1.

U podstaw niniejszej sprawy leży wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Sąd Najwyższy (Polska), który dotyczy wykładni art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy Rady 86/653/EWG z dnia 18 grudnia 1986 r. w sprawie koordynacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek ( 2 ).

2.

Artykuł 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 stanowi, że przedstawiciel handlowy jest uprawniony do prowizji z tytułu transakcji handlowych zawartych w okresie objętym umową agencyjną, gdy transakcja jest zawarta z osobą trzecią, którą przedstawiciel handlowy już wcześniej odnośnie do transakcji tego samego rodzaju pozyskał jako klienta. Prowizję tę będę określała mianem prowizji od powtórnych transakcji ( 3 ).

3.

W niniejszej sprawie zasadnicza kwestia sprowadza się do tego, czy art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 należy interpretować jako normę bezwzględnie wiążącą, czy też jako normę dyspozytywną, a więc do tego, czy strony umowy agencyjnej mogą, czy też nie, wyłączyć prawo przedstawiciela handlowego do prowizji od powtórnych transakcji.

4.

Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy 86/653 stanowi:

„Przedstawiciel handlowy jest uprawniony do prowizji z tytułu transakcji handlowych zawartych w okresie objętym umową agencyjną:

5.

Artykuł 761 § 1 kodeksu cywilnego ( 4 ), który stanowi środek transpozycji art. 7 ust. 1 dyrektywy 86/653 do prawa polskiego, brzmi:

„Agent może żądać prowizji od umów zawartych w czasie trwania umowy agencyjnej, jeżeli do ich zawarcia doszło w wyniku jego działalności lub jeżeli zostały one zawarte z klientami pozyskanymi przez agenta poprzednio dla umów tego samego rodzaju”.

6.

W postanowieniu odsyłającym wskazano, że Rigall Arteria Management Sp. z o. o. sp.k. (zwana dalej „Rigall Arteria Management”) była związana z Bankiem Handlowym w Warszawie S.A. (zwanym dalej „Bankiem Handlowym”) szeregiem umów agencyjnych obejmujących okres od dnia 1 czerwca 1999 r. do dnia 30 czerwca 2015 r. Stosownie do tych umów Rigall Arteria Management występował w charakterze przedstawiciela, a Bank Handlowy – w charakterze zleceniodawcy.

7.

Przedmiotem umowy agencyjnej było świadczenie usług pośrednictwa finansowego, co obejmowało pośredniczenie w wykonywaniu czynności pomocniczych i promocyjnych związanych z obsługą i akwizycją kart kredytowych oraz innych usług finansowych oferowanych przez Bank Handlowy.

8.

W umowie agencyjnej wskazano sposób wynagradzania przedstawiciela i zastrzeżono, że wynagrodzenie jest obliczane w odniesieniu do liczby zawartych umów. W większości przypadków stanowiło ono określoną kwotę pobieraną od każdej wydanej karty kredytowej lub od każdego pozytywnie rozpoznanego wniosku o kredyt. Umowa nie przewidywała żadnej innej postaci wynagrodzenia prowizyjnego oprócz prowizji z tytułu umów zawartych z bezpośrednim udziałem przedstawiciela.

9.

Bank Handlowy wypowiedział umowę agencyjną w dniu 17 grudnia 2014 r. Wobec tego Rigall Arteria Management wystąpił do Banku Handlowego z żądaniem przedstawienia informacji o prowizji należnej za okres od dnia 1 czerwca 1999 r. do dnia 31 stycznia 2015 r.

10.

Bank Handlowy nie uwzględnił tego żądania i wskazał w szczególności, że informacje przekazane przedstawicielowi do tej pory umożliwiają obliczenie całości wynagrodzenia należnego na podstawie umowy agencyjnej, w związku z czym brak jest podstaw do przekazania dalszych informacji. Rigall Arteria Management wytoczył przed Sądem Okręgowym w Warszawie (Polska) powództwo, w którym domagał się ujawnienia informacji o umowach zawartych przez Bank Handlowy z klientami pozyskanymi wcześniej dzięki pośrednictwu przedstawiciela.

11.

Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił to powództwo. Uznał on między innymi, że z treści umowy zawartej między stronami nie wynika, aby przedstawiciel był uprawniony do żądania prowizji od powtórnych transakcji.

12.

Wyrokiem z dnia 28 lutego 2018 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie (Polska) oddalił apelację Rigall Arteria Management. Sąd ten wskazał w szczególności, że prowizja od powtórnych transakcji, o której mowa w art. 761 § 1 kodeksu cywilnego, wdrażającym art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653, opiera się na uregulowaniu, które ma charakter dyspozytywny, co pozwala stronom umowy agencyjnej na ukształtowanie tej kwestii w odmienny sposób. Zdaniem tego sądu okoliczności sprawy wskazują, że strony milcząco wyłączyły prawo przedstawiciela do omawianej prowizji, o czym świadczy zarówno brak nawiązania do tej formy prowizji w treści umowy, jak i postępowanie stron w trakcie jej wykonywania.

13.

Rigall Arteria Management zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną do Sądu Najwyższego, który jest sądem odsyłającym w niniejszej sprawie. Na poparcie skargi kasacyjnej Rigall Arteria Management podnosi naruszenie art. 761 § 1 kodeksu cywilnego, interpretowanego z uwzględnieniem art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653, polegające na uznaniu tego przepisu za dyspozytywny.

14.

Sąd odsyłający wyjaśnia, że jak dotąd nie rozstrzygnięto, czy na gruncie prawa polskiego można umownie zmodyfikować lub wyłączyć prawo przedstawiciela handlowego do prowizji od powtórnych transakcji. Zważywszy, że odnośną ustawą polską dokonano transpozycji dyrektywy 86/653, sąd odsyłający jest zdania, iż jej wykładnia zależy od ustalenia, czy art. 7 ust. 1 lit. b) owej dyrektywy stanowi normę bezwzględnie wiążącą, czy też dyspozytywną.

15.

W tych okolicznościach Sąd Najwyższy postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy w świetle brzmienia i celu art. 7 ust. 1 lit. b) [dyrektywy 86/653] przepis ten należy rozumieć jako przyznający przedstawicielowi handlowemu działającemu na własny rachunek bezwzględne prawo do prowizji od umowy zawartej w czasie trwania umowy agencyjnej z osobą trzecią, którą on już wcześniej odnośnie transakcji tego samego rodzaju pozyskał jako klienta, czy też uprawnienie to może zostać wyłączone w umowie?”.

16.

Uwagi na piśmie przedstawiły Trybunałowi Rigall Arteria Management, Bank Handlowy, rządy niemiecki, włoski i polski oraz Komisja. W dniu 23 marca 2022 r. odbyła się rozprawa, na której wysłuchano wystąpień Rigall Arteria Management, Banku Handlowego, rządu niemieckiego i polskiego oraz Komisji.

17.

Dyrektywa 86/653 jest wyjątkowym aktem prawa Unii z tego względu, że reguluje umowy między przedsiębiorstwami. Ma ona zastosowanie do umów agencyjnych ( 5 ) zawieranych między przedstawicielem handlowym a zleceniodawcą, którzy działają jako niezależni przedsiębiorcy ( 6 ). Dyrektywa 86/653 ma zastosowanie wyłącznie do umów, w ramach których przedstawiciel otrzymuje wynagrodzenie za swoją działalność ( 7 ). Harmonizuje ona jedynie niektóre aspekty stosunków łączących przedstawicieli handlowych i zleceniodawców, mianowicie podstawowe wzajemne prawa i obowiązki stron (rozdział II), wynagrodzenie przedstawicieli handlowych (rozdział III) oraz zawarcie i rozwiązanie umowy agencyjnej (rozdział IV). Artykuł 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 znajduje się w jej rozdziale III (art. 6–12).

18.

Należy pamiętać, że dyrektywa 86/653 została przyjęta w latach 80. na podstawie uregulowań w dziedzinie rynku wewnętrznego wymagających jednomyślności ( 8 ) oraz w następstwie długich i skomplikowanych negocjacji, przy czym niektóre państwa członkowskie kwestionowały samą potrzebę przyjęcia takiej dyrektywy ( 9 ). W ostatecznym rozrachunku stanowiła ona więc kompromisowe rozwiązanie wypracowane przez państwa członkowskie, które bardzo odmiennie podchodziły, w ujęciu ogólnym, do regulacji umów jako takich oraz, w ujęciu szczegółowym, do regulacji umów agencyjnych.

19.

Nie jest zatem zaskakujące, że Trybunał miał już wielokrotnie okazję dokonywać wykładni różnych przepisów dyrektywy 86/653 ( 10 ). Po raz pierwszy zwrócono się do niego jednak o wyjaśnienie, jaki jest charakter jej art. 7 ust. 1 lit. b).

20.

Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy strony umowy agencyjnej mogą zmodyfikować lub wyłączyć przewidziane w art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 uprawnienie przedstawiciela handlowego do prowizji od powtórnych transakcji.

21.

Aby udzielić odpowiedzi na to pytanie, na samym początku omówię, czy w okolicznościach niniejszej sprawy Trybunał jest właściwy do wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym (część A). Następnie przejdę do oceny merytorycznej (część B) i przedstawię najpierw pewne uwagi wstępne w przedmiocie rozróżnienia w bardziej ogólnym ujęciu między mającymi zastosowanie do umów normami bezwzględnie wiążącymi a normami dyspozytywnymi (część B pkt 1), po czym dokonam wykładni art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 (część B pkt 2).

22.

Na podstawie tej analizy dojdę do wniosku, że Trybunał jest właściwy do wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym w niniejszej sprawie oraz że art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 należy interpretować jako normę dyspozytywną, a zatem pozwalającą stronom umowy agencyjnej na zmodyfikowanie lub wyłączenie jej stosowania.

23.

Zgodnie z art. 1 ust. 2 dyrektywy 86/653 ma ona zastosowanie do przedstawicieli handlowych, których działalność obejmuje w szczególności pośredniczenie przy „sprzedaży lub kupnie towarów” lub zawieranie transakcji. Jak jednak wskazano w pkt 7 niniejszej opinii, wydaje się, że sytuacja rozpatrywana w postępowaniu głównym nie dotyczy sprzedaży towarów, lecz sprzedaży usług (finansowych). Można zatem zadać sobie pytanie, czy Trybunał jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym w niniejszej sprawie ( 11 ), skoro dyrektywa 86/653 nie ma zastosowania do okoliczności leżących u podstaw sporu w postępowaniu głównym ( 12 ).

24.

Niemniej jednak, jak zauważyły Rigall Arteria Management, rząd niemiecki i Komisja, wydaje się, że właściwość Trybunału do udzielenia odpowiedzi na pytanie prejudycjalne zadane w niniejszej sprawie można wyprowadzić z orzecznictwa Dzodzi ( 13 ).

25.

Trybunał orzekł już, w zastosowaniu tego orzecznictwa, że gdy w uregulowaniu krajowym transponującym dyrektywę 86/653 przyjmuje się jedno rozwiązanie w odniesieniu do wszystkich rodzajów umów agencyjnych, Trybunał jest właściwy do dokonania wykładni owej dyrektywy, nawet jeżeli analizowana sytuacja nie dotyczy towarów, lecz usług. Uznaje się, że stwierdzenie właściwości w takich przypadkach leży w interesie porządku prawnego Unii polegającym na uniknięciu przyszłych rozbieżności w wykładni ( 14 ).

26.

Ponadto, jak podkreślił Trybunał w niedawnym orzecznictwie niewpisującym się w kontekst dyrektywy 86/653, dokonanie przez Trybunał wykładni przepisów prawa Unii w sytuacjach nieobjętych zakresem stosowania tego prawa jest uzasadnione, gdy prawo krajowe w sposób bezpośredni i bezwarunkowy każe stosować te przepisy do takich sytuacji w celu zapewnienia identycznego traktowania tych sytuacji i równoważnych sytuacji objętych zakresem stosowania prawa Unii ( 15 ).

27.

W niniejszej sprawie z informacji przedstawionych przez sąd odsyłający w odpowiedzi na skierowane przez Trybunał wezwanie do udzielenia informacji wynika, że poprzez dokonanie transpozycji dyrektywy 86/653 do prawa krajowego (do kodeksu cywilnego) ustawodawca polski wyraził wolę traktowania umów agencyjnych dotyczących towarów i usług w jednolity sposób, jeśli chodzi o kwestię stosowania przepisów znajdujących swoje źródło w prawie Unii.

28.

W związku z tym należy uznać, że prawo polskie nakazuje w sposób bezpośredni i bezwarunkowy stosować art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 do sytuacji w postępowaniu głównym oraz że wydanie przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie złożonego przez sąd odsyłający wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym leży w interesie porządku prawnego Unii.

29.

Uważam zatem, że Trybunał jest właściwy do wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym w niniejszej sprawie.

30.

W prawach umów państw członkowskich czyni się rozróżnienie między normami bezwzględnie wiążącymi a normami dyspozytywnymi dotyczącymi materialnych praw i obowiązków stron umowy ( 16 ). W skrócie, od norm bezwzględnie wiążących nie można czynić żadnych odstępstw, w związku z czym strony umowy nie mogą wyłączyć ich stosowania, podczas gdy normy dyspozytywne nie muszą się stać częścią umowy, jeżeli strony pragną odmiennie ukształtować łączący je stosunek.

31.

Ponadto w wielu systemach prawnych funkcjonują normy bezwzględnie wiążące i normy dyspozytywne różnego rodzaju ( 17 ).

32.

Normy bezwzględnie wiążące mogą być całkowicie wiążące, co oznacza, że strony nie mogą od nich odstąpić. Mogą one także mieć charakter semiimperatywny, co oznacza, że wyłączenie ich stosowania jest dopuszczalne, ale tylko pod pewnymi warunkami. Przykładowo normy semiimperatywne mogą dopuszczać odstępstwa na korzyść słabszej strony lub też odstępstwa zachowujące istotę danej normy lub zapewniające przestrzeganie określonych wymogów minimalnych nałożonych przez ustawodawcę.

33.

Podobnie nie istnieje też jeden rodzaj norm dyspozytywnych. Najczęściej pod tym pojęciem kryją się tak zwane normy względnie wiążące lub klasyczne normy dyspozytywne. Tego rodzaju normy dyspozytywne służą wypełnieniu luk pozostawionych w umowie przez strony w następstwie świadomego lub nieświadomego nieuregulowania pewnych aspektów łączącego je stosunku umownego. Oprócz nich istnieją jednak także inne rodzaje norm dyspozytywnych. Wśród nich można wymienić przepisy modelowe ułatwiające sporządzenie umowy i wskazujące, w jaki sposób strony mogą uregulować określone zagadnienia. Takie przepisy modelowe da się podzielić na co najmniej dwie kategorie: po pierwsze, mogą one zezwalać stronom na zastosowanie zaproponowanych w nich rozwiązań bez uszczerbku dla możliwości przyjęcia rozwiązań odmiennych (takie przepisy będę dalej określała mianem „otwartych dyspozytywnych przepisów modelowych”); oraz, po drugie, mogą one ograniczać wybór stron jedynie do przewidzianych w nich rozwiązań.

34.

Wreszcie, należy zauważyć, że w krajowych prawach umów stosowane są różne techniki w celu wskazania, czy mamy do czynienia z normą bezwzględnie wiążącą, czy też dyspozytywną, jak również w celu wskazania konkretnego rodzaju takiej normy. Krajowe porządki prawne często nie zawierają żadnych wskazówek co do charakteru prawnego danej normy i pozostawiają sądom zadanie wyjaśnienia tej kwestii.

35.

Sytuacja wygląda tak samo w przypadku dyrektywy 86/653. Zawiera ona różnego rodzaju normy bezwzględnie wiążące i dyspozytywne oraz posługuje się różnymi technikami w celu określenia ich charakteru ( 18 ).

36.

Jeśli chodzi o normy bezwzględnie wiążące, niektóre przepisy dyrektywy 86/653 wyraźnie wskazują, że strony nie mogą od nich odstępować ( 19 ). Część jej przepisów ma jednak charakter semiimperatywny. Takie uregulowania albo wprowadzają normy minimalne, od których strony nie mogą odstąpić ( 20 ), albo zezwalają na odstępstwa jedynie pod warunkiem, że nie pozostają one ze szkodą dla przedstawiciela handlowego ( 21 ). Niektóre odstępstwa są dopuszczalne dopiero po rozwiązaniu umowy, w związku z czym nie mogą one zostać uzgodnione zawczasu ( 22 ).

37.

Jeśli chodzi o normy dyspozytywne, to niektóre przepisy dyrektywy 86/653 wyraźnie wskazują, że zawarte w nich normy są normami względnie wiążącymi, które znajdują zastosowanie w braku porozumienia stron w danej kwestii ( 23 ).

38.

Wreszcie, niektóre przepisy dyrektywy 86/653 nie zawierają żadnych wskazówek co do ich bezwzględnie wiążącego lub dyspozytywnego charakteru ( 24 ). Tak jest w przypadku art. 7 ust. 1 lit. b) owej dyrektywy, czyli przepisu, o którego wykładnię wniesiono w niniejszej sprawie. W istocie dyrektywa 86/653 milczy na temat charakteru całego art. 7.

39.

Dla przypomnienia, w niniejszej sprawie powstaje pytanie, czy strony umowy agencyjnej mogą wyłączyć stosowanie normy zawartej w art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653, która uprawnia przedstawiciela handlowego do prowizji od powtórnych transakcji.

40.

Moim zdaniem, niezależnie od braku jakiejkolwiek wyraźnej wskazówki co do bezwzględnie wiążącego lub dyspozytywnego charakteru art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653, niniejsza sprawa stanowi jeden z tych rzadkich przypadków, w których odpowiedź na pytanie sądu odsyłającego można wywieść z brzmienia przepisu, o którego wykładnię wniesiono.

41.

Jak wynika z pkt 4 niniejszej opinii, art. 7 ust. 1 dyrektywy 86/653 przewiduje, że w okresie objętym umową agencyjną przedstawiciel handlowy jest uprawniony do prowizji:

42.

Z faktu posłużenia się w tym przepisie słowem „lub” można wywnioskować, że przedstawiciel handlowy może być uprawniony do którejkolwiek z form prowizji wskazanych w art. 7 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 86/653 ( 26 ).

43.

Uważam, że słowa nie mają żadnego znaczenia poza kontekstem, w który się wpisują. Brzmienie art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653, którego nie można zatem odczytywać w oderwaniu od art. 7 ust. 1 lit. a) owej dyrektywy, sugeruje, że to uregulowanie stanowi otwarty dyspozytywny przepis modelowy (zob. pkt 33 niniejszej opinii).

44.

Moim zdaniem art. 7 ust. 1 dyrektywy 86/653 zawiera więc pewne sugestie, z których strony mogą skorzystać przy zawieraniu umowy. Dwa wymienione w nim rozwiązania mogły zostać wybrane przez prawodawcę Unii jako najbardziej powszechne sposoby zastrzegania prowizji w umowach agencyjnych ( 27 ). Wybór spomiędzy tych opcji pozwala stronom zaoszczędzić na kosztach transakcyjnych, które powstają podczas negocjowania umów ( 28 ). Strony nie są jednak związane tymi przepisami modelowymi, lecz mogą swobodnie wybrać inną opcję.

45.

Zważywszy, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 86/653 zawiera jedynie skierowane do stron sugestie, nie tylko nie można zakwalifikować go jako normy bezwzględnie wiążącej, lecz także nie można go traktować w kategoriach względnie wiążącej normy dyspozytywnej. Jest tak dlatego, że nie wprowadza on żadnej normy regulującej uprawnienie przedstawiciela handlowego do prowizji, która mogłaby służyć wypełnieniu luki w umowie, jeżeli takowa zostałaby pozostawiona przez strony ( 29 ). Daje on natomiast możliwość wyboru. Oddzielenie znajdujących się w art. 7 ust. 1 dyrektywy 86/653 liter a) i b) spójnikiem „lub” sprawia, że strony umowy agencyjnej czy też sąd rozstrzygający powstały między nimi spór nie mogą się powołać na ten przepis, jeżeli uprzednio nie dokonano wyboru w przedmiocie przedstawionych w nim rozwiązań.

46.

Prawdą jest, że niekiedy „lub” można rozumieć jako „i” ( 30 ). W przypadku art. 7 ust. 1 dyrektywy 86/653 nie miałoby to jednak sensu. Z brzmienia lit. b) wynika, że sytuacja opisana w lit. a) już się ziściła – transakcja została zawarta wskutek bezpośredniego działania przedstawiciela handlowego. O ile może być tak, że przedstawiciel handlowy otrzyma jedynie prowizję przewidzianą w lit. a), o tyle trudno sobie wyobrazić (choć nie jest to niemożliwe), iż otrzyma on jedynie prowizję na podstawie lit. b) z tytułu transakcji zawartych z klientami, których „wcześniej pozyskał” dla zleceniodawcy, jeśli nie przyjmie się domniemania o zastrzeżeniu prowizji z tytułu transakcji zawartych z tymi klientami w wyniku bezpośredniego działania przedstawiciela handlowego zgodnie z lit. a). Jeżeli prawodawca Unii zamierzał przyznać uprawnienie do prowizji przewidzianej w lit. b), które pociągałoby za sobą również prowizję przewidzianą w lit. a), to wprowadzenie dwóch odrębnych zdań rozdzielonych spójnikiem „lub” byłoby dziwnym sposobem osiągnięcia tego celu.

47.

Wykładnia, która dopuszczałaby traktowanie art. 7 ust. 1 dyrektywy 86/653 jako jednego zdania, z którego wypływa uprawnienie przedstawiciela handlowego do prowizji zarówno od bezpośrednich, jak i powtórnych transakcji, wymagałaby zatem przekształcenia spójnika „lub” w spójnik „i” oraz zignorowania faktu, że lit. b) pociąga za sobą lit. a). Nawet jednak wówczas taka wykładnia jedynie zmieniałaby art. 7 ust. 1 dyrektywy 86/653 w jednolitą normę, natomiast nie dawałaby odpowiedzi na pytanie, czy taka norma jest bezwzględnie wiążąca, czy też dyspozytywna.

48.

Tak daleko idącej interpretacji rozpatrywanego przepisu nie uzasadniają, jak wykażę w dalszej części niniejszej opinii, względy systemowe związane ze swobodą umów ani też cele dyrektywy 86/653, jej geneza oraz kontekst, w jaki wpisuje się jej art. 7 ust. 1 lit. b) ( 31 ). Innymi słowy, te pozostałe elementy wykładni, do których analizy teraz przejdę, również potwierdzają pogląd, że art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 należy uznać za normę dyspozytywną.

49.

Trybunał konsekwentnie wskazuje, że przepisy prawa Unii należy interpretować w świetle praw podstawowych, stanowiących część składową ogólnych zasad prawnych, których przestrzeganie zapewnia Trybunał i które zostały już zawarte w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) ( 32 ). W świetle takiego wymogu wykładni systemowej pragnę na samym początku zauważyć, że traktowanie art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 jako normy dyspozytywnej jest zgodne z zasadą swobody umów.

50.

Swoboda umów, na którą powołują się Bank Handlowy i rząd niemiecki, to podstawowa zasada krajowych porządków prawnych oraz porządku prawnego Unii. Stanowi ona element chronionej przez art. 16 karty wolności prowadzenia działalności gospodarczej ( 33 ).

51.

Umowy agencyjne to umowy handlowe (zawierane między przedsiębiorstwami) w tym sensie, że zarówno przedstawiciele handlowi, jak i zleceniodawcy są przedsiębiorcami ( 34 ). W związku z tym stosunki przedstawicielstwa handlowego podlegają zasadniczo swobodzie umów, która chroni przysługujące obu stronom prawo do prowadzenia działalności gospodarczej. Ta swoboda, która obejmuje autonomię stron w zakresie ustalania warunków umownych, nie jest bezwzględna i może podlegać uzasadnionym ograniczeniom, które w szczególności powinny być przewidziane ustawą oraz proporcjonalne, jak wymaga tego art. 52 ust. 1 karty ( 35 ).

52.

Jeśli jednak chodzi o niniejszą sprawę, dyrektywa 86/653 nie zawiera żadnego przepisu, który wyraźnie wskazywałby, że jej art. 7 ust. 1 lit. b) ma na celu ograniczenie swobody umów.

53.

Komisja stwierdziła wprawdzie na rozprawie, że cele interesu publicznego, mianowicie ochrona przedstawicieli handlowych jako słabszej strony umowy agencyjnej, uzasadniają ograniczenie przysługującej stronom swobody umów w odniesieniu do prowizji, o której mowa w art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653, co jednak nie zmienia faktu, iż takie uzasadnienie nie jest przewidziane w odnośnych uregulowaniach Unii zgodnie z art. 52 ust. 1 karty. Co więcej, takie ograniczenie nie wydaje się też niezbędne lub właściwe dla ochrony przedstawicieli handlowych we wszystkich możliwych sytuacjach, jak zostanie wyjaśnione poniżej (zob. pkt 63, 65 niniejszej opinii).

54.

W tych okolicznościach należy stwierdzić, że dyrektywa 86/653 nie przewiduje żadnej podstawy prawnej pozwalającej na interpretowanie jej art. 7 ust. 1 lit. b) jako normy bezwzględnie wiążącej lub semiimperatywnej w braku należycie uzasadnionego ograniczenia wprowadzonego, zgodnie z art. 16 i art. 52 ust. 1 karty, odnośnie do przysługującej stronom swobody umów w zakresie swobodnego wyboru formy prowizji.

55.

Taka wykładnia art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653, w myśl której ów przepis stanowi normę dyspozytywną, nie pozostaje w sprzeczności z celami tej dyrektywy.

56.

Mogło być tak, że przeświadczenie, iż przedstawiciele handlowi są słabszą stroną umów agencyjnych, wpłynęło na podjęcie przez prawodawcę Unii decyzji o włączeniu do dyrektywy 86/653 przepisów bezwzględnie wiążących. Ochrona przedstawicieli handlowych nie jest jednak ani jedynym, ani nawet głównym celem owej dyrektywy ( 36 ). W każdym razie okoliczność, że względy związane ze słabszą pozycją przedstawicieli handlowych wpłynęły w toku prac na wybór pewnych rozwiązań, nie może, jak sugeruje Komisja, prowadzić do wniosku, iż dyrektywa 86/653 zawiera jedynie przepisy bezwzględnie wiążące, które zmierzają do zapewnienia ochrony przedstawicieli handlowych.

57.

Z motywów drugiego i trzeciego dyrektywy 86/653 jasno wynika, że podstawowym jej celem jest utworzenie rynku wewnętrznego przedstawicielstwa handlowego i wyeliminowanie barier w transgranicznej działalności przedstawicieli handlowych i zleceniodawców ( 37 ). W tym względzie należy zaznaczyć, że – jak wspomniałam już w jednej z moich poprzednich opinii ( 38 ) – jednym z przejawów woli unijnego prawodawcy, który w prawie Unii da się obiektywnie zweryfikować, jest wybór podstawy prawnej aktu. Dyrektywa 86/653 została przyjęta na dwóch podstawach prawnych regulujących dziedzinę rynku wewnętrznego (zob. pkt 18 niniejszej opinii). Oznacza to, że podstawowym założeniem przyświecającym tej dyrektywie jest zniesienie przeszkód w zawieraniu transgranicznych umów agencyjnych ( 39 ).

58.

Środkiem służącym osiągnięciu tego celu jest wyeliminowanie „różnic w zakresie krajowych ustawodawstw”, które w motywie drugim dyrektywy 86/653 uznano za główną przeszkodę. W związku z tym zaoferowanie w całej Unii stronom umów agencyjnych zbioru zharmonizowanych norm (czy to norm bezwzględnie wiążących, semiimperatywnych lub dyspozytywnych, czy też przepisów modelowych) stanowi metodę wybraną przez prawodawcę Unii z myślą o ułatwieniu przedstawicielom handlowym i zleceniodawcom w poszczególnych państwach członkowskich zawierania transgranicznych umów agencyjnych ( 40 ).

59.

Przy ustalaniu odpowiedniej treści norm zharmonizowanych kwestia zapewnienia ochrony przedstawicieli handlowych jako słabszej strony umów agencyjnych może i powinna być brana pod uwagę przez prawodawcę Unii ( 41 ). Nie oznacza to jednak, że taka ochrona jest – lub może być w świetle obecnego podziału kompetencji między Unię a jej państwa członkowskie – autonomicznym celem dyrektywy 86/653 ( 42 ).

60.

Trybunał uznał, że odpowiednia ochrona przedstawicieli handlowych stanowi uzasadniony interes ( 43 ). Dlatego też ochrona przedstawicieli handlowych jest jednym z celów wbudowanych w system dyrektywy 86/653.

61.

Uwzględnienie słabszej pozycji przedstawicieli handlowych służy przywróceniu ekonomicznej równowagi w ramach stosunków prawnych łączących przedstawicieli handlowych i zleceniodawców ( 44 ). Interwencja prawodawcy jest zatem niezbędna w sytuacjach, w których uważa on, że występuje istotna niedoskonałość rynku ( 45 ).

62.

Według rządu polskiego i sądu odsyłającego taka niedoskonałość istnieje na rynku przedstawicielstwa handlowego w Polsce. Ich zdaniem rynek ten charakteryzuje się asymetrią przejawiającą się w tym, że zleceniodawcy oferują przedstawicielom standardowe formularze umów, nie pozostawiając im przy tym żadnego pola do negocjacji warunków umownych.

63.

O ile taka sytuacja może być charakterystyczna dla polskiego rynku przedstawicielstwa handlowego lub przynajmniej dla tej części owego rynku, która dotyczy usług finansowych, o tyle dyrektywy 86/653 nie można interpretować wyłącznie tak, aby odpowiadała warunkom panującym na rynku jednego państwa członkowskiego. Można zatem uznać, że gdyby prawodawca Unii stwierdził istnienie takiej asymetrii w zakresie zdolności negocjacyjnej w stosunkach między przedstawicielami handlowymi a zleceniodawcami w całej Unii, to zająłby się tym problemem w odpowiedni sposób. W tym względzie na myśl przychodzi chociażby uznanie za nieważne niewynegocjowanych warunków umownych, które skutkują powstaniem znaczącej nierównowagi. Tego rodzaju rozwiązanie, a nie jest ono przecież jedyne, w mniejszym stopniu ograniczałoby swobodę umów aniżeli bezwzględnie wiążąca norma pozbawiająca strony możliwości negocjowania formy prowizji.

64.

Ponadto, jak wskazał rząd niemiecki, w systemach prawnych państw członkowskich są zawarte zasady przewidujące ogólną ochronę stron umowy w przypadku, gdy równowaga pomiędzy nimi jest istotnie zachwiana. Tego rodzaju zasady miałyby zastosowanie do przedstawicieli handlowych na przykład wówczas, gdyby w nadmiernym stopniu pozbawiono ich prowizji.

65.

Nie należy też zapominać, że dyrektywa 86/653 ma zastosowanie do bardzo różnorodnych realiów handlowych, w których interesy tak przedstawicieli handlowych, jak i zleceniodawców mogą być odmienne ( 46 ). W przypadku niektórych rodzajów stosunków przedstawicielstwa taka wykładnia art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653, zgodnie z którą stanowi on normę bezwzględnie wiążącą, mogłaby nie służyć ochronie przedstawicieli handlowych. Interpretowanie tego przepisu jako bezwzględnie wiążącego uniemożliwiłoby natomiast przedstawicielom handlowym i zleceniodawcom znalezienie rozwiązania najlepiej odpowiadającego ich umowie.

66.

W związku z tym taka wykładnia art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653, w myśl której stanowi on normę bezwzględnie wiążącą, niekoniecznie przyczynia się do ochrony przedstawicieli handlowych i może, jak wskazał Bank Handlowy, powodować zakłócenia w funkcjonowaniu rynku przedstawicielstwa handlowego. Zleceniodawcy, którzy nie uwzględnili w swoich wyliczeniach konieczności zapłaty omawianej prowizji, mogą sięgnąć do innych rozwiązań, na przykład obniżyć stawkę prowizji podstawowej, ograniczyć kwotę ponoszonych przez przedstawicieli handlowych wydatków, które są zwracane przez zleceniodawcę, lub wykluczyć takie wydatki, ograniczyć lub wyłączyć pozostałe elementy wynagrodzenia, albo też w ogóle zrezygnować z korzystania z usług przedstawiciela handlowego.

67.

Należy, wreszcie, podkreślić również, że ochronę przedstawicielom handlowym zapewniają nie tylko normy bezwzględnie wiążące, lecz także pewność prawa ( 47 ) wynikająca z obowiązywania norm zharmonizowanych ( 48 ). Wyjaśnienie, jaki jest charakter art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653, przyczyni się zatem do osiągnięcia celów założonych w tej dyrektywie niezależnie od tego, czy przepis ten będzie interpretowany jako bezwzględnie wiążący, czy też dyspozytywny.

68.

Za interpretacją art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 jako normy dyspozytywnej przemawia także jego geneza.

69.

Jak wynika z orzecznictwa dotyczącego dyrektywy 86/653 ( 49 ), Trybunał uznaje, że geneza aktu prawa Unii jest pomocna przy ustaleniu, jaki zamiar przyświecał prawodawcy Unii w związku z przyjęciem takiego aktu lub jego konkretnego przepisu. Jest tak zwłaszcza wtedy, gdy w toku prac doszło do zmiany danego przepisu, co pozwala wyprowadzić wnioski na temat zamiaru prawodawcy Unii, która to sytuacja, jak się składa, ma miejsce w niniejszej sprawie.

70.

W pierwotnym wniosku Komisji ( 50 ) art. 7 ust. 1 dyrektywy 86/653 widniał jako proponowany art. 12 ust. 1 ( 51 ). Przepis ten został umieszczony w szczegółowym wykazie bezwzględnie wiążących przepisów projektu dyrektywy, zawartym w proponowanym art. 35, który stanowił, że „[n]ieważne są wszystkie postanowienia, na mocy których strony odstępują, ze szkodą dla przedstawiciela, od stosowania następujących przepisów” ( 52 ).

71.

W opinii w sprawie wniosku ( 53 ) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny podkreślił w szczególności, że proponowany art. 35 ma zasadnicze znaczenie dla całej dyrektywy, ponieważ określa zakres i granice swobody manewru stron w ramach stosunku przedstawicielstwa, w związku z czym powinien on pozostać w tekście projektu dyrektywy.

72.

Z kolei podczas pierwszego czytania wniosku ( 54 ) Parlament Europejski uznał, że długi wykaz przepisów bezwzględnie wiążących, zawarty w proponowanym art. 35, czyni projekt dyrektywy nazbyt nieelastycznym, i zwrócił się o przeredagowanie tego przepisu.

73.

W konsekwencji w zmienionym wniosku Komisji ( 55 ) proponowany art. 35 został „skrócony w celu zapewnienia większej elastyczności”, zaś z zawartego w nim wykazu wykreślono szereg przepisów. Tym samym wykaz bezwzględnie wiążących przepisów znajdujący się w zmienionej wersji tego przepisu odsyłał w szczególności do prowizji wskazanej w lit. a) proponowanego art. 12 ust. 1, natomiast nie odsyłał on już do pozostałych jego liter, w tym do lit. b) dotyczącej prowizji od powtórnych transakcji ( 56 ).

74.

W toku prac uzgodniono wykreślenie z wykazu przepisów bezwzględnie wiążących, znajdującego się w proponowanym art. 35, odesłania do proponowanego art. 12 ust. 1 lit. a) ( 57 ). Ostatecznie postanowiono o wykreśleniu całego art. 35 i wskazaniu bezwzględnie wiążącego charakteru przepisów zawartych w projekcie dyrektywy w konkretnych artykułach ( 58 ). To podejście zostało też utrzymane w ostatecznej wersji dyrektywy 86/653 ( 59 ).

75.

W związku z tym z wykreślenia z zawartego w proponowanym art. 35 wykazu przepisów bezwzględnie wiążących przepisu odpowiadającego art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653, jak również z podjęcia decyzji, że informacja o bezwzględnie wiążącym charakterze przepisów dyrektywy będzie podawana w poszczególnych artykułach, można wywnioskować – w braku wyraźnej wskazówki w tym przedmiocie – iż prawodawca Unii nie dążył do tego, aby art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 był normą bezwzględnie wiążącą ( 60 ).

76.

W tym względzie nie przekonują mnie argumenty przytoczone przez Rigall Arteria Management, rząd polski i Komisję, które sprowadzają się zasadniczo do zakwestionowania znaczenia genezy dyrektywy 86/653 ze względu na szereg istotnych zmian, jakie wprowadzono do ostatecznej wersji tekstu owej dyrektywy w stosunku do wniosków Komisji, oraz ze względu na to, że prawodawca Unii przyjął odmienne podejście w art. 6 dyrektywy 86/653, co zdaniem tych uczestników przemawia za interpretacją art. 7 ust. 1 lit. b) owej dyrektywy jako normy bezwzględnie wiążącej.

77.

Prawdą jest, że wiele spośród przepisów zawartych w pierwotnym i zmienionym wniosku Komisji nie znalazło się w dyrektywie 86/653. Niemniej jednak w obu tych wnioskach przewidziano przepisy odpowiadające art. 6 dyrektywy 86/653 ( 61 ). Ponadto okoliczność, że tekst art. 6 ust. 3 dyrektywy 86/653 nie znajdował się w owych wnioskach, lecz został dodany na późniejszym etapie prac ( 62 ), nie podważa ani nie przekreśla podjętego przez prawodawcę Unii wyboru polegającego na wskazaniu w konkretnych artykułach, czy przepisy owej dyrektywy są bezwzględnie wiążące, czego nie uczyniono w przypadku jej art. 7 ust. 1 lit. b).

78.

Proponowana wykładnia art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 jako normy dyspozytywnej jest zgodna z innymi przepisami tej dyrektywy.

79.

Jak wynika z genezy dyrektywy 86/653 oraz jak zostało to podniesione przez Bank Handlowy i rządy niemiecki oraz włoski, ogólna systematyka owej dyrektywy wskazuje na to, że przepisy, od których stosowania strony nie mogą odstąpić, są sformułowane w precyzyjny i szczegółowy sposób, a ich bezwzględnie wiążący charakter jest wyraźnie wskazany w konkretnym artykule. Tak jest w szczególności w przypadku przepisów dyrektywy 86/653 znajdujących się w jej rozdziale III i dotyczących wynagrodzenia, czego przykładem są art. 10 ust. 4, art. 11 ust. 3 i art. 12 ust. 3. Podobne przepisy można odnaleźć również w innych rozdziałach dyrektywy 86/653 ( 63 ).

80.

Z powyższego zdecydowanie wynika, że te normy dyrektywy 86/653, które nie zostały wyraźnie wskazane jako bezwzględnie wiążące, są, co do zasady, normami dyspozytywnymi ( 64 ). Tak więc wobec braku w dyrektywie 86/653 jakiejkolwiek wyraźnej informacji w tym zakresie jej art. 7 ust. 1 lit. b) należy traktować jako normę dyspozytywną. Jak podkreślił Bank Handlowy, jeżeli wszystkie przepisy dyrektywy 86/653 miałyby mieć charakter bezwzględnie wiążący, to nielogiczne byłoby wprowadzenie przez prawodawcę Unii do tego aktu prawnego zbioru przepisów wyraźnie wskazanych jako bezwzględnie wiążące.

81.

Na poparcie tezy o konieczności interpretowania art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 jako przepisu bezwzględnie wiążącego Rigall Arteria Management, rząd polski i Komisja przytaczają argument wynikający z jej art. 6 ust. 3. Przepis ten przewiduje, że „[p]rzepisy art. 7–12 nie mają zastosowania, jeżeli przedstawiciel handlowy nie jest wynagradzany w całości lub częściowo w formie prowizji”. Na tej podstawie ci uczestnicy wnioskują, że a contrario przepisy art. 7–12 dyrektywy 86/653 mają obligatoryjne zastosowanie, jeżeli strony wybiorą prowizję jako formę wynagrodzenia przedstawiciela handlowego (nawet jeżeli prowizja ma stanowić tylko część wynagrodzenia). Oznacza to, że art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 jest przepisem bezwzględnie wiążącym, gdy przedstawiciele handlowi są wynagradzani w formie prowizji.

82.

Moim zdaniem ten argument nie jest przekonujący. Mogę się zgodzić, że art. 6 ust. 3 dyrektywy 86/653 prowadzi do zastosowania jej art. 7, jeżeli strony uzgodniły wynagrodzenie w formie prowizji. Niemniej jednak okoliczność, że drugi z tych przepisów znajduje zastosowanie, nie czyni go normą bezwzględnie wiążącą.

83.

Dodatkowo, jak wskazał Bank Handlowy, skoro art. 6 ust. 3 dyrektywy 86/653 wyraźnie zezwala stronom na całkowite wyłączenie prowizji jako formy wynagrodzenia przedstawiciela handlowego, to dozwolone wydaje się również wyłączenie prowizji konkretnego rodzaju, takiej jak prowizja, o której mowa w jej art. 7 ust. 1 lit. b).

84.

Z art. 6 ust. 3 dyrektywy 86/653 zdaje się zatem wynikać, że strony umowy agencyjnej mogą swobodnie decydować o sposobie ukształtowania wynagrodzenia przedstawiciela handlowego oraz że jeżeli wybiorą one wynagrodzenie prowizyjne, to mogą się oprzeć na uregulowaniach zawartych w art. 7–12 dyrektywy 86/653. Wśród nich znajdują się przepisy modelowe dotyczące możliwych form prowizji, przewidziane w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy.

85.

Wykładnia art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 jako normy dyspozytywnej nie pozostaje zatem w sprzeczności z jej art. 6 ust. 3.

86.

Ponadto na poparcie tezy o bezwzględnie wiążącym charakterze art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 Rigall Arteria Management przytacza argument oparty na art. 17–19 owej dyrektywy, w myśl którego to argumentu przyjęcie, że prawo do prowizji od powtórnych transakcji nie jest bezwzględne, może wpłynąć na kwotę świadczenia wyrównawczego lub odszkodowania, do których przedstawiciele handlowi są uprawnieni na podstawie jej art. 17 z chwilą rozwiązania umowy agencyjnej. Zasadniczo w tym względzie podnosi się, że skoro art. 19 dyrektywy 86/653 zakazuje odstępstw od jej art. 17 i 18 ze szkodą dla przedstawiciela handlowego, to wykładnia art. 7 ust. 1 lit. b) owej dyrektywy jako normy dyspozytywnej naruszy semiimperatywny charakter jej art. 17 i 18 ( 65 ).

87.

Argument ten nie jest przekonujący. Po pierwsze, jak przyjmuje się w orzecznictwie Trybunału ( 66 ), kwota świadczenia wyrównawczego i odszkodowania, o których mowa w art. 17 i 18 dyrektywy 86/653, jest ustalana z uwzględnieniem wszystkich okoliczności danego stosunku przedstawicielstwa; nie zależy ona natomiast wyłącznie od prowizji utraconych przez przedstawiciela handlowego. Po drugie, nawet jeżeli średnia kwota prowizji, jaką przedstawiciel uzyskiwał, mogłaby wpłynąć na kwotę odszkodowania, do którego otrzymania jest on uprawniony po zakończeniu umowy, nie wpływa to na semiimperatywny charakter art. 17 i 18 dyrektywy 86/653 ani nie przemawia za bezwzględnie wiążącym charakterem art. 7 ust. 1 lit. b).

88.

W związku z tym wykładnia art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 jako normy dyspozytywnej nie pozostaje w sprzeczności z jej art. 17–19.

89.

Rigall Arteria Management, rząd polski i Komisja utrzymują, wreszcie, że nielogiczne byłoby, gdyby prawodawca Unii zdecydował, iż niektóre warunki dotyczące uprawnienia do prowizji mają zostać określone w umowie przez strony, natomiast inne – nie, tak jak jest to chociażby w przypadku zasad regulujących wygaśnięcie prawa przedstawiciela handlowego do prowizji, którą to kwestię uregulowano w art. 11 dyrektywy 86/653.

90.

Po pierwsze, należy wyjaśnić, że kwestia tego, kiedy powstaje lub wygasa prawo do prowizji, ma znaczenie tylko wtedy, gdy takie prawo do prowizji w ogóle istniało. Nie ma powodu, aby określona forma prowizji była obowiązkowa tylko z tego powodu, że istnieją bezwzględnie wiążące normy regulujące wygaśnięcie prawa do prowizji, jeżeli takie prawo zostało uzgodnione.

91.

Po drugie, Trybunał uznał w orzecznictwie ( 67 ), że art. 7 dyrektywy 86/653 należy interpretować w świetle jej art. 10 i 11, które ustanawiają przepisy określające zasadniczo, kiedy prowizja staje się należna przedstawicielowi handlowemu oraz kiedy wygasa prawo do prowizji. Trzeba jednak zauważyć, że to orzecznictwo nie dotyczyło kwestii bezwzględnie wiążącego charakteru art. 7 dyrektywy 86/653. Ponadto, co się tyczy tych przepisów, w art. 10 ust. 4 i art. 11 ust. 3 owej dyrektywy ustanowiono wyraźne zakazy wprowadzania przez strony odstępstw od odnośnych uregulowań ze szkodą dla przedstawiciela handlowego. Tymczasem taka sytuacja nie ma miejsca w przypadku art. 7 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy.

92.

W związku z tym wykładnia art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 jako normy dyspozytywnej nie pozostaje w sprzeczności z jej art. 10 i 11.

93.

Przed sformułowaniem ostatecznych wniosków należy jeszcze dodać, że z informacji przedstawionych Trybunałowi wynika, iż wykładnia art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 jako normy dyspozytywnej jest zgodna z podejściem przyjmowanym w prawie i orzecznictwie kilku państw członkowskich, w tym Niemiec ( 68 ), Włoch, Austrii i Polski ( 69 ) oraz innych krajów ( 70 ). Za taką wykładnią opowiada się także znaczna część doktryny ( 71 ), w tym niektóre grupy badawcze zajmujące się europejskim prawem prywatnym ( 72 ).

94.

W związku z tym, wziąwszy pod uwagę wszystkie przedstawione powyżej powody, uważam, że art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 86/653 należy interpretować jako normę dyspozytywną, a więc taką, która może zostać zmodyfikowana lub wyłączona przez strony umowy agencyjnej.

95.

W świetle powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, aby na pytanie prejudycjalne przedstawione przez Sąd Najwyższy (Polska) odpowiedział następująco:

Artykuł 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy Rady 86/653/EWG z dnia 18 grudnia 1986 r. w sprawie koordynacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek należy interpretować w ten sposób, że uprawnienie przedstawiciela handlowego do prowizji, o której mowa w tym przepisie, może zostać zmodyfikowane lub wyłączone w umowie.