenia z 2006 r. |
32 |
Wspomniany sąd uznał ponadto, że małżonkowie M. podjęli kroki w Algierii w celu uzyskania pieczy nad dzieckiem w ramach systemu kafala po tym, jak dowiedzieli się, że łatwiej im będzie uzyskać pieczę nad dzieckiem w tym państwie niż w Zjednoczonym Królestwie. Sąd ten stwierdził również, że proces oceny ich zdolności do bycia opiekunami, po którego przeprowadzeniu zostali uznani za „nadających się” do przyjęcia dziecka w ramach algierskiego systemu kafali, był „ograniczony”. |
33 |
SM odwołała się od tego orzeczenia do Upper Tribunal (Immigration and Asylum Chamber) [sądu wyższej instancji (wydział ds. imigracji i azylu), Zjednoczone Królestwo]. Wyrokiem z dnia 14 maja 2014 r. sąd ten uwzględnił odwołanie SM, stwierdzając, że o ile nie można jej uznać za „członka rodziny” obywatela Unii w rozumieniu art. 7 rozporządzenia z 2006 r., o tyle jest ona „członkiem rodziny rozszerzonej” takiego obywatela w rozumieniu art. 8 tego rozporządzenia. |
34 |
Urzędnik właściwy w zakresie zezwolenia na wjazd wniósł apelację od tego ostatniego wyroku do Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) [sądu apelacyjnego (Anglia i Walia) (wydział cywilny), Zjednoczone Królestwo]. Wyrokiem z dnia 4 listopada 2015 r. ten ostatni sąd uwzględnił apelację, uznając w szczególności, że SM nie była „bezpośrednim zstępnym” obywatela Unii w rozumieniu art. 2 pkt 2 lit. c) dyrektywy 2004/38, ponieważ nie została adoptowana w formie uznanej prawem Zjednoczonego Królestwa. Sąd ten orzekł ponadto, że SM nie może również zostać objęta zakresem stosowania art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) tej dyrektywy jako „inny członek rodziny” obywatela Unii. |
35 |
SM zezwolono na wszczęcie postępowania przed sądem odsyłającym, Supreme Court of the United Kingdom (sądem najwyższym Zjednoczonego Królestwa). |
36 |
Zdaniem sądu odsyłającego SM powinna co najmniej zostać uznana za „innego członka rodziny” obywatela Unii w rozumieniu art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2004/38. W istocie pojęcie to jest wystarczająco szerokie, by objąć dziecko, w stosunku do którego obywatel Unii posiada władzę rodzicielską na mocy prawa państwa pochodzenia dziecka, i to nawet wówczas, gdy nie istnieje żadna więź biologiczna ani adopcyjna między dzieckiem a tym obywatelem. SM jest w Algierii na utrzymaniu gospodarstwa domowego małżonków M., którego stanowi ona część. |
37 |
Niemniej jednak sąd ten jest zdania, że art. 3 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) tej dyrektywy znajduje zastosowanie tylko w przypadku, gdy SM nie posiada prawa wjazdu do Zjednoczonego Królestwa jako „bezpośredni zstępny” obywatela Unii w rozumieniu art. 2 pkt 2 lit. c) tej dyrektywy. |
38 |
W tym względzie sąd odsyłający zastanawia się, czy dziecko umieszczone w systemie opieki, takim jak algierska kafala, objęte jest zakresem pojęcia „bezpośredniego zstępnego” w rozumieniu art. 2 pkt 2 lit. c) dyrektywy 2004/38. |
39 |
Według sądu odsyłającego odpowiedź twierdząca na to pytanie mogłaby wynikać z pkt 2.1.2 komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady na temat wytycznych w celu skuteczniejszej transpozycji i stosowania dyrektywy 2004/38 [COM(2009) 313 wersja ostateczna], który obejmował zakresem pojęcia „bezpośredniego zstępnego”„osoby nieletnie pod stałą pieczą opiekuna prawnego”. |
40 |
Taką odpowiedź można byłoby również oprzeć na okoliczności, że w braku jakiegokolwiek odesłania w art. 2 pkt 2 lit. c) dyrektywy 2004/38 do prawa państw członkowskich pojęcie „bezpośredniego zstępnego” należy poddać wykładni autonomicznej, jednolitej i zgodnej z celami tej dyrektywy. Tymczasem mogłoby dojść do utrudnienia swobodnego przepływu obywateli Unii, gdyby państwa członkowskie miały swobodę uznawania za bezpośrednich zstępnych dzieci umieszczonych w algierskim systemie kafali. |
41 |
Sąd krajowy zauważa jednak również, że wykładnia autonomiczna tego pojęcia niekoniecznie musi być szeroka i że wykładnia, wedle której dziecko umieszczone w algierskim systemie kafali uznaje się za „bezpośredniego zstępnego”, mogłaby doprowadzić do umieszczania dzieci w rodzinach, które zgodnie z prawem przyjmującego państwa członkowskiego są uznawane za nieodpowiednie do przyjmowania dzieci. Wykładnia taka mogłaby również rodzić ryzyko wykorzystania, nadużycia i handlu dziećmi, a celem konwencji haskiej z 1993 r. jest właśnie uniemożliwienie tych praktyk i zniechęcanie do nich. |
42 |
Sąd odsyłający zastanawia się zatem, czy prawo wjazdu – na terytorium państwa członkowskiego przyjmującego obywatela Unii – dziecka umieszczonego w algierskim systemie kafali może być ograniczone na mocy artykułów 27 i 35 dyrektywy 2004/38, jeżeli dziecko jest ofiarą wykorzystania, nadużycia lub handlu ludźmi lub jest narażone na takie ryzyko. Ponadto sąd ten zastanawia się, czy do celów stosowania art. 2 pkt 2 lit. c) tej dyrektywy państwo członkowskie może zbadać, czy podczas umieszczenia dziecka pod opieką uwzględniono najlepszy interes dziecka. |
43 |
W tych okolicznościach Supreme Court of the United Kingdom (sąd najwyższy Zjednoczonego Królestwa) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
|
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
44 |
Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy pojęcie „bezpośredniego zstępnego” obywatela Unii, o którym mowa w art. 2 pkt 2 lit. c) dyrektywy 2004/38, należy interpretować w ten sposób, że obejmuje ono dziecko umieszczone pod stałą prawną opieką obywatela lub obywateli Unii w ramach algierskiej kafali. |
45 |
Tytułem wstępu, z akt sprawy przedstawionych Trybunałowi wynika – jak zauważył rzecznik generalny w pkt 36–38 opinii – że kafala jest, na mocy prawa algierskiego, zobowiązaniem osoby dorosłej, po pierwsze, do zapewnienia utrzymania, edukacji i ochrony dziecka, w taki sam sposób, jak czyniłby to rodzic dla swojego dziecka, a po drugie, do sprawowania opieki prawnej nad tym dzieckiem. W przeciwieństwie do adopcji, która jest zakazana prawem algierskim, umieszczenie dziecka w ramach kafali nie przyznaje dziecku statusu spadkobiercy opiekuna. Ponadto kafala ustaje wraz z osiągnięciem przez dziecko pełnoletniości i może zostać odwołana na wniosek rodziców biologicznych lub opiekuna. |
46 |
Wszystkie rządy, które przedstawiły uwagi na piśmie, podkreślają, że pojęcie „bezpośredniego zstępnego” w rozumieniu art. 2 pkt 2 lit. c) dyrektywy 2004/38 wymaga istnienia więzi pokrewieństwa, biologicznego lub adopcyjnego, między dzieckiem a obywatelem Unii. Zdaniem tych rządów pojęcie to nie może w związku z tym obejmować dziecka umieszczonego w algierskim systemie kafali, ponieważ ten system nie tworzy takiej więzi między dzieckiem a jego opiekunem. |
47 |
Natomiast SM Coram Children’s Legal Centre (CCLC), AIRE Centre i Komisja Europejska są zdania, że pojęcie „bezpośredniego zstępnego” może obejmować dziecko, w odniesieniu do którego obywatel Unii sprawuje stałą opiekę prawną, taką jak algierska kafala. Wykładnia ta nasuwa się zasadniczo, aby chronić, w najlepszym interesie tego dziecka, życie rodzinne, jakie dziecko prowadzi ze swym opiekunem. |
48 |
W tym zakresie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38 znajduje ona zastosowanie do wszystkich obywateli Unii, którzy przemieszczają się do innego państwa członkowskiego lub przebywają w innym państwie członkowskim niż państwo członkowskie, którego są obywatelami, oraz do członków ich rodziny, jak zdefiniowano w art. 2 pkt 2 tej dyrektywy, którzy im towarzyszą lub do nich dołączają. |
49 |
Wśród tych członków rodziny obywatela Unii znajdują się w szczególności, zgodnie z art. 2 pkt 2 lit. c) dyrektywy 2004/38, jego „bezpośredni zstępni”, którzy nie ukończyli dwudziestego pierwszego roku życia lub pozostają na utrzymaniu. |
50 |
Przepis ten nie zawiera żadnego wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich w celu określenia znaczenia i zakresu pojęcia „bezpośredniego zstępnego”. W tych okolicznościach zarówno względy jednolitego stosowania prawa Unii, jak i zasady równości wskazują na to, że treści wspomnianego przepisu należy nadać w całej Unii autonomiczną i jednolitą wykładnię (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2011 r., Ziolkowski i Szeja, C‑424/10 i C‑425/10, EU:C:2011:866, pkt 32). |
51 |
Ponadto dyrektywa 2004/38 nie zawiera żadnej definicji pojęcia „bezpośredniego zstępnego” w rozumieniu jej art. 2 pkt 2 lit. c). W takich okolicznościach zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przy dokonywaniu wykładni tego przepisu prawa Unii należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi (wyrok z dnia 7 października 2010 r., Lassal, C‑162/09, EU:C:2010:592, pkt 49). |
52 |
W tym względzie należy zauważyć, że pojęcie „bezpośredniego zstępnego” odnosi się ogólnie do istnienia więzi pokrewieństwa w linii prostej, który łączy daną osobę z inną osobą. Wobec braku jakiejkolwiek więzi pokrewieństwa pomiędzy obywatelem Unii a danym dzieckiem nie może ono zostać uznane za „bezpośredniego zstępnego” tego obywatela w rozumieniu dyrektywy 2004/38. |
53 |
O ile pojęcie to dotyczy w pierwszej kolejności istnienia biologicznej więzi pokrewieństwa, o tyle należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dyrektywa 2004/38 zmierza do ułatwienia wykonywania podstawowego i indywidualnego prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, które jest bezpośrednio przyznane obywatelom Unii na podstawie art. 21 ust. 1 TFUE, i że ma ona na celu w szczególności wzmocnienie wspomnianego prawa (wyroki: z dnia 12 marca 2014 r., O. i B., C‑456/12, EU:C:2014:135, pkt 35; a także z dnia 5 czerwca 2018 r., Coman i in., C‑673/16, EU:C:2018:385, pkt 18). Biorąc pod uwagę te cele, przepisy dyrektywy 2004/38, w tym jej art. 2 pkt 2, należy interpretować szeroko (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 stycznia 2014 r., Reyes, C‑423/12, EU:C:2014:16, pkt 23; z dnia 10 lipca 2014 r., Ogieriakhi, C‑244/13, EU:C:2014:2068, pkt 40). |
54 |
W związku z tym należy uznać, że pojęcie „więzi pokrewieństwa”, o którym mowa w pkt 52 niniejszego wyroku, należy rozumieć szeroko, wobec czego obejmuje ono każdą więź pokrewieństwa, czy to biologiczną czy też prawną. Z powyższego wynika, że pojęcie „bezpośredniego zstępnego” obywatela Unii w rozumieniu art. 2 pkt 2 lit. c) dyrektywy 2004/38 należy rozumieć w ten sposób, że obejmuje ono zarówno dziecko biologiczne, jak i dziecko adoptowane takiego obywatela, o ile ustalono, że adopcja tworzy prawną więź pokrewieństwa między danym dzieckiem a danym obywatelem Unii. |
55 |
Natomiast ten sam wymóg szerokiej wykładni nie może uzasadniać wykładni takiej jak ta, która wynika z pkt 2.1.2 komunikatu COM(2009) 313 wersja ostateczna, zgodnie z którym dziecko pozostające pod opieką prawną obywatela Unii objęte jest zakresem pojęcia „bezpośredniego zstępnego” w rozumieniu art. 2 pkt 2 lit. c) dyrektywy 2004/38. |
56 |
Ponieważ umieszczenie dziecka w algierskim systemie kafali nie tworzy więzi pokrewieństwa między dzieckiem a jego opiekunem, dziecko, takie jak SM, umieszczone pod opieką prawną obywateli Unii na podstawie tego systemu nie może być uznane za „bezpośredniego zstępnego” obywatela Unii w rozumieniu art. 2 pkt 2 lit. c) dyrektywy 2004/38. |
57 |
Jednakże owo dziecko objęte jest, jak wskazał sąd odsyłający, pojęciem „innego członka rodziny”, o którym mowa w art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2004/38. |
58 |
Na mocy tego przepisu państwa członkowskie zgodnie ze swoim ustawodawstwem krajowym ułatwiają wjazd i pobyt „wszelkich innych członków rodziny, którzy […] w kraju, z którego przybyli, pozostają na utrzymaniu lub są członkami gospodarstwa domowego obywatela Unii [posiadającego] pierwotne prawo pobytu”. |
59 |
Sformułowania użyte we wspomnianym przepisie mogą w związku z tym obejmować sytuację dziecka, które zostało umieszczone pod opieką prawną obywateli Unii, taką jak algierska kafala, i którego utrzymanie, edukację i ochronę zapewniają wspomniani obywatele na mocy zobowiązania podjętego na podstawie prawa państwa pochodzenia dziecka. |
60 |
Cel art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2004/38 polega – jak wynika z motywu 6 tej dyrektywy – na „utrzyma[niu] szeroko pojęt[ej] jednoś[ci] rodziny” poprzez ułatwianie wjazdu i pobytu osób, które nie są objęte zawartą w art. 2 pkt 2 wspomnianej dyrektywy definicją „członka rodziny” obywatela, ale które jednak utrzymują z obywatelem Unii bliskie i trwałe więzi rodzinne ze względu na szczególne okoliczności faktyczne, takie jak zależność ekonomiczna, przynależność do gospodarstwa domowego lub poważne względy zdrowotne (wyrok z dnia 5 września 2012 r., Rahman i in., C‑83/11, EU:C:2012:519, pkt 32). |
61 |
Zgodnie z orzecznictwem Trybunału art. 3 ust. 2 dyrektywy 2004/38 nakłada na państwa członkowskie obowiązek pewnego uprzywilejowania wniosków składanych przez obywateli państw trzecich, o których mowa w tym przepisie, w stosunku do wniosków o wjazd i pobyt składanych przez innych obywateli państw trzecich (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 września 2012 r., Rahman i in., C‑83/11, EU:C:2012:519, pkt 21; z dnia 12 lipca 2018 r., Banger, C‑89/17, EU:C:2018:570, pkt 31). |
62 |
W związku z tym zgodnie z tym przepisem państwa członkowskie muszą umożliwić osobom, o których mowa we wspomnianym przepisie, uzyskanie decyzji w przedmiocie ich wniosku opartej na szczegółowej analizie ich osobistych okoliczności, z uwzględnieniem różnych istotnych czynników i – w razie odmowy – uzasadnionej (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 września 2012 r., Rahman i in., C‑83/11, EU:C:2012:519, pkt 22, 23; z dnia 12 lipca 2018 r., Banger, C‑89/17, EU:C:2018:570, pkt 38, 39). |
63 |
Oczywiście każde państwo członkowskie dysponuje szerokim zakresem uznania co do wyboru czynników, jakie należy uwzględnić, o ile jego ustawodawstwo zawiera kryteria, które są zgodne ze zwykłym rozumieniem zawartego w art. 3 ust. 2 dyrektywy 2004/38 określenia „ułatwia” i które nie pozbawiają tego przepisu skuteczności (effet utile) (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 września 2012 r., Rahman i in., C‑83/11, EU:C:2012:519, pkt 24; z dnia 12 lipca 2018 r., Banger, C‑89/17, EU:C:2018:570, pkt 40). |
64 |
Jednakże, uwzględniając motyw 31 dyrektywy 2004/38, z tego zakresu uznania należy korzystać w świetle i z poszanowaniem postanowień Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) (zob. analogicznie wyrok z dnia 6 grudnia 2012 r., O i in., C‑356/11 i C‑357/11, EU:C:2012:776, pkt 79, 80 i przytoczone tam orzecznictwo). |
65 |
W tym zakresie w art. 7 karty uznane zostało prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Jak wynika z wyjaśnień dotyczących karty praw podstawowych (Dz.U. 2007, C 303, s. 17), zgodnie z art. 52 ust. 3 karty prawa gwarantowane w jej art. 7 mają takie same znaczenie i zakres jak prawa gwarantowane w art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 października 2010 r., McB., C‑400/10 PPU, EU:C:2010:582, pkt 53; z dnia 5 czerwca 2018 r., Coman i in., C‑673/16, EU:C:2018:385, pkt 49). |
66 |
