ARREST VAN HET HOF (Tweede kamer)
2 december 2004(1)

„Hogere voorziening – Visserij – Communautaire financiële bijstand – Vermindering van bijstand – Verordening (EG, Euratom) nr. 2988/95 van Raad – Artikelen 1 en 3 – Verjaring”

In zaak C-226/03 P,betreffende een hogere voorziening krachtens artikel 56 van het Statuut van het Hof, ingesteld op 22 mei 2003,

José Martí Peix, SA, gevestigd te Huelva (Spanje), vertegenwoordigd door J.-R. García-Gallardo Gil-Fournier en D. Domínguez Pérez, abogados,

rekwirante,

andere partij in de procedure:

Commissie van de Europese Gemeenschappen, vertegenwoordigd door S. Pardo Quintillán als gemachtigde en J. Guerra Fernández, abogado, domicilie gekozen hebbende te Luxemburg,wijst

HET HOF VAN JUSTITIE (Tweede kamer),,

samengesteld als volgt: C. W. A. Timmermans, kamerpresident, J.-P. Puissochet en N. Colneric (rapporteur), rechters,

advocaat-generaal: A. Tizzano,
griffier: M. Múgica Arzamendi, hoofdadministrateur,

gezien de stukken en na de terechtzitting op 10 juni 2004,gelet op de opmerkingen van partijen,

gehoord de conclusie van de advocaat-generaal ter terechtzitting van 7 september 2004,

het navolgende

Arrest

–

het project niet zoals voorzien wordt uitgevoerd, of

–

aan bepaalde voorwaarden niet wordt voldaan, of

–

de begunstigde, anders dan de in zijn aanvraag vermelde en in de bijstandsbeschikking overgenomen gegevens, niet binnen een termijn van een jaar na de kennisgeving van die beschikking met de uitvoering van de werkzaamheden begint of vóór het verstrijken van deze termijn voor de uitvoering van het project onvoldoende waarborgen heeft gegeven, of

–

de begunstigde de werkzaamheden niet binnen twee jaar na aanvang voltooit, behoudens in geval van overmacht.

„11

In oktober 1991 heeft [rekwirante] door tussenkomst van de Spaanse autoriteiten de Commissie verzocht om communautaire financiële bijstand op basis van verordening nr. 4028/86 in het kader van een project tot oprichting van een Spaans-Angolese gemengde visserijvennootschap. Dit project voorzag met het oog op visserijactiviteiten in de overdracht van drie vaartuigen, de Pondal, de Periloja en de Sonia Rosal, aan de gemengde vennootschap die verzoekster had opgericht samen met de Portugese vennootschap Iberpesca – Sociedades de Pesca Ltda en een Angolese vennoot, Empromar N’Gunza.

12

Bij beschikking van 16 december 1991 (hierna: ‚toekenningsbeschikking’) heeft de Commissie aan het in het vorige punt bedoelde project (project SM/ESP/17/91; hierna: ‚project’) communautaire bijstand verleend ten bedrage van ten hoogste 1 349 550 ECU. Deze beschikking voorzag in een aanvulling van de communautaire bijstand door 269 910 ECU steun van het Koninkrijk Spanje.

13

In november 1992 is de gemengde vennootschap Ibermar Empresa de Pesca Ltda opgericht en ingeschreven te Luanda in Angola. In december 1992 zijn de drie vaartuigen van de gemengde vennootschap geregistreerd in de haven van Luanda.

14

Op 12 mei 1993 heeft de Commissie ingevolge een aanvraag van verzoekster een beschikking gegeven tot wijziging van de toekenningsbeschikking. De wijziging bestond in de vervanging, als vennoot uit het derde land, van Empromar N’Gunza door de vennootschap Marang, Pesca e Industrias de Pesca Ltda.

15

Op 18 mei 1993 heeft de Commissie via de Spaanse autoriteiten een verzoek van 10 mei 1993 om betaling van de eerste tranche van de bijstand ontvangen. Bij dit verzoek was een reeks documenten en certificaten gevoegd met betrekking tot de oprichting van de gemengde vennootschap, de registratie van de vaartuigen in de haven van Luanda, de schrapping ervan uit het register van de Gemeenschap en de verkrijging van de vereiste visvergunningen.

16

Op 24 juni 1993 heeft de Commissie 80 % van de bijstand betaald.

17

Op 20 mei 1994 heeft verzoekster de Spaanse autoriteiten verzocht om betaling van het saldo van de bijstand. Bij dit verzoek was het eerste periodieke verslag over de activiteiten in de periode van 20 april 1993 tot en met 20 april 1994 gevoegd. Dit rapport vermeldt onder meer:

‚Wij hebben onze langetermijndoelstellingen moeten wijzigen wegens de schipbreuk van de Pondal op 20 juli 1993. Wij hebben de visserijautoriteiten in Angola onmiddellijk verzocht om vervanging door een ander vaartuig van onze vloot, maar bij het opstellen van dit verslag hebben wij nog steeds geen toestemming voor deze vervanging gekregen.’

18

De Commissie heeft op 7 september 1994 het in het vorige punt bedoelde verzoek ontvangen en heeft op 14 september 1994 het saldo van de bijstand uitbetaald.

19

Op 6 november 1995 heeft de Commissie het tweede periodieke verslag van 19 juni 1995 ontvangen over de activiteiten in de periode van 20 mei 1994 tot en met 20 mei 1995. In dit verslag werd melding gemaakt van de schipbreuk van de Pondal op 20 juli 1993 en werd gewezen op de moeilijkheden om dit vaartuig te vervangen ten gevolge van de terughoudendheid van de Angolese autoriteiten.

20

Aangezien zij het derde periodieke activiteitenverslag niet had ontvangen, heeft de Commissie bij brief van 20 december 1996 daaromtrent inlichtingen gevraagd aan de Spaanse autoriteiten, die bij brief van 22 januari 1997 hebben geantwoord dat dit verslag in voorbereiding was.

21

Op 20 februari 1997 hebben de Spaanse autoriteiten een brief van verzoekster van 31 januari 1997 ontvangen, waarin melding werd gemaakt van moeilijkheden in het bestuur van de gemengde vennootschap ten gevolge van de eisen van de Angolese vennoot en waarin wegens deze moeilijkheden werd verzocht om een verandering van derde land voor de vaartuigen Periloja en Sonia Rosal. In deze brief heeft verzoekster de overdracht van die twee vaartuigen aan de gemengde vennootschap Peix Camerún, SARL, gemeld en heeft zij gevraagd het derde periodieke verslag te mogen indienen in het kader van laatstgenoemde vennootschap.

22

Bij brief van 4 februari 1997, die de Commissie op 5 maart 1997 heeft ontvangen, hebben de Spaanse autoriteiten de door verzoekster geformuleerde verzoeken samen met de desbetreffende documenten aan de Commissie toegezonden, en hebben zij zich daarover positief uitgesproken.

23

Op 4 april 1997 heeft de Commissie de Spaanse autoriteiten geantwoord dat het derde activiteitenverslag in september 1996 had moeten zijn ingediend en dat dit verslag bijgevolg moest aansluiten op de vorige verslagen en niet op het nieuwe voorstel van verzoekster.

24

Bij brief van 18 juni 1997 heeft de Commissie de Spaanse autoriteiten verzocht haar zo snel mogelijk het derde periodieke activiteitenverslag toe te zenden.

25

In september 1997 is het derde periodieke activiteitenverslag voