Narażenie na działanie czynników rakotwórczych, mutagenów lub substancji reprotoksycznych podczas pracy

 

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Dyrektywa 2004/37/WE – ochrona przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy

JAKIE SĄ CELE DYREKTYWY?

• Dyrektywa określa minimalne wymogi Unii Europejskiej (UE) dotyczące ochrony pracowników przed zagrożeniem ich zdrowia i bezpieczeństwa wynikającym bądź mogącym wynikać z narażenia na działanie czynników rakotwórczych*, mutagenów* lub substancji reprotoksycznych* (łącznie jako CMR) w miejscu pracy, a także dotyczące zapobiegania takiemu zagrożeniu.
• Ustala ona szczególne wymagania minimalne oraz wartości dopuszczalne w tym zakresie.
• Była kilkakrotnie zmieniana, przy czym ostatnie zmiany zostały wprowadzone w 2022 r. dyrektywą (UE) 2022/431, na mocy której zakresem pierwotnej dyrektywy objęto substancje reprotoksyczne, a także dodano lub zmieniono wartości dopuszczalne narażenia dla określonych czynników rakotwórczych i mutagenów.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Zakres

• Dyrektywa ma zastosowanie do każdej substancji lub mieszaniny, która spełnia kryteria klasyfikacji jako czynnik rakotwórczy kategorii 1A lub 1B, jako substancja działająca mutagennie na komórki rozrodcze kategorii 1A lub 1B bądź jako czynnik działający szkodliwie na rozrodczość kategorii 1A lub 1B, określone w załączniku I do rozporządzenia (WE) nr 1272/2008 (zob. streszczenie).
• Ponadto ma ona zastosowanie do substancji, mieszaniny lub procesu, o których mowa w załączniku I do dyrektywy, a także do substancji lub mieszanin powstałych w wyniku procesów, o których mowa w tym załączniku, takich jak:
  • produkcja auraminy;
  • praca, w czasie której dochodzi do kontaktu z aromatycznymi policyklicznymi węglowodorami znajdującymi się w sadzy węglowej, smole, paku lub dymie;
  • praca, w czasie której dochodzi do kontaktu z pyłami, dymem i aerozolami powstałymi podczas wypalania i elektrycznego rafinowania surówek miedziowo-niklowych;
  • silne kwasowe procesy zachodzące przy produkcji alkoholu izopropylowego;
  • praca związana z kontaktem z pyłami drewna twardego;
  • praca, podczas której powstaje krzemionka krystaliczna-frakcja respirabilna;
  • praca wiążąca się z narażeniem przez skórę na działanie olejów mineralnych użytych wcześniej w silnikach spalinowych wewnętrznego spalania w celu smarowania i schładzania części ruchomych silnika;
  • praca związana z narażeniem na spaliny emitowane z silników Diesla.
• Dyrektywa nie ma zastosowania do pracowników, którzy narażeni są tylko na działanie promieniowania, objętych Traktatem ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej.
• Ma ona zastosowanie do pracowników narażonych na działanie azbestu, jeśli jej przepisy są bardziej korzystne dla bezpieczeństwa i higieny pracy niż przepisy zawarte w dyrektywie 2009/148/WE (zob. streszczenie).
• Dyrektywę 89/391/EWG (zob. streszczenie) stosuje się w pełni, bez wpływu na zastosowanie bardziej surowych i/lub szczegółowych przepisów zawartych w dyrektywie 2004/37/WE.

Określanie narażenia i ocena zagrożeń

• W przypadku każdej czynności, która może narażać pracownika na działanie CMR, określa się w sposób systematyczny charakter, stopień i czas trwania takiego kontaktu w celu umożliwienia oceny zagrożenia zdrowia i bezpieczeństwa pracownika oraz ustanowienia środków, które należy podjąć. Przy przeprowadzaniu oceny uwzględniane są wszystkie sposoby narażenia, w tym wchłanianie do skóry lub przez nią.
• Pracodawcy muszą zwrócić uwagę na szczególnie zagrożonych pracowników oraz rozważyć niezatrudnianie tych pracowników w miejscach, w których mogą być narażeni na działanie CMR.
• Pracodawcy udostępniają, na wniosek, właściwym organom odpowiednie informacje, na podstawie których sporządzili ocenę zagrożenia.

Obowiązki pracodawcy

• Zmniejszenie i zastąpienie. Pracodawcy muszą zmniejszyć ilość stosowanych CMR w miejscu pracy, szczególnie poprzez zastąpienie ich, w miarę istnienia technicznych możliwości, substancją, mieszaniną lub procesem, który podczas użytkowania jest bezpieczny lub jest mniej niebezpieczny dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników.
• Zapobieganie i zmniejszenie narażenia. Jeżeli wyniki oceny wykażą, że istnieje zagrożenie zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników, trzeba zapobiegać narażeniu pracowników. Jeżeli z przyczyn technicznych niemożliwe jest zastąpienie CMR substancją, która jest bezpieczna lub jest mniej niebezpieczna, pracodawca zapewnia, że CMR, w miarę istnienia technicznych możliwości, są wytwarzane i używane w systemie zamkniętym. Jeżeli z przyczyn technicznych jest to niemożliwe, pracodawca musi zapewnić, że narażenie na CMR jest zmniejszone do tak niskiego poziomu, na jaki pozwalają możliwości techniczne.
• Jeżeli z przyczyn technicznych niemożliwe jest używanie lub wytwarzanie progowej substancji reprotoksycznej w systemie zamkniętym, pracodawca zapewnia, aby zagrożenie związane z narażeniem pracowników na działanie tej substancji było ograniczone do minimum. Ma to również zastosowanie wobec substancji reprotoksycznych innych niż nieprogowe substancje reprotoksyczne i progowe substancje reprotoksyczne, dla których pracodawca, dokonując oceny zagrożeń, należycie uwzględnia możliwość, że nie istnieje bezpieczny poziom narażenia zdrowia pracownika, i wprowadza odpowiednie środki w tym zakresie.
• Narażenie na CMR nie może przekraczać wartości dopuszczalnych określonych w załączniku III.
• Wszędzie tam, gdzie używane są CMR, pracodawca musi stosować szereg środków wymienionych w dyrektywie, takich jak między innymi ograniczenie ilości używanych CMR, ograniczenie liczby pracowników narażonych na CMR i zaprojektowanie odpowiednich procesów pracy.

Informowanie właściwych organów

• Jeżeli wyniki oceny wykażą, że istnieje zagrożenie zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, pracodawca udostępnia, na wniosek, właściwym organom odpowiednie informacje na temat:
  • liczby narażonych pracowników;
  • podjętych środków zapobiegawczych;
  • prowadzonej działalności lub procesów przemysłowych, włącznie z powodami, dla których wykorzystywane są CMR.

Nieprzewidziane narażenie

• W razie nieprzewidzianych zdarzeń lub wypadków, które mogą spowodować nadmierne narażenie pracowników, pracodawca ma obowiązek odpowiednio powiadomić o tym swoich pracowników.
• Do czasu przywrócenia normalnej sytuacji poprzez usunięcie przyczyn występowania nadmiernego narażenia na zagrożonym terenie wolno pracować tylko tym pracownikom, którzy są niezbędni dla dokonania napraw i innych koniecznych prac. W takim przypadku:
  • obowiązkowe są ubrania ochronne i indywidualny sprzęt ochrony dróg oddechowych;
  • narażenie nie może być ciągłe i konieczny czas jego trwania, dla każdego pracownika, powinien być jak najkrótszy;
  • pracownikom bez środków ochronnych zabrania się wstępu na zagrożony teren.

Przewidywalne narażenie

• W przypadku niektórych czynności, takich jak konserwacja, kiedy zagrożenie można przewidzieć, i kiedy wykorzystano już wszystkie inne techniczne środki zapobiegawcze mające na celu zmniejszenie narażenia pracowników, pracodawca musi jak najbardziej skrócić czas trwania narażenia pracowników, a także zapewnić im ochronę poprzez wyposażenie ich w ubrania ochronne i indywidualne środki ochrony dróg oddechowych, których muszą używać tak długo, jak długo utrzymuje się nadmierne zagrożenie. Narażenie nie może być ciągłe i konieczny czas jego trwania, dla każdego pracownika, powinien być jak najkrótszy.
• Cały teren, na którym wykonuje się takie czynności, musi być wyraźnie oddzielony i oznaczony, a osobom niepowołanym należy zabronić wstępu na ten teren za pomocą innych środków.

Wstęp na teren zagrożenia

• Pracodawca zabrania wstępu na zagrożony teren osobom innym niż pracownicy, którzy ze względu na swoją pracę lub obowiązki muszą się na nim znajdować.

Higiena i ochrona osobista

• W przypadku wszystkich czynności, co do których zachodzi niebezpieczeństwo skażenia CMR, pracodawcy zobowiązani są do podjęcia następujących działań:
  • zapewnienie, by pracownicy nie jedli, nie pili oraz nie palili tytoniu na terenie, na którym występuje niebezpieczeństwo skażenia CMR;
  • wyposażenie pracowników w odpowiednie ubrania ochronne lub inne odpowiednie ubrania specjalne;
  • zapewnienie oddzielnych miejsc do przechowywania ubrań ochronnych i ubrań codziennych;
  • zapewnienie łazienek i urządzeń sanitarnych;
  • zapewnienie, by sprzęt ochronny był odpowiednio przechowywany, sprawdzany i czyszczony, w miarę możliwości przed, a obowiązkowo po każdym użyciu;
  • zapewnienie, by uszkodzony sprzęt był naprawiony lub wymieniony przed dalszym użyciem.
• Kosztów tych działań nie mogą ponosić pracownicy.

Informowanie i szkolenie pracowników oraz konsultacje z pracownikami

Pracodawcy zapewniają, aby:

• pracownicy i/lub ich przedstawiciele otrzymali odpowiednie i wyczerpujące szkolenie na podstawie wszystkich dostępnych informacji, szczególnie w postaci informacji i instrukcji dotyczących:
  • potencjalnych i dodatkowych zagrożeń zdrowia, w tym wynikających z palenia tytoniu,
  • środków zapobiegania narażeniu,
  • wymogów higieny,
  • sprzętu i ubrań ochronnych,
  • kroków, które powinni podjąć pracownicy, wliczając ratowników, w razie zagrożenia lub w celu zapobiegania zagrożeniu;
• szkolenie uaktualnia się, tak aby brać pod uwagę nowe lub zmienione zagrożenia, gdy pracownicy są lub mogą być narażeni na działanie nowych CMR lub na szereg różnych CMR, w tym tych zawartych w niebezpiecznych produktach leczniczych, lub w przypadku zmiany okoliczności związanych z pracą;
• szkolenia przeprowadza się okresowo w placówkach opieki zdrowotnej dla wszystkich pracowników narażonych na działanie CMR, w szczególności w przypadku używania nowych niebezpiecznych produktów leczniczych zawierających te substancje, oraz, w razie potrzeby, okresowo powtarza się je w innej placówce.

Pracodawcy informują pracowników o instalacjach i związanych z nimi pojemnikach zawierających CMR i zapewniają, aby wszystkie pojemniki, opakowania i instalacje zawierające CMR były wyraźnie i czytelnie oznakowane oraz aby umieszczono na nich wyraźnie widoczne znaki ostrzegawcze.

Jeżeli w załączniku IIIa wyznaczona jest dopuszczalna wartość biologiczna*, w przypadku kontaktu z danym CMR w miejscu pracy obowiązkowa jest kontrola zdrowia prowadzona zgodnie z procedurami ustanowionymi w tym załączniku. Pracowników informuje się o tym wymogu przed powierzeniem im zadania związanego z narażeniem na działanie danego CMR.

Podejmuje się odpowiednie środki, by zapewnić, że pracownicy i/lub wszyscy ich przedstawiciele:

• mogą sprawdzić, czy niniejsza dyrektywa jest stosowana, i mogą uczestniczyć w jej stosowaniu, szczególnie w odniesieniu do skutków, jakie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników będzie miał wybór, noszenie i używanie sprzętu oraz ubrań ochronnych, a także środków określonych przez pracodawcę w odniesieniu do przewidywalnego narażenia, bez uszczerbku dla odpowiedzialności pracodawcy za określenie skuteczności sprzętu i ubrań ochronnych oraz za ustalenie środków w odniesieniu do przewidywalnego narażenia;
• są niezwłocznie informowani o przypadkach nadmiernego narażenia, o ich przyczynach i o działaniach podjętych lub tych, które zostaną podjęte, dla przywrócenia normalnej sytuacji.

Należy podjąć środki zapewniające, by:

• pracodawca prowadził aktualny wykaz pracowników zajmujących się czynnościami, które stwarzają zagrożenie dla ich zdrowia lub bezpieczeństwa, wykazujący, w miarę dostępnych informacji, narażenie, jakiemu zostali poddani;
• lekarz i/lub właściwe organy, a także wszystkie inne osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo i higienę pracy miały dostęp do wspomnianego wykazu;
• każdy pracownik miał dostęp do informacji zawartych w wykazie, które go osobiście dotyczą;
• pracownicy i/lub wszyscy ich przedstawiciele mieli dostęp do zbiorowej anonimowej informacji;
• pracownicy i ich przedstawiciele byli konsultowani we wszystkich sprawach związanych z narażeniem na CMR oraz byli angażowani w te sprawy, zgodnie z dyrektywą 89/391/EWG.

Przepisy różne

Kontrola zdrowia

• Państwa członkowskie UE ustanawiają, zgodnie z prawem krajowym lub praktyką, rozwiązania mające na celu prowadzenie odpowiedniej kontroli zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, aby zapewnić, że każdy pracownik jest poddany, w razie potrzeby, odpowiedniej kontroli zdrowia przed narażeniem i w regularnych odstępach czasu po narażeniu, tak długo, jak jest to konieczne do zagwarantowania zdrowia. Lekarz lub właściwy organ odpowiedzialny za kontrolę zdrowia pracowników mogą wskazać, że kontrola zdrowia musi być kontynuowana po zakończeniu narażenia, tak długo, jak ich zdaniem jest to konieczne do zagwarantowania zdrowia danych pracowników.
• Te ustalenia dotyczące kontroli zdrowia muszą bezpośrednio pozwalać na zastosowanie środków higieny, zarówno indywidualnej, jak i zawodowej. W razie przeprowadzania kontroli zdrowia pracowników prowadzi się indywidualne rejestry medyczne. Lekarz lub właściwe organy proponują działania ochronne lub zapobiegawcze w stosunku do poszczególnych pracowników.
• Pracownikom należy udzielić informacji i porady na temat kontroli zdrowia, której mogą zostać poddani po zakończeniu narażenia.
• W przypadku stwierdzenia, że pracownik cierpi na zaburzenia, co do których można podejrzewać, że są wynikiem narażenia na działanie CMR, lub w razie stwierdzenia, że przekroczona została dopuszczalna wartość biologiczna, lekarz lub właściwy organ odpowiedzialny za kontrolę zdrowia pracowników mogą zażądać, aby inni pracownicy, którzy byli podobnie narażeni, zostali poddani kontroli zdrowia.
• Praktyczne zalecenia na temat kontroli zdrowia pracowników podane są w załączniku II.
• Wszystkie przypadki zachorowania na nowotwory, szkodliwego wpływu na funkcje seksualne i płodność u dorosłych pracowników płci męskiej i żeńskiej lub toksyczności rozwojowej u potomstwa, uznane zgodnie z prawem krajowym lub praktyką krajową za wynik zawodowego narażenia na CMR, zgłasza się właściwemu organowi. Państwa członkowskie uwzględniają te informacje w swoich sprawozdaniach przekazywanych Komisji Europejskiej na mocy dyrektywy 89/391/EWG.

Prowadzenie rejestrów

• W przypadku czynników rakotwórczych i mutagenów aktualny wykaz pracowników poddanych narażeniu, który pracodawca jest zobowiązany prowadzić, oraz indywidualne rejestry medyczne przechowuje się przez co najmniej 40 lat po zakończeniu narażenia.
• W przypadku substancji reprotoksycznych aktualny wykaz pracowników wykonujących czynności stwarzające zagrożenie dla ich zdrowia i bezpieczeństwa z powodu narażenia na te substancje oraz rejestry medyczne przechowuje się przez co najmniej pięć lat po ustaniu narażenia.
• Dokumenty te udostępnia się właściwym organom w przypadkach, gdy przedsiębiorstwo zaprzestanie działalności.

OD KIEDY DYREKTYWA MA ZASTOSOWANIE?

• Dyrektywa miała być transponowana do prawa krajowego do 31 grudnia 1992 r. Jej przepisy mają zastosowanie od 20 maja 2004 r.
• Dyrektywa zmieniająca (UE) 2022/431 ma być transponowana do prawa krajowego do 5 kwietnia 2024 r.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Dyrektywa 2004/37/WE – czynniki rakotwórcze i mutageny w miejscu pracy (Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy).

Dyrektywa 2004/37/WE kodyfikuje i zastępuje dyrektywę 90/394/EWG (oraz jej późniejsze zmiany), dyrektywę 97/42/WE i dyrektywę 1999/38/WE.

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNY DOKUMENT

Dyrektywa 2004/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy (szósta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 89/391/EWG) (wersja skodyfikowana) (Dz.U. L 158 z 30.4.2004, s. 50–76). Tekst opublikowany w sprostowaniu (Dz.U. L 229 z 29.6.2004, s. 23–34).

Kolejne zmiany dyrektywy 2004/37/WE zostały włączone do tekstu pierwotnego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

DOKUMENTY POWIĄZANE

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/148/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy (Dz.U. L 330 z 16.12.2009, s. 28–36).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz.U. L 353 z 31.12.2008, s. 1–1355).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz.U. L 183 z 29.6.1989, s. 1–8).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Ostatnia aktualizacja: 01.06.2022