EUR-Lex Access to European Union law
This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52018DC0523
REPORT FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT AND THE COUNCIL Second Report on the Application of Council Regulation (EC) No 723/2009 of 25 June 2009 on the Community legal framework for a European Research Infrastructure Consortium (ERIC)
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Drugie sprawozdanie ze stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 723/2009 z dnia 25 czerwca 2009 r. w sprawie wspólnotowych ram prawnych konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC)
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Drugie sprawozdanie ze stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 723/2009 z dnia 25 czerwca 2009 r. w sprawie wspólnotowych ram prawnych konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC)
COM/2018/523 final
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 6.7.2018
COM(2018) 523 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
Drugie sprawozdanie ze stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 723/2009 z dnia 25 czerwca 2009 r. w sprawie wspólnotowych ram prawnych konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC)
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
Drugie sprawozdanie ze stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 723/2009 z dnia 25 czerwca 2009 r. w sprawie wspólnotowych ram prawnych konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC)
1.Wprowadzenie
Rozporządzenie Rady (WE) nr 723/2009 w sprawie wspólnotowych ram prawnych konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej 1 (zwane dalej „rozporządzeniem w sprawie ERIC”) zostało przyjęte w 2009 r. w celu ułatwienia tworzenia i eksploatacji dużych europejskich infrastruktur badawczych przez kilka państw członkowskich i państw stowarzyszonych poprzez dostarczenie nowego instrumentu prawnego – konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC).
Rozporządzenie w sprawie ERIC zostało zmienione w grudniu 2013 r. 2 , aby umożliwić lepsze odzwierciedlenie wkładów państw stowarzyszonych w ERIC, stawiając te państwa na poziomie zrównanym z państwami członkowskimi w organach zarządzających ERIC w zakresie praw głosu w świetle możliwego przyjęcia konsorcjów ERIC w państwach stowarzyszonych.
Komisja przyjęła pierwsze sprawozdanie ze stosowania rozporządzenia w sprawie ERIC w dniu 14 lipca 2014 r. 3 i zgodnie z art. 19 rozporządzenia w sprawie ERIC przedłożyła je Radzie i Parlamentowi Europejskiemu. Sprawozdanie to przedłożono również Komitetowi Regionów i Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu.
W konkluzjach z dnia 5 grudnia 2014 r. Rada „Z ZADOWOLENIEM PRZYJMUJE postępy, o których Komisja poinformowała w swoim pierwszym sprawozdaniu z wdrożenia rozporządzenia w sprawie ERIC, oraz WZYWA Komisję, by do 2017 r. przedstawiła następne sprawozdanie z wdrożenia ERIC.
WZYWA Komisję i państwa członkowskie, by przyjęły odpowiednie środki ułatwiające stosowanie instrumentu ERIC i stymulowanie inwestycji w konsorcja ERIC oraz inną infrastrukturę objętą planem działań ESFRI, na przykład w przypadku wkładów niepieniężnych”.
Komisja sporządziła drugie sprawozdanie ze stosowania rozporządzenia w sprawie ERIC na podstawie tego wezwania sformułowanego przez Radę.
2.Przebieg procedury
W rozporządzeniu w sprawie ERIC podjęto jeden z głównych problemów związanych z tworzeniem nowych europejskich infrastruktur badawczych oprócz niedoboru zasobów i złożonych kwestii technicznych i organizacyjnych, tj. brak odpowiednich ram prawnych uzgodnionych przez wszystkie państwa i umożliwiających partnerom z różnych państw utworzenie odpowiedniego partnerstwa.
Celem rozporządzenia w sprawie ERIC jest ułatwienie szybszego tworzenia europejskich infrastruktur badawczych dzięki uniknięciu powtarzania negocjacji przy poszczególnych projektach w celu analizy i omówienia najlepszej formy prawnej dla tego rodzaju międzynarodowych organizacji badawczych wraz z jej wadami i zaletami oraz dzięki uniknięciu dyskusji w parlamentach narodowych w celu zatwierdzenia umowy międzynarodowej, która byłaby potrzebna, gdyby nie uchwalono rozporządzenia w sprawie ERIC.
Rozporządzenie w sprawie ERIC jest również odpowiedzią na europejską ambicję polityczną polegającą na utworzeniu europejskiej przestrzeni badawczej, która umożliwia podjęcie bieżących wyzwań (m.in. umiędzynarodowienie badań; osiągnięcie masy krytycznej; rozwój rozproszonych obiektów; opracowanie modeli referencyjnych). Rozporządzenie przyczynia się do budowania tożsamości UE wokół sztandarowych obiektów naukowych, co skutkuje bardziej pozytywnym wizerunkiem Unii Europejskiej na szczeblu międzynarodowym, ponieważ rozporządzenie to oferuje odpowiednim podmiotom międzynarodowym jeden podmiot prawny, do którego mogliby przystąpić na prawach członka lub z którym mogliby nawiązać współpracę i utworzyć ewentualne partnerstwo.
Struktura prawna ERIC wykorzystywana jest do tworzenia i eksploatacji różnych rodzajów infrastruktury badawczej, zarówno zlokalizowanych w jednej placówce, jak i rozproszonych. Rozproszone infrastruktury badawcze mogą obejmować zarówno infrastruktury badawcze składające się z obiektów zlokalizowanych w różnych miejscach i eksploatowane przez jedną osobę prawną, jak i infrastruktury badawcze utworzone jako centralny ośrodek koordynujący eksploatację rozproszonych obiektów, które mogą zachować osobowość prawną. Prawie wszystkie utworzone dotychczas konsorcja ERIC eksploatują rozproszone infrastruktury badawcze.
3.Charakter prawny ERIC
Rozporządzenie w sprawie ERIC zapewnia wspólne ramy prawne oparte na art. 187 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), stanowiące uzupełnienie krajowych i międzyrządowych programów ustanowionych na mocy przepisów ustawowych i wykonawczych i mających na celu tworzenie ponadnarodowych infrastruktur badawczych.
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ERIC konsorcjum ERIC jest podmiotem prawnym posiadającym osobowość prawną i pełną zdolność do czynności prawnych uznawaną we wszystkich państwach członkowskich. Członkami ERIC muszą być co najmniej trzy państwa: jedno państwo członkowskie i dwa inne państwa będące państwami członkowskimi lub państwami stowarzyszonymi. Członkami ERIC mogą być państwa członkowskie, państwa stowarzyszone, państwa trzecie inne niż państwa stowarzyszone oraz organizacje międzyrządowe. Członkowie wspólnie dążą do osiągnięcia celów ERIC, przede wszystkim tworzenia i eksploatacji infrastruktury badawczej o znaczeniu europejskim. Państwa członkowskie, państwa stowarzyszone, państwa trzecie inne niż państwa stowarzyszone oraz organizacje międzyrządowe mogą również przystępować do ERIC jako obserwatorzy bez prawa głosu.
Wewnętrzna struktura zarządzania ERIC jest elastyczna i umożliwia członkom określenie w statucie ich praw i obowiązków, organów i ich kompetencji oraz zawarcie innych ustaleń wewnętrznych. Rozporządzenie w sprawie ERIC stanowi, że państwa członkowskie i państwa stowarzyszone posiadają wspólnie większość praw głosu w zgromadzeniu członków. Odpowiedzialność członków za długi ERIC może być ograniczona do wysokości ich wkładów, przy czym członkowie mogą w statucie zawrzeć odmienne ustalenia w tym zakresie w celu zapewnienia różnych systemów odpowiedzialności wykraczających poza ten limit. Prawem właściwym dla ERIC jest prawo unijne, prawo państwa, w którym znajduje się siedziba statutowa ERIC, lub prawo państwa, w którym prowadzona jest działalność, w zakresie niektórych kwestii administracyjnych, technicznych i bezpieczeństwa. Statut i postanowienia wykonawcze do statutu muszą być zgodne z prawem właściwym.
ERIC jest uznawane za organizację lub podmiot międzynarodowy w rozumieniu dyrektyw dotyczących VAT i podatku akcyzowego, może zatem korzystać ze zwolnienia z tych podatków. ERIC jest również uznawane za organizację międzynarodową w rozumieniu dyrektywy w sprawie zamówień publicznych, w związku z czym może przyjąć własne zasady udzielania zamówień publicznych.
Podstawą utworzenia ERIC jest decyzja wykonawcza Komisji działającej na podstawie uprawnień wykonawczych przyznanych jej przez Radę. Komisja działa w oparciu o wniosek złożony przez państwa członkowskie, inne państwa i organizacje międzyrządowe, które wyrażają wolę stania się członkami założycielami ERIC. Procedura przyjęcia decyzji Komisji polega m.in. na zasięgnięciu opinii niezależnych ekspertów, w szczególności w dziedzinie planowanej działalności ERIC. Komisja zasięga również opinii komitetu zarządzającego przewidzianego w art. 20 rozporządzenia w sprawie ERIC („Komitet ds. ERIC”), który składa się z przedstawicieli państw członkowskich i państw stowarzyszonych.
4.Wykonanie rozporządzenia w sprawie ERIC
Na dzień sporządzenia pierwszego sprawozdania ze stosowania rozporządzenia w sprawie ERIC utworzonych było siedem ERIC. Są to: SHARE-ERIC (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej dla celów przeprowadzenia badania dotyczącego zdrowia, starzenia się i przechodzenia na emeryturę w Europie) 4 przyjęte najpierw przez Niderlandy, a następnie przez Niemcy, CLARIN-ERIC (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej dla wspólnych zasobów językowych i infrastruktury technologicznej) 5 i EATRIS-ERIC (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej na potrzeby Europejskiej Infrastruktury Zaawansowanych Badań Translacyjnych w Medycynie) 6 , oba przyjęte przez Niderlandy, ESS-ERIC (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej dla Europejskiego Sondażu Społecznego) 7 przyjęte przez Zjednoczone Królestwo, BBMRI-ERIC (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej dla infrastruktury badawczej biobanków i zasobów biomolekularnych) 8 przyjęte przez Austrię, ECRIN-ERIC (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – Europejskiej Sieci Infrastruktur Badań Klinicznych) 9 i Euro-Argo ERIC (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej Euro-Argo) 10 , oba przyjęte przez Francję.
Od tego czasu utworzono dwanaście dodatkowych ERIC. Są to: CERIC-ERIC 11 (Konsorcjum na rzecz Środkowoeuropejskiej Infrastruktury Badawczej) przyjęte przez Włochy, DARIAH-ERIC 12 (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – Cyfrowa Infrastruktura Badawcza na rzecz Sztuki i Nauk Humanistycznych) przyjęte przez Francję, JIV-ERIC 13 (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – Wspólny Instytut ds. Interferometrii Wielkobazowej) przyjęte przez Niderlandy, Europejskie Źródło Spalacyjne – ERIC 14 przyjęte przez Szwecję, ICOS-ERIC 15 (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – Zintegrowany System Monitorowania Gazów Cieplarnianych) przyjęte przez Finlandię, EMSO-ERIC 16 (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – Europejskie Multidyscyplinarne Obserwatorium Dna Morskiego i Słupa Wody) przyjęte przez Włochy, LifeWatch ERIC 17 (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – Europejska Infrastruktura e-Nauki i Technologii na rzecz Badań w dziedzinie Różnorodności Biologicznej i Ekosystemów) przyjęte przez Hiszpanię, CESSDA ERIC 18 (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – Konsorcjum na rzecz Europejskich Archiwów Danych z zakresu Nauk Społecznych) i ECCSEL ERIC 19 (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – Europejskie Laboratorium Wychwytywania i Składowania Dwutlenku Węgla), oba przyjęte przez Norwegię, INSTRUCT-ERIC 20 (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – Zintegrowana Biologia Strukturalna) przyjęte przez Zjednoczone Królestwo, EMBRC-ERIC 21 (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – Europejskie Centrum Badań Biologii Morskiej) przyjęte przez Francję oraz EU-OPENSCREEN ERIC 22 (konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – europejska infrastruktura otwartych platform przesiewowych w dziedzinie biologii chemicznej) przyjęte przez Niemcy.
Z wyjątkiem CERIC-ERIC i JIV-ERIC, dwóch europejskich infrastruktur badawczych, które nigdy nie ubiegały się o włączenie ich do planu działania Europejskiego Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych (ESFRI), wszystkie pozostałe ERIC zostały uwzględnione w planie działania ESFRI. Należy zauważyć, że dwa ERIC (SHARE-ERIC i ESS-ERIC) utworzono w celu planowania, opracowywania i przeprowadzania badań europejskich. Szesnaście pozostałych konsorcjów ERIC ustanowiono w celu rozwoju i wdrażania rozproszonych infrastruktur badawczych w dziedzinie nauk biologicznych i medycznych, fizyki, energetyki, nauk o środowisku oraz nauk społecznych i humanistycznych. Konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej – Europejskie Źródło Spalacyjne jest pierwszym ERIC utworzonym w obszarze nauk fizycznych, które odpowiada za budowę, a następnie eksploatację najpotężniejszego źródła neutronów na świecie. ECCSEL ERIC jest pierwszym konsorcjum ERIC utworzonym w dziedzinie energetyki.
Mimo że rozporządzenie w sprawie ERIC jest bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich i nie wymaga transpozycji, konieczne było, aby państwa członkowskie przyjęły odpowiednie środki i procedury administracyjne dotyczące prowadzenia lub przystępowania do ERIC oraz przyznawania zwolnienia z VAT i akcyzy zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ERIC. Ponadto konsorcjum ERIC jako nowy rodzaj podmiotu prawnego musi zostać włączone do krajowych systemów prawnych i administracyjnych, a służby Komisji i państwa członkowskie muszą odpowiedzieć na wiele pytań praktycznych, zanim konsorcja ERIC zaczną funkcjonować w pełnym zakresie. Pytania te dotyczą np. tego, do których krajowych rejestrów (np. izb handlowych lub rejestru stowarzyszeń) należy włączyć konsorcja ERIC, co z kolei ma wpływ na status pracowników ERIC. Ponadto, jeżeli nie przewiduje się rejestracji (krajowej), pojawiają się praktyczne pytania dotyczące kwestii operacyjnych, np. w jaki sposób można otwierać rachunki bankowe i sporządzać akty notarialne. Innym przykładem odnoszącym się do systemów administracyjnych Komisji jest brak specjalnej kategorii dla ERIC jako podmiotu prawnego, co rodzi pytania dotyczące publicznego lub prywatnego charakteru konsorcjów ERIC i ich zdolności finansowej, ponieważ wszystkie te konsorcja zostały utworzone niedawno.
Jeżeli chodzi o państwa stowarzyszone i inne państwa trzecie, do których rozporządzenie w sprawie ERIC nie ma zastosowania, państwa te mają obowiązek składać oświadczenia w sprawie uznania osobowości prawnej i przywilejów ERIC wymagane do ewentualnego przyjęcia ERIC (państwa stowarzyszone) lub uzyskania statusu członka w danym ERIC. Po włączeniu rozporządzenia w sprawie ERIC do zakresu współpracy państw EOG decyzją Wspólnego Komitetu z marca 2015 r. 23 , dokonano znacznego postępu w odniesieniu do państw EOG. W szczególności dzięki tym działaniom dwa konsorcja ERIC mogła przyjąć Norwegia 24 .
Istotny wkład w ułatwienie wykonania przepisów rozporządzenia w sprawie ERIC miały środki administracyjne i proceduralne wprowadzone przez organy państw członkowskich i państw stowarzyszonych, wymiana informacji na regularnych posiedzeniach Komitetu ds. ERIC oraz wyjaśnienia przedstawione przez poszczególne służby Komisji odnośnie do kwestii podniesionych przez przedstawicieli państw członkowskich i państw stowarzyszonych, co ilustruje znaczny wzrost liczby utworzonych konsorcjów ERIC w ciągu ostatnich trzech lat.
Ponadto sześć spotkań nieformalnej sieci ERIC zainicjowanych przez Komisję, podczas których przedstawiciele ERIC, ministerstw i Komisji omawiają najlepsze praktyki i wspólne wyzwania, także ułatwiło pracę operatorom ERIC, ministerstwom i służbom Komisji. Sieć ERIC przekształciła się obecnie w forum ERIC o bardziej instytucjonalnej strukturze kierowanej przez konsorcja ERIC, co stanowi kolejny krok na drodze do umożliwienia im określenia i opracowania wspólnych odpowiedzi na wspólne wyzwania oraz zwiększenia ich widoczności, wpływu i trwałości.
Niezależnie od tych pozytywnych zmian pełne wykorzystanie potencjału rozporządzenia w sprawie ERIC nadal utrudnia szereg otwartych kwestii zgłoszonych w pierwszym sprawozdaniu z wykonania. Kwestie te zostaną omówione w kolejnych punktach.
5.Wyzwania związane z wykonaniem rozporządzenia w sprawie ERIC
Rozporządzenie w sprawie ERIC jest wykonywane w czasach, kiedy państwa członkowskie i państwa stowarzyszone wprowadzają restrykcyjne środki budżetowe mające na celu zmniejszenie deficytu publicznego. Koncentracja długoterminowych zasobów niezbędnych do tworzenia i eksploatacji właściwej europejskiej infrastruktury badawczej stanowi zatem duże wyzwanie i staje się jeszcze bardziej skomplikowana ze względu na różne przedziały czasowe procedur podejmowania decyzji budżetowych w poszczególnych państwach członkowskich i państwach stowarzyszonych. W związku z tym czas potrzebny na zgromadzenie minimalnego finansowania na rzecz utworzenia europejskich infrastruktur badawczych jest dość długi i powstają wątpliwości co do ich długoterminowej stabilności. Kwestia ta nie jest charakterystyczna wyłącznie dla ERIC, lecz odnosi się do wszystkich europejskich infrastruktur badawczych 25 . Lepsza synchronizacja, większa przejrzystość i dostosowanie między państwami członkowskimi, państwami stowarzyszonymi i innymi państwami trzecimi zaangażowanymi w przygotowania do wdrożenia europejskiej infrastruktury badawczej znacznie przyczyniłyby się do przyspieszenia procesu wdrażania i mogłyby również poprawić ich stabilność podczas wchodzenia w fazę operacyjną, gdy te infrastruktury badawcze zaczną oferować swoje usługi.
Udział, już od początkowego etapu, przedstawicieli ministerstw i agencji finansujących w przygotowaniach do tworzenia ERIC mógłby przyczynić się do uniknięcia niepotrzebnych opóźnień na późniejszym etapie przygotowań, w którym należałoby poczynić ustalenia dotyczące siedziby, wkładów finansowych i zobowiązań partnerów, zanim możliwe będzie złożenie formalnego wniosku o utworzenie ERIC. Chociaż w rozporządzeniu w sprawie ERIC nie przewidziano ograniczeń czasowych w odniesieniu do wniosków, takie opóźnienia mogą mieć negatywny wpływ na stabilność, ponieważ procedury budżetowe w poszczególnych państwach, które ubiegają się o członkostwo w ERIC, mogą jeszcze bardziej skomplikować proces ustalania terminu utworzenia ERIC, który byłby akceptowalny dla wszystkich potencjalnych członków.
Ponadto – ze względu na charakter przekrojowy wielu europejskich infrastruktur badawczych – w przypadkach kilku przyszłych członków proces decyzyjny jest bardziej złożony, ponieważ konieczne jest zaangażowanie kilku ministerstw i agencji finansujących, na przykład w obszarze zdrowia, badań naukowych i innowacji, spraw morskich, środowiska i energii.
Zgodnie z przepisami dyrektywy VAT i dyrektywy w sprawie akcyzy oraz przepisami dyrektywy w sprawie zamówień publicznych, o których mowa w rozporządzeniu w sprawie ERIC, w zaangażowanych państwach członkowskich, państwach stowarzyszonych i innych państwach trzecich niektóre ministerstwa, w tym ministerstwa finansów i spraw zagranicznych, miały faktycznie obowiązek uczestniczyć w procesie przygotowywania i zatwierdzania wniosków o utworzenie ERIC. Z doświadczenia zdobytego w procesie ustanawiania dziewiętnastu konsorcjów ERIC wynika, że państwa członkowskie i państwa stowarzyszone zaczęły w większym stopniu zdawać sobie sprawę ze złożoności sytuacji i przyjęły już wewnętrzne procedury decyzyjne mające na celu zorganizowanie i przyspieszenie wewnętrznego procesu zatwierdzania.
Ponadto w okresie sprawozdawczym, w dniu 29 marca 2017 r., Zjednoczone Królestwo notyfikowało swój zamiar wystąpienia z Unii, zgodnie z art. 50 Traktatu o Unii Europejskiej. Oznacza to, że Traktaty przestają mieć zastosowanie do Zjednoczonego Królestwa od dnia wejścia w życie umowy o wystąpieniu lub, w przypadku jej braku, dwa lata po notyfikacji, chyba że Rada Europejska w porozumieniu ze Zjednoczonym Królestwem podejmie decyzję o przedłużeniu tego okresu.
Nie naruszając jakichkolwiek postanowień umowy o wystąpieniu, decyzje wykonawcze Komisji ustanawiające konsorcja na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej mają w związku z tym zastosowanie do Zjednoczonego Królestwa wyłącznie do momentu, w którym Zjednoczone Królestwo przestanie być państwem członkowskim. Od czasu notyfikacji przez Zjednoczone Królestwo wprowadzono odpowiednie sformułowanie 26 w preambule do decyzji wykonawczych Komisji ustanawiających konsorcja ERIC, których Zjednoczone Królestwo jest członkiem lub państwem przyjmującym.
6.Rola służb Komisji
Służby Komisji nadal ułatwiają proces wykonania rozporządzenia w sprawie ERIC poprzez organizowanie posiedzeń Komitetu ds. ERIC, które odbywają się od trzech do czterech razy w roku, i przewodniczenie tym posiedzeniom. Oprócz opiniowania formalnych wniosków o utworzenie ERIC zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ERIC, celem tych posiedzeń jest przekazywanie i wymiana informacji na temat aktualnych wniosków o utworzenie ERIC oraz wewnętrznych środków wdrożonych przez państwa członkowskie i państwa stowarzyszone w odniesieniu do podejmowania decyzji dotyczących członkostwa w ERIC. Ponadto państwa członkowskie i państwa stowarzyszone są informowane o terminach tworzenia poszczególnych konsorcjów ERIC, oczekiwanej skali finansowania, usługach i innych planowanych działaniach, a także o możliwościach uczestnictwa. Co więcej, Komitet ds. ERIC zaczął otrzymywać w 2017 r. prezentacje od utworzonych konsorcjów ERIC na temat ich osiągnięć w zakresie rozwoju naukowo-technicznego oraz ich wpływu na społeczności użytkowników naukowych i decydentów. Przedstawiają one również, jak sprostały wyzwaniom związanym z funkcjonowaniem ERIC w ramach krajowych systemów administracyjnych, w których działają.
Zmienione „Praktyczne wytyczne dotyczące ERIC” opublikowano w 2015 r. na podstawie doświadczeń zdobytych od 2009 r., kiedy to przyjęto rozporządzenie w sprawie ERIC. Wytyczne te zostaną zaktualizowane w 2018 r. w celu uwzględnienia ostatnich zmian.
Służby Komisji w dalszym ciągu udzielały wyjaśnień w odpowiedzi na szereg kwestii zgłoszonych przez państwa członkowskie, istniejących i przyszłych operatorów ERIC i inne zainteresowane strony i dotyczących przepisów rozporządzenia w sprawie ERIC, takich jak charakter prawny ERIC, odpowiedzialność członków, zwolnienie z VAT i akcyzy, tworzenie firm odpryskowych, prawo właściwe, w szczególności w przypadku rozproszonych infrastruktur badawczych z węzłami i personelem zlokalizowanymi w różnych krajach, likwidacja ERIC i rola sądu krajowego w tym procesie.
W 2013 r. służby Komisji przedstawiły wzory niezbędnych do złożenia przez państwa trzecie i organizacje międzyrządowe oświadczeń w sprawie uznania ERIC, w których wyjaśniono i uproszczono proces przyjmowania ERIC (tylko państwa stowarzyszone) lub uzyskiwania statusu członka ERIC przez te państwa. Dotychczas dwa państwa – Izrael i Serbia – złożyły takie oświadczenie w sprawie uznania, które jest niezbędne, aby stać się członkiem ERIC.
Służby Komisji nadal odgrywają aktywną rolę w procesie przygotowywania wniosków o utworzenie ERIC, uczestnicząc w niektórych posiedzeniach zarządów i innych posiedzeniach przygotowawczych organizowanych przez państwa członkowskie i państwa stowarzyszone, wyjaśniając i przedstawiając możliwe rozwiązania i kompromisy w kwestiach poruszanych w dyskusjach między przyszłymi partnerami. Punkty te mogą dotyczyć np. struktury zarządzania ERIC, polityki w zakresie własności intelektualnej lub zasobów ludzkich oraz innych kwestii, które pojawiają się w trakcie finalizacji postanowień statutu ERIC.
Po utworzeniu ERIC rola służb Komisji w działalności ERIC, o której decydują i którą kierują członkowie ERIC w granicach określonych w rozporządzeniu w sprawie ERIC, statucie i postanowieniach wykonawczych, jest bardzo ograniczona. Służby Komisji mogą podejmować działania jedynie wówczas, gdy otrzymają stosowne powiadomienie lub wniosek członków ERIC dotyczący kwestii, które mogłyby poważnie zagrozić realizacji zadania ERIC, bądź na podstawie corocznego sprawozdania ERIC przekazywanego Komisji, przewidzianego w rozporządzeniu w sprawie ERIC.
7.Wstępne wnioski
Jak wykazano, rozporządzenie w sprawie ERIC faktycznie wypełniło lukę między tradycyjnymi organizacjami międzynarodowymi funkcjonującymi na podstawie traktatów a krajowymi podmiotami prawnymi w zakresie tworzenia europejskich infrastruktur badawczych.
Dzięki wielu podobieństwom w przepisach statutu ERIC dotyczących na przykład przystąpienia, podejmowania decyzji i rozwiązywania kwestii takich jak odpowiedzialność, rozporządzenie w sprawie ERIC znacznie zwiększyło możliwości państw członkowskich, państw stowarzyszonych i państw trzecich w zakresie rozważenia współpracy z europejskimi infrastrukturami badawczymi lub przystąpienia do nich.
Procedura składania wniosków o przyznanie statusu ERIC i łatwość stosowania tego instrumentu poprawiły się, ale można by je jeszcze bardziej zoptymalizować, ponieważ państwa członkowskie, środowiska naukowe i służby Komisji wciąż uczą się, dążąc do lepszego zrozumienia praktycznych konsekwencji korzystania z tego stosunkowo nowego instrumentu prawnego.
Jeżeli jednak instrument prawny ERIC ma być rzeczywiście skutecznym instrumentem wspierającym badania europejskie, należy rozwiązać powracające problemy i kwestie związane z polityką, które opisano w następnym rozdziale.
8.Powracające kwestie i kolejne działania
Z doświadczeń zdobytych w procesie rozpatrywania wniosków o utworzenie ERIC oraz rosnącej liczby utworzonych ERIC wynika, że państwa członkowskie i służby Komisji będą musiały zająć się kilkoma powracającymi kwestiami. Kwestie te dotyczą praktyk stosowanych w Komisji i państwach członkowskich na przykład w odniesieniu do sposobu dokonywania rejestracji ERIC w ramach krajowych systemów prawnych i administracyjnych lub innych rejestrów, co umożliwiłoby właściwe uznanie ERIC przez służby Komisji w przypadku uczestnictwa ERIC w charakterze beneficjenta lub koordynatora dotacji, a także otwieranie rachunków bankowych i ubieganie się o zwrot VAT i podatku akcyzowego w państwach członkowskich. Analogicznie, z uwagi na to, że ERIC jest partnerstwem publiczno-publicznym, należy doprecyzować w krajowych systemach administracyjnych status zatrudnianych przez niego pracowników, ponieważ status ten będzie mieć wpływ na kategorię zaszeregowania, kwestie podatku dochodowego oraz koszty personelu ponoszone przez ERIC.
Kolejna powracająca kwestia dotyczy ewentualnego zwolnienia z VAT wkładów niepieniężnych na rzecz ERIC, ponieważ w wielu przypadkach członkowie ERIC wolą wnosić do ERIC częściowe wkłady niepieniężne zamiast wkładów pieniężnych. Komitet ds. VAT przy różnych okazjach omawiał kwestię zwolnienia ERIC z VAT, co skutkowało przyjęciem wytycznych na 101. posiedzeniu w dniu 20 października 2014 r. 27 Wytyczne stanowią, że towary lub usługi nabyte przez podmioty reprezentujące 28 nie są objęte zwolnieniem z VAT, nawet gdy zostały nabyte w celu dostarczenia ich ERIC w formie wkładu niepieniężnego. W swoich konkluzjach z posiedzenia zorganizowanego w dniu 5 grudnia 2014 r. Rada ds. Konkurencyjności „wezwała Komisję i państwa członkowskie, by przyjęły odpowiednie środki ułatwiające stosowanie instrumentu ERIC i stymulowanie inwestycji w konsorcja ERIC oraz inną infrastrukturę objętą planem działań ESFRI, na przykład w przypadku wkładów niepieniężnych”.
Kwestia zwolnienia z VAT przyznanego członkom ERIC ponownie znalazła się w porządku obrad posiedzenia Komitetu ds. VAT 29 zorganizowanego w kwietniu 2018 r. w celu przedstawienia dalszych wyjaśnień i wytycznych.
Kwestia działalności dochodowej w porównaniu z działalnością niedochodową również wymaga doprecyzowania ze względu na rosnące zapotrzebowanie na „innowacyjne” i „społeczno-ekonomiczne” skutki działań infrastruktur badawczych uzasadniających inwestycje poczynione przez członków.
Skutki społeczno-gospodarcze należy również rozpatrywać w kontekście tego, w jaki sposób ERIC może przyczynić się do realizacji strategii inteligentnej specjalizacji i do rozwoju społeczno-gospodarczego regionów, a tym samym kwalifikować się również do ewentualnego wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR).
Konsorcja ERIC odgrywają ważną rolę w defragmentacji europejskiej przestrzeni badawczej poprzez opracowywanie w sposób zharmonizowany i uporządkowany europejskich infrastruktur badawczych, które rozwijają i oferują usługi w całej Unii. Zwiększa to przejrzystość dotyczącą gromadzenia danych, dostępu do danych i instrumentów oraz przechowywania danych i usług dla użytkowników. Powyższe ma na celu nie tylko lepsze wspieranie środowisk naukowych, ale może także przyczynić się do sformułowania polityki opartej na faktach w obszarach, takich jak zdrowie, energia, środowisko oraz innowacyjna polityka społeczna i kulturalna.
Siedziby statutowe ERIC znajdują się obecnie w 10 państwach, przy czym można oczekiwać, że w najbliższej przyszłości więcej państw członkowskich i państw stowarzyszonych będzie przyjmować ERIC. W trakcie przygotowań do wdrożenia nowych konsorcjów ERIC państwa członkowskie i państwa stowarzyszone powinny dołożyć należytych starań, aby w dłuższej perspektywie osiągnąć bardziej wyważoną reprezentację pod względem lokalizacji geograficznej siedzib statutowych w całej Unii Europejskiej.
Infrastruktury badawcze mogą odgrywać ważną rolę we współpracy międzynarodowej, np. z Unią Afrykańską, Ameryką Łacińską i krajami karaibskimi, Australią, Rosją, Stanami Zjednoczonymi, Kanadą oraz we współpracy inicjowanej przez ONZ, poprzez dostarczanie danych i usług oraz zapewnianie dostępu. Komisja aktywnie promuje konsorcja ERIC i inne europejskie infrastruktury badawcze w ramach mechanizmów współpracy dwustronnej takich jak UE–Wspólnota Państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów (CELAC).
ERIC jako model nowego instrumentu prawnego, który mógłby w szczególności pomóc w tworzeniu międzynarodowej rozproszonej infrastruktury badawczej, omówiono również w kontekście Globalnego Forum Naukowego OECD (Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju). Globalne Forum Naukowe zdecydowało się jednak nie realizować wniosku Komisji dotyczącego zbadania możliwości wykorzystania ERIC jako ewentualnego modelu, ponieważ uznano, że model ten jest zbyt skomplikowany.
Jako że konsorcja na rzecz międzynarodowej infrastruktury badawczej mogą być kolejnym ważnym elementem wspierającym cele zrównoważonego rozwoju ONZ, Komisja zamierza, w stosownych przypadkach, na forach międzynarodowych zachęcać ich członków do dalszego zbadania możliwości stworzenia specjalnego instrumentu prawnego umożliwiającego tworzenie takich konsorcjów badawczych, które mogłyby – podobnie jak ERIC w ramach Unii Europejskiej – wypełnić lukę między organizacjami działającymi na podstawie traktatów a organizacjami krajowymi.
