WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)

z dnia 22 grudnia 2010 r.(*)

Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 – Jurysdykcja oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Odpowiedzialność rodzicielska – Prawo do pieczy – Uprowadzenie dziecka – Artykuł 42 – Wykonanie wydanego przez właściwy sąd (hiszpański) orzeczenia zarządzającego powrót dziecka, w odniesieniu do którego zostało wystawione zaświadczenie – Właściwość sądu wezwanego (niemieckiego) do odmówienia wykonania wspomnianego orzeczenia w przypadku poważnego naruszenia praw dziecka

W sprawie C‑491/10 PPU

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Oberlandesgericht Celle (Niemcy) postanowieniem z dnia 30 września 2010 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 15 października 2010 r., w postępowaniu wszczętym przez

Josebę Andoniego Aguirre Zarragę

przeciwko

Simone Pelz,

TRYBUNAŁ (pierwsza izba),

w składzie: A. Tizzano (sprawozdawca), prezes izby, J.J. Kasel, M. Ilešič, E. Levits i M. Safjan, sędziowie,

rzecznik generalny: Y. Bot,

sekretarz: K. Malacek, administrator,

uwzględniając złożony na podstawie art. 104b § 1 akapit trzeci regulaminu postępowania przed Trybunałem wniosek prezesa Trybunału z dnia 19 października 2010 r. o zbadanie konieczności rozpoznania niniejszego odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym,

uwzględniając postanowienie pierwszej izby z dnia 28 października 2010 r. o rozpoznaniu wspomnianego odesłania w takim trybie,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 6 grudnia 2010 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu J.A. Aguirre Zarragi, reprezentowanego przez Bundesamt für Justiz, przez A. Schulz, działającą w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu S. Pelz przez K. Niethammer-Jürgens, Rechtsanwältin,

–        w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego oraz J. Kemper, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu greckiego przez T. Papadopoulou, działającą w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu hiszpańskiego przez J.M.  Rodrígueza Cárcama, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu francuskiego przez B. Beaupère-Manokhę, działającą w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu łotewskiego przez M. Borkovecę oraz D. Palcevską, działające w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Komisji Europejskiej przez A.M. Rouchaud-Joët oraz W. Bogensbergera, działających w charakterze pełnomocników,

po wysłuchaniu rzecznika generalnego,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.U. L 338, s. 1).

2        Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu toczącego się pomiędzy J.A. Aguirre Zarragą a S. Pelz w przedmiocie powrotu do Hiszpanii ich córki Andrei, przebywającej aktualnie z matką w Niemczech.

 Ramy prawne

 Rozporządzenie nr 2201/2003

3        Zgodnie z motywem 17 rozporządzenia nr 2201/2003:

„W przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka powinno się niezwłocznie zarządzić jego powrót; w tym celu nadal powinna mieć zastosowanie konwencja haska z dnia 25 października 1980 r. [dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (zwana dalej »konwencją haską z 1980 r.«)], którą uzupełniają przepisy niniejszego rozporządzenia, w szczególności jej art. 11. Sądy państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub w którym zostało bezprawnie zatrzymane, powinny mieć w szczególnych, należycie uzasadnionych przypadkach możliwość sprzeciwienia się jego powrotowi. Powinno być jednak możliwe zastąpienie takiego orzeczenia przez późniejsze orzeczenie sądu państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem. Jeżeli takie orzeczenie wymaga powrotu dziecka, powrót powinien nastąpić bez potrzeby przeprowadzenia szczególnego postępowania w sprawie uznania i wykonania tego orzeczenia w państwie członkowskim, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone”.

4        Motyw 19 wspomnianego rozporządzenia stanowi, co następuje:

„Wysłuchanie dziecka odgrywa ważną rolę w stosowaniu niniejszego rozporządzenia, przy czym nie ma ono jednak na celu zmiany postępowań krajowych mających zastosowanie w tym zakresie”.

5        Motyw 21 rozporządzenia nr 2201/2003 brzmi:

„Uznawanie i wykonywanie orzeczeń wydanych w państwie członkowskim powinno opierać się na zasadzie wzajemnego zaufania, a podstawy nieuznania orzeczenia powinny być ograniczone do niezbędnego minimum”.

6        Zgodnie z motywem 24 wspomnianego rozporządzenia:

„Na zaświadczenie, które zostało wydane w celu ułatwienia wykonania orzeczenia, nie powinien przysługiwać żaden środek zaskarżenia. Zaświadczenie powinno być jedynie przedmiotem sprostowania w przypadku omyłki, tzn. jeżeli w zaświadczeniu nie została poprawnie odzwierciedlona treść orzeczenia”.

7        Motyw 33 do tegoż rozporządzenia stanowi, co następuje:

„Niniejsze rozporządzenie uznaje prawa podstawowe i jest zgodne z zasadami przyjętymi w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej [ogłoszonej w dniu 7 grudnia 2000 r. w Nicei (Dz.U. C 364, s. 1, zwanej dalej »kartą praw podstawowych«)]. W szczególności zmierza do zapewnienia przestrzegania podstawowych praw dziecka określonych w art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej […]”.

8        Artykuł 11 rozporządzenia nr 2201/2003, zatytułowany „Powrót dziecka”, stanowi:

„1.      Jeżeli osoba, instytucja lub inna jednostka sprawująca pieczę nad dzieckiem wnosi pozew lub wniosek do właściwych organów państwa członkowskiego o wydanie orzeczenia na podstawie konwencji haskiej z [1980 r.] w celu doprowadzenia do powrotu dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymywanego w państwie członkowskim innym niż państwo, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, stosuje się ust. 2–8.

