1. 

W niniejszym wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, dotyczącym wykładni rozporządzenia nr 1408/71 ( 2 ) i rozporządzenia nr 859/2003 ( 3 ), Centrale Raad van Beroep zwraca się o wyjaśnienie kwestii, czy rozporządzenia te stoją na przeszkodzie niderlandzkim przepisom obowiązującym w latach 60., które wyłączały obywateli państw trzecich z zakresu ubezpieczenia emerytalnego. Postępowanie główne dotyczy dwóch byłych marynarzy, którzy w tym okresie mieszkali i pracowali na pokładzie statków morskich z portem macierzystym w Niderlandach. W rozpatrywanym okresie ( 4 ) obydwaj wnioskodawcy byli obywatelami Austrii (a zatem państwa trzeciego). Jednakże w czasie, gdy złożyli w 2008 r. wnioski o emerytury od władz niderlandzkich, Austria należała już do Unii Europejskiej. W międzyczasie F. Wieland otrzymał obywatelstwo Stanów Zjednoczonych, natomiast H. Rothwangl pozostał obywatelem Austrii. Sąd odsyłający zwraca się o wyjaśnienie kwestii, czy dwaj byli marynarze podlegają przepisom Unii w przedmiocie zabezpieczenia społecznego, czy przepisy przejściowe zawarte w tych uregulowaniach obejmują ich wnioski o prawa do świadczeń emerytalnych oraz czy przepisy krajowe, które w latach 60. wyłączyły ich z obwiązywania ubezpieczenia emerytalnego, są niedopuszczalne ze względu na zawarty w art. 18 TFUE zakaz dyskryminacji oraz zagwarantowaną w art. 45 TFUE zasadę swobody przemieszczania się pracowników.

2.

Przed wejściem w życie rozporządzenia nr 1408/71 regulacje wspólnotowe odnoszące się do koordynacji ustawodawstw państw członkowskich dotyczących systemu zabezpieczenia społecznego pracowników migrujących określone były w rozporządzeniu nr 3/58 ( 5 ). Rozporządzenie to nie miało jednak zastosowania wobec marynarzy ( 6 ). Rozporządzenie nr 47/67 ( 7 ) wprowadziło następnie z mocą od dnia 1 kwietnia 1967 r. szczególne przepisy dotyczące marynarzy. Obejmowało ono między innymi ustalanie prawa właściwego i świadczenia z tytułu ubezpieczenia emerytalnego. Te przepisy zostały włączone do rozporządzenia nr 1408/71, tym samym włączając marynarzy w zakres tego rozporządzenia.

3.

Motyw pierwszy rozporządzenia nr 1408/71 stanowi, że przepisy dotyczące koordynacji ustawodawstw krajowych dotyczących zabezpieczenia społecznego wpisują się w określone w traktacie ramy swobodnego przepływu pracowników będących obywatelami państw członkowskich.

4.

Istotne znaczenie na gruncie niniejszej sprawy mają następujące definicje zawarte w art. 1: „pracownikiem najemnym” jest między innymi osoba ubezpieczona w ramach ubezpieczenia obowiązkowego lub fakultatywnego kontynuowanego w odniesieniu do jednego lub więcej rodzajów ryzyka w ramach działów systemu zabezpieczenia społecznego dla pracowników najemnych lub osób prowadzących działalność na własny rachunek ( 8 ), „ustawodawstwo” oznacza w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego rozporządzenia i inne przepisy oraz wszelkie obowiązujące lub przyszłe środki wykonawcze odnoszące się do działów i systemów zabezpieczenia społecznego określonych w art. 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 1408/71 ( 9 ), określenie „okresy ubezpieczenia” oznacza okresy składkowe lub okresy zatrudnienia albo prowadzenia działalności na własny rachunek, jak je określa lub uznaje za okresy ubezpieczenia ustawodawstwo, w ramach którego zostały ukończone lub uznane za ukończone, jak również wszelkie okresy z nimi zrównane, o ile są uznane przez dane ustawodawstwo za równorzędne z okresami ubezpieczenia ( 10 ), a określenie „okresy zamieszkania” oznacza okresy określone lub uznane za takie przez ustawodawstwo, w ramach którego zostały ukończone lub uznane za ukończone ( 11 ).

5.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 1408/71 stosuje się je „do pracowników najemnych lub do osób prowadzących działalność na własny rachunek, lub do studentów, którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich i są obywatelami jednego z państw członkowskich lub są bezpaństwowcami lub uchodźcami, zamieszkałymi na terytorium jednego z państw członkowskich, jak i do członków ich rodzin i do osób pozostałych przy życiu [po ich śmierci]”.

6.

Artykuł 3 ust. 1 stanowi, że osoby, do których stosują się przepisy rozporządzenia, podlegają obowiązkom i korzystają z praw wynikających z ustawodawstwa każdego państwa członkowskiego na tych samych warunkach co obywatele tego państwa.

7.

Do działów zabezpieczenia społecznego, do których stosuje się rozporządzenie nr 1408/71, należą świadczenia z tytułu inwalidztwa i emerytury [zobacz odpowiednio art. 4 ust. 1 lit. b) i c)].

8.

Zgodnie z art. 13 ust. 2 lit. c) osoba zatrudniona na statku pływającym pod banderą państwa członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa ( 12 ).

9.

Szczególne zasady odnoszące się do ustalania wysokości świadczeń emerytalnych zawarte są w rozdziale 3 tytułu III. Zgodnie z art. 44 uprawnienia do świadczeń emerytalnych pracownika, który podlegał ustawodawstwu dwóch lub więcej państw członkowskich, ustala się w oparciu o ustawodawstwo każdego z tych państw. Artykuł 45 stanowi, że właściwa instytucja państwa członkowskiego osoby ubiegającej się o emeryturę uwzględnia okresy ubezpieczenia lub zamieszkania ukończone zgodnie z ustawodawstwem innego państwa członkowskiego. W przypadkach gdy właściwa instytucja zobowiązana jest do ustalenia wysokości świadczenia na podstawie skumulowanych okresów ubezpieczenia lub zamieszkania zgodnie z zasadami określonymi w art. 45, świadczenia emerytalne przyznaje się w wysokości obliczonej zgodnie art. 46 ust. 2.

10.

Artykuł 94 zatytułowany jest „Przepisy przejściowe odnoszące się do pracowników najemnych”. Stanowi on w szczególności:

„1.   Niniejsze rozporządzenie nie daje podstawy dla nabycia jakichkolwiek praw za okres poprzedzający dzień 1 października 1972 r. lub datę jego stosowania na terytorium danego państwa członkowskiego lub na części terytorium tego państwa.

2.   Każdy okres ubezpieczenia oraz, w odpowiednim przypadku, każdy okres zatrudnienia lub zamieszkania ukończony zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego przed dniem 1 października 1972 r. lub przed datą stosowania niniejszego rozporządzenia na terytorium tego państwa członkowskiego lub na części terytorium tego państwa jest uwzględniany dla celów ustalenia praw nabytych na podstawie przepisów niniejszego rozporządzenia.

3.   Z zastrzeżeniem przepisów ust. 1 prawo nabywa się na podstawie niniejszego rozporządzenia, nawet jeżeli odnosi się ono do zdarzenia, które nastąpiło przed dniem 1 października 1972 r. lub przed datą jego stosowania na terytorium danego państwa członkowskiego lub na części terytorium tego państwa.

[…]”.

11.

Artykuł 1 stanowi, że przepisy rozporządzenia nr 1408/71 „stosuje się do obywateli państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi przepisami jedynie ze względu na swoje obywatelstwo, jak również do członków ich rodzin i osób pozostałych przy życiu po ich śmierci, pod warunkiem że zamieszkują oni legalnie na terytorium państwa członkowskiego i znajdują się w sytuacji, która pod każdym względem dotyczy więcej niż jednego państwa członkowskiego”.

12.

Artykuł 2 przewiduje:

„1.   Niniejsze rozporządzenie nie ustanawia żadnych praw w odniesieniu do okresu przed dniem 1 czerwca 2003 r.

2.   W odniesieniu do określenia praw nabytych zgodnie z przepisami niniejszego rozporządzenia uwzględnia się każdy okres ubezpieczenia oraz, w odpowiednim przypadku, okres zatrudnienia, prowadzenia działalności na własny rachunek lub zamieszkania spełniony na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego przed dniem 1 czerwca 2003 r.

3.   Z zastrzeżeniem przepisów ust. 1 prawo nabywa się na mocy niniejszego rozporządzenia, nawet jeśli odnosi się ono do ryzyka zrealizowanego przed dniem 1 czerwca 2003 r.

[…]”.

13.

The Algemene Ouderdomswet (ustawa o powszechnym ubezpieczeniu emerytalnym, zwana dalej „AOW”) ustanawia system emerytalny dla osób, które ukończyły 65 lat. Zgodnie z tym systemem ubezpieczonym może być osoba w wieku pomiędzy 15 a 65 rokiem życia będąca rezydentem w Niderlandach.

14.

Na podstawie AOW w brzmieniu obowiązującym w rozpatrywanym czasie statki, które miały swój port macierzysty na terytorium Niderlandów, uznawane były za część terytorium tego kraju ( 13 ). Załogę statku uważano za osoby zamieszkałe na pokładzie statku, jeśli nie można im było przypisać miejsca zamieszkania na stałym lądzie. W takim przypadku uznawano, że mają one miejsce zamieszkania w Niderlandach.

15.

Jednakże obywatel państwa trzeciego wchodzący w skład załogi statku morskiego mającego swój port macierzysty na terytorium Niderlandów mieszkający na pokładzie tego statku nie był uważany za ubezpieczonego w rozumieniu AOW ( 14 ).

16.

F. Wieland urodził się w Austrii w dniu 20 marca 1943 r. Od dnia 11 października 1962 r. do dnia 7 marca 1966 r. był zatrudniony przez Holland‑Amerika Lijn (zwany dalej „HAL”). W maju 1966 r. przeniósł swoje miejsce zamieszkania do Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie w dniu 29 sierpnia 1969 r. otrzymał obywatelstwo amerykańskie, jednocześnie tracąc obywatelstwo austriackie. W kwietniu 2008 r. F. Wieland złożył wniosek o emeryturę. Raad van bestuur van de Sociale verzekeringsbank (zarząd zakładu ubezpieczeń społecznych, zwany dalej „Svb”) decyzją z dnia 15 kwietnia 2008 r. odmówił mu prawa do emerytury. W dniu 3 października 2008 r. F. Wieland powiadomił Svb, że jego główne miejsce zamieszkania znajduje się w Austrii.

17.

H. Rothwangl urodził się w dniu 7 grudnia 1943 r. Posiada obywatelstwo austriackie. W okresie od 6 listopada 1962 r. do 23 kwietnia 1963 r. był zatrudniony w HAL. Od dnia 1 marca 1998 r. pobierał austriacką emeryturę z tytułu niezdolności do pracy (Erwerbsunfähigkeitspension), a od dnia 1 września 1998 r. szwajcarską rentę inwalidzką (Invalidenrente). W okresie od 29 listopada 1998 r. do1 grudnia 2008 r. pobierał także świadczenia od władz niderlandzkich zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu na wypadek niezdolności do pracy (Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering). W dniu 12 stycznia 2009 r. H. Rothwangl wystąpił o emeryturę od dnia 1 grudnia 2008 r. Decyzją z dnia 26 maja 2009 r. Svb oddalił ten wniosek.

18.

Zarówno F. Wieland, jak i H. Rothwangl skutecznie zaskarżyli decyzje Svb przed Rechtbank (sądem okręgowym) Amsterdam. Svb wniósł apelację od tego wyroku do sądu odsyłającego.

19.

W odesłaniu prejudycjalnym Centrale Raad van Beroep (wyższy sąd ds. zabezpieczenia społecznego) stwierdza w pierwszej kolejności, że wziął pod uwagę wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zwanego dalej „ETPC”) z dnia 4 czerwca 2002 r. w sprawie 34462/97 Wessels-Bergervoet przeciwko Niderlandom ( 15 ). Sprawa ta dotyczyła art. 14 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zwanej dalej „EKPC”), która zakazuje dyskryminacji, w związku z art. 1 protokołu nr 1 do EKPC (który chroni prawo własności). Wnioskodawczyni w tej sprawie, uprawniona do emerytury na podstawie AOW, twierdziła, że decyzja właściwej instytucji niderlandzkiej o obniżeniu jej emerytury stanowiła dyskryminację ze względu na płeć, w zakresie, w jakim przyczyną obniżenia emerytury było to, że w rozpatrywanym okresie jako mężatka była ubezpieczona jedynie w czasie, gdy ubezpieczony był jej mąż, podczas gdy wobec żonatych mężczyzn podobne ograniczenie nie obowiązywało. Sąd odsyłający wyjaśnia, że rozumowanie ETPC w tej sprawie było stosowane przez sądy niderlandzkie w innych sprawach dotyczących uprawnień emerytalnych marynarzy. Jest on zdania, że sytuacja F. Wielanda i H. Rothwangla różni się od tych spraw oraz że rozróżnienie ze względu na obywatelstwo jest w tym przypadku uzasadnione w świetle art. 14 EKPC. Niemniej jednak sąd odsyłający zastanawia się, czy zastosowanie może mieć rozporządzenie nr 1408/71 w związku z rozporządzeniem nr 859/2003 lub art. 18 TFUE i 45 TFUE.

20.

W związku z powyższym Centrale Raad van Beroep (wyższy sąd ds. zabezpieczenia społecznego) zwrócił się o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania prejudycjalne:

21.

Pisemne uwagi przedłożyli Svb, rząd niderlandzki i Komisja. Wszyscy ci trzej uczestnicy oraz rząd hiszpański przedstawili także swoje uwagi ustnie podczas rozprawy przeprowadzonej w dniu 16 września 2015 r. F. Wieland i H. Rothwangl nie przedstawili pisemnych ani ustnych uwag w niniejszym postępowaniu.

22.

W czasie gdy F. Wieland i H. Rothwangl byli zatrudnieni w HAL, marynarze w Niderlandach byli wyłączeni z zakresu stosowania rozporządzenia nr 3/58 ( 16 ). Nie było to sprzeczne z międzynarodowymi przepisami mającymi w tym czasie zastosowanie do emerytur marynarzy ( 17 ). Przynależność marynarzy do systemów zabezpieczenia społecznego podlegała zatem wyłącznie przepisom krajowym.

23.

W roku 2008, gdy F. Wieland i H. Rothwangl złożyli wnioski o przyznanie emerytury, zastosowanie miało rozporządzenie nr 1408/71. Rozporządzenie to nie ma na celu zastąpienia różnych krajowych systemów zabezpieczenia społecznego ( 18 ). Głównym jego celem jest natomiast koordynacja systemów krajowych dla wprowadzenia w życie zasady swobodnego przepływu osób na terytorium obecnej Unii Europejskiej ( 19 ). Zgodnie z tymi przepisami właściwa austriacka instytucja zobowiązana jest do współpracy ze swoim niderlandzkim odpowiednikiem w celu ustalenia, czy uprawnienia emerytalne podlegają łączeniu zgodnie z rozdziałem 3 tytułu III tego rozporządzenia.

24.

Podczas gdy państwa członkowskie rzeczywiście zachowują swoje kompetencje w zakresie organizacji warunków przynależności do własnych systemów zabezpieczenia społecznego, powinny one jednak w ramach wykonywania tychże kompetencji przestrzegać prawa Unii, a w szczególności przepisów traktatu dotyczących swobodnego przepływu pracowników. W rezultacie z jednej strony omawiane przesłanki nie mogą powodować wyłączenia z zakresu stosowania ustawodawstwa krajowego, takiego jak rozpatrywane w sprawie w postępowaniu przed sądem krajowym, osób, względem których to samo ustawodawstwo znajduje zastosowanie zgodnie z rozporządzeniem nr 1408/71, a z drugiej strony systemy obowiązkowego ubezpieczenia winny być zgodne z przepisami art. 18 TFUE i 45 TFUE ( 20 ). Przedłożone Trybunałowi pytania prejudycjalne należy zatem rozważyć w tym kontekście.

25.

