1.

Rozpatrywany wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony przez Landgericht Erfurt (sąd krajowy w Erfurcie, Niemcy) w kontekście postępowania dotyczącego umowy o wyłączne zarządzanie prawami autorskimi (zwanej dalej „umową”) zawartej między Seven.One Entertainment Group GmbH, organizacją telewizyjną produkującą i nadającą „SAT.1 Gold” ( 2 ) w Niemczech (zwaną dalej „stroną powodową”), a Corint Media GmbH, organizacją zbiorowego zarządzania, która zajmuje się obroną i egzekwowaniem praw autorskich prywatnych kanałów telewizyjnych i stacji radiowych (zwaną dalej „stroną pozwaną”). Zgodnie z umową strona pozwana podjęła się obowiązku egzekwowania prawa strony skarżącej do otrzymania godziwej rekompensaty za dokonywane przez osoby fizyczne na użytek prywatny zwielokrotnianie utrwaleń jej programów. Strona pozwana twierdzi, że nie ma obowiązku egzekwować tego prawa, ponieważ chociaż krajowe prawo autorskie zezwala na kopiowanie na użytek prywatny utrwaleń programów, wyklucza jakiekolwiek powiązane z tym uprawnienie do rekompensaty.

2.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 lit. e) i art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE ( 3 ). W art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/29 przyznaje się organizacjom radiowym i telewizyjnym wyłączne prawo do zwielokrotniania utrwaleń ich programów. Na mocy art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 państwa członkowskie mogą przewidzieć ograniczenia w odniesieniu do prawa do zwielokrotniania określonego w art. 2 tej dyrektywy, ustanawiając wyjątek dotyczący kopii na użytek prywatny. Wyjątek ten ma zastosowanie do zwielokrotniania na dowolnych nośnikach dokonywanego przez osobę fizyczną do prywatnego użytku ( 4 ), pod warunkiem że podmioty praw autorskich otrzymają godziwą rekompensatę. W swoim wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Landgerichts Erfurt (sąd krajowy w Erfurcie) dąży do ustalenia, czy prawo krajowe może ustanawiać wyjątek dotyczący kopii na użytek prywatny w odniesieniu do zwielokrotniania utrwaleń programów przy jednoczesnym wyłączeniu prawa organizacji radiowych i telewizyjnych do otrzymania godziwej rekompensaty. Sąd odsyłający zwraca się w szczególności z pytaniem, czy wyłączenie godziwej rekompensaty może być uzasadnione faktem, że jako producenci programów telewizyjnych pewne organizacje radiowe i telewizyjne są uprawnione do rekompensaty za kopiowanie na użytek prywatny ich programów telewizyjnych wyprodukowanych przez nie same ( 5 ).

3.

Artykuł 2 dyrektywy 2001/29, zatytułowany „Prawo do zwielokrotniania utworu”, stanowi:

„Państwa członkowskie przewidują wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania bezpośredniego lub pośredniego, tymczasowego lub stałego zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo:

4.

Artykuł 5, zatytułowany „Wyjątki i ograniczenia”, stanowi:

„[…]

2.   Państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątki lub ograniczenia w odniesieniu do prawa do zwielokrotniania określonego w art. 2, w następujących przypadkach:

[…]

5.

Paragraf 53 ust. 1 Gesetz über Urheberrecht und verwandte Schutzrechte – Urheberrechtsgesetz (ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) z dnia 9 września 1965 r. ( 6 ), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „UrhG”), znajdujący się w rozdziale 6 części 1 UrhG, stanowi:

„Dozwolone jest sporządzanie przez osobę fizyczną pojedynczych kopii utworu do prywatnego użytku na dowolnym nośniku, o ile kopie te nie służą bezpośrednio ani pośrednio celom zarobkowym oraz o ile oryginał nie został wyprodukowany lub udostępniony w sposób oczywiście nielegalny. Osoba uprawniona do sporządzania kopii może także zlecić wykonanie kopii osobie trzeciej w zakresie, w jakim kopia sporządzana jest nieodpłatnie, lub w zakresie, w jakim kopie wykonywane są na papierze lub podobnym nośniku przy użyciu dowolnej techniki fotograficznej lub innego procesu przynoszącego podobny skutek”.

6.

Zgodnie z § 54 ust. 1 UrhG:

„Jeżeli ze względu na charakter utworu można oczekiwać dozwolonego zwielokrotniania zgodnie z § 53 ust. 1 lub ust. 2 lub §§ 60a–60f, autor utworu ma prawo do otrzymania godziwego wynagrodzenia od producenta urządzeń lub nośników przechowywania danych, których typ jest wykorzystywany do takiego zwielokrotniania samodzielnie lub w połączeniu z innymi urządzeniami, nośnikami przechowywania danych lub akcesoriami”.

7.

Zgodnie z § 87 UrhG:

„1)   Organizacje radiowe i telewizyjne mają wyłączne prawo do:

[…]

4)   § 10 ust. 1 i przepisy rozdziału 6 części 1, z wyłączeniem § 47 ust. 2 zdanie drugie i § 54 ust. 1, stosuje się odpowiednio.

[…]”.

8.

Strona powodowa podnosi, że strona pozwana musi egzekwować wynikające z umowy prawo strony powodowej do tzw. opłaty od czystych nośników, stanowiącej rekompensatę za szkodę spowodowaną kopiowaniem na użytek prywatny na podstawie wyjątku przewidzianego w § 53 ust. 1 UrhG. Strona powodowa twierdzi, że kopiowanie na użytek prywatny ma na nią „znaczący wpływ”, w szczególności za sprawą nagrywania jej kanału przy użyciu internetowych rejestratorów wideo. W odpowiedzi strona pozwana twierdzi, że nie może zastosować się do żądania strony powodowej, ponieważ § 87 ust. 4 UrhG wyłącza organizacje radiowe i telewizyjne z pobierania opłaty od czystych nośników przewidzianej w § 54 ust. 1 UrhG.

9.

Sąd odsyłający uważa, że na mocy art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/29 i § 87 ust. 1 pkt 2 UrhG organizacjom radiowym i telewizyjnym przysługuje wyłączne prawo do zwielokrotniania utrwaleń ich programów. Przepisy § 87 ust. 4 i § 53 ust. 1 UrhG ograniczają wspomniane prawo do zwielokrotniania wskutek stosowania wyjątku dotyczącego kopiowania na użytek prywatny bez jednoczesnego ustanowienia prawa do rekompensaty. Z tego względu § 87 ust. 4 UrhG ( 7 ) może być niezgodny z art. 2 lit. e) i art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29. Sąd odsyłający przytacza orzecznictwo Trybunału, zgodnie z którym wyjątek dotyczący kopii na użytek prywatny przyjęty na podstawie prawa krajowego może ograniczać wyłączne prawo do zwielokrotniania tylko wtedy, gdy podmiotowi praw autorskich wypłaca się godziwą rekompensatę ( 8 ). Jeżeli wyłączenie prawa do godziwej rekompensaty na podstawie prawa krajowego jest zgodne z dyrektywą 2001/29, wówczas „opłata od czystych nośników” nie jest należna na mocy umowy, a sąd odsyłający powinien oddalić wniesione powództwo. Jeżeli jednak wyłączenie jest niezgodne z dyrektywą 2001/29, powództwo strony powodowej zasługuje na uwzględnienie, ponieważ zgodnie z umową strona pozwana ma obowiązek pobierać opłatę od czystych nośników w imieniu strony powodowej.

10.

Sąd odsyłający jest zatem zdania, że wyłączenie organizacji radiowych i telewizyjnych z prawa do godziwej rekompensaty jest nieuzasadnione. Wyłączenia tego nie uzasadnia fakt, że organizacje radiowe i telewizyjne mogą mieć prawo do godziwej rekompensaty ze względu na ich status producenta filmowego na podstawie art. 2 lit. d) dyrektywy 2001/29. Sąd odsyłający zauważa, że wiele kanałów telewizyjnych prywatnych organizacji radiowych i telewizyjnych emituje głównie produkcje zlecone przedsiębiorstwom trzecim, a prawo producenta filmowego zazwyczaj przysługuje przedsiębiorstwom produkcyjnym, a nie organizacjom radiowym i telewizyjnym. W każdym razie nadawcy programów radiowych nie produkują filmów. Ponadto sąd odsyłający uważa, że wyłączenie organizacji radiowych i telewizyjnych z opłaty od czystych nośników może być sprzeczne z zasadą równego traktowania wynikającą z art. 20 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”). Powstaje również kwestia, czy wyłączenie to, jako ograniczające swobodę nadawania, nie jest sprzeczne z art. 11 karty, dotyczącym wolności wypowiedzi.

11.

W tych okolicznościach Landgericht Erfurt (sąd krajowy w Erfurcie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

12.

Strona powodowa, rządy niemiecki, włoski i austriacki oraz Komisja Europejska przedstawiły uwagi na piśmie. Strona powodowa, strona pozwana, rząd niemiecki i austriacki oraz Komisja przedstawiły stanowiska ustnie i odpowiedziały na pytania Trybunału podczas rozprawy w dniu 29 marca 2023 r.

13.

Sąd odsyłający dąży za pośrednictwem swoich pytań do ustalenia, czy art. 2 lit. e) i art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 stoją na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie ustanowiło wyjątek dotyczący kopii na użytek prywatny w odniesieniu do wyłącznego prawa organizacji radiowych i telewizyjnych do zwielokrotniania utrwaleń ich programów przy jednoczesnym wyłączeniu prawa do godziwej rekompensaty z tytułu tego kopiowania.

14.

Strona powodowa, strona pozwana i Komisja podnoszą, że organizacje radiowe i telewizyjne nie mogą być wyłączone z prawa do godziwej rekompensaty, o którym mowa w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29, ponieważ kopiowanie na użytek prywatny wyrządza im szkodę, która nie jest niewielka. Strona powodowa i strona pozwana zauważają, że kopiowanie programów na użytek prywatny przy użyciu urządzeń stacjonarnych i serwisów internetowych jest powszechne i powoduje znaczne szkody dla organizacji radiowych i telewizyjnych. Usługi korzystania z mediatek oferowane przez organizacje radiowe i telewizyjne lub ich działających komercyjnie licencjobiorców są mniej atrakcyjne, ponieważ użytkownicy mogą korzystać z własnych kopii prywatnych bez ponoszenia opłaty. Organizacje radiowe i telewizyjne tracą również przychody z reklam, ponieważ odbiorcy rejestrujący programy często nie oglądają ich na żywo. Strona powodowa i strona pozwana zauważyły podczas rozprawy, że prawo niemieckie nie przewiduje wyłączenia z prawa do otrzymania godziwej rekompensaty żadnej innej kategorii podmiotów praw autorskich. Nie wymaga się też od podmiotów praw autorskich, którym wypłaca się rekompensatę, wykazania istnienia szkody w ujęciu pieniężnym ani jej określenia ilościowego. Strona pozwana dodaje, że w jej ocenie kopiowanie na użytek prywatny szkodzi organizacjom radiowym i telewizyjnym samo w sobie.

15.

Strona powodowa uważa, że prawo do zwielokrotniania przysługujące producentom na podstawie art. 2 lit. d) dyrektywy 2001/29 jest odrębne od prawa przysługującego organizacjom radiowym i telewizyjnym na podstawie jej art. 2 lit. e). W wielu przypadkach organizacje radiowe i telewizyjne, w szczególności nadawcy programów radiowych, nie produkują filmów. Fakt, że w rzadkich przypadkach organizacje radiowe i telewizyjne produkują również filmy, nie uzasadnia wyłączenia prawa do rekompensaty za kopiowanie na użytek prywatny. Wyłączenie organizacji radiowych i telewizyjnych z opłaty od nośników na użytek prywatny stanowi zatem nieuzasadnioną dyskryminację. Stanowi ono ponadto naruszenie wolności wypowiedzi i informacji, o której mowa w art. 11 karty, a także prawa własności chronionego w art. 17 karty.

16.

Rządy niemiecki i austriacki utrzymują, że z prawa do rekompensaty za kopiowanie na użytek prywatny można wyłączyć pewną kategorię podmiotów praw autorskich, jeżeli ze względu na nieodłączne cechy charakterystyczne tej kategorii lub sposób korzystania z tych praw podmioty praw autorskich ponoszą jedynie niewielką szkodę ( 9 ). Podkreślają one, że art. 2 lit. e) dyrektywy 2011/29 chroni „wykonanie techniczno‑organizacyjne, które materializuje się w programie” i że treść programów nie jest przedmiotem prawa przysługującego organizacji radiowej i telewizyjnej na podstawie tego przepisu. Zwielokrotnianie tej treści należy zatem odróżnić od zwielokrotnienia programu lub sygnału, za pomocą którego jest on transmitowany ( 10 ). Według tych rządów podstawową działalnością lub tradycyjnym modelem gospodarczym organizacji radiowych i telewizyjnych jest publiczne udostępnianie utrwaleń ich programów. Twierdzą oni, że organizacje radiowe i telewizyjne nie ponoszą bezpośrednich strat gospodarczych wynikających z kopiowania programów, ponieważ takie kopiowanie nie ogranicza odbioru programów, a więc ich siły reklamowej. Uważają również, że nie istnieją wiarygodne dowody, które świadczyłyby o bezpośredniej szkodzie dla świadczonych przez organizacje radiowe i telewizyjne usług mediatek. Rząd austriacki twierdził na rozprawie, że wraz z nadejściem usług transmisji strumieniowej obserwuje się ograniczenie kopiowania programów.

17.

Rząd włoski zauważa, że wyłączenie organizacji radiowych i telewizyjnych z prawa do godziwej rekompensaty, w sytuacji gdy nie mają one wkładu twórczego w opracowanie utworu pierwotnego, nie stanowi dyskryminacji i może być uzasadnione powołaniem się na motywy 9 i 35 oraz art. 2 i 3 dyrektywy 2001/29. Ten sam rząd uważa jednak, że rekompensata przysługuje, gdy organizacje radiowe i telewizyjne, niezależnie od braku wkładu twórczego, odgrywają decydującą rolę w doprowadzeniu do wyprodukowania utworu audiowizualnego, w szczególności poprzez finansowanie jego produkcji. Z kolei, gdy organizacje radiowe i telewizyjne nabywają prawa do zwielokrotniania w drodze negocjacji, godziwa rekompensata nie przysługuje, ponieważ nie przyczyniają się one w sposób decydujący do stworzenia utworu.

18.

Artykuł 2 dyrektywy 2001/29 nakłada na państwa członkowskie obowiązek przyznania twórcom i podmiotom określonych praw pokrewnych wyłącznego prawa do zezwalania na zwielokrotnianie ich utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną lub do zabraniania takiego zwielokrotniania ( 11 ). Jak wynika z tytułu dyrektywy 2001/29, wprowadza ona harmonizację niektórych aspektów prawa autorskiego sensu stricto i praw pokrewnych, aby – między innymi – chronić i wspierać doskonalenie i sprzedaż nowych produktów i usług w społeczeństwie informacyjnym ( 12 ).

19.

Zgodnie z art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/29 państwa członkowskie muszą przewidzieć wyłączne prawo organizacji radiowych i telewizyjnych do zezwalania na zwielokrotnianie lub zabraniania go w odniesieniu do utrwaleń ich programów. Wyłączne prawo do zwielokrotniania wynikające z art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/29 chroni „utrwalenia”, a nie treść programów. W tym względzie Trybunał orzekł w wyroku w sprawie Football Association Premier League i in. ( 13 ), że autorzy mogą powoływać się na swoje prawa autorskie do utworów wykorzystywanych w ramach programów ( 14 ). Prawo organizacji radiowych i telewizyjnych do zwielokrotniania utrwalenia ich programów wynikające z art 2 lit. e) dyrektywy 2001/29 należy również odróżnić od ich wyłącznego prawa zezwalania na utrwalanie ich programów lub zakazywania tego utrwalania ( 15 ), przysługującego im na podstawie art. 7 ust. 2 dyrektywy 2006/115/WE ( 16 ). Ponadto, jak zauważyła Komisja podczas rozprawy, prawo organizacji radiowych i telewizyjnych do zwielokrotniania wynikające z art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/29 jest odrębne i różne od ich prawa do podawania do publicznej wiadomości utrwaleń ich programów na podstawie art. 3 ust. 2 lit. d) tej dyrektywy.

20.

Wynika z tego, że wszystkie te prawa istnieją równolegle i że wprowadzenie ograniczenia lub wyjątku od jednego prawa nie oznacza koniecznie ograniczenia innego ( 17 ). Tytułem przykładu: wyjątek dotyczący kopii na użytek prywatny na podstawie art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 nie ma zastosowania do prawa organizacji radiowych i telewizyjnych do publicznego udostępniania utrwaleń ich programów ( 18 ).

21.

Według sądu odsyłającego w § 87 ust. 1 pkt 2 UrhG transponowano wyłączne prawo organizacji radiowych i telewizyjnych do zwielokrotniania utrwaleń ich programów, o którym mowa w art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/29. Prawidłowość tej transpozycji i stosowanie tego przepisu krajowego nie są przedmiotem sporu w niniejszym postępowaniu, w którym skupiono się raczej na transpozycji do prawa niemieckiego przewidzianego w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 wyjątku od wyłącznego prawa do zwielokrotniania przewidzianego w art. 2 lit. e) tej dyrektywy. W § 54 ust. 1 UrhG przewiduje się zapłatę „godziwej rekompensaty” w postaci „opłaty od nośników na użytek prywatny” należnej od producentów urządzeń i nośników do przechowywania wykorzystywanych do sporządzania zwielokrotnień dozwolonych między innymi na podstawie § 53 ust. 1 UrhG ( 19 ). Jak wskazano wcześniej, § 53 ust. 1 UrhG przewiduje w tej kwestii wyjątek dotyczący kopii na użytek prywatny między innymi w odniesieniu do utrwaleń programów. W § 87 ust. 4 UrhG wyłączono jednak organizacje radiowe i telewizyjne z prawa do godziwej rekompensaty.

22.

Zgodnie z art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątek lub ograniczenie względem wyłącznego prawa do zwielokrotniania, o którym mowa w art. 2 tej dyrektywy, w odniesieniu do zwielokrotniania dokonywanego przez osoby fizyczne na użytek prywatny, pod warunkiem że podmioty tego wyłącznego prawa otrzymają godziwą rekompensatę. Określa się to często mianem „wyjątku dotyczącego kopii na użytek prywatny”.

23.

Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że choć skorzystanie z art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 jest opcjonalne, państwa członkowskie, decydując się na jego wdrożenie, muszą zagwarantować podmiotom praw autorskich skuteczny pobór godziwej rekompensaty ( 20 ). Artykuł 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 stanowi, że wyjątek dotyczący kopii na użytek prywatny ma zastosowanie „pod warunkiem że podmioty praw autorskich otrzymają godziwą rekompensatę”. Przepis ten nie zawiera rozróżnienia odnoszącego się do pięciu kategorii podmiotów praw autorskich ( 21 ) opisanych w art. 2 dyrektywy 2001/29 ( 22 ). Literalna wykładnia art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 skutkuje tym, że prawo do godziwej rekompensaty przysługuje wszystkim pięciu kategoriom podmiotów praw autorskich wymienionym w jej art. 2, bez dokonywania jakiegokolwiek rozróżnienia między nimi.

24.

W art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 nie określono jednak parametrów ( 23 ) wypłaty godziwej rekompensaty, a państwa członkowskie dysponują szerokim zakresem swobody przy określaniu takich parametrów ( 24 ). Jak wynika z motywów 35 i 38 dyrektywy 2001/29 ( 25 ), podstawę prawa do rekompensaty stanowi co do zasady istnienie szkody po stronie podmiotów praw autorskich ( 26 ). Artykuł 5 ust. 5 dyrektywy 2001/29 stanowi również, że wprowadzenie wyjątku dotyczącego kopii na użytek prywatny nie może powodować nieuzasadnionej szkody dla uzasadnionych interesów podmiotów praw autorskich ( 27 ). Rekompensata zawyżająca ( 28 ) lub zaniżająca szkodę wyrządzoną podmiotom praw autorskich wskutek kopiowania na użytek prywatny jest zatem niezgodna ze sprawiedliwą równowagą, jaką należy zachować między interesami podmiotów praw autorskich, gwarantowanymi art. 17 ust. 2 karty, a interesami i prawami podstawowymi użytkowników przedmiotów objętych ochroną, w szczególności wolnością wypowiedzi i informacji chronioną na mocy art. 11 karty wraz z interesem publicznym ( 29 ). Państwa członkowskie nie są zobowiązane do zapewnienia przysługiwania rekompensaty, jeżeli szkoda poniesiona przez podmioty praw autorskich jest niewielka ( 30 ). Wymóg zapłaty i poziom godziwej rekompensaty wiąże się zatem nierozerwalnie z istnieniem i stopniem szkody poniesionej przez podmiot praw autorskich wskutek kopiowania na użytek prywatny ( 31 ).

25.

Z utrwalonego orzecznictwa wynika zatem, że to osoba kopiująca na swój użytek prywatny ma obowiązek, co do zasady, zrekompensować szkodę wyrządzoną podmiotowi praw autorskich. Ponadto zgodnie z art. 3 lit. h) dyrektywy 2014/26/EU ( 32 ) kwoty wynikające z prawa do rekompensaty pobierane przez organizację zbiorowego zarządzania w imieniu podmiotów praw autorskich stanowią przychody z praw autorskich lub pokrewnych.

26.

Chociaż Trybunał zgadza się, że systemy wynagradzania za kopie na użytek prywatny mogą być nieprecyzyjne ( 33 ) i że rekompensata może być przyznawana w formie pośredniej ( 34 ), nie uzasadnia to wykluczenia całej kategorii podmiotów praw autorskich z prawa do godziwej rekompensaty, w sytuacji gdy ponoszą one szkodę ( 35 ). Istnienie i rozmiar takiej szkody jest kwestią faktyczną, której, co do zasady, nie można wykluczyć ani pominąć z mocy prawa, chyba że istnieją przekonujące dowody, które świadczą o tym, że dana kategoria podmiotów praw autorskich nie ponosi w wyniku kopiowania na użytek prywatny szkody większej niż niewielka. Do sądu odsyłającego należy sprawdzenie, czy organizacje radiowe i telewizyjne, takie jak strona powodowa, faktycznie ponoszą szkodę wynikającą z kopiowania utrwaleń ich programów na użytek prywatny.

27.

Strona powodowa i strona pozwana twierdzą, że organizacje radiowe i telewizyjne ponoszą szkodę między innymi w wyniku kopiowania na użytek prywatny, ponieważ stoją w obliczu nieuczciwej konkurencji na rynku usług mediateki, a sytuacja ta ma wpływ na ich przychody z reklam ( 36 ). Rządy niemiecki i austriacki stanowczo kwestionują to stwierdzenie. Należy podkreślić w tym względzie, że wbrew twierdzeniom tych rządów ocena szkody wyrządzonej organizacjom radiowym i telewizyjnym nie ogranicza się do tzw. działalności podstawowej, która obejmuje podawanie do wiadomości publicznej utrwaleń ich programów chronionych na podstawie art. 3 ust. 2 lit. d) dyrektywy 2001/29. Chociaż organizacje radiowe i telewizyjne mogą z perspektywy komercyjnej prowadzić „działalność podstawową”, mimo wszystko przysługuje im pełnia praw wynikających z dyrektywy 2001/29, każdorazowo z zastrzeżeniem wyjątków i ograniczeń przewidzianych w jej art. 5. Organizacjom radiowym i telewizyjnym przysługują odrębne prawa na mocy, odpowiednio, art. 2 lit. e) i art. 3 ust. 2 lit. d) dyrektywy 2001/29. Z uwagi na wyraźną wolę prawodawcy Unii, jaką było ustanowienia tych odrębnych, samodzielnych praw, nie jest możliwe zatarcie rozróżnienia między nimi.

28.

Jednoznaczne sformułowania, jakimi posłużono się w art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/29 w celu przyznania praw, nie mogą być zmieniane ani osłabiane przez nieprawidłowe stosowanie lub rozszerzenie ( 37 ) wyjątku przewidzianego w art. 5 ust. 2 lit. b) tej dyrektywy ( 38 ). Prawo organizacji radiowych i telewizyjnych do godziwej rekompensaty nie może być również podważane poprzez sztuczne klasyfikowanie lub zacieśnianie sposobu korzystania przez wspomniane organizacje z tych przyznanych im na podstawie art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/29 praw.

29.

Wbrew uwagom rządu włoskiego w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 nie uzależnia się wypłaty godziwej rekompensaty od „oryginalności” lub „twórczego charakteru” przedmiotu chronionego przez art. 2 tej dyrektywy ( 39 ). Godziwa rekompensata jest uzależniona zarówno od dozwolonego kopiowania na użytek prywatny przedmiotu objętego ochroną na podstawie art. 2 dyrektywy 2001/29, jak i istnienia szkody poniesionej przez podmiot praw autorskich. Przewidziane w art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29 prawo autorów do zwielokrotniania ich utworów wymaga, aby przedmiot był oryginalny i stanowił wyraz własnej twórczości intelektualnej jego autora ( 40 ). Nie nałożono takiego wymogu w odniesieniu do praw pokrewnych przysługujących organizacjom radiowym i telewizyjnym na podstawie art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/29 lub producentom fonogramów lub filmów na podstawie jej art. 2 lit. c) i d). Artykuł 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 należy zatem stosować z poszanowaniem zasady równego traktowania, ujętej w art. 20 karty, zgodnie z którą porównywalne sytuacje nie mogą być traktowane w sposób odmienny, a sytuacje odmienne nie mogą być traktowane w sposób jednakowy, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione ( 41 ).

30.

Bez znaczenia jest też fakt, że organizacje radiowe i telewizyjne mogą otrzymywać godziwą rekompensatę z tytułu kopiowania na użytek prywatny filmów, których są producentami. Każde z wyłącznych praw przewidzianych w art. 2 lit. d) i e) dyrektywy 2001/29 jest odrębne i odmienne. Zgodnie z art. 5 ust. 2 lit. b) tej dyrektywy godziwa rekompensata jest, co do zasady, należna z tytułu kopiowania na użytek prywatny w odniesieniu przedmiotu chronionego każdym z tych praw. Zwielokrotnianie utrwalenia programu może zatem prowadzić do powstania odrębnych i niezależnych praw do godziwej rekompensaty dla organizacji radiowych i telewizyjnych na podstawie art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 ( 42 ).

31.

Zważywszy, że sąd odsyłający dąży do uzyskania wykładni dyrektywy w kontekście sporu między dwiema spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością ( 43 ), należy, w świetle uwag Komisji ( 44 ), zbadać możliwość zastosowania ewentualnego orzeczenia Trybunału.

32.

Zasada pierwszeństwa prawa Unii między innymi wymaga, aby sądy krajowe dokonywały wykładni przepisów krajowych w możliwie najszerszym zakresie w taki sposób, aby były one zgodne z prawem Unii. To na sądzie odsyłającym ciąży zatem obowiązek zbadania w szczególności, czy § 87 ust. 4 UrhG można nadać wykładnię zgodną z art. 2 lit. e) i art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29. Wymaganie to ograniczone jest jednak ogólnymi zasadami prawa, do których należy wymóg, by wykładni przepisów prawa krajowego nie dokonywać contra legem ( 45 ).

33.

Nie przesądzając o ostatecznej wykładni prawa krajowego, której dokonanie należy do sądu odsyłającego, należy zauważyć, że we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym stwierdzono, że „na mocy krajowego prawa autorskiego organizacje radiowe i telewizyjne są całkowicie wyłączone z prawa do rekompensaty”. Wydaje się zatem niepewne, czy sąd odsyłający będzie w stanie dokonać wykładni odpowiednich przepisów prawa krajowego, w szczególności § 87 ust. 4 UrhG, w taki sposób, aby były one zgodne z art. 2 lit. e) i art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29.

34.

Gdy sąd odsyłający nie jest w stanie przyjąć zgodnej z prawem Unii wykładni prawa krajowego, z zasady pierwszeństwa prawa Unii wynika wymóg, aby sąd odsyłający w zawisłej przez nim sprawie odstąpił od stosowania przepisu prawa krajowego sprzecznego z mającym zastosowanie przepisem dyrektywy 2001/29, który ma bezpośredni skutek ( 46 ).

35.

Moim zdaniem taki bezpośredni skutek mają zarówno art. 2 lit. e), jak i art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29.

36.

Prawo do zwielokrotniania zdefiniowano w art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/29 w sposób jasny i jednoznaczny ( 47 ). Jest ono bezwarunkowe, a jego wdrożenie i skutki nie są uzależnione od przyjęcia przez państwa członkowskie środków w żadnej szczególnej formie. Wynika z tego, że art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/29 stanowi środek pełnej harmonizacji wyłącznego prawa organizacji radiowych i telewizyjnych do zwielokrotniania utrwaleń ich programów, a państwa członkowskie nie dysponują żadnym zakresem uznania przy wdrażaniu tego przepisu ( 48 ).

37.

Artykułem 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 jednoznacznie nałożono na państwa członkowskie, które zdecydują się wdrożyć wyjątek dotyczący kopii na użytek prywatny, bezwarunkowy i precyzyjny obowiązek zapewnienia podmiotom praw autorskich godziwej rekompensaty ( 49 ). Chociaż w dyrektywie 2001/29 nie przedstawiono szczegółowo elementów systemu godziwej rekompensaty, a państwa członkowskie dysponują szerokim zakresem uznania w tym kontekście, obowiązek zapewnienia podmiotom praw autorskich godziwej rekompensaty ma bezpośredni skutek. Podmiot uprawniony do zwielokrotniania powinien mieć „z mocy samego prawa, bezpośrednio i na zasadzie nabycia pierwotnego, prawo do godziwej rekompensaty, o którym mowa w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29, z tytułu wyjątku tzw. zwielokrotnienia na użytek prywatny” i „musi »koniecznie« otrzymywać tę rekompensatę” ( 50 ).

38.

W niniejszej sprawie powstaje pytanie, czy strona powodowa może powołać się na art. 2 lit. e) i art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 w postępowaniu przeciwko stronie pozwanej, aby doprowadzić do uchylenia norm krajowych sprzecznych z tymi przepisami dyrektywy. Z art. 288 TFUE akapit trzeci wynika, że dyrektywami samymi w sobie nie można nakładać obowiązków na jednostki, a zatem nie można się na nie jako takie powołać w postępowaniach przeciwko jednostkom przed sądem krajowym. Nawet jasne, precyzyjne i bezwarunkowe przepisy dyrektywy, takie jak te zawarte w art. 2 lit. e) i art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29, nie pozwalają sądowi krajowemu na odstąpienie od stosowania przepisu prawa krajowego, który jest z sprzeczny z takim przepisem dyrektywy, jeżeli w wyniku tego odstąpienia zostałby nałożony na jednostkę dodatkowy obowiązek ( 51 ).

39.

Na dyrektywę można jednak powołać się, występując przeciwko państwu członkowskiemu, niezależnie od tego, w jakim charakterze ono działa. Sąd krajowy jest bowiem zobowiązany odstąpić od stosowania przepisu krajowego sprzecznego z dyrektywą wówczas, gdy dyrektywa ta jest powoływana wobec państwa członkowskiego, organów jego administracji, w tym władz lokalnych, lub instytucji i podmiotów, które podlegają zwierzchnictwu lub kontroli państwa lub którym państwo członkowskie powierzyło wykonywanie zadania leżącego w interesie publicznym i które dysponują w tym celu uprawnieniami wykraczającymi poza normy obowiązujące w stosunkach między jednostkami ( 52 ).

40.

Podczas rozprawy zarówno strona pozwana, jak i rząd niemiecki potwierdziły, że strona pozwana jest organizacją zbiorowego zarządzania, której przyznano ustawą szczególne uprawnienia, i że musi ona działać w interesie publicznym. Wynika z tego, że jeżeli sąd odsyłający uzna, że nie jest w stanie dokonać wykładni § 87 ust. 4 UrhG zgodnej z art. 2 lit. e) i art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29, strona powodowa może powołać się na te przepisy w sporze ze stroną pozwaną w celu skłonienia sądu do odstąpienia od stosowania § 87 ust. 4 UrhG.

41.

W świetle powyższych rozważań proponuję, aby na pytania zadane przez Landgericht Erfurt (sąd krajowy w Erfurcie, Niemcy) Trybunał odpowiedział w następujący sposób:

Artykuł 2 lit. e) i art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/29/WE z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym

należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie ustanawiało wyjątek dotyczący kopii na użytek prywatny w odniesieniu do wyłącznego prawa organizacji radiowych i telewizyjnych do zwielokrotniania utrwaleń ich programów, wykluczając jednocześnie prawo do godziwej rekompensaty z tytułu takiego kopiowania, jeżeli powoduje ono szkodę większą niż niewielka. Nie ma znaczenia fakt, że organizacje radiowe i telewizyjne mogą być uprawnione do otrzymania godziwej rekompensaty na podstawie art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 ze względu na ich status producentów filmowych.