Tymczasem z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika, że rzeczywiste stosunki, jakie dziecko umieszczone w systemie kafali nawiązuje ze swym opiekunem, mogą zostać objęte zakresem pojęcia życia rodzinnego, biorąc pod uwagę czas zamieszkiwania razem, jakość stosunków, a także rolę pełnioną przez osobę dorosłą wobec dziecka (zob. podobnie wyrok ETPC z dnia 16 grudnia 2014 r. w sprawie Chbihi Loudoudi i in. przeciwko Belgii, CE:ECHR:2014:1216JUD005226510, § 78). Zgodnie z tym orzecznictwem art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności chroni jednostki przed arbitralną ingerencją organów publicznych i nakłada na państwa członkowskie, tam gdzie doszło do wykształcenia się więzów rodzinnych, obowiązek umożliwiania zacieśniania tych więzów i przyznania ochrony prawnej umożliwiającej integrację dziecka w jego rodzinie (zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 4 października 2012 r. w sprawie Harroudj przeciwko Francji, CE:ECHR:2012:1004JUD004363109, §§ 40, 41; a także z dnia 16 grudnia 2014 r. w sprawie Chbihi Loudoudi i in. przeciwko Belgii, CE:ECHR:2014:1216JUD005226510, §§ 88, 89). |
67 |
Artykuł 7 karty należy skądinąd rozpatrywać w związku z obowiązkiem uwzględnienia najlepszego interesu dziecka, uznanego w art. 24 ust. 2 karty (zob. podobnie wyroki: z dnia 27 czerwca 2006 r., Parlament/Rada, C‑540/03, EU:C:2006:429, pkt 58; z dnia 23 grudnia 2009 r., Detiček, C‑403/09 PPU, EU:C:2009:810, pkt 54; a także z dnia 10 maja 2017 r., Chavez-Vilchez i in., C‑133/15, EU:C:2017:354, pkt 70). |
68 |
Właściwe organy krajowe, aby zapewnić przestrzeganie tych przepisów w ramach przysługującego ich zakresu uznania, mają obowiązek – przy wdrażaniu przewidzianego w art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2004/38 obowiązku ułatwiania wjazdu i pobytu innych członków rodziny – przeprowadzenia zrównoważonej i racjonalnej oceny wszystkich aktualnych i stosownych okoliczności danego przypadku, przy uwzględnieniu wszystkich wchodzących w grę interesów, w szczególności najlepszego interesu dziecka (zob. analogicznie wyroki: z dnia 6 grudnia 2012 r., O i in., C‑356/11 i C‑357/11, EU:C:2012:776, pkt 81; z dnia 13 września 2016 r., Rendón Marín, C‑165/14, EU:C:2016:675, pkt 85; a także z dnia 13 września 2016 r., CS, C‑304/14, EU:C:2016:674, pkt 41). |
69 |
W ramach tej oceny należy uwzględnić, między innymi, wiek, w jakim dziecko zostało umieszczone w algierskim systemie kafali, istnienie wspólnego życia dziecka, jakie dziecko prowadzi ze swymi opiekunami po umieszczeniu go w tym systemie, intensywność stosunków emocjonalnych, które zostały nawiązane między dzieckiem a jego opiekunami, poziom zależności dziecka od jego opiekunów w zakresie, w jakim sprawują oni nad nim władzę rodzicielską oraz ponoszą za nie odpowiedzialność prawną i finansową. |
70 |
W ramach wspomnianej oceny należy również wziąć pod uwagę ewentualne indywidualne i konkretne ryzyko, że dane dziecko może być ofiarą nadużycia, wykorzystania lub handlu ludźmi. Ryzyka takiego nie można jednak domniemywać w świetle faktu, że procedura umieszczenia w algierskim systemie kafali opiera się na ocenie zdolności osoby dorosłej do prawowania opieki oraz interesu dziecka, która jest mniej szczegółowa niż procedura przeprowadzana w przyjmującym państwie członkowskim do potrzeb adopcji lub umieszczenia dziecka poza rodziną, ani w świetle faktu, że procedura przewidziana w konwencji haskiej z 1996 r. nie została zastosowana ze względu na brak ratyfikacji tej konwencji w danym państwie trzecim. Przeciwnie, takie okoliczności należy wyważyć z innymi istotnymi okolicznościami faktycznymi, takimi jak te przedstawione w poprzednim punkcie. |
71 |
W przypadku, gdyby zostało ustalone, po przeprowadzeniu oceny okoliczności wspomnianych w pkt 69 i 70 niniejszego wyroku, że w sprawie w postępowaniu głównym dziecko umieszczone w algierskim systemie kafali i jego opiekunowie, obywatele Unii, prowadzą prawdziwe życie rodzinne i że to dziecko jest zależne od swoich opiekunów, wymogi związane z prawem podstawowym do poszanowania życia rodzinnego, w związku z obowiązkiem uwzględnienia najlepszego interesu dziecka, przemawiają co do zasady za przyznaniem prawa wjazdu i pobytu temu dziecku jako innemu członkowi rodziny obywatela Unii w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2004/38 w związku z art. 7 i art. 24 ust. 2 karty, aby umożliwić dziecku życie ze swoimi opiekunami w przyjmującym państwie członkowskim tych ostatnich. |
72 |
Taki wniosek nasuwa się tym bardziej w przypadku, gdy z powodu odmowy przyznania dziecku umieszczonemu w algierskim systemie kafali prawa wjazdu i pobytu w przyjmującym państwie członkowskim jego opiekunów, obywateli Unii, opiekunowie ci nie mogliby w rzeczywistości prowadzić wspólnego życia w tym państwie członkowskim, ponieważ jeden z nich byłby zmuszony do pozostania wraz z dzieckiem w państwie trzecim pochodzenia dziecka, aby się nim zajmować. |
73 |
W świetle całości powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć w sposób następujący:
|
W przedmiocie pytania drugiego
74 |
Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 27 i 35 dyrektywy 2004/38 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy wobec dziecka umieszczonego w algierskim systemie kafala istnieje ryzyko nadużycia, wykorzystania lub handlu ludźmi, można odmówić mu prawa wjazdu lub pobytu jako członkowi rodziny obywatela Unii w przyjmującym państwie członkowskim tego ostatniego. |
75 |
Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w niniejszej sprawie wynika, że pytanie to zostało zadane na wypadek, gdyby dziecko, takie jak SM, umieszczone pod opieką prawną obywatela Unii w ramach algierskiej kafali, było objęte pojęciem „bezpośredniego zstępnego” tego obywatela w rozumieniu art. 2 pkt 2 lit. c) dyrektywy 2004/38, co zgodnie z art. 7 ust. 2 tej dyrektywy przyznawałoby mu co do zasady automatycznie prawo wjazdu i pobytu w przyjmującym państwie członkowskim tego obywatela. Tymczasem z odpowiedzi na pytanie pierwsze wynika, że takie dziecko nie może zostać objęte zakresem tego pojęcia. |
76 |
W tych okolicznościach nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na przedstawione przez sąd odsyłający pytanie drugie. |
W przedmiocie pytania trzeciego
77 |
W świetle odpowiedzi udzielonej na pytanie pierwsze nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie trzecie. |
W przedmiocie kosztów
78 |
Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi. |
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje: |
Zawarte w art. 2 pkt 2 lit. c) dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG, pojęcie „bezpośredniego zstępnego” obywatela Unii należy interpretować w ten sposób, że nie obejmuje ono dziecka umieszczonego pod stałą opieką prawną obywatela Unii w ramach algierskiej kafali, ponieważ to umieszczenie nie stwarza między nimi żadnej więzi pokrewieństwa. |
Jednak do właściwych organów krajowych należy ułatwienie wjazdu i pobytu takiego dziecka jako innego członka rodziny obywatela Unii zgodnie z art. 3 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy, w świetle art. 7 i art. 24 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, poprzez przeprowadzenie zrównoważonej i racjonalnej oceny wszystkich aktualnych i stosownych okoliczności danego przypadku, uwzględniającej różne wchodzące w grę interesy, a w szczególności najlepszy interes danego dziecka. W przypadku, gdyby po przeprowadzeniu tej oceny zostało ustalone, że dziecko i jego opiekun, obywatel Unii, prowadzą prawdziwe życie rodzinne i że to dziecko jest zależne od swoich opiekunów, wymogi związane z prawem podstawowym do poszanowania życia rodzinnego, w związku z obowiązkiem uwzględnienia najlepszego interesu dziecka, przemawiają co do zasady za przyznaniem wspomnianemu dziecku prawa wjazdu i pobytu, aby umożliwić mu życie ze swym opiekunem w przyjmującym państwie członkowskim tego ostatniego. |
Podpisy |
( *1 ) Język postępowania: angielski.