W pytaniu pierwszym sąd odsyłający zwraca się o ustalenie, czy emerytowanemu marynarzowi posiadającemu obywatelstwo austriackie, który był obywatelem państwa trzeciego w czasie zatrudnienia na statku, którego port macierzysty znajdował się w Niderlandach, można odmówić przyznania świadczenia emerytalnego po przystąpieniu przez państwo, którego jest on obywatelem, do Unii Europejskiej. Czy rozporządzenie nr 1408/71 stoi na przeszkodzie przepisom niderlandzkim, które wyłączyły H. Rothwangla z ubezpieczenia emerytalnego w niderlandzkim systemie ubezpieczeń społecznych w okresie wykonywania przez niego działalności ze względu na jego obywatelstwo?

26.

Svb twierdzi, że przypadek H. Rothwangla nie mieści się w zakresie stosowania rozporządzenia nr 1408/71. Według rządu niderlandzkiego art. 3 rozporządzenia nr 1408/71 nie ma zastosowania, ponieważ H. Rothwangl nie spełnia warunków określonych w jego art. 2. Natomiast rząd hiszpański jest zdania, że sytuację H. Rothwangla należy rozpatrywać według stanu z dnia 1 grudnia 2008 r., kiedy złożył on wniosek o przyznanie emerytury. W tym momencie był on objęty zakresem rozporządzenia nr 1408/71, a więc na podstawie art. 3 stosowanie przepisów krajowych było wykluczone.

27.

Komisja twierdzi, że rozstrzygającą kwestią jest to, czy art. 94 ust. 2 rozporządzenia nr 1408/71 ma zastosowanie do okresu, kiedy H. Rothwangl był zatrudniony w HAL. Zagadnienie, czy H. Rothwangl ukończył okres ubezpieczenia, należy rozpatrywać w oparciu o prawo krajowe. W czasie gdy H. Rothwangl był zatrudniony w HAL, zgodnie z przepisami niderlandzkimi uznawany był za rezydenta. Daje to podstawy do ustalenia dostatecznie ścisłego powiązania z Niderlandami, aby uznać, że sporny okres był zgodnie z przedmiotowymi przepisami krajowymi okresem ubezpieczenia. Ponadto przepisy dotyczące marynarzy zawarte w art. 13 ust. 2 lit. c) rozporządzenia nr 1408/71 nie tylko regulują określenie właściwego ustawodawstwa, lecz także rozstrzygają, czy osoba objęta zakresem rozporządzenia nr 1408/71 jest uprawniona do świadczeń z tytułu zabezpieczenia społecznego.

28.

Nie zgadzam się z interpretacją art. 2 rozporządzenia nr 1408/71 dokonaną przez Svb i rząd niderlandzki.

29.

Jest jasne, że w chwili złożenia wniosku o przyznanie emerytury w dniu 1 grudnia 2008 r. H. Rothwangl był obywatelem państwa członkowskiego. Podlegał ubezpieczeniu w ramach austriackiego systemu emerytalnego, który mieści się w zakresie przedmiotowym rozporządzenia nr 1408/71 ( 21 ). Domaga się on od niderlandzkiej instytucji właściwej świadczeń proporcjonalnych, dla których podstawą ma być okres, w czasie którego był zatrudniony w HAL i podlegał w Niderlandach przepisom krajowym będącym przedmiotem postępowania. Zatem jest on objęty zakresem art. 2 ust. 1.

30.

W istocie stanowisko Svb i rządu niderlandzkiego jest dla mnie o tyle zastanawiające, że H. Rothwangl otrzymał od władz niderlandzkich świadczenie z tytułu niezdolności do pracy. Świadczenie to mieści się w zakresie przedmiotowym rozporządzenia nr 1408/71 ( 22 ). Widzę tu niekonsekwencję w zakresie, w jakim uznano go za objętego podmiotowym zakresem tego rozporządzenia dla celów wniosku o świadczenie z tytułu niezdolności do pracy, natomiast miałby być z niego wykluczony dla celów wniosku o świadczenie emerytalne.

31.

Sąd odsyłający zwraca się do Trybunału w szczególności z pytaniem, czy orzecznictwo Trybunału dotyczące wykładni art. 2 rozporządzenia nr 1408/71, a zwłaszcza wyrok Belbouab ( 23 ), może być pomocne dla wyjaśnienia niniejszej sprawy.

32.

T. Belbouab był obywatelem francuskim pochodzenia algierskiego, urodzonym w 1924 r. Pracował jako górnik we Francji, a następnie wyemigrował do Niemiec, gdzie wykonywał ten sam zawód. Przez cały okres swojego zatrudnienia w obu krajach opłacał należne składki. W 1962 r., kiedy Algieria uzyskała niepodległość, utracił obywatelstwo francuskie. W 1964 r. złożył wniosek o przyznanie emerytury górniczej, który został odrzucony przez władze niemieckie. Trybunał stwierdził, że pytania sądu krajowego dotyczące wykładni art. 2 rozporządzenia nr 1408/71 oparte były na złożeniu, że T. Belbouab w chwili złożenia wniosku musiał być obywatelem państwa członkowskiego. Założenie takie byłoby niezgodne z zasadą pewności prawa. Trybunał stwierdził, że wymóg posiadania obywatelstwa państwa członkowskiego dotyczy okresu zatrudnienia, płacenia składek związanych z okresami ubezpieczenia i nabyciem odpowiadających im uprawnień ( 24 ).

33.

W niniejszej sprawie bezsporne jest, że H. Rothwangl w dniu 1 grudnia 2008 r., gdy złożył wniosek o przyznanie emerytury w Niderlandach, był obywatelem państwa członkowskiego, ale nie posiadał jednak tego obywatelstwa w rozpatrywanym okresie. Czy pomimo to nabył w rozpatrywanym okresie uprawnienia? Ta kwestia w sprawie Belbouab nie była rozpatrywana. T. Belbouab płacił należne składki i nabył uprawnienia w odpowiednim okresie. Moim zdaniem wyrok Belbouab nie może zatem być pomocny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

34.