2.      W przypadku zastosowania art. 12 i 13 konwencji haskiej z 1980 r. należy zapewnić dziecku możliwość bycia wysłuchanym w toku postępowania, o ile nie wydaje się to niewłaściwe ze względu na jego wiek lub stopień dojrzałości.

[…]

8.      Niezależnie od orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu dziecka na podstawie art. 13 konwencji haskiej z 1980 r. każde późniejsze orzeczenie zarządzające powrót dziecka, wydane przez sąd mający jurysdykcję zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, jest wykonalne zgodnie z przepisami rozdziału III sekcja 4 w celu zapewnienia powrotu dziecka”.

9        Jeżeli chodzi o uznawanie orzeczeń art. 21 rozporządzenia stanowi:

„1.      Orzeczenie wydane w jednym państwie członkowskim jest uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania.

[…]

3.      Bez uszczerbku dla sekcji 4 każda zainteresowana strona może wystąpić w trybie postępowania przewidzianego w sekcji 2 z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie podlega lub nie podlega uznaniu.

[…]”.

10      Zgodnie z art. 23 wspomnianego rozporządzenia:

„Orzeczenia dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej nie uznaje się:

a)      jeżeli takie uznanie jest oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o uznanie, biorąc pod uwagę dobro dziecka;

b)      jeżeli orzeczenie, z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki, zostało wydane bez zapewnienia dziecku możliwości bycia wysłuchanym, z naruszeniem podstawowych zasad postępowania w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie;

[…]”.

11      Artykuł 42 rozporządzenia, zatytułowany „Powrót dziecka”, stanowi:

„1.      Powrót dziecka, o którym mowa w art. 40 ust. 1 lit. b), zarządzony w wykonalnym orzeczeniu wydanym w jednym państwie członkowskim, jest uznawany i wykonalny w innym państwie członkowskim, bez potrzeby stwierdzenia wykonalności oraz bez możliwości sprzeciwienia się uznaniu, jeżeli orzeczenie uzyskało zaświadczenie w państwie członkowskim pochodzenia zgodnie z ust. 2.

Nawet jeżeli prawo krajowe nie przewiduje wykonalności orzeczenia zarządzającego powrót dziecka, o którym mowa w art. 11 ust. 8, niezależnie od wniesienia jakiegokolwiek środka zaskarżenia, sąd państwa członkowskiego pochodzenia może stwierdzić wykonalność orzeczenia.

2.      Sędzia, który wydał orzeczenie, o którym mowa w art. 40 ust. 1 lit. b), wystawia zaświadczenie, o którym mowa w ust. 1, tylko wtedy, gdy:

a)      dziecko miało możliwość bycia wysłuchanym, o ile nie uznano tego za niewłaściwe ze względu na jego wiek lub stopień dojrzałości;

b)      strony miały możliwość bycia wysłuchanymi; oraz

c)      wydając orzeczenie, sąd uwzględnił podstawy i środki dowodowe, na podstawie których wydano orzeczenie zgodnie z art. 13 konwencji haskiej z 1980 r.

W przypadku gdy sąd lub inny organ podejmuje środki mające na celu zapewnienie ochrony dziecka po jego powrocie do państwa zwykłego pobytu, należy je wymienić w zaświadczeniu.

Sędzia wydaje zaświadczenie z urzędu, przy użyciu formularza znajdującego się w załączniku IV (zaświadczenie w sprawie powrotu dziecka).

Formularz wypełnia się w języku, w którym sporządzono orzeczenie”.

12      Artykuł 43 rozporządzenia nr 2201/2003, zatytułowany „Sprostowanie zaświadczenia”, stanowi:

„1.      Do sprostowania zaświadczenia zastosowanie ma prawo państwa członkowskiego pochodzenia.

2.      Na wystawienie zaświadczenia zgodnie z art. 41 ust. 1 lub art. 42 ust. 1 nie przysługują żadne środki zaskarżenia”.

13      Artykuł 60 rozporządzenia, zatytułowany „Stosunek do określonych konwencji wielostronnych”, stanowi, że w stosunkach między państwami członkowskimi rozporządzenie ma pierwszeństwo między innymi przed konwencja haską z 1980 r.

 Rozporządzenie(WE) nr 1206/2001

14      Artykuł 10 ust. 4 rozporządzenia Rady (WE) nr 1206/2001 z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych (Dz.U. L 174, s. 1) stanowi w odniesieniu do korzystania z technologii komunikacyjnych:

„Sąd wzywający może zwrócić się do sądu wezwanego o przeprowadzenie dowodu przy użyciu technologii komunikacyjnych, w szczególności w drodze wideokonferencji lub telekonferencji.

Sąd wezwany uwzględnia taki wniosek, chyba że jest to niezgodne z prawem państwa członkowskiego sądu wezwanego lub występują poważne trudności praktyczne.

[…]”.

 Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

15      Z postanowienia odsyłającego i z akt sprawy przekazanych Trybunałowi przez Oberlandesgericht Celle (sąd krajowy) wynika, że okoliczności powstania zawisłego przed nim sporu i różne postępowania, w których biorą udział strony wspomnianego sporu, można przedstawić następująco.

 Okoliczności powstania sporu zawisłego przed sądem krajowym

16      J.A Aguirre Zarraga, obywatel Hiszpanii, i Simone Pelz, obywatelka Niemiec, zawarli związek małżeński w dniu 25 września 1998 r. w Erandio (Hiszpania). W dniu 31 stycznia 2000 r. przyszła na świat ich córka Andrea. Miejscem zwykłego pobytu rodziny była miejscowość Sondika (Hiszpania).

17      Pod koniec 2007 r. między S. Pelz i J.A. Aguirre Zarragą wywiązał się spór, co doprowadziło do ich rozstania; następnie oboje wnieśli pozwy rozwodowe do sądu hiszpańskiego.

 Postępowanie przed sądem hiszpańskim

18      Zarówno S. Pelz, jak i J.A. Aguirre Zarraga domagali się przyznania wyłącznej pieczy nad ich wspólnym dzieckiem. Postanowieniem z dnia 12 maja 2008 r. Juzgado de Primera Instancia e Instrucción n° 5 de Bilbao (sąd pierwszej instancji i śledczy nr 5 w Bilbao) tymczasowo przekazał prawo do pieczy J.A. Aguirre Zarradze, a S. Pelz przyznał prawo do odwiedzin dziecka. W następstwie tego orzeczenia Andrea zamieszkała z ojcem.

19      Orzeczenie to zostało między innymi oparte na zaleceniach Equipo Psicosocial Judicial (sądowniczy zespół zajmujący się kwestiami psychospołecznymi) zawartych w opinii sporządzonej na żądanie sądu, przed którym zawisł spór. Zgodnie z tą opinią pieczę należało przyznać ojcu, ponieważ jest on w największym stopniu w stanie zapewnić zachowanie rodzinnego, szkolnego i społecznego środowiska dziecka. Jako że S. Pelz wielokrotnie deklarowała zamiar osiedlenia się w Niemczech wraz ze swoim nowym partnerem i z córką, wspomniany sąd uznał, że przyznanie pieczy matce stałoby w sprzeczności z wnioskami zawartymi we wspomnianej wyżej opinii oraz z dobrem dziecka.

20      W czerwcu 2008 r. S. Pelz przeprowadziła się do Niemiec, gdzie zamieszkuje od tego czasu wraz ze swoim nowym partnerem. W sierpniu 2008 r., po zakończeniu wakacji spędzonych u matki, Andrea pozostała w Niemczech. Od tamtej chwili nie powróciła do ojca do Hiszpanii.

21      Mając na uwadze, że od dnia 15 sierpnia 2008 r. Andrea zamieszkiwała z matką w Niemczech, co było niezgodne z orzeczeniem Juzgado de Primera Instancia e Instrucción n° 5 de Bilbao z dnia 12 maja 2008 r., kolejnym orzeczeniem w przedmiocie środków tymczasowych z dnia 15 października 2008 r., wydanym na wniosek J.A. Aguirre Zarragi, sąd ten między innymi zakazał opuszczania przez Andreę terytorium Hiszpanii wraz z jej matką, jakimkolwiek członkiem jej rodziny bądź jakimkolwiek osobą, która jest bliska S. Pelz. Ponadto orzeczeniem tym zawieszono prawo do osobistej styczności przyznanie uprzednio S. Pelz do czasu wydania ostatecznego orzeczenia.

22      W lipcu 2009 r. postępowanie w przedmiocie prawa do pieczy nad Andreą dalej toczyło się przed wspomnianym sądem. Sąd ten uznał, że niezbędne jest przeprowadzenie ponownej ekspertyzy i osobiste wysłuchanie Andrei i wyznaczył daty obydwu tych czynności, które miały zostać przeprowadzone w Bilbao. Jednakże ani Andrea, ani jej matka nie stawiły się w wyznaczonych terminach. Zdaniem Oberlandesgericht Celle sąd hiszpański nie uwzględnił wniosku S. Pelz o udzielenie jej i jej córce pozwolenia na swobodne opuszczenie terytorium hiszpańskiego po zakończeniu ekspertyzy i wysłuchania Andrei. Ponadto według sądu krajowego sąd hiszpański nie przychylił się również do wyraźnego wniosku S. Pelz o to, aby wysłuchanie Andrei odbyło się w drodze wideokonferencji.

23      Orzeczeniem z dnia 16 grudnia 2009 r. Juzgado de Primera Instancia e Instrucción n° 5 de Bilbao przekazał wyłączne prawo do pieczy nad Andreą jej ojcu. Simone Pelz wniosła odwołanie od tego orzeczenia do Audiencia Provincial de Bizkaya (sąd prowincji Vizcaya), w którym zażądała między innymi, aby Andrea została wysłuchana.

24      Wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2010 r. wspomniany sąd oddalił to żądanie z tego względu, że zgodnie z hiszpańskimi przepisami proceduralnymi przedstawianie dowodów na etapie postępowania apelacyjnego jest możliwe jedynie w określonych przypadkach, które zostały w sposób wyraźny wymienione w przepisach prawnych. Tymczasem dobrowolny brak stawiennictwa na rozprawie strony, która została należycie wezwana w pierwszej instancji, nie należy do takich przypadków. Co więcej, postępowanie przed wspomnianym sądem jest nadal w toku.

 Postępowania przed sądami niemieckimi

25      W Niemczech toczyły się dwa postępowania.

26      Pierwsze z nich dotyczyło żądania J.A. Aguirre Zarragi mającego na celu wydanie nakazu powrotu jego córki, które zostało przedstawione w oparciu o konwencję haską z 1980 r. Orzeczeniem z dnia 30 stycznia 2009 r. żądanie to zostało uwzględnione przez Amtsgericht Celle (sąd okręgowy w Celle).

27      Simone Pelz wniosła odwołanie od tego orzeczenia. Orzeczeniem z dnia 1 lipca 2009 r. Oberlandesgericht Celle (najwyższy sąd regionalny w Celle) uwzględnił to odwołanie i w konsekwencji uchylił wspomniane wyżej orzeczenie oraz oddalił żądanie J.A. Aguirre Zarragi mające za podstawę art. 13 akapit drugi konwencji haskiej z 1980 r.

28      Oberlandesgericht Celle zauważył między innymi, że przeprowadzone przezeń wysłuchanie Andrei wykazało, że trwale przeciwstawia się ona uwzględnieniu żądania ojca, kategorycznie odmawiając powrotu do Hiszpanii. Ze zleconej w tamtym czasie przez sąd opinii biegłego wynika, że poglądy Andrei należy uwzględnić zarówno z uwagi na jej wiek, jak i na stopień dojrzałości.

29      Drugie postępowanie przed sądami niemieckimi zostało wszczęte w związku zaświadczeniem wystawionym w dniu 5 lutego 2010 r. na podstawie art. 42 rozporządzenia nr 2201/2003 przez Juzgado de Primera Instancia e Instrucción n° 5 de Bilbao dotyczącym orzeczenia rozwodowego, które sąd ten wydał w dniu 16 grudnia 2009 r. i które zawiera również rozstrzygnięcie w przedmiocie prawa do pieczy nad Andreą.

30      Pismem z dnia 26 marca 2010 r. Bundesamt für Justiz (federalny urząd sprawiedliwości) przekazał wspomniane orzeczenie i zaświadczenie właściwemu sądowi w Republice Federalnej Niemiec, mianowicie Amtsgericht Celle. Urząd zwrócił uwagę sądu na okoliczność, że na podstawie § 44 ust. 3 Gesetz zur Aus- und Durchführung bestimmter Rechtsinstrumente auf dem Gebiet des internationalen Familienrechts (ustawy o wykonaniu określonych instrumentów prawnych z dziedziny międzynarodowego prawa rodzinnego) orzeczenie sądu hiszpańskiego zarządzające powrót dziecka podlega wykonaniu z urzędu.

31      Simone Pelz przeciwstawiła się przymusowemu wykonaniu wspomnianego orzeczenia, w stosunku do którego zostało wydane zaświadczenie, wnosząc o to, aby nie zostało ono uznane.

32      Orzeczeniem z dnia 28 kwietnia 2010 r. Amtsgericht Celle stwierdził, że nie można uznać orzeczenia Juzgado de Primera Instancia e Instrucción n° 5 de Bilbao ani go wykonać z tego względu, że sąd ten nie wysłuchał Andrei przed wydaniem rozstrzygnięcia.

33      W dniu 18 czerwca 2010 r. J.A. Aguirre Zarraga wniósł do Oberlandesgericht Celle odwołanie od tego orzeczenia, w którym domagał się jego uchylenia oraz oddalenia wniosków matki i wykonania z urzędu orzeczenia Juzgado de Primera Instancia e Instrucción n° 5 de Bilbao z dnia 16 grudnia 2009 r. w zakresie w jakim nakazano w nim powrót Andrei do ojca.

34      Chociaż Oberlandesgericht Celle przyznaje, że sąd państwa członkowskiego wykonania świadectwa wystawionego zgodnie z art. 42 rozporządzenia nr 2201/2003 nie jest co do zasady właściwy do zbadania sprawy na podstawie art. 21 tego rozporządzenia, stwierdza on jednak, że sytuacja byłaby odmienna w razie szczególnie poważnych naruszeń praw podstawowych.

35      W tym względzie sąd krajowy zauważa, że po pierwsze, Juzgado de Primera Instancia e Instrucción n° 5 de Bilbao nie zbadał, jak zapatrywała się wtedy na rozpatrywane kwestie Andrea i dlatego nie mógł uwzględnić jej poglądów przy wydawaniu orzeczenia z dnia 16 grudnia 2009 r. dotyczącego między innymi prawa do pieczy nad tym dzieckiem. Po drugie, starania sądu hiszpańskiego mające na celu wysłuchanie Andrei nie były wystarczające w kontekście znaczenia, jakie przypisano w art. 24 ust. 1 karty praw podstawowych uwzględnieniu poglądów dziecka.

36      Ponadto Oberlandesgericht zastanawia się, czy gdyby pomimo takiego naruszenia praw podstawowych sądowi państwa członkowskiego wykonania nie przysługiwała właściwość do zbadania sprawy, państwo to mogłoby być związane zaświadczeniem wydanym na podstawie art. 42 rozporządzenia nr 2201/2003, którego treść jest w sposób oczywisty nieprawdziwa. Zdaniem sądu krajowego zaświadczenie wydane przez Juzgado de Primera Instancia e Instrucción n° 5 de Bilbao w dniu 5 lutego 2010 r. zawiera bowiem informację, która jest w sposób oczywisty nieprawdziwa, mianowicie że Andrea została wysłuchana przez wspomniany sąd hiszpański, podczas gdy w rzeczywistości nie została wysłuchana.

37      W tych okolicznościach Oberlandesgericht Celle postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy w ramach zgodnej z kartą praw podstawowych wykładni art. 42 rozporządzenia nr 2201/2003 sądowi państwa członkowskiego wykonania przysługuje w drodze wyjątku w przypadkach poważnego naruszenia praw podstawowych w orzeczeniu wydanym w państwie członkowskim pochodzenia, które ma zostać wykonane właściwość do zbadania sprawy?

2)      Czy sąd państwa członkowskiego wykonania ma obowiązek wykonania orzeczenia wydanego w państwie członkowskim pochodzenia, nawet gdy z akt sprawy wynika, że zaświadczenie wystawione przez sąd państwa członkowskiego pochodzenia na podstawie art. 42 rozporządzenia nr 2201/2003 jest w sposób oczywisty nieprawidłowe?”.

 W przedmiocie pilnego trybu postępowania

38      Pismem z dnia 19 października 2010 r. prezes Trybunału zwrócił się do pierwszej izby na podstawie art. 104b § 1 akapit trzeci regulaminu postępowania przed Trybunałem o zbadanie konieczności rozpoznania niniejszego odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym.

39      W tym względzie należy uściślić, że z orzecznictwa wynika, iż Trybunał uznaje potrzebę pilnego wydawania rozstrzygnięć w sytuacjach uprowadzenia dziecka, między innymi gdy rozdzielenie dziecka i rodzica, któremu tak jak w postępowaniu przed sądem krajowym wstępnie przyznano pieczę, choćby tylko tymczasowo, wywołuje ryzyko pogorszenia relacji między ojcem i dzieckiem lub zepsucia tychże relacji, a także ryzyko spowodowania szkody psychicznej (zob. podobnie wyroki: z dnia 11 lipca 2008 r. w sprawie C‑195/08 PPU Rinau, Zb.Orz. s. I‑5271, pkt 44; z dnia 23 grudnia 2009 r. w sprawie C‑403/09 PPU Detiček, Zb.Orz. s. I‑12193, pkt 30; z dnia 1 lipca 2010 r. w sprawie C‑211/10 PPU Povse, Zb.Orz. s. I‑6669, pkt 35; z dnia 5 października 2010 r. w sprawie C‑400/10 PPU McB., dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 28).

40      Z postanowienia odsyłającego wynika, że Andrea została rozdzielona z ojcem ponad dwa lata temu i że ze względu na odległość i na napięte relacje między stronami postępowania przed sądem krajowym istnieje poważne i konkretne ryzyko całkowitego braku kontaktu między Andreą i jej ojcem w trakcie postępowania toczącego się przed sądem krajowym. W tych okolicznościach zastosowanie zwykłego trybu postępowania w odniesieniu do niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym mogłoby wywołać poważną szkodę, ewentualnie szkodę niedającą się naprawić, dla relacji między J.A. Aguirre Zarragą i jego córką, a także jeszcze bardziej utrudnić integrację córki w ramach jego środowiska rodzinnego i społecznego w razie ewentualnego powrotu do Hiszpanii.

41      W tych okolicznościach na wniosek sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego w dniu 28 października 2010 r. pierwsza izba postanowiła rozpoznać niniejsze odesłanie prejudycjalne w trybie pilnym.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

42      W drodze pytań prejudycjalnych, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy w okolicznościach takich jak okoliczności sprawy zawisłej przed sądem krajowym właściwy sąd państwa członkowskiego wykonania może wyjątkowo odmówić wykonania orzeczenia zarządzającego powrót dziecka, w odniesieniu do którego sąd państwa członkowskiego pochodzenia wystawił zaświadczenie na podstawie art. 42 rozporządzenia nr 2201/2003, z tego względu, że w zaświadczeniu tym wspomniany sąd stwierdził, iż wywiązał się z obowiązku wysłuchania dziecka przed wydaniem rozstrzygnięcia w przedmiocie przyznania prawa do pieczy nad tym dzieckiem w ramach postępowania rozwodowego, podczas gdy wysłuchanie to w rzeczywistości nie miało miejsce, co stanowi naruszenie wspomnianego art. 42, interpretowanego w świetle art. 24 karty praw podstawowych.

43      W celu udzielenia odpowiedzi na te pytania należy na wstępie stwierdzić, że w sytuacji takiej jak rozpatrywana przez sąd krajowy mamy do czynienia z bezprawnym zatrzymaniem dziecka w rozumieniu art. 2 pkt 11 rozporządzenia nr 2201/2003.

44      Jednocześnie, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 120 i 121 stanowiska wspomniane rozporządzenie opiera się na postulacie, zgodnie z którym bezprawne uprowadzenie albo zatrzymanie dziecka stanowiące naruszenie orzeczenia sądowego wydanego w innym państwie członkowskim wywołuje poważną szkodę dla interesów tego dziecka i w konsekwencji przewidziano w nim środki mające umożliwić jak najszybszy powrót dziecka do miejsca zwykłego pobytu. W tym względzie wspomniane rozporządzenie wprowadziło system, na podstawie którego w razie rozbieżności między oceną sądu miejsca zwykłego pobytu dziecka i sądu właściwego dla miejsca, w którym dziecko się znajduje w sposób niezgodny z prawem, pierwszy z tych sądów posiada wyłączną właściwość do wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie powrotu dziecka.

45      Wymóg szybkiego działania, na którym opiera się ten system, zakłada, że w takich okolicznościach sądy krajowe, do których zwrócono się z wnioskiem o powrót dziecka, szybko wydają rozstrzygnięcie. Ponadto to właśnie w tym celu art. 11 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 wymaga, aby wspomniane sądy stosowały najszybsze procedury przewidziane w prawie krajowym i wydawały orzeczenia nie później niż w ciągu sześciu tygodni od wniesienia wniosku, z wyjątkiem sytuacji, w których szczególne okoliczności uniemożliwiają dotrzymanie tego terminu.

46      Należy jeszcze dodać, że zmierzając do osiągnięcia tego celu, system ustanowiony w rozporządzeniu nr 2201/2003 opiera się na centralnej roli odgrywanej przez sąd właściwy do wydania rozstrzygnięcia co do istoty w sprawie na podstawie przepisów tego rozporządzenia, i że w odróżnieniu od motywu 21 rozporządzenia, zgodnie z którym uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądowych wydanych w państwie członkowskim powinno opierać się na zasadzie wzajemnego zaufania, a przyczyny nieuznania powinny być ograniczone do niezbędnego minimum (zob. ww. wyrok w sprawie Povse, pkt 40) motyw 17 tego rozporządzenia stanowi, że w razie bezprawnego zatrzymania dziecka wykonanie orzeczenia wymagającego powrotu dziecka powinno następować bez potrzeby przeprowadzenia szczególnego postępowania w sprawie uznania i wykonania tego orzeczenia w państwie członkowskim, w którym znajduje się dziecko.

47      Tak więc w celu doprowadzenia do szybkiego wykonania w szczególności orzeczeń zarządzających powrót dziecka wydanych, tak jak w postępowaniu przed sądem krajowym, w okolicznościach opisanych w art. 11 ust. 8 rozporządzenia nr 2201/2003 rozporządzenie to ustanawia w art. 40–45 postępowania szczególne umożliwiające nadanie wykonalności tym orzeczeniom w państwie członkowskim, w którym mają one wywoływać skutki.

48      W tym względzie z art. 42 ust. 1 i art. 43 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003 interpretowanych w świetle jego motywów 17 i 24 wynika, że gdy orzeczenie zarządzające powrót dziecka wydane przez sąd, który jest właściwy na podstawie tego rozporządzenia, jest wykonalne i gdy w stosunku do niego wydane zostało w państwie członkowskim pochodzenia zaświadczenie, o którym mowa we wspomnianym art. 42 ust. 1, to zostaje ono w innym państwie członkowskim uznane i staje się tam automatycznie wykonalne, a sprzeciwienie się jego uznaniu jest niemożliwe (zob. podobnie ww. wyroki: w sprawie Rinau, pkt 84; w sprawie Povse, pkt 70).

49      W konsekwencji sąd państwa członkowskiego wykonania może jedynie stwierdzić, że orzeczenie, w stosunku do którego wydano takie zaświadczenie, jest wykonalne.

50      Co więcej, wniosek o sprostowanie zaświadczenia wystawionego przez sąd państwa pochodzenia może zostać przedstawiony i wątpliwości co do autentyczności zaświadczenia podniesione jedynie zgodnie z normami prawnymi państwa członkowskiego pochodzenia (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Povse, pkt 73 i przytoczone tam orzecznictwo). Ponadto w celu zapewnienia szybkości wykonania orzeczeń oraz uniknięcia sytuacji, w której skuteczność przepisów rozporządzenia nr 2201/2003 byłaby osłabiona wskutek nadużycia procedury, wniesienie jakiegokolwiek środka odwoławczego w odniesieniu do wystawienia zaświadczenia na podstawie art. 42 rozporządzenia, z wyjątkiem wniosku o sprostowanie w rozumieniu jego art. 43 ust.1, jest wykluczone nawet w państwie członkowskim pochodzenia (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Rinau, pkt 85).

51      Ponadto z orzecznictwa wynika również, że w ramach ustanowionego w rozporządzeniu nr 2201/2003 wyraźnego podziału kompetencji między sądy państwa członkowskiego pochodzenia i sądy państwa członkowskiego wykonania, mającego na celu zapewnienie szybkiego powrotu dziecka, kwestie dotyczące zgodności z prawem orzeczenia zarządzającego powrót jako takiego. a w szczególności problemu, czy warunki wymagane celem umożliwienia sądowi właściwemu wydania orzeczenia zostały spełnione, w tym ewentualne podważanie właściwości, powinny zostać podniesione przed sądami państwa członkowskiego pochodzenia, zgodnie z zasadami jego porządku prawnego (ww. wyrok w sprawie Povse, pkt 74).

52      To w świetle tych zasad należy dokonać wykładni art. 42 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2201/2003, zgodnie z którym sąd państwa członkowskiego pochodzenia wystawia zaświadczenie, o którym mowa w ust. 1 tego artykułu, tylko wtedy, gdy dziecko miało możliwość bycia wysłuchanym, o ile nie uznano tego za niewłaściwe ze względu na jego wiek lub stopień dojrzałości [lit. a)], gdy strony miały możliwość bycia wysłuchanymi [lit. b)] oraz gdy wydając orzeczenie, sąd uwzględnił podstawy i środki dowodowe, na podstawie których wydano orzeczenie zgodnie z art. 13 konwencji haskiej z 1980 r. [lit. c)].

53      Na wstępie należy zauważyć, że art. 42 ust. 2 akapit pierwszy wspomnianego rozporządzenia ma za cel wyłącznie ustanowienie wiążących dla sądu państwa członkowskiego pochodzenia minimalnych wymogów dotyczących treści orzeczenia w oparciu, o które wystawione zostanie zaświadczenie przewidziane w art. 42 ust. 1.

54      Ponadto mając na uwadze orzecznictwo przytoczone w pkt 48, 50 i 51 niniejszego wyroku należy stwierdzić, że wspomniany art. 42 ust. 2 akapit pierwszy w żadnym wypadku nie upoważnia sądu państwa członkowskiego wykonania do zbadania ustanowionych w tym przepisie warunków wystawienia zaświadczenia.

55      Takie upoważnienie mogłoby bowiem zagrozić skuteczności (effet utile) systemu ustanowionego w rozporządzeniu nr 2201/2003, który opisany został w pkt 44–51 niniejszego wyroku.

56      Wynika z tego, że jeżeli sąd państwa członkowskiego wydał zaświadczenie, o którym mowa we wspomnianym art. 42, sąd państwa członkowskiego wykonania ma obowiązek wykonania orzeczenia, w stosunku do którego zaświadczenie zostało wydane, nie mogąc sprzeciwić się ani jego uznaniu, ani jego wykonalności.

57      Taka wykładnia znajduje oparcie w okoliczności, że przewidziane w art. 23–31 rozporządzenia nr 2201/2003 przyczyny nieuznania wykonalności lub odmówienia wykonania orzeczenia dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej przez państwo członkowskie wykonania, a wśród nich oczywista sprzeczność z porządkiem publicznym tego państwa członkowskiego i naruszenie podstawowych zasad postępowania w tym państwie wymagających zapewnienia dziecku możliwości bycia wysłuchanym, nie zostały zaliczone do przyczyn mogących uzasadnić sprzeciw sądu tego państwa członkowskiego w ramach postępowań przewidzianych w rozdziale III sekcji 4 wspomnianego rozporządzenia (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Rinau, pkt 91, 97, 99).

58      Jednakże w drodze pierwszego pytania prejudycjalnego sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy taką wykładnię należy przyjąć również w przypadku poważnego naruszenia praw podstawowych w orzeczeniu wydanym w państwie członkowskim pochodzenia, które ma zostać wykonane w oparciu o wydane w stosunku do niego zaświadczenie.

59      W tym względzie należy zauważyć, że ustanowiony w przepisach rozdziału III sekcja 4 rozporządzenia nr 2201/2003 wyraźny podział kompetencji pomiędzy sądami państwa członkowskiego pochodzenia a sądami państwa członkowskiego wykonania (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Povse, pkt 73) opiera się na założeniu, że w ramach swoich kompetencji wspomniane sądy będą przestrzegać obowiązków ciążących na nich na mocy rozporządzenia w zgodzie z kartą praw podstawowych.

60      Tak więc ponieważ rozporządzenie nr 2201/2003 nie może być sprzeczne z kartą, art. 42 tego rozporządzenia, w tym przepisy ustanawiające prawo dziecka do bycia wysłuchanym, należy interpretować w świetle art. 24 karty (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie McB., pkt 60).

61      Ponadto motyw 19 tego rozporządzenia stanowi, że wysłuchanie dziecka odgrywa ważną rolę w stosowaniu rozporządzenia, a w motywie 33 podkreślono w sposób bardziej ogólny, że uznaje ono prawa podstawowe i jest zgodne z zasadami przyjętymi w karcie praw podstawowych, w szczególności zmierzając do zapewnienia przestrzegania podstawowych praw dziecka określonych w jej art. 24.

62      W tym względzie należy najpierw zauważyć, że z art. 24 karty oraz z art. 42 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) rozporządzenia nr 2201/2003 wynika, że nie dotyczą one wysłuchania dziecka jako takiego, lecz posiadania przez dziecko możliwości bycia wysłuchanym.

63      Z jednej strony wspomniany art. 24 wymaga bowiem w ust. 1, aby dzieci mogły swobodnie wyrażać swoje poglądy i aby poglądy te były brane pod uwagę w sprawach, które ich dotyczą, wyłącznie „stosownie do ich wieku i stopnia dojrzałości”, a w ust. 2 nakłada obowiązek uwzględnienia we wszystkich działaniach dotyczących dzieci przede wszystkim najlepszego interesu dziecka, który może zatem stanowić uzasadnienie dla niewysłuchania dziecka. Z drugiej strony wspomniany art. 42 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) wymaga, aby dziecko miało możliwość bycia wysłuchanym, „o ile nie uznano tego za niewłaściwe ze względu na jego wiek lub stopień dojrzałości”.

64      Oznacza to, że ocena stosowności takiego wysłuchania należy do sądu, który ma wydać rozstrzygnięcie w przedmiocie powrotu dziecka, ponieważ konflikty, które powodują, iż niezbędne jest wydanie orzeczenia o przyznaniu pieczy nad dzieckiem jednemu z rodziców, i napięcia, które się z tym wiążą, należą do sytuacji, w których wysłuchanie dziecka wymagające ewentualnie jego fizycznej obecności przed sądem może okazać się nieodpowiednie, a nawet szkodliwe dla zdrowia psychicznego dziecka, które często poddane jest wspomnianym napięciom i cierpi z ich powodu. Tak więc chociaż wysłuchanie jest prawem dziecka, nie może ono być traktowane jako bezwzględny obowiązek, lecz musi w każdym indywidualnym przypadku podlegać ocenie opartej na wymogach związanych z najlepszym interesem dziecka zgodnie z art. 24 ust. 2 karty.

65      Wynika z tego, że przewidziane w art. 24 karty praw podstawowych i w art. 42 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) rozporządzenia nr 2201/2003 prawo dziecka do bycia wysłuchanym nie wymaga, aby sąd państwa członkowskiego pochodzenia koniecznie przeprowadził wysłuchanie, ale nakłada obowiązek zapewnienia, że istnieją procedury i warunki prawne pozwalające dziecku na swobodne wyrażenie jego poglądów i że poglądy te brane są przez sąd pod uwagę.

66      Innymi słowy co prawda art. 24 karty praw podstawowych i art. 42 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) rozporządzenia nr 2201/2003 nie wymagają, aby dziecko zawsze było wysłuchiwane przez sąd państwa członkowskiego pochodzenia, co pozostawia temu sądowi pewien zakres swobody uznania, niemniej jednak jeżeli sąd ten podejmie decyzję o wysłuchaniu dziecka, przepisy te wymagają, aby mając na uwadze najlepszy interes dziecka i indywidualne okoliczności każdego przypadku, zastosował on wszelkie odpowiednie środki w celu doprowadzenia do takiego wysłuchania, tak aby poprzez udostępnienie dziecku rzeczywistej i skutecznej możliwości wyrażenia jego poglądów skuteczność (effet utile) wspomnianych przepisów była przestrzegana.

67      W tym samym celu sąd państwa członkowskiego pochodzenia w miarę możliwości – i również w tym kontekście mając na uwadze najlepszy interes dziecka – powinien zastosować wszelkie środki pozostające w jego dyspozycji na podstawie jego prawa krajowego, a także skorzystać z instrumentów transgranicznej współpracy sądowej, włącznie z tymi, które przewidziane zostały w rozporządzeniu nr 1206/2001.

68      Wynika z tego, że w celu wydania zaświadczenia zgodnego z wymogami art. 42 rozporządzenia nr 2201/2003 sąd państwa członkowskiego pochodzenia musi sprawdzić, czy w kontekście najlepszego interesu dziecka i wzięcia pod uwagę wszelkich okoliczności danego przypadku orzeczenie, do którego odnosi się zaświadczenie, zostało wydane w warunkach poszanowania prawa dziecka do swobodnego wyrażenia jego poglądów i czy przy uwzględnieniu krajowych środków proceduralnych i instrumentów międzynarodowej współpracy sądowej dziecku udostępniono rzeczywistą i skuteczną możliwość wyrażenia jego poglądów.

69      Jednocześnie, jak uściślono w pkt 51 niniejszego wyroku, wyłącznie do sądów krajowych w państwie członkowskim pochodzenia należy zbadanie zgodności z prawem wspomnianego orzeczenia pod kątem wymogów ustanowionych między innymi w art. 24 karty praw podstawowych i w art. 42 rozporządzenia nr 2201/2003.

70      Jak bowiem zostało podkreślone w pkt 46 niniejszego wyroku, ustanowione we wspomnianym rozporządzeniu systemy uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych wydanych w państwie członkowskim opierają się na wzajemnym zaufaniu państw członkowskich, że ich krajowe porządki prawne są w stanie zaoferować równoważne i skuteczne poziomy ochrony praw podstawowych uznanych na płaszczyźnie Unii, w szczególności w karcie praw podstawowych.

71      W tym kontekście, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 135 stanowiska, to właśnie w ramach porządku prawnego państwa członkowskiego pochodzenia zainteresowane strony powinny korzystać ze środków odwoławczych pozwalających na zakwestionowanie zgodności z prawem orzeczenia, w stosunku do którego wydane zostało zaświadczenie na podstawie art. 42 rozporządzenia nr 2201/2003.

72      Jeżeli chodzi o spór zawisły przed sądem krajowym należy zauważyć z jednej strony, że z akt spraw przekazanych Trybunałowi wynika, iż postępowanie apelacyjne przed Audiencia Provincial de Bizkaya jest nadal w toku. Z drugiej strony rząd hiszpanki uściślił podczas rozprawy, że od orzeczeń wspomnianego sądu również przysługuje wewnętrzny środek odwoławczy, a mianowicie przynajmniej „recurso de amparo” wnoszony do trybunału konstytucyjnego, w ramach którego istnieje możliwość podniesienia między innymi ewentualnych naruszeń praw podstawowych, w tym prawa do bycia wysłuchanym.

73      W efekcie do tych sądów w państwie członkowskim pochodzenia należy sprawdzenie, czy orzeczenie, do którego odnosi się zaświadczenie wystawione na podstawie art. 42 rozporządzenia nr 2201/2003, wydane zostało z naruszeniem prawa dziecka do bycia wysłuchanym.

74      Z powyższego wynika, że w takich okolicznościach jak te, których dotyczy postępowanie przed sądem krajowym, kwestia ewentualnego naruszenia art. 42 ust. 2 akapit pierwszy lit. a) rozporządzenia nr 2201/2003 przez sąd państwa członkowskiego pochodzenia, który wydał orzeczenie, w stosunku do którego wystawione zostało zaświadczenie, należy do wyłącznej kompetencji sądów tego państwa członkowskiego i że właściwy sąd państwa członkowskiego wykonania nie może się sprzeciwić uznaniu i wykonaniu wspomnianego orzeczenia z uwagi na zaświadczenie wystawione przez sąd państwa członkowskiego pochodzenia.

75      Mając na uwadze całość powyższych rozważań, na przedłożone pytania należy odpowiedzieć, że w okolicznościach takich jak te, których dotyczy postępowanie przed sądem krajowym, właściwy sąd państwa członkowskiego wykonania nie może się sprzeciwić wykonaniu orzeczenia zarządzającego powrót bezprawnie zatrzymanego dziecka, w stosunku do którego zostało wystawione zaświadczenie, na podstawie tego, że sąd państwa członkowskiego pochodzenia, który to orzeczenie wydał, naruszył art. 42 rozporządzenia nr 2201/2003 interpretowany zgodnie z art. 24 karty praw podstawowych, ponieważ ocena, czy takie naruszenie miało miejsce, należy do wyłącznej właściwości sądów państwa członkowskiego pochodzenia.

 W przedmiocie kosztów

76      Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

W okolicznościach takich jak te, których dotyczy postępowanie przed sądem krajowym, właściwy sąd państwa członkowskiego wykonania nie może się sprzeciwić wykonaniu orzeczenia zarządzającego powrót bezprawnie zatrzymanego dziecka, w stosunku do którego zostało wystawione zaświadczenie, na podstawie tego, że sąd państwa członkowskiego pochodzenia, który to orzeczenie wydał, naruszył art. 42 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 interpretowany zgodnie z art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, ponieważ ocena, czy takie naruszenie miało miejsce, należy do wyłącznej właściwości sądów państwa członkowskiego pochodzenia.

Podpisy

---

* Język postępowania: niemiecki.