WYROK TRYBUNAŁU

z dnia 11 lutego 2003 r.(*)

Konwencja wykonawcza do układu z Schengen – Zasada ne bis in idem – Zakres stosowania – Decyzje, mocą których prokurator kończy definitywnie postępowanie karne bez udziału sądu po spełnieniu przez podejrzanego określonych warunków

W sprawach połączonych C‑187/01 i C‑385/01

mających za przedmiot skierowane do Trybunału, na podstawie art. 35 UE, przez Oberlandesgericht Köln (Niemcy) i Rechtbank van eerste aanleg te Veurne (Belgia) wnioski o wydanie, w ramach toczących się przed tymi sądami postępowań karnych przeciwko

Hüseyinowi Gözütokowi (sprawa C‑187/01)

oraz

Klausowi Brüggemu (sprawa C‑385/01),

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 54 Konwencji wykonawczej do układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach, podpisanej w dniu 19 czerwca 1990 r. w Schengen (Luksemburg),

TRYBUNAŁ,

w składzie: G.C. Rodríguez Iglesias, prezes, J.P. Puissochet, M. Wathelet, R. Schintgen (sprawozdawca) i C.W.A. Timmermans, prezesi izb, C. Gulmann, A. La Pergola, P. Jann i V. Skouris, F. Macken i N. Colneric oraz S. von Bahr i J.N. Cunha Rodrigues, sędziowie,

rzecznik generalny: D. Ruiz Jarabo Colomer,

sekretarz: H.A. Rühl, główny administrator,

rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione przez:

–        w imieniu H. Gözütoka przez N. Hacka, Rechtsanwalt (sprawa C‑187/01),

–        w imieniu rządu niemieckiego przez W.D. Plessinga, działającego w charakterze pełnomocnika (sprawy C‑187/01 i C‑385/01),

–        w imieniu rządu belgijskiego przez A. Snoecx, działającą w charakterze pełnomocnik (sprawa C‑385/01),

–        w imieniu rządu francuskiego przez R. Abrahama, G. de Bergues’a i C. Isidoro, działających w charakterze pełnomocników (sprawa C‑187/01),

–        w imieniu rządu niderlandzkiego przez H.G. Sevenster, działającą w charakterze pełnomocnik (sprawy C‑187/01 i C‑385/01),

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez W. Bogensbergera i C. Ladenburgera (sprawa C‑187/01) oraz W. Bogensbergera i R. Troostersa (sprawa C‑385/01), działających w charakterze pełnomocników,

uwzględniając sprawozdanie na rozprawę,

po wysłuchaniu uwag: H. Gözütoka, reprezentowanego przez N. Hacka, rządu niemieckiego, reprezentowanego przez A. Dittricha, działającego w charakterze pełnomocnika, rządu belgijskiego, reprezentowanego przez A. Snoecx oraz przez J. Devaddera i W. Detaverniera, działających w charakterze pełnomocników, rządu francuskiego, reprezentowanego przez R. Abrahama, rządu włoskiego, reprezentowanego przez G. Aiella, avvocato dello Stato, rządu niderlandzkiego, reprezentowanego przez C. Wissels, działającą w charakterze pełnomocnik oraz Komisji, reprezentowanej przez W. Bogensbergera i R. Troostersa, na rozprawie w dniu 9 lipca 2002 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 19 września 2002 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Postanowieniami z dnia 30 marca i z dnia 4 maja 2001 r., które wpłynęły do Trybunału odpowiednio w dniach 30 kwietnia i 8 października 2001 r., Oberlandesgericht Köln (sprawa C‑187/01) i Rechtbank van eerste aanleg te Veurne (sprawa C‑385/01) skierowały na podstawie art. 35 UE po jednym pytaniu prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 54 Konwencji wykonawczej do układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach (Dz.U. 2000, L 239, s. 19, zwanej dalej „KWUS”), podpisanej w dniu 19 czerwca 1990 r. w Schengen.

2        Pytania te powstały w ramach dwóch postępowań karnych toczących się z jednej strony w Niemczech przeciwko H. Gözütokowi i z drugiej strony w Belgii przeciwko K. Brüggemu, dotyczących przestępstw popełnionych przez nich odpowiednio w Niderlandach i Belgii, pomimo iż postępowania karne wszczęte w innym państwie członkowskim przeciwko obydwu podejrzanym za te same czyny były już prawomocnie zakończone po tym, jak ci ostatni zapłacili pewną sumę pieniędzy wyznaczoną przez prokuratora w ramach postępowania prowadzącego do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia.

 Ramy prawne

3        Zgodnie z art. 1 protokołu włączającego dorobek Schengen w ramy Unii Europejskiej, załączonego do Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską na mocy traktatu z Amsterdamu (zwanego dalej „protokołem”) trzynaście państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym Belgia, Republika Federalna Niemiec i Niderlandy, jest upoważnionych do ustanowienia między sobą wzmocnionej współpracy w dziedzinach objętych zakresem stosowania przepisów dorobku Schengen, określonych w załączniku do tego protokołu.

4        Część tak zdefiniowanego dorobku Schengen stanowi między innymi Układ między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach, podpisany w Schengen w dniu 14 czerwca 1985 r. (Dz.U. 2000, L 239, s. 13, zwany dalej „układem z Schengen”), a także KWUS.

5        Układ z Schengen oraz KWUS mają na celu „zniesienie kontroli przepływu osób na […] wspólnych granicach” (akapit drugi preambuły KWUS), albowiem „coraz ściślejszy związek narodów państw członkowskich Wspólnot Europejskich powinien znaleźć odzwierciedlenie w swobodzie przekraczania granic wewnętrznych dla wszystkich obywateli państw członkowskich […]” (akapit pierwszy preambuły układu z Schengen). Zgodnie z akapitem pierwszym preambuły do protokołu dorobek Schengen ma na celu „wzmocnienie integracji europejskiej i, w szczególności, umożliwienie Unii Europejskiej, aby szybciej stała się przestrzenią wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”. Zgodnie z art. 2 akapit pierwszy tiret czwarte UE utrzymanie i rozwijanie Unii jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, znajduje się wśród celów Unii Europejskiej.

6        Na mocy art. 2 ust. 1 akapit pierwszy protokołu z chwilą wejścia w życie traktatu z Amsterdamu dorobek Schengen stosuje się bezzwłocznie do trzynastu państw członkowskich wymienionych w art. 1 wspomnianego protokołu.

7        Na podstawie art. 2 ust. 1 akapit drugi zdanie drugie protokołu Rada wydała w dniu 20 maja 1999 r. decyzję 1999/436/WE, określającą – zgodnie z odpowiednimi postanowieniami Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską oraz Traktatu o Unii Europejskiej – podstawę prawną dla każdego z przepisów i decyzji stanowiących dorobek Schengen (Dz.U. L 176, s. 17). Jak wynika z art. 2 powyższej decyzji w związku z jej załącznikiem A Rada wskazała art. 34 UE i 31 UE, stanowiące część tytułu VI Traktatu o Unii Europejskiej, zatytułowanego „Postanowienia o współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych”, jako podstawy prawne art. 54–58 KWUS.

8        Artykuły 54–58 KWUS tworzą rozdział 3, zatytułowany „Stosowanie zasady ne bis in idem”, tytułu III „Policja i bezpieczeństwo”. Stanowią one, co następuje:

„Artykuł 54

Osoba, której proces zakończył się wydaniem prawomocnego wyroku w jednej Umawiającej się Stronie, nie może być ścigana w innej Umawiającej się Stronie za ten sam czyn, pod warunkiem że została nałożona i wykonana kara lub jest ona w trakcie wykonywania lub nie może być już wykonana na mocy przepisów prawnych skazującej Umawiającej się Strony.

Artykuł 55

1. Umawiająca się Strona może w momencie ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia niniejszej konwencji oświadczyć, że nie jest związana artykułem 54 w jednym lub więcej z poniższych przypadków:

a)      jeśli czyny, których dotyczy zagraniczny wyrok, miały miejsce w całości lub w części na jej własnym terytorium; w tym ostatnim przypadku jednakże wyjątek niniejszy nie ma zastosowania, jeśli czyn miał miejsce częściowo na terytorium Umawiającej się Strony, w której wyrok został wydany;

b)      jeśli czyny, których dotyczy zagraniczny wyrok, stanowią przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu narodowemu lub innym równoważnym podstawowym interesom tej Umawiającej się Strony;

c)      jeśli czyny, których dotyczy zagraniczny wyrok, zostały popełnione przez funkcjonariuszy tej Umawiającej się Strony z naruszeniem obowiązków wynikających z pełnionego przez nich urzędu.

2.       Umawiająca się Strona, która złożyła deklarację dotyczącą wyjątków określonych w ustępie 1 litera b), wskazuje kategorie przestępstw, do których wyjątek ten może mieć zastosowanie.

3.       Umawiająca się Strona może w dowolnym momencie wycofać deklarację dotyczącą jednego lub więcej wyjątków określonych w ustępie 1.

4.       Wyjątków będących przedmiotem deklaracji na mocy ustępu 1 nie stosuje się, jeśli dana Umawiająca się Strona w związku z tymi samymi czynami wystąpiła z wnioskiem do innej Umawiającej się Strony o wszczęcie ścigania lub zgodziła się na ekstradycję danej osoby.

[…]

Artykuł 58

Powyższe postanowienia nie stanowią przeszkody w stosowaniu przepisów prawa krajowego o rozszerzonym zakresie obowiązywania, dotyczących zasady ne bis in idem w odniesieniu do orzecznictwa sądowego za granicą”.

 Sprawy przed sądami krajowymi i pytania prejudycjalne

 Sprawa C‑187/01

9        H. Gözütok jest obywatelem tureckim, mieszkającym od wielu lat w Niderlandach. W niderlandzkim mieście Heerlen prowadzi on restaurację szybkiej obsługi pod nazwą „Coffee‑ and Teahouse Schorpioen”.

10      W trakcie dwóch przeszukań przeprowadzonych w tym lokalu w dniach 12 stycznia i 11 lutego 1996 r. policja niderlandzka znalazła i zatrzymała odpowiednio: 1 kg haszyszu, 1,5 kg marihuany, 41 papierosów z haszyszu oraz 56 g haszyszu, 200 g marihuany i 10 papierosów z haszyszu.

11      Jak wynika z akt sprawy, postępowania karne wszczęte w Niderlandach przeciwko H. Gözütokowi w związku z zatrzymaniami rzeczy dokonanymi w dniach 12 stycznia i 11 lutego 1996 r. zostały umorzone z tego powodu, że H. Gözütok wyraził zgodę na propozycję prokuratora w ramach postępowania powodującego wygaśnięcie prawa oskarżyciela publicznego do oskarżania i zapłacił w związku z tym odpowiednio kwoty 3000 NLG i 750 NLG.

12      W tym przedmiocie art. 74 Wetboek van Strafrecht (niderlandzkiego kodeksu karnego) stanowi:

„Przed rozpoczęciem rozprawy prokurator może ustalić jeden lub kilka warunków celem uniknięcia ścigania karnego o przestępstwa, z wyjątkiem tych przestępstw, które zagrożone są karą pozbawienia wolności na czas przekraczający sześć lat, oraz z wyjątkiem wykroczeń. Prawo do ścigania karnego wygasa z chwilą, gdy podejrzany spełni powyższe warunki”.

13      Wśród warunków może znaleźć się zapłata na rzecz państwa pewnej sumy pieniężnej, której wysokość waha się od 5 NLG do maksymalnej wysokości grzywny, która może zostać wymierzona za dany zarzucany czyn.

14      Organy niemieckie zainteresowały się H. Gözütokiem za sprawą pewnego banku niemieckiego, który dnia 31 stycznia 1996 r. zasygnalizował im duże operacje na jego koncie bankowym.

15      Po zasięgnięciu u organów niderlandzkich informacji dotyczących działań H. Gözütoka niemiecka policja zatrzymała go w Niemczech w dniu 15 marca 1996 r., a w dniu 1 czerwca 1996 r. Staatsanwaltschaft Aachen (prokuratura w Akwizgranie) (Niemcy) oskarżyła go o popełnienie w Niderlandach, co najmniej dwukrotnie w okresie od 12 stycznia do 11 lutego 1996 r., przestępstwa polegającego na obrocie środkami odurzającymi, przy czym w jednym przypadku przedmiotem czynu była znaczna ilość tych środków.

16      W dniu 13 stycznia 1997 r. Amtsgericht Aachen (Niemcy) skazał H. Gözütoka na karę roku i pięciu miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.

17      H. Gözütok i prokuratura złożyli apelację od tego wyroku. Landgericht Aachen (Niemcy) orzeczeniem z dnia 27 sierpnia 1997 r. zakończył postępowanie karne wszczęte przeciwko H. Gözütokowi między innymi z tego powodu, iż zgodnie z art. 54 KWUS ostateczne odstąpienie od ścigania karnego przez władze niderlandzkie wiąże niemieckie organy ścigania. Zdaniem powyższego sądu ściganie karne zostało zakończone na skutek porozumienia zaproponowanego przez prokuratora („transactie”) – postępowania w prawie niderlandzkim, które jest porównywalne ze skazaniem prawomocnym wyrokiem („rechtskräftige Verurteilung”) w rozumieniu niemieckiej wersji art. 54 KWUS, pomimo iż porozumienie to nie wiąże się z udziałem sądu ani nie przyjmuje formy wyroku.

18      Prokuratura wniosła odwołanie od tego orzeczenia wydanego przez Landgericht Aachen do Oberlandesgericht Köln, który – uznając, iż rozstrzygnięcie sprawy zależy od wykładni art. 54 KWUS – postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 54 KWUS pociąga za sobą wygaśnięcie prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia w Republice Federalnej Niemiec, jeżeli według prawa niderlandzkiego prawo oskarżyciela publicznego do oskarżenia o te same czyny wygasło w Królestwie Niderlandów? W szczególności, czy dzieje się tak również, gdy decyzja prokuratora kończy postępowanie z chwilą spełnienia określonych warunków (w prawie niderlandzkim »transactie«), co wyklucza wszelkie ściganie przed sądem niderlandzkim, podczas gdy porządki prawne innych umawiających się stron przewidują, iż tego typu decyzja wymaga zgody sądu?”.

 Sprawa C‑385/01

19      K. Brügge, obywatel niemiecki zamieszkały w Rheinbach (Niemcy), jest ścigany przez prokuraturę belgijską za to, że w dniu 9 października 1997 r. w miejscowości Oostduinkerke (Belgia) umyślnie pobił i spowodował uszkodzenie ciała pociągające za sobą chorobę lub niezdolność do pracy na szkodę pani Leliaert, tj. o czyny przewidziane w art. 392, art. 398 ust. 1 i art. 399 ust. 1 belgijskiego kodeksu karnego.

20      Przed Rechtbank van eerste aanleg te Veurne, orzekającym w sprawach karnych, do którego wezwany został K. Brügge, pani Leliaert wystąpiła jako powód cywilny i wniosła o zasądzenie zadośćuczynienia za krzywdę w wysokości 20 000 BEF wraz z odsetkami od dnia 9 października 1997 r.

21      Staatsanwaltschaft Bonn (prokuratura w Bonn, Niemcy) – w ramach postępowania przygotowawczego prowadzonego przeciwko K. Brüggemu o czyny, w których sprawie został wezwany do Rechtbank van eerste aanleg te Veurne –pismem z dnia 22 lipca 1998 r. zaproponowała mu ugodę polegającą na zapłacie przez niego kwoty 1000 DEM. K. Brügge w dniu 13 sierpnia 1998 r. zapłacił proponowaną kwotę, po czym prokuratura zakończyła ściganie.

22      Jak wynika z akt sprawy, podstawą tej ugody był § 153a w związku z § 153 ust. 1 zdanie drugie Strafprozessordnung (niemieckiego kodeksu postępowania karnego), zgodnie z którymi pod pewnymi warunkami prokurator może zakończyć postępowanie karne bez zgody właściwego sądu, w szczególności gdy podejrzany zapłaci określoną sumę pieniędzy na rzecz wskazanej instytucji społecznej lub skarbu państwa.

23      Uznając, iż rozstrzygnięcie zawisłej przed nim sprawy zależy od wykładni art. 54 KWUS, Rechtbank van eerste aanleg te Veurne postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 54 [KWUS] pozwala prokuraturze belgijskiej na wezwanie obywatela niemieckiego do stawienia się przed sądem karnym belgijskim celem doprowadzenia do jego skazania, w sytuacji gdy w sprawie o te same czyny prokuratura niemiecka zaproponowała temu obywatelowi niemieckiemu ugodę i obywatel ten zapłacił proponowaną w ten sposób kwotę?”.

24      Biorąc pod uwagę powiązanie spraw, Trybunał, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, postanowił połączyć je do celów wydania wyroku zgodnie z art. 43 regulaminu.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

25      Poprzez swoje pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sądy krajowe zmierzają w istocie do ustalenia, czy zasada ne bis in idem, wyrażona w art. 54 KWUS, stosuje się również do postępowań prowadzących do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia, takich jak te, których dotyczą sprawy główne.

26      Z samego sformułowania art. 54 KWUS wynika, że nikt nie może być ścigany w państwie członkowskim za te same czyny, ze względu na które został już „wydany prawomocny wyrok” w innym państwie członkowskim.

27      Otóż postępowanie prowadzące do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia takie jak te, których dotyczą sprawy główne, jest postępowaniem, w ramach którego prokurator, upoważniony do tego przez właściwy porządek prawny, postanawia zakończyć postępowanie karne przeciwko określonemu podejrzanemu po spełnieniu przez niego określonych warunków, w szczególności zapłaceniu określonej kwoty pieniężnej ustalonej przez tego prokuratora.

28      Z tego powodu należy w pierwszej kolejności stwierdzić, iż w ramach postępowania tego typu ściganie zostaje zakończone w drodze decyzji pochodzącej od organu powołanego do uczestniczenia w wymiarze sprawiedliwości w sprawach karnych w określonym krajowym porządku prawnym.

29      W następnej kolejności należy wskazać, iż skoro przewidziane we właściwym prawie krajowym skutki tego rodzaju postępowania są uzależnione od zobowiązania podejrzanego do wykonania określonych obowiązków nałożonych na niego przez prokuratora, to postępowanie to prowadzi do ukarania bezprawnego zachowania zarzuconego podejrzanemu.

30      W tych warunkach należy stwierdzić, iż skoro wskutek postępowania takiego, o jakim mowa w sprawach głównych, prawo oskarżyciela publicznego do oskarżenia wygasa w sposób ostateczny, osobę, której to dotyczy, należy uważać za osobę, wobec której został wydany „prawomocny wyrok” w rozumieniu art. 54 KWUS w odniesieniu do zarzuconych jej czynów. Ponadto z chwilą wykonania obowiązków nałożonych na podejrzanego kara, jaka wiąże się z postępowaniem prowadzącym do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia powinna zostać uznana za „wykonaną” w rozumieniu powyższego przepisu.

31      Okoliczność, że w tego rodzaju postępowaniu nie uczestniczy sąd oraz że decyzja wydana w jego wyniku nie przyjmuje formy wyroku, nie podważa tej wykładni, ponieważ tego typu elementy proceduralne i formalne nie mają żadnego wpływu na opisane w pkt 28 i 29 niniejszego wyroku skutki tego postępowania, które, wobec braku w art. 54 KWUS wyraźnego wskazania przeciwnego, należy uznać za wystarczające dla celów stosowania zasady ne bis in idem wyrażonej w tym przepisie.

32      Ponadto należy zauważyć, że ani żaden przepis tytułu VI Traktatu o Unii Europejskiej, dotyczącego współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, którego art. 34 i 31 zostały wskazane jako podstawy prawne art. 54–58 KWUS, ani układ z Schengen, ani sama KWUS nie uzależniają stosowania art. 54 KWUS od harmonizacji lub przynajmniej zbliżenia ustawodawstw karnych państw członkowskich w dziedzinie postępowań dotyczących wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia.

33      W tych okolicznościach wyrażona w art. 54 KWUS zasada ne bis in idem, bez względu na to, czy dotyczy postępowania w przedmiocie wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia – z udziałem sądu bądź bez jego udziału – czy też wyroków, w sposób konieczny zakłada, że pomiędzy państwami członkowskimi istnieje wzajemne zaufanie co do systemów sądownictwa karnego i że każde z tych państw akceptuje stosowanie prawa karnego obowiązującego w innych państwach członkowskich, nawet jeśli zastosowanie własnego prawa krajowego prowadziłoby do innego rozwiązania.

34      Z tych samych powodów stosowanie przez państwo członkowskie zasady ne bis in idem, przewidzianej w art. 54 KWUS, do postępowań prowadzących do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia, które miały miejsce w innym państwie członkowskim bez udziału sądu, nie może zostać uzależnione od warunku, aby porządek prawny pierwszego państwa członkowskiego również nie wymagał tego rodzaju udziału sądu.

35      Taka wykładnia art. 54 KWUS nasuwa się tym bardziej, że jako jedyna pozwala na przedłożenie przedmiotu i celu tego przepisu ponad aspekty proceduralne lub czysto formalne, zmienne w zależności od państwa członkowskiego, którego dotyczy dana sytuacja, a także gwarantuje skuteczne stosowanie powyższej zasady.

36      W tej kwestii po pierwsze należy zauważyć, że – jak wynika z art. 2 akapit pierwszy tiret czwarte UE – w drodze traktatu z Amsterdamu Unia Europejska wyznaczyła sobie jako cel utrzymanie i rozwijanie Unii jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób.

37      Ponadto, jak wynika z akapitu pierwszego preambuły protokołu, wprowadzenie w życie dorobku Schengen, którego część stanowi art. 54 KWUS, w ramach Unii Europejskiej ma na celu wzmocnienie integracji europejskiej i, w szczególności, umożliwienie Unii Europejskiej, aby szybciej stała się przestrzenią wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, którą Unia ma za cel utrzymać i rozwijać.

38      Artykuł 54 KWUS, którego celem jest zapewnienie, by nikt nie był ścigany za te same czyny w kilku państwach członkowskich z powodu korzystania z prawa do swobodnego przemieszczania się, może odgrywać istotną rolę w przyczynianiu się do pełnego osiągnięcia tego celu jedynie wówczas, gdy ma również zastosowanie do decyzji kończących postępowanie w państwie członkowskim, nawet jeśli decyzje takie podejmowane są bez udziału sądu i nie przyjmują formy orzeczenia organu sądowego.

39      Po drugie, wewnętrzne porządki prawne, które przewidują postępowania prowadzące do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia, takie jak występują w sprawach przed sądami krajowymi, ograniczają je wyłącznie do niektórych sytuacji lub enumeratywnie wymienionych lub określonych przestępstw, które z reguły nie należą do najpoważniejszej kategorii oraz są zagrożone jedynie karą nieprzekraczającą pewnego stopnia surowości.

40      W tych okolicznościach ograniczenie stosowania art. 54 KWUS jedynie do decyzji zamykających drogę do oskarżenia publicznego, które są podejmowane przez sąd lub przyjmują formę wyroków, stworzyłoby sytuację, w której z zasady ne bis in idem zawartej w tym przepisie – a co za tym idzie, ze swobody przepływu, którą przepis ten powinien ułatwiać, mogłyby korzystać jedynie osoby podejrzane o przestępstwa, co do których – ze względu na ich wagę lub zagrożenie karą – zastosowanie uproszczonych sposobów zakończenia sprawy, takich jak rozpatrywane w sprawach głównych postępowanie prowadzące do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia, nie jest możliwe.

41      Rządy niemiecki, francuski i belgijski podnoszą jednak, że nie tylko treść art. 54 KWUS, ale również systematyka tego postanowienia, w szczególności jego stosunek do art. 55 i 58 tej konwencji, jak również wola jej stron oraz niektóre inne międzynarodowe akty prawne o podobnych celach stoją na przeszkodzie takiej wykładni art. 54 KWUS, zgodnie z którą stosuje się on do postępowań prowadzących do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia, które nie przewidują udziału sądu. Rząd belgijski dodaje, iż do celów stosowania tego postanowienia decyzję podjętą w wyniku postępowania takiego jak w sprawie przeciwko K. Brüggemu, można uznać za równoważną z prawomocnym wyrokiem jedynie pod warunkiem, że prawa pokrzywdzonego zostały wcześniej należycie zabezpieczone.

42      Po pierwsze, w kwestii brzmienia art. 54 KWUS należy wspomnieć, iż – jak wynika z pkt 26–38 niniejszego orzeczenia – mając na uwadze przedmiot i cel tego postanowienia, użycie terminu „prawomocny wyrok” nie stoi na przeszkodzie takiej wykładni tego artykułu, w myśl której może być również on stosowany w przypadku postępowań prowadzących do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia, takich jak rozpatrywane w sprawach przed sądami krajowymi, które nie przewidują udziału sądu.

43      Po drugie, skoro art. 55 i 58 KWUS nie wymagają, aby art. 54 KWUS był stosowany wyłącznie do wyroków lub postępowań prowadzących do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia, przewidujących udział sądu, nie stoją one na przeszkodzie wykładni tego postanowienia wynikającej z pkt 26–38 niniejszego orzeczenia.

44      Z jednej strony bowiem, ponieważ art. 55 KWUS pozwala państwom członkowskim uchylić się od stosowania zasady ne bis in idem w przypadku niektórych wyliczonych enumeratywnie czynów objętych wyrokami zagranicznymi, powinien on logicznie dotyczyć takich samych aktów i postępowań, w drodze których może zostać wydany, w odniesieniu do tych czynów, „prawomocny wyrok” w rozumieniu art. 54 KWUS. Wniosek ten nasuwa się tym bardziej że w art. 54 i 55 KWUS opisano te akty i postępowania przy użyciu tych samych pojęć w większości wersji językowych.

45      Z drugiej strony stosowanie art. 54 KWUS do postępowań prowadzących do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia, o jakich mowa w sprawach głównych, nie pozbawia art. 58 KWUS jego effet utile. Zgodnie bowiem z brzmieniem tego postanowienia umożliwia ono państwom członkowskim stosowanie przepisów krajowych idących dalej nie tylko w porównaniu z art. 54 KWUS, ale także w porównaniu z pozostałymi postanowieniami tej konwencji dotyczącymi zasady ne bis in idem. Ponadto sformułowanie tego postanowienia nie tylko pozwala państwom członkowskim na stosowanie go do wszelkich orzeczeń sądowych innych niż te, które wchodzą w zakres zastosowania art. 54, ale również przyznaje im w sposób bardziej ogólny prawo stosowania przepisów krajowych, które przyznają tej zasadzie szerszy zakres lub poddają stosowanie tej zasady mniej restrykcyjnym warunkom, bez względu na charakter decyzji zagranicznych, których to dotyczy.

46      W trzeciej kolejności, co się tyczy woli umawiających się stron, odzwierciedlonej w niektórych pracach przygotowawczych parlamentów krajowych, dotyczących ratyfikacji KWUS lub Konwencji pomiędzy państwami członkowskimi Wspólnot Europejskich w sprawie stosowania zasady ne bis in idem z dnia 25 maja 1987 r., której art. 1 zawiera postanowienie co do zasady identyczne z art. 54 KWUS, wystarczy stwierdzić, iż te prace poprzedzają włączenie dorobku Schengen w ramy Unii Europejskiej w drodze traktatu z Amsterdamu.

47      Wreszcie odnośnie do twierdzenia rządu belgijskiego, jakoby stosowanie art. 54 KWUS do ugód w sprawach karnych mogło stanowić zagrożenie dla praw osoby pokrzywdzonej w wyniku przestępstwa, należy stwierdzić, iż jedynym celem zasady ne bis in idem wyrażonej w tym postanowieniu jest uniknięcie sytuacji, gdy w stosunku do osoby, wobec której zapadł prawomocny wyrok w jednym państwie członkowskim, było o te same czyny prowadzone nowe postępowanie karne w innym państwie członkowskim. Powyższa zasada nie stoi na przeszkodzie temu, by pokrzywdzony lub inna osoba dotknięta zachowaniem podejrzanego wszczęła lub kontynuowała postępowanie cywilne w celu uzyskania naprawienia poniesionej szkody.

48      Mając na uwadze całość powyższych rozważań, na przedstawione pytania prejudycjalne należy odpowiedzieć w ten sposób, iż zasada ne bis in idem wyrażona w art. 54 KWUS stosuje się również do postępowań prowadzących do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia takich jak te, których dotyczą sprawy główne, w ramach których prokurator państwa członkowskiego, bez udziału sądu, kończy definitywnie postępowanie karne wszczęte w tym państwie członkowskim po spełnieniu przez podejrzanego pewnych warunków, w szczególności zapłaceniu określonej kwoty pieniężnej ustalonej przez tego prokuratora.

 W przedmiocie kosztów

49      Koszty poniesione przez rządy niemiecki, belgijski, francuski i niderlandzki oraz przez Komisję w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów

TRYBUNAŁ,

odpowiadając na pytania przedstawione mu przez Oberlandesgericht Köln i Rechtbank van eerste aanleg te Veurne postanowieniami odpowiednio z dnia 30 marca i z dnia 4 maja 2001 r., orzeka, co następuje:

Zasada ne bis in idem, usankcjonowana w art. 54 Konwencji wykonawczej do układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach, podpisanego dnia 19 czerwca 1990 r. w Schengen, stosuje się również do postępowań prowadzących do wygaśnięcia prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia, takich jak te, których dotyczą sprawy główne, w ramach których prokurator państwa członkowskiego, bez udziału sądu, kończy definitywnie postępowanie karne wszczęte w tym państwie członkowskim po spełnieniu przez podejrzanego pewnych warunków, w szczególności zapłaceniu określonej kwoty pieniężnej ustalonej przez tego prokuratora.

Rodríguez Iglesias

Puissochet

Wathelet

Schintgen

Timmermans

Gulmann

La Pergola

Jann

Skouris

Macken

Colneric

von Bahr

Cunha Rodrigues

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 11 lutego 2003 r.

Sekretarz

Prezes

R. Grass

G.C. Rodríguez Iglesias

---

* Języki postępowania: niemiecki i niderlandzki.