Sąd odsyłający zmierza także do ustalenia, czy dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy znaczenie może mieć wyrok Buhari Haji ( 25 ). Sprawa ta dotyczyła obywatela Nigerii, który do czasu uzyskania przez Nigerię niepodległości w 1960 r. posiadał obywatelstwo brytyjskie. W latach 1937–1986 I. Buhari Haji pracował w Kongo Belgijskim (które z dniem 1 lipca 1960 r. stało się Zairem) i płacił składki do belgijskiego systemu ubezpieczenia społecznego do czasu uzyskania niepodległości przez Zair. Trybunał stwierdził, że nie istnieje powiązanie pomiędzy sytuacją pracowników, którzy posiadali obywatelstwo państwa, które następnie stało się członkiem (ówczesnej) Wspólnoty Europejskiej, lecz utracili to obywatelstwo przed tym przystąpieniem, a uzyskaniem swobody przepływu we Wspólnocie. Coś zupełnie innego obowiązuje względem tych spośród wskazanych osób, które zachowałyby obywatelstwo danego państwa po przystąpieniu tego państwa do Wspólnoty i których prawa w ramach uregulowania Wspólnotowego w przedmiocie zabezpieczenia społecznego są uznane i chronione przez przepisy przejściowe rozporządzenia nr 1408/71, czyli art. 94 i 95 tego aktu; zgodnie z tymi przepisami dla celów ustalenia prawa do świadczeń na podstawie tego rozporządzenia uwzględnieniu podlegają wszelkie ukończone przed przystąpieniem okresy ubezpieczenia, zatrudnienia i zamieszkania.

35.

Sytuacja H. Rothwangla różni się znacznie od sytuacji I. Buhari Hajiego. Nie płacił on składek i nie był ubezpieczony zgodnie z przepisami niderlandzkimi, które miały zastosowanie w rozpatrywanym czasie. Czy pomimo to nabył on na podstawie art. 94 ust. 1–3 rozporządzenia nr 1408/71 uprawnienia, które powinny być sumowane z wszelkimi innymi świadczeniami emerytalnymi, do których jest on uprawniony w Austrii?

36.

Artykuł 94 ust. 1 stanowi, że rozporządzenie nr 1408/71 nie daje podstawy do nabycia jakichkolwiek praw za okres poprzedzający jego wejście w życie na terytorium danego państwa członkowskiego ( 26 ).

37.

Aby umożliwić stosowanie rozporządzenia nr 1408/71 do przyszłych skutków stanu faktycznego, jaki wystąpił w przeszłości, art. 94 ust. 2 nakłada obowiązek uwzględnienia dla celów ustalenia praw do świadczeń każdego okresu ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania ukończonego zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego przed dniem 1 października 1972 r. lub przed datą stosowania rozporządzenia na terytorium tego państwa członkowskiego. Zatem z przepisu tego wynika, że państwo członkowskie nie ma prawa odmówić uwzględnienia okresów ubezpieczenia ukończonych na terytorium innego państwa członkowskiego dla celów ustalenia uprawnień emerytalnych wnioskodawcy jedynie z tego powodu, że okresy te zostały ukończone przed wejściem w życie rozporządzenia ( 27 ).

38.

Dla skutecznego powołania się na art. 94 ust. 2 rozporządzenia nr 1408/71 wnioskodawca musi być w stanie wykazać okres ubezpieczenia oraz – w odpowiednim przypadku – okresy zatrudnienia i zamieszkania, które zostały ukończone zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego przed dniem 1 października 1972 r. ( 28 ).

39.

Moim zdaniem te warunki nie zawsze muszą być spełnione kumulatywnie. Sformułowanie „w odpowiednim przypadku” wskazuje, że nie zawsze konieczne jest wykazanie spełnienia wszystkich trzech warunków. Należy mieć na uwadze, że art. 94 ust. 2 odnosi się do wszystkich świadczeń z tytułu zabezpieczenia społecznego mieszczących się w zakresie przedmiotowym rozporządzenia nr 1408/71. Warunki, jakie wnioskodawca zobowiązany jest spełnić, mogą różnić się w zależności od państwa członkowskiego lub rodzaju świadczenia. System niderlandzki, zgodnie z moim rozumieniem, nie wymaga, aby wnioskodawca wykazał ukończenie okresu zamieszkania lub zatrudnienia, chociaż jest bezsporne, że H. Rothwangl oba te warunki spełnia. Lecz wnioskodawca musi także wykazać ukończenie okresu ubezpieczenia zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego.

40.

Czy H. Rothwangl spełnia ten warunek?

41.

Ustawodawstwo w rozumieniu art. 1 lit. j) rozporządzenia nr 1408/71 stanowią przepisy krajowe. Zgodnie z art. 1 lit. r) określenie „okresy ubezpieczenia” oznacza okresy składkowe lub okresy zatrudnienia albo prowadzenia działalności na własny rachunek, jak je określa lub uznaje za okresy ubezpieczenia ustawodawstwo, w ramach którego zostały ukończone lub uznane za ukończone. To konkretne odniesienie do przepisów krajowych jasno wskazuje, że rozporządzenie nr 1408/71, w szczególności dla celów sumowania okresów ubezpieczenia, odnosi się do przesłanek, od których spełnienia ustawodawstwo krajowe uzależnia uznanie określonego okresu za równoważny właściwym okresom ubezpieczenia ( 29 ).

42.

Sąd odsyłający podaje, że zgodnie z przepisami krajowymi, które obowiązywały w rozpatrywanym czasie, H. Rothwangl nie był ubezpieczony, ponieważ obywatele państw trzecich wchodzący w skład załogi statków dalekomorskich byli wyłączeni z ubezpieczenia emerytalnego. Stwierdza także w sposób jednoznaczny, że rozpatrywane przepisy stanowiły dyskryminację ze względu na obywatelstwo ( 30 ). Czy taka dyskryminacja jest zabroniona na podstawie art. 3 rozporządzenia nr 1408/71? Jeśli tak, to H. Rothwangl mógłby domagać się uznania za ukończony okresu ubezpieczenia w Niderlandach, chociaż w rzeczywistości nie spełnia tego podstawowego warunku z art. 94 ust. 2.

43.

Podobne kwestie rozpatrywał Trybunał w sprawach Kauer i Duchon.

44.

L. Kauer, obywatelka Austrii, zwróciła się o przyznanie emerytury w Austrii. Pracowała i ukończyła okresy ubezpieczenia obowiązkowego zgodnie z ustawodawstwem austriackim. Przy ustalaniu okresu stażu wymaganego do uzyskania emerytury właściwa instytucja uwzględniła okres w Austrii, kiedy L. Kauer nie pracowała, lecz zajmowała się wychowaniem dzieci. Okresy te były liczone jako „okresy zastępcze”. Jednakże odpowiadające im okresy, jakie L. Kauer spędziła wychowując dzieci w Belgii, nie zostały policzone. Okresy, kiedy L. Kauer zajmowała się wychowywaniem dzieci (zarówno w Austrii, jak i w Belgii) miały miejsce przed przystąpieniem Austrii do (ówczesnej) Wspólnoty Europejskiej. Sąd odsyłający zwrócił się do Trybunału o wyjaśnienie, czy art. 94 ust. 1–3 rozporządzenia nr 1408/71 stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu wykluczającemu okres sprawowania opieki nad dziećmi w Belgii z okresów zastępczych dla celów obliczenia świadczeń emerytalnych przysługujących L. Kauer.

45.

J.F. Duchon był obywatelem Austrii, który przed przystąpieniem Austrii do Wspólnoty Europejskiej pracował w Niemczech. W tym czasie uległ wypadkowi przy pracy. W związku z tym otrzymał świadczenie z tytuły wypadku przy pracy od władz niemieckich. Władze austriackie oddaliły jego wniosek o przyznanie renty inwalidzkiej od dnia 1 stycznia 1998 r. na tej podstawie, że: (i) nie ukończył on okresu stażu wymaganego do uzyskania emerytury i (ii) wypadek miał miejsce w Niemczech przed przystąpieniem Austrii do Wspólnoty, zatem J.F. Duchon nie mógł powołać się na zasadę swobody przemieszczania się pracowników.

46.

W obu sprawach Trybunał stwierdził, że wnioskodawcy mogą powołać się na uregulowania przejściowe z art. 94 rozporządzenia nr 1408/71 oraz że zasada niedyskryminacji sprzeciwia się stosowaniu przepisów austriackich, które zostały powołane w sprawach L. Kauer i J.F. Duchona. W obu tych wyrokach można wskazać pewne wspólne zasady.

47.

Trybunał stwierdził, że dla zastosowania uregulowań przejściowych z art. 94 ust. 1–3 rozporządzenia nr 1408/71 niezbędne jest, aby okresy zostały ukończone przed wejściem w życie rozporządzenia ( 31 ). W obu sprawach wnioskodawcy byli ubezpieczeni zgodnie z właściwymi przepisami krajowymi. Te środki krajowe następnie należało zbadać w świetle przepisów wspólnotowych mających zastosowanie po przystąpieniu Austrii ( 32 ). Właściwa instytucja powinna zatem zastosować zasady dotyczące swobodnego przepływu pracowników i przepisy przejściowe zawarte w art. 94 ust. 1–3 ( 33 ).

48.

Z wyroków Kauer i Duchon wynika jasno, że sytuacja H. Rothwangla powinna zostać określona poprzez odniesienie do prawa Unii po przystąpieniu Austrii do Unii Europejskiej. Do czego prowadzi taka analiza?

49.

Moim zdaniem (niestety) sytuacja H. Rothwangla różni się od tych, w jakich znajdowali się wnioskodawcy w dwóch powyższych sprawach pod dwoma istotnymi względami.

50.

Po pierwsze, zakaz dyskryminacji wymaga, aby porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a sytuacje odmienne nie były traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest uzasadnione w sposób obiektywny ( 34 ). W wyroku Kauer Trybunał stwierdził, że przepisy krajowe będące przedmiotem postępowania wprowadzały odmienne traktowanie poprzez to, że przewidywały automatyczne uwzględnianie okresów wychowywania dzieci w Austrii, natomiast uwzględnienie takich samych okresów w innym państwie EOG uzależniały od pobierania zasiłku macierzyńskiego lub innych odpowiadających mu zasiłków zgodnie z austriackim ustawodawstwem federalnym. Jeśli te przepisy wprowadzające zróżnicowane traktowanie były stosowane po przystąpieniu przez Austrię do Unii Europejskiej w odniesieniu od okresów wychowywania dzieci spędzonych w Austrii i innym państwie członkowskim, omawiane ustawodawstwo działało na niekorzyść obywateli Wspólnoty, którzy zamieszkiwali w Austrii, a następnie skorzystali ze swobody przemieszczania się ( 35 ). W sprawie Duchon Trybunał zauważył oczywistą różnicę w traktowaniu na niekorzyść pracowników austriackich, którzy korzystali ze swobody przemieszczania się, w porównaniu z tymi, którzy pozostali na terytorium Austrii, gdyż możliwość spełnienia wymogów stawianych przez przepisy krajowe dla uzyskania okresu stażu wymaganego do otrzymania emerytury była mniejsza w pierwszej z tych grup ( 36 ).

51.

Co najważniejsze, w obu tych sprawach Trybunał był gotowy przyznać w sposób dorozumiały, że wnioskodawcy korzystali z gwarantowanej prawem Unii swobody przemieszczania się, pomimo że to „przemieszczanie się” miało miejsce przed przystąpieniem Austrii do Unii. W związku z powyższym chociaż Belgia z punktu widzenia prawa Unii mogła słusznie uznać L. Kauer za obywatelkę państwa trzeciego, gdy przebywała ona tam w latach 1970–1975 wychowując dzieci, i podobnie Niemcy mogły słusznie uznać J.F. Duchona za obywatela państwa trzeciego w czasie, gdy miał miejsce wypadek przy pracy w roku 1968, to po przystąpieniu Austrii do Unii Austria zobowiązana była uznać okresy spędzone „za granicą” za spędzone w innym państwie członkowskim w ramach korzystania ze swobody przemieszczania się.

52.

Z powyższego wynika, że w niniejszej sprawie Austria musi uznać, że H. Rothwangl korzystał ze swobody przemieszczania się nawet przed przystąpieniem Austrii do Unii Europejskiej, kiedy był zatrudniony przez HAL na statkach, których port macierzysty znajdował się w Niderlandach. Jednakże to samo w sobie nie wystarcza, aby H. Rothwangl uzyskał prawo do emerytury podwyższonej o część „niderlandzką”. W przeciwieństwie do sytuacji L. Kauer i J.F. Duchona, dla H. Rothwangla problem nie leży wyłącznie (albo przede wszystkim) w przepisach austriackich. Dotyczy on przepisów niderlandzkich, które wyłączały go z ubezpieczenia w czasie, gdy był zatrudniony w HAL, ze względu na to, że był obywatelem państwa trzeciego. Jednocześnie wyłączenie takie, choć w sposób oczywisty dyskryminujące ze względu na obywatelstwo, było jednak całkowicie dopuszczalne w świetle prawa Unii, bowiem Austria nie była w tym czasie państwem członkowskim Unii Europejskiej.

53.

Po drugie, w sprawach Kauer i Duchon bezsporna była przynależność wnioskodawców do właściwego krajowego systemu zabezpieczenia społecznego (w obu przypadkach był to system austriacki). Zasadniczo kwestia do rozstrzygnięcia sprowadzała się do tego, czy okresy spędzone poza terytorium Austrii powinny być uwzględniane przez właściwe instytucje przy obliczaniu wysokości świadczeń, do których uprawnieni byli wnioskodawcy ( 37 ). Natomiast w niniejszej sprawie Trybunał nie został poinformowany, czy H. Rothwangl przynależał do austriackiego systemu zabezpieczenia społecznego w rozpatrywanym czasie; jest jednak jasne, że nie nabył praw na podstawie przepisów niderlandzkich obowiązujących w rozpatrywanym czasie, gdy był zatrudniony w HAL. Ujmując rzecz prosto, nie istnieją zatem prawa nabyte, których miałby dotyczyć przepis przejściowy z art. 94 ust. 2 rozporządzenia nr 1408/71. Przyznanie takich praw z mocą wsteczną byłoby zaś niezgodne z zasadą pewności prawa i wyraźnym sformułowaniem art. 94 ust. 1.

54.

Nie podzielam zdania Komisji co do tego, że istotne kryterium stanowi kwestia, czy można wykazać dostatecznie ścisłe powiązanie H. Rothwangla z Niderlandami. Kryterium takie nie znajduje uzasadnienia w brzmieniu art. 94 ust. 2 rozporządzenia nr 1408/71. Nie zgadzam się też co do tego, że znaczenie miałby mieć art. 13 ust. 2 lit. c). Jedynym celem tego przepisu jest określenie ustawodawstwa krajowego właściwego dla osoby zatrudnionej na statku pływającym pod banderą państwa członkowskiego. Przepis ten jako taki nie ma na celu ustanowienia warunków, od których zależy istnienie uprawnienia lub obowiązku przystąpienia do systemu zabezpieczenia społecznego lub do takiego czy innego działu tego systemu. Warunki te określa ustawodawstwo każdego z państw członkowskich ( 38 ). W niniejszym przypadku bezsporne jest, że w czasie, gdy zatrudniony był w HAL, H. Rothwangl podlegał przepisom niderlandzkim oraz że na ich podstawie nie był ubezpieczony. Zatem nie ukończył okresu ubezpieczenia w rozumieniu art. 94 ust. 2.

55.

Stwierdzam zatem, że wnioskodawca domagający się świadczeń emerytalnych, który nie był obywatelem państwa członkowskiego w okresie, za który domaga się ustalenia uprawnień, nie nabywa praw w rozumieniu przepisów przejściowych ustanowionych w art. 94 ust. 1–3 rozporządzenia nr 1408/71 w okolicznościach, gdy nie ukończył okresu ubezpieczenia zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego przed dniem przystąpienia jego państwa członkowskiego do Unii Europejskiej, ponieważ sporny okres nie stanowi okresu ubezpieczenia zgodnie z ustawodawstwem tego państwa członkowskiego. Jest tak nawet mimo tego, że podczas tego okresu zamieszkiwał on i był zatrudniony w państwie członkowskim, które zobowiązane jest do określenia jego prawa do świadczeń zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 1408/71. Przepisy krajowe wyłączające takiego wnioskodawcę z systemu ubezpieczenia społecznego tego państwa członkowskiego w czasie jego zamieszkiwania i zatrudnienia nie są sprzeczne z art. 3 tego rozporządzenia.

56.

Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy ze względu na art. 18 TFUE (zakaz dyskryminacji) i art. 45 TFUE (zasada swobody przemieszczania się pracowników) przy obliczaniu świadczenia emerytalnego dla H. Rothwangla Niderlandy mają obowiązek odstąpić od stosowania spornych przepisów, które wyłączały marynarzy będących obywatelami państwa trzeciego z ubezpieczenia emerytalnego w rozpatrywanym czasie.

57.

Moim zdaniem odpowiedź na to pytanie brzmi „nie”.

58.

Artykuł 2 aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Austrii, Republiki Finlandii i Królestwa Szwecji oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej (zwanego dalej „aktem przystąpienia”) stanowi, że od momentu przystąpienia do Unii postanowienia traktatów założycielskich wiążą nowe państwa członkowskie i mają do nich zastosowanie w sytuacjach przewidzianych przez te traktaty i odnośny akt przystąpienia. Akt przystąpienia nie zawiera przepisów przejściowych w odniesieniu do stosowania obecnych art. 18 TFUE i 45 TFUE. Należy zatem uznać, że przepisy te są stosowane ze skutkiem natychmiastowym i wiążą państwo członkowskie od dnia akcesji, w tym wypadku od dnia 1 stycznia 1995 r. Płynie z tego wniosek, że od tej daty inne państwa członkowskie muszą traktować obywateli austriackich jako obywateli Unii.

59.

Jednakże z aktu przystąpienia nie wynika, aby inne państwa członkowskie miały traktować obywateli austriackich w taki sam sposób, w jaki traktowały obywateli pozostałych państw członkowskich przed akcesją Austrii ( 39 ). H. Rothwangl mógłby domagać się, aby Niderlandy traktowały go jak osobę podlegającą ubezpieczeniu emerytalnemu, jedynie gdyby w rozpatrywanym czasie przysługiwały mu uprawnienia wynikające z przepisów regulujących swobodny przepływ pracowników ( 40 ). Lecz nie przysługiwało mu takie uprawnienie. Uprawnienia wynikające z prawa Unii nie mogą zostać nabyte przed akcesją, a zatem nie można się na nie powołać po akcesji, jeśli nie zostały spełnione warunki niezbędne dla ich istnienia lub nabycia ( 41 ).

60.

Stwierdzam zatem, że art. 18 TFUE i 45 TFUE w kontekście przystąpienia Austrii do Unii Europejskiej nie stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak będące przedmiotem postępowania w sprawie H. Rothwangla.

61.

Pytanie trzecie dotyczy w istocie F. Wielanda. Sąd odsyłający zwraca się do Trybunału o wyjaśnienie, czy wnioskodawca będący w chwili złożenia wniosku obywatelem państwa trzeciego, który w rozpatrywanym czasie był obywatelem państwa, które przystąpiło do Unii Europejskiej po zakończeniu przez niego okresu zamieszkania i zatrudnienia w danym państwie członkowskim, może skorzystać z rozporządzenia nr 1408/71 ze względu na to, że jest objęty zakresem art. 1 rozporządzenia nr 859/2003 i spełnia warunki przepisów przejściowych zawartych w art. 2 ust. 1–3 tego rozporządzenia.

62.

Z mojego rozumowania w odniesieniu do sprawy H. Rothwangla wynika że nie.

63.

F. Wieland spełnia warunki określone w art. 1 rozporządzenia nr 859/2003 w zakresie, w jakim jest obywatelem Stanów Zjednoczonych zamieszkującym legalnie na terytorium Austrii, znajduje się w sytuacji, która dotyczy więcej niż jednego państwa członkowskiego, i nie jest jeszcze objęty tymi przepisami wyłącznie ze względu na swoje obywatelstwo. Z tego względu podlega temu rozporządzeniu.

64.

Artykuł 2 ust. 1–3 rozporządzenia nr 859/2003 stanowi odbicie sformułowania art. 94 ust. 1–3 rozporządzenia nr 1408/71. Chociaż F. Wieland zamieszkiwał w Niderlandach w rozpatrywanym czasie, to – podobnie jak H. Rothwangl – zgodnie z przepisami niderlandzkimi nie podlegał ubezpieczeniu emerytalnemu. Nie spełniał zatem pierwszego warunku, o którym mowa w art. 2 ust. 2, i nie nabył praw w rozumieniu tego przepisu. Jego wniosek nie może zatem zostać uwzględniony z tych samych przyczyn, co te przedstawione w pkt 35–55 powyżej w odniesieniu do H. Rothwangla.

65.

Odpowiedź na pytanie 3 powinna zatem brzmieć, że osoba objęta zakresem art. 1 rozporządzenia nr 859/2003, która domaga się przyznania świadczeń emerytalnych w oparciu o okres sprzed dnia 1 czerwca 2003 r., nie może powołać się na przepisy przejściowe zawarte w art. 2 ust. 1–3 tego rozporządzenia, w sytuacji gdy sporny okres nie stanowi okresu ubezpieczenia na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego, nawet pomimo tego, że w tym okresie zamieszkiwała i była zatrudniona w państwie członkowskim, które to państwo członkowskie zobowiązane jest do określenia jej uprawnień do świadczeń zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 1408/71.

66.

W świetle powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał udzielił na pytania przedłożone mu przez Centrale Raad van Beroep następujących odpowiedzi: