KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 27.2.2024

COM(2024) 88 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY

Przegląd funkcjonowania rozporządzenia (UE) 2022/1369 w sprawie skoordynowanych środków zmniejszających zapotrzebowanie na gaz, zmienionego rozporządzeniem (UE) 2023/706

I.Wprowadzenie

Od czasu niczym niesprowokowanej i nieuzasadnionej agresji wojskowej Rosji wobec Ukrainy dochodzi do stałego zakłócania dostaw gazu do UE. W odpowiedzi na próbę wykorzystania przez Rosję energii jako broni politycznej Komisja przyjęła plan REPowerEU mający na celu oszczędność energii, przyspieszenie przejścia na czystą energię oraz dywersyfikację dostaw energii w celu jak najszybszego uniezależnienia się od rosyjskich paliw kopalnych. Chociaż w 2021 r. 45 % gazu dostarczanego do UE pochodziło z Rosji, od lutego 2022 r. dostawy rosyjskiego gazu stale się zmniejszały i w 2023 r. stanowiły 15 % całkowitego importu gazu do UE.

Aby ograniczyć poważne ryzyko dla bezpieczeństwa dostaw, które urzeczywistniło się w 2022 r. w wyniku dalszego odcięcia dostaw z Rosji, w sierpniu 2022 r. UE przyjęła rozporządzenie (UE) 2022/1369 (zwane dalej „rozporządzeniem w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania”) mające na celu dobrowolne zmniejszenie zapotrzebowania na gaz w skoordynowany sposób o 15 %. Cel ten staje się obowiązkowym zmniejszeniem w przypadku ogłoszenia unijnego stanu alarmowego. Biorąc pod uwagę utrzymujące się zagrożenia i potrzebę dalszego skoordynowanego zmniejszania zapotrzebowania na gaz, w marcu 2023 r. UE rozporządzeniem (UE) 2023/706 przedłużyła o jeden rok czas obowiązywania rozporządzenia w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania.

Art. 9 przedłużonego rozporządzenia w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania stanowi, że do dnia 1 marca 2024 r. Komisja musi dokonać przeglądu rozporządzenia w świetle ogólnej sytuacji w zakresie dostaw gazu do Unii oraz przedstawić Radzie sprawozdanie z głównych ustaleń tego przeglądu. Na podstawie tego sprawozdania Komisja może zaproponować przedłużenie okresu stosowania tego rozporządzenia.

II.Obecna sytuacja w zakresie bezpieczeństwa dostaw

Od czasu rosyjskiej inwazji na Ukrainę import rurociągowy z Rosji znacznie się zmniejszył – ze 150 mld m³ przed kryzysem do 25 mld m³ w 2023 r. Spadek ten został skompensowany głównie przez zmniejszenie zapotrzebowania o około 65 mld m³. Do uniezależnienia się od rosyjskiego gazu przyczynił się również zwiększony import LNG (ok. 50 mld m³) i alternatywny import rurociągami (ok. 10 mld m³).

Rys. 1 – Postępy w uniezależnianiu się od rosyjskiego gazu (2023 r. w porównaniu z okresem przed kryzysem)

Źródło: ENER.B.4 oraz Wspólne Centrum Badawcze na podstawie danych ENTSO gazu.

Sytuacja na światowych rynkach gazu pozostaje napięta i należy się spodziewać, że jeszcze przez pewien czas taka pozostanie, ponieważ planuje się, że przed 2026 r. na całym świecie uruchomione zostaną niewielkie nowe zdolności skraplania LNG 1 . Szok podażowy wynikający z inwazji Rosji na Ukrainę doprowadził do wysokich i niestabilnych cen gazu i energii elektrycznej w 2022 i 2023 r. – najwyższy poziom odnotowano latem 2022 r., kiedy ceny przekroczyły 300 EUR/MWh. Latem i jesienią 2023 r. nadal odnotowywano przypadki znacznej zmienności cen, które w ciągu kilku tygodni wzrosły o ponad 50 % 2 . Ceny gazu są nadal podatne na wahania i pozostają wyższe niż przed kryzysem, co ma nieuniknione konsekwencje dla obywateli i konkurencyjności przemysłu.

Istnieją jeszcze inne zagrożenia o różnym stopniu prawdopodobieństwa, które – jeśli się urzeczywistnią – mogą przyczynić się do zaburzenia kruchej równowagi między podażą a popytem. Zagrożenia te obejmują: odbicie popytu na LNG w Azji, które zmniejszyło dostępność gazu na rynku światowym, nagłe ochłodzenie w pozostałej części zimy, które może doprowadzić do wzrostu zapotrzebowania na gaz, ekstremalne warunki pogodowe, które mogą mieć wpływ na magazynowanie energii wodnej lub niską dostępność produkcji energii jądrowej i tym samym spowodować wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną wytwarzaną przy użyciu gazu, oraz ewentualne dodatkowe zakłócenia dostaw gazu, w tym całkowite wstrzymanie importu gazu z Rosji lub zakłócenia działania istniejącej infrastruktury krytycznej w sektorze gazu.

Prawdopodobieństwo wystąpienia takich zakłóceń w istniejącej infrastrukturze krytycznej jest trudne do oszacowania, ale można je zilustrować dwoma przykładami niedawnych zdarzeń, które miały miejsce od czasu przyjęcia pierwszego rozporządzenia w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania (UE) 2022/1369. We wrześniu 2022 r. gazociąg Nord Stream 1 został uszkodzony w wyniku aktu sabotażu w takim stopniu, że nie będzie można nim przesyłać gazu w dającej się przewidzieć przyszłości. W październiku 2023 r. doszło do zakłócenia funkcjonowania gazociągu Balticconnector, ważnego gazociągu łączącego Finlandię z Estonią o przepustowości ok. 7 mln m³/dobę. Prowadzący aktualnie prace zespół dochodzeniowy sprawdza, czy uszkodzenie miało charakter zewnętrzny i zostało spowodowane przez kotwicę statku. W rezultacie Finlandia nadal nie jest w stanie spełnić kryterium N-1 w ramach standardu w zakresie infrastruktury określonego w art. 5 rozporządzenia (UE) 2017/1938 i zadeklarowała drugi najpoważniejszy stan kryzysowy zgodnie z art. 11 rozporządzenia (UE) 2017/1938. W zakresie odstaw gazu Finlandia polega obecnie wyłącznie na swoich możliwościach importu LNG, głównie za pośrednictwem terminalu LNG Inkoo o przepustowości ok. 13 mln m³/dobę, przy szczytowym zapotrzebowaniu dziennym wynoszącym ok. 9–12 mln m³/dobę. Oczekuje się, że ponowne uruchomienie gazociągu Balticconnector nastąpi dopiero po zimie 2023/2024.

Ponadto od czasu przyjęcia poprzedniego sprawozdania z przeglądu rozporządzenia w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania 3 sytuacja geopolityczna uległa dalszemu pogorszeniu. Poza rosyjską wojną napastniczą przeciwko Ukrainie konflikty zbrojne o dużej intensywności dotknęły wiele regionów zapewniających dostawy i tranzyt, takich jak Bliski Wschód i region Morza Czerwonego.

Zagrożenia dla bezpieczeństwa dostaw gazu do UE podkreśliła również Międzynarodowa Agencja Energetyczna (MAE) w sprawozdaniu z grudnia 2022 r. 4 , w którym ostrzegała przed samozadowoleniem w świetle poprawy sytuacji w porównaniu ze szczytowym poziomem kryzysu latem 2022 r. Następnie MAE przedstawiła sprawozdanie na temat rynku gazu w I kwartale 2024 r. 5 , w którym wskazuje, że globalne dostawy gazu pozostają ograniczone, ponieważ wzrost globalnych zdolności skraplania (+13 mld m³) nie był wystarczający, aby pokryć spadek dostaw rosyjskiego gazu rurociągami do UE o 38 mld m³. Według MAE pomimo wysokich poziomów napełnienia magazynów w UE na rynku o ograniczonej podaży utrzymuje się ryzyko fal mrozów późną zimą i nieoczekiwanych ograniczeń podaży. Europejska sieć operatorów systemów przesyłowych gazu (ENTSO gazu) opublikowała ponadto swoją prognozę dostaw na zimę 2023/2024 wraz z przeglądem letnim 6 , w której wskazała na znaczenie zmniejszenia zapotrzebowania z punktu widzenia napełnienia magazynów i bezpieczeństwa dostaw w UE, mimo że ogólna sytuacja w zakresie bezpieczeństwa dostaw w UE znacznie się poprawiła.

W tym kontekście znaczne zmniejszenie zapotrzebowania na gaz ziemny (-18 % między sierpniem 2022 r. a grudniem 2023 r.) w sposób kluczowy przyczyniło się do utrzymania delikatnej równowagi w zakresie gazu w UE. W szczególności ciągłe zmniejszanie zapotrzebowania na gaz przez cały sezon napełniania magazynów w 2023 r. było głównym czynnikiem powodującym osiągnięcie rekordowo wysokiego napełnienia magazynów do dnia 1 listopada 2023 r. (99 %). Zmniejszenie zapotrzebowania przyczyniło się również w znacznym stopniu do rozsądnego zarządzania stanami magazynowymi w pierwszej części sezonu zimowego 2023/2024, które do dnia 1 lutego utrzymują się na poziomie ok. 70 %.

III.Dobrowolne środki zmniejszające zapotrzebowanie wdrożone przez państwa członkowskie

Zgodnie z art. 7 ust. 2 rozporządzenia w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania, przedłużonego rozporządzeniem (UE) 2023/706 z dnia 30 marca 2023 r., państwa członkowskie były zobowiązane do aktualizacji swoich krajowych planów na wypadek sytuacji nadzwyczajnej ustanowionych na podstawie art. 8 rozporządzenia (UE) 2017/1938 w celu odzwierciedlenia wdrożonych przez nie dobrowolnych środków zmniejszających zapotrzebowanie. W poprzednim sprawozdaniu dotyczącym rozporządzenia w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania 7 Komisja przedstawiła już środki wprowadzone przez państwa członkowskie i zgłoszone na dzień sporządzania sprawozdania. Środki te obejmowały między innymi:

1.Kampanie informacyjne mające na celu podnoszenie świadomości wśród konsumentów.

2.Ograniczenia ogrzewania i chłodzenia np. w budynkach publicznych.

3.Przestawienie się na inne rodzaje paliwa i przyspieszenie wdrażania środków w zakresie efektywności energetycznej.

Od czasu sprawozdania w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania z 2023 r. kilka nowo przedłożonych krajowych planów na wypadek sytuacji nadzwyczajnej w dużej mierze obejmuje podobne środki, które przedstawiono w krajowych planach na wypadek sytuacji nadzwyczajnej przedłożonych wcześniej i podkreślono w sprawozdaniu COM(2023) 173, a mianowicie: 

·Kampanie ponoszące świadomość mające na celu zachęcanie konsumentów do zmniejszenia zużycia gazu. 

·Dalsze finansowanie środków w zakresie efektywności energetycznej, przemysłu, systemów ciepłowniczych oraz gospodarstw domowych. 

·Zwiększenie finansowania i aukcji odnawialnych źródeł energii, a także większe wsparcie finansowe na rzecz wprowadzania pomp ciepła. 

·Rabat na rachunki za gaz i energię elektryczną w przypadku zmniejszenia zużycia lub wyższe taryfy dla osób, które znacznie zwiększyły zużycie. 

·Ułatwienie powrotu lub wydłużenie okresu eksploatacji elektrowni w celu zmniejszenia i zastąpienia zużycia gazu przez elektrownie gazowe powracające z rezerwy na rynek albo przesunięcie tych, które mają być zamknięte do rezerwy. 

·Tymczasowe większe wykorzystanie zdolności sieci elektroenergetycznych bardzo wysokiego napięcia w celu ułatwienia udziału niektórych elektrowni w rezerwie sieci. 

·Złagodzenie norm środowiskowych w celu ułatwienia przestawienia się na inne rodzaje paliwa. 

·Obowiązkowe zmniejszenie zużycia energii elektrycznej w budynkach publicznych. 

·Premie za wprowadzanie biometanu do sieci w celu zastąpienia gazu ziemnego. 

IV.Zmniejszenie popytu – analiza sektorowa

W okresie od sierpnia 2022 r. do grudnia 2023 r. (17 miesięcy) państwa członkowskie UE zmniejszyły całkowite zużycie gazu o 18 % (ok. 101 mld m³). Na rys. 2 przedstawiono zmianę zużycia gazu ziemnego od czasu wdrożenia rozporządzenia Rady (UE) 2022/1369 w sprawie skoordynowanych środków zmniejszających zapotrzebowanie na gaz. 21 państw członkowskich osiągnęło dobrowolny cel redukcji o 15 %.

Rys. 2 – Zmiana zapotrzebowania na gaz ziemny w okresie od sierpnia 2022 r. do grudnia 2023 r. (17 miesięcy) w porównaniu ze średnią za ten sam okres z 5 lat w podziale na poszczególne państwa członkowskie

Źródło: Główny ekonomista ENER na podstawie danych Eurostatu (seria nrg_cb_gasm).

Zgodnie z bilansem energetycznym za 2022 r. 36 % gazu ziemnego zużyły gospodarstwa domowe i usługi, 32 % wykorzystano do produkcji energii elektrycznej i cieplnej, a 23 % – w przemyśle (wyłącznie zużycie energii). Podział sektorowy zapotrzebowania na gaz w przemyśle, mieszkalnictwie i energetyce ma zasadnicze znaczenie w kontekście zrozumienia wpływu środków zmniejszających zapotrzebowanie na dobrobyt społeczno-gospodarczy UE. Pozwala to państwom członkowskim i Komisji Europejskiej lepiej zrozumieć charakter ograniczeń i ewentualnie zidentyfikować wyzwania. Wobec braku wystarczających i często przekazywanych do Eurostatu oficjalnych danych statystycznych do celów tej analizy Wspólne Centrum Badawcze oszacowało sektorowy podział zmniejszenia zapotrzebowania na gaz w latach 2022–2023 na podstawie 9 państw członkowskich UE lub 80 % zużycia gazu ziemnego w UE 8 . Zgodnie z tymi szacunkami sektory mieszkaniowy i przemysłowy przyczyniły się odpowiednio w 43 % i 47 % do ogólnego zmniejszenia zapotrzebowania, natomiast udział sektora energetycznego wyniósł 10 % (zob. 3).

Rys. 3 – Wkład poszczególnych sektorów w zmniejszenie zapotrzebowania na gaz (UE-9) w okresie od sierpnia 2022 r. do września 2023 r.

Uwaga: Analiza obejmuje 9 państw członkowskich, czyli 80 % zapotrzebowania na gaz w UE. Te państwa członkowskie to: BE, DE, EL, ES, FR, HR, IT, HU i NL.

Źródło: Wspólne Centrum Badawcze na podstawie danych Eurostatu i bazy danych ENaGaD.

Sektor mieszkaniowy/temperatura 

Zużycie gazu w sektorze mieszkaniowym jest silnie skorelowane z temperaturą zewnętrzną. Według danych dostarczonych przez Wspólne Centrum Badawcze w sezonie zimowym 2022/2023 odnotowano spadek liczby stopniodni grzania (HDD) o 7 % w porównaniu ze średnią z pięciu lat, co sugeruje, że zima była nieco łagodniejsza. 9 W ciągu pierwszych dwóch miesięcy sezonu zimowego 2023 liczba stopniodni grzania była również o 9 % niższa niż średnia z pięciu lat. Jednocześnie spadek zapotrzebowania na gaz wyniósł 19 % (zima 2022/2023) i 22 % (pierwsze dwa miesiące zimy 2023/2024), co wskazuje, że zmniejszenie zapotrzebowania na gaz było większe niż wahania pogody, częściowo ze względu na wyżej wymienione środki.

Sektor energetyczny 

Przez cały 2022 r. dysponowanie elektrowniami gazowymi utrzymywało się na stosunkowo stabilnym poziomie, co wskazuje na stabilne wytwarzanie pomimo rosnących cen gazu. Wyzwania związane z ograniczeniem przekształcania gazu w energię elektryczną zaostrzyły się w związku z ograniczoną dostępnością zdolności w zakresie energii jądrowej i zmniejszeniem udziału energii wodnej. Dodatkowe zdolności w zakresie energii wiatrowej i słonecznej dodane w 2022 r. miały przeciwny efekt i przyczyniły się do dodatkowej produkcji 65 TWh (na podstawie ENTSO-E), zapobiegając w szczególności dalszemu wzrostowi zużycia gazu. 

Koszyk energii elektrycznej w 2023 r. zmienił się w porównaniu z poprzednim rokiem ze względu na stopniowy powrót zdolności w zakresie energii jądrowej, wysoki poziom energii hydroelektrycznej i dalsze wdrażanie odnawialnych źródeł energii. Na rys. 4 przedstawiono zmianę w wytwarzaniu energii elektrycznej według rodzaju wytwarzania w 2023 r. w porównaniu ze średnią z 5 lat i 2022 r. W porównaniu z 2022 r. wytwarzanie energii jądrowej w UE wzrosło o 7 TWh, a francuskie elektrownie jądrowe osiągnęły we wrześniu 2023 r. poziom dysponowania zbliżony do średniej z 5 lat. Produkcja energii hydroelektrycznej wzrosła o 41 TWh, wykorzystując podwyższone poziomy zbiorników wodnych w porównaniu z 2022 r. Wytwarzanie energii elektrycznej z energii słonecznej i wiatrowej wzrosło odpowiednio o 28 i 35 TWh. W 2022 r. instalacja mocy w zakresie energetyki słonecznej i wiatrowej osiągnęła już odpowiednio 41,5 i 15,5 GW. W szczególności w 2023 r. nastąpiło dalsze zwiększenie wdrażania – do systemu elektroenergetycznego UE dodano 53,5 GW i 16,0 GW mocy.

Rys. 4 – Zmiana w wytwarzaniu energii elektrycznej według rodzaju wytwarzania w 2023 r. (styczeń–listopad)

Uwaga: Dane dotyczące wytwarzania energii elektrycznej za grudzień nie są jeszcze dostępne.

Uwaga 2: Wytwarzanie energii słonecznej nie obejmuje wytwarzania energii elektrycznej za punktem pomiarowym.

Źródło: Główny ekonomista ENER na podstawie platformy na rzecz przejrzystości ENTSO-E

Stopniowy powrót wytwarzania energii jądrowej i hydroelektrycznej w 2023 r. w połączeniu z trwającym wprowadzaniem odnawialnych źródeł energii w całym okresie wywarł presję na obniżenie emisji gazu ziemnego do wytwarzania energii elektrycznej i ciepła. Ponadto w tym samym okresie nastąpił spadek zapotrzebowania na energię elektryczną o 6 %, co doprowadziło do zmniejszenia zapotrzebowania na zużycie gazu w sektorze energetycznym.

W związku z tym od sierpnia 2022 r. 10 nastąpił spadek zapotrzebowania na gaz o około 9 % (9 mld m³) w porównaniu z 5-letnim okresem odniesienia. 

Przemysł 

77 % rocznego zużycia gazu w przemyśle przypada na pięć energochłonnych podsektorów 11 : chemiczny, minerałów niemetalicznych, produktów spożywczych, metali i wyrobów z papieru. Zużycie gazu jest ściśle powiązane z poziomem produkcji przemysłowej. Na rys. 5 przedstawiono zmianę w produkcji przemysłowej w całym przemyśle wytwórczym i w podsektorach energochłonnych w okresie od sierpnia 2022 r. do września 2023 r. w porównaniu ze średnią z 5 lat.

Rys. 5 – Zmiana w produkcji przemysłowej w całym przemyśle wytwórczym i w podsektorach energochłonnych w okresie od sierpnia 2022 r. do września 2023 r. w porównaniu ze średnią z 5 lat

Źródło: Główny ekonomista ENER na podstawie danych Eurostatu (seria sts_inpr_m).

Spadek energochłonnej produkcji przemysłowej spowodował zmniejszenie zużycia gazu, głównie w pięciu energochłonnych podsektorach. Na rys. 6 przedstawiono miesięczne zużycie gazu w pięciu energochłonnych podsektorach zindeksowane w stosunku do 5-letniego okresu odniesienia. Można zauważyć, że podsektory chemiczny i metali zmniejszyły zużycie gazu na początku kryzysu, natomiast podsektory wyrobów z papieru i minerałów niemetalicznych dokonały tego dopiero w ostatnich miesiącach. Spadek popytu na gaz ziemny urzeczywistnił się w większości energochłonnych podsektorów przemysłu w ostatnich miesiącach, co prawdopodobnie wskazuje na bardziej strukturalny spadek działalności przemysłowej w obszarów chemikaliów, minerałów niemetalicznych, metali i wyrobów z papieru. Ponieważ ogólne dobrowolne zmniejszenie zapotrzebowania przekracza 15 %, istniała możliwość ożywienia popytu w przemyśle w ramach dobrowolnego celu, co jak dotąd nie nastąpiło.

Należy zauważyć, że zmniejszeniu zużycia gazu spowodowanemu obniżeniem działalności przemysłowej towarzyszyło przyspieszenie działań na rzecz efektywności energetycznej lub przestawianie się na inne rodzaje paliwa w związku z kryzysem energetycznym. Oczekuje się jednak, że ze względu na niższe ceny gazu sektory przemysłu mające możliwość korzystania z dwóch rodzajów paliw, które w 2022 r. lub 2023 r. przeszły się na inny rodzaj paliwa, powrócą do gazu ze względu na jego niższą cenę.

Rys. 6 – Szacowane miesięczne zużycie gazu w podsektorach energochłonnych w UE-27

Źródło: Główny ekonomista ENER na podstawie danych Eurostatu

V.Perspektywy bezpieczeństwa dostaw na lata 2024–2025

Od sierpnia 2022 r. i wejścia w życie rozporządzenia w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania na gaz do grudnia 2023 r. zapotrzebowanie na gaz w UE spadło o 18 % (ok. 101 mld m³) w porównaniu z poziomami sprzed kryzysu. Spośród wszystkich sprzyjających czynników dostawy gazu z Rosji w największym stopniu zastąpiło zmniejszenie zapotrzebowania na gaz, jak opisano bardziej szczegółowo w sekcjach 2 i 4 (zob. rys. 1).

Ważnym scenariuszem do przeanalizowania w kontekście bezpieczeństwa dostaw gazu do UE jest dalszy spadek lub całkowite wstrzymanie importu z Rosji, w ramach działań UE na rzecz stopniowego uniezależnienia się od Rosji, lub możliwe jednostronne cięcia dostaw z Rosji, jak miało to miejsce w latach 2022–2023. Szczególnie istotnym scenariuszem do rozważenia są zakłócenia dostaw z Rosji (zgodnie z symulacją na rys. 7) ze względu na wygaśnięcie do dnia 31 grudnia 2024 r. obowiązującej umowy tranzytowej przez Ukrainę (jeden z dwóch pozostałych korytarzy dostaw z Rosji – ok. 15 mld m³/rok). Eskalacja napięć geopolitycznych może następnie spowodować jeszcze większe ryzyko dalszych cięć dostaw z Rosji. W związku z tym, chociaż mogą wystąpić inne scenariusze, np. zakłócenie samego szlaku tranzytowego w Ukrainie, prawdopodobieństwo scenariusza pełnego zakłócenia dostaw z Rosji, niezależnie od przyczyny zakłócenia, znacznie wzrosło w porównaniu z ubiegłym rokiem i należy je wziąć pod uwagę ze względu na bezpieczeństwo dostaw do UE.

Z tego powodu podczas przygotowań do przyszłych zim należy wziąć pod uwagę wrażliwość na zapotrzebowanie na gaz. W tym roku prognozę ENTSO gazu dotyczącą dostaw na zimę 2023/2024 12 uzupełniono przeglądem letnim i stwierdzono, że w przypadku całkowitego zakłócenia dostaw rosyjskiego gazu magazyny musiałyby być napełnione na poziomie 46 % na początku sezonu napełniania magazynów przy zmniejszeniu zapotrzebowania o 15 %, znacznych dostawach LNG i zwiększonych zdolnościach, aby osiągnąć wymagany poziom 90 % na początku okresu zimowego, w którym do ogrzewania wykorzystuje się gaz pod koniec września 2024 r. Na rys. 7 przedstawiono prognozy dotyczące napełniania magazynów w różnych scenariuszach dalszego zmniejszania zapotrzebowania, bez uszczerbku dla środków rynkowych lub politycznych, które można zastosować w celu osiągnięcia tego zmniejszenia, oparte na najnowszych dostępnych danych z badań rynku i przy założeniu całkowitego zakłócenia dostaw rosyjskiego gazu 13 . Scenariusze te zakładają, że pod koniec zimy (31 marca 2024 r.) magazyny będą napełnione na poziomie 49 %, biorąc pod uwagę wysokie poziomy magazynowania zgłoszone 16 grudnia 2022 r. i doświadczenia z 2023 r. (1 kwietnia 2023 r. średnia UE wynosiła 56 %). Średni poziom napełnienia magazynów w dniu 1 kwietnia okresu odniesienia 14 wynosił jednak 33 %. Należy również zauważyć, że w szeregu publikacji 15  wskazano, iż światowa produkcja gazu i zdolność skraplania nie wzrosną znacząco przed 2026 r., co oznacza, że dostępność gazu ziemnego prawdopodobnie pozostanie ograniczona do zimy 2026–2027.

Rys. 7: Miesięczne poziomy napełnienia magazynów w zależności od kontynuacji okresu zmniejszania zapotrzebowania

Uwaga: Na rysunku przedstawiono poziomy napełnienia magazynów na koniec każdego miesiąca.

Źródło: Główny ekonomista ENER na podstawie danych Eurostatu, AGSI oraz danych z badań rynku dotyczących przepływów gazu

Na rys. 7 przedstawiono trzy scenariusze:

·scenariusz zakładający brak dalszego zmniejszania zapotrzebowania: import rosyjskiego gazu zostaje zakłócony, a zmniejszanie zapotrzebowania na gaz nie trwa dłużej niż do 31 marca 2024 r. Doprowadziłoby to do spadku poziomu napełnienia magazynów do 64 %, znacznie poniżej celu na poziomie 90 % do dnia 1 listopada 2024 r., i całkowitego wyczerpania do lutego 2025 r.

·scenariusz zakładający dalsze zmniejszanie zapotrzebowania do listopada 2024 r.: import rosyjskiego gazu zostaje zakłócony i przy dalszym zmniejszaniu zapotrzebowania na gaz do listopada 2024 r. udaje się osiągnąć wyznaczony na listopad cel w zakresie magazynowania, a następnie gaz szybko się wyczerpuje, zmniejszając się do zaledwie około 10 % poziomu napełnienia do końca marca 2025 r. Zagrażałoby to zatem bezpieczeństwu dostaw gazu do UE na kolejną zimę 2025–2026;

·scenariusz zakładający kontynuację zmniejszania zapotrzebowania do marca 2025 r.: scenariusz, w którym import rosyjskiego zostaje zakłócony, a przy dalszym zmniejszaniu zapotrzebowania o 15 % poziomy napełnienia magazynów mieszczą się w wyznaczonym na listopad celu w zakresie magazynowania. Ponadto poziomy napełnienia magazynów wyniosłyby około 36 % do końca marca 2025 r. Można uznać, że jest to odpowiedni poziom przed sezonem napełniania magazynów w 2025 r.

W scenariuszach tych uwzględniono kluczowe elementy bezpieczeństwa dostaw gazu, takie jak ewolucja poziomów napełnienia magazynów w okresie zimowym oraz rozwój sytuacji w zakresie rosyjskich i ogólnoświatowych dostaw gazu. Ponadto należy wziąć pod uwagę, że oprócz wyżej wymienionych scenariuszy może wystąpić dodatkowa kulminacja czynników ryzyka pogorszenia sytuacji w zakresie bezpieczeństwa dostaw w UE, takich jak potencjalnie zwiększony światowy popyt na LNG i pewne odbicie popytu na gaz w przemyśle. Szczególnie istotna niepewność jest związana z pogodą, ponieważ chłodniejsza niż przeciętnie zima 2023/2024 lub 2024/2025 będzie miała znaczący wpływ na bezpieczeństwo dostaw gazu w UE. Zakładając spadek o 15 % i najwyższe zapotrzebowanie w każdym miesiącu w latach 2014–2021, roczne zapotrzebowanie mogłoby wzrosnąć o 28 mld m³. Prognoza ENTSO gazu dotycząca dostaw na zimę potwierdza, że w przypadku mroźnej zimy konieczne jest zmniejszenie zapotrzebowania o 15 %, aby sieć gazowa była w stanie zaspokoić zapotrzebowanie i osiągnąć napełnienie magazynów na poziomie co najmniej 30 %.

W związku z tym, chociaż UE ma ograniczony wpływ na zwiększenie światowych dostaw gazu, zarządzanie napełnieniem magazynów (wspierane przez zmiany wprowadzone rozporządzeniem w sprawie magazynowania gazu 16 w rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego i trajektorie magazynowania) i zmniejszenie zapotrzebowania okazały się skuteczne w zapewnianiu bezpieczeństwa dostaw gazu w UE od początku kryzysu. Pozostają one ważnymi narzędziami na wypadek, gdyby poziomy napełnienia magazynów osiągnęły nieadekwatny poziom przez pozostałą części zimy 2023–2024 lub gdyby urzeczywistniło się ryzyko pogorszenia sytuacji. Rynki reagują jednak na wzrost cen, co może ułatwić wystarczające zmniejszenie zapotrzebowania w przypadku urzeczywistnienia się ryzyka pogorszenia sytuacji.

Ponadto ACER podkreśla w swojej opinii 17 na temat prognozy ENTSO gazu dotyczącej dostaw na zimę 2023–2024: Urzeczywistnienie się [...] czynników ryzyka może doprowadzić do niedoboru dostaw [...]. Kolejnym krokiem byłoby wymuszone zmniejszenie zapotrzebowania na gaz, a przymusowe ograniczenie zapotrzebowania na gaz ze strony odbiorców innych niż podstawowi byłoby środkiem nadzwyczajnym stosowanym w ostateczności. ACER wzywa również do zachowania ciągłej czujności w odniesieniu do sytuacji w zakresie dostaw gazu oraz do monitorowania wdrażania rozporządzenia UE w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania na gaz. 

VI.Podsumowanie

Aby ograniczyć poważne ryzyko dla bezpieczeństwa dostaw w 2022 r., w kontekście REPowerEU, UE przyjęła rozporządzenie (UE) 2022/1369 w celu zmniejszenia zapotrzebowania na gaz o 15 %. W marcu 2023 r. UE postanowiła przedłużyć to ograniczenie na mocy rozporządzenia (UE) 2023/706, biorąc pod uwagę m.in. pilną potrzebę ponownego napełnienia magazynów i utrzymujące się napięcia na rynku spowodowane np. niedostateczną ilością dostępnej energii wodnej lub jądrowej. 

W niniejszym sprawozdaniu wskazano, że chociaż sytuacja w zakresie bezpieczeństwa dostaw poprawiła się dzięki ukierunkowanym inwestycjom i szeregowi środków – w tym przekroczeniu przez państwa członkowskie celu redukcji określonego w rozporządzeniu w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania – sytuacja pozostaje delikatna. Wynika to częściowo z faktu, że sytuacja na światowych rynkach gazu pozostaje nadal napięta i oczekuje się, że pozostanie taka do 2026 r., kiedy to zostaną uruchomione nowe zdolności skraplania. Istnieją jeszcze inne zagrożenia, które, jeżeli się urzeczywistnią, mogą przyczynić się do dalszego zaburzenia równowagi między podażą i popytem, takie jak dalsze możliwe zakłócenia w dostawach gazu, w tym wstrzymanie importu gazu z Rosji lub zakłócenia działania istniejącej infrastruktury krytycznej w sektorze gazu, odbicie popytu na LNG w Azji, mroźna zima i niskie poziomy magazynowania energii hydroelektrycznej. Szerszy krajobraz geopolityczny uległ ponadto dalszemu pogorszeniu, ponieważ konflikty zbrojne o dużej intensywności dotknęły wiele innych regionów zapewniających dostawy i tranzyt, takich jak Bliski Wschód i region Morza Czerwonego.

Zmniejszenie zapotrzebowania w znacznym stopniu przyczyniło się do wycofania w 2023 r. 65 mld m³ rosyjskiego gazu, co zostało osiągnięte głównie przez gospodarstwa domowe i sektor przemysłowy. Ponadto, aby zagwarantować wysoki poziom gotowości na zimę i zapewnić, aby państwa członkowskie wypełniły cel napełnienia magazynów na poziomie 90 % do dnia 1 listopada 2024 r., napełnienie magazynów w UE musi pozostać na wystarczająco wysokim poziomie przez całą zimę. W 2023 r., podobnie jak w 2022 r., zmniejszenie zapotrzebowania miało kluczowe znaczenie dla zakończenia zimy z odpowiednimi poziomami magazynowania i zapewnienia niezbędnej elastyczności latem, tak aby można było osiągnąć cel w zakresie magazynowania na poziomie 90 % przy jednoczesnym utrzymaniu cen na niższych poziomach i ograniczeniu ich zmienności. Zmniejszenie zapotrzebowania pomogło również w osiągnięciu celu w zakresie magazynowania w sierpniu, na długo przed listopadem. Doprowadziło to również do tego, że pod koniec lata 2023 r. uczestnicy rynku UE magazynowali gaz w Ukrainie, wzajemnie wzmacniając bezpieczeństwo dostaw gazu do UE i Ukrainy.

Ponadto należy wziąć pod uwagę rozporządzenie w sprawie zmniejszenia zapotrzebowania wraz ze skutkami rozporządzenia w sprawie magazynowania gazu. Oba elementy są częścią systemu bezpieczeństwa dostaw UE i wzajemnie się wzmacniają. Zmniejszenie zapotrzebowania na gaz dało państwom członkowskim i uczestnikom rynku niezbędną elastyczność, aby osiągnąć cele w zakresie magazynowania, jednocześnie chroniąc światowy rynek gazu, na którym podaż jest już i tak ograniczona, przed dodatkową presją.

Jeżeli sytuacja w zakresie dostaw pozostanie napięta lub jeszcze się pogorszy i zagrozi osiągnięciu celu w zakresie magazynowania na poziomie 90 % w listopadzie 2024 r., zmniejszenie zapotrzebowania będzie nadal odgrywać zasadniczą rolę w stabilizacji rynku gazu w 2024 r. i w późniejszych latach. 

(1)

Z prognozy Międzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) „World Energy Outlook 2023” [Światowa perspektywa energetyczna z na 2023 r.] wynika, że do 2023 r. spodziewane jest zainicjowanie prac w zakresie 250 mld m³/rok zdolności skraplania, z czego zdecydowana większość ma być gotowa dopiero w latach 2025–2027.

(2)

Przypadki znacznej zmienności cen miały miejsce np. po ogłoszeniu strajków w australijskich instalacjach LNG we wrześniu oraz po zakłóceniach funkcjonowania gazociągu Balticconnector i ataku Hamasu w październiku.

(3)

Sprawozdanie COM(2023) 173 i SWD(2023) 63 dotyczące przeglądu rozporządzenia (UE) 2022/1369.

(4)

  How to Avoid Gas Shortages in the European Union in 2023 [Jak uniknąć niedoborów gazu w Unii Europejskiej w 2023 r.] – analiza – MAE

(5)

  https://iea.blob.core.windows.net/assets/601bff14-5d9b-4fef-8ecc-d7b2e8e7449a/GasMarketReportQ12024.pdf .

(6)

  https://www.entsog.eu/outlooks-reviews#winter-outlooks-and-reviews .

(7)

Sprawozdanie COM(2023) 173.

(8)

Do tych 9 państw członkowskich UE należą: Belgia, Niemcy, Grecja, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Włochy, Węgry i Niderlandy. Analiza opiera się na publicznych danych przekazywanych wyłącznie przez krajowych operatorów systemów przesyłowych, które umożliwiają oszacowanie liczby przemysłowych i domowych odbiorców gazu. Uzupełniają ją dane Eurostatu dotyczące zużycia gazu na potrzeby wytwarzania energii elektrycznej.

(9)

Obliczenia ENER/CET na podstawie serii Eurostatu NRC_CHDD_M. Należy zauważyć, że Eurostat oblicza sumę dla UE jako ważoną przestrzennie (geograficzną) średnią danych dla poszczególnych państw członkowskich. W kontekście niniejszej analizy takie ważenie jest niewłaściwe. W związku z tym ponownie obliczono sumę UE jako średnią dla poszczególnych państw członkowskich, ważoną ich populacją (demo_gind).

(10)

Sprawozdawczość w zakresie zużycia gazu w sektorze energetycznym pozostaje w tyle za sprawozdawczością w zakresie całkowitego zużycia gazu. W związku z tym ramy czasowe obejmują jedynie okres od sierpnia 2022 r. do października 2023 r.

(11)

Bilans energetyczny z 2021 r.

(12)

  https://www.entsog.eu/outlooks-reviews#winter-outlooks-and-reviews

(13)

Założenia:

·Poziomy napełnienia magazynów na dzień 8 grudnia 2023 r. (91,3 %)

·Dostawy gazu (innego niż z Rosji) są średnią wartością w okresie od stycznia 2022 r. do października 2023 r.

·Brak dostaw rosyjskiego gazu od początku symulacji

·Dostawa LNG jest równa maksymalnej dostawie LNG w 2023 r.

·Średnie zapotrzebowanie na gaz w UE-27 jak w okresie odniesienia z zastosowaniem wskazanych procentowych ograniczeń

·Eksport do Szwajcarii, Ukrainy i Mołdawii na podstawie przepływów w latach 2022/2023.

(14)

Okres odniesienia obejmuje lata 2016–2021;

(15)

  Publikacja MAE , publikacja GIIGNL .

(16)

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/1032 z dnia 29 czerwca 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzeń (UE) 2017/1938 i (WE) nr 715/2009 w odniesieniu do magazynowania gazu.

(17)

  ACER_Opinion_11-2023_on_ENTSOG_Winter_Supply_Outlook_2023-2024.pdf (europa.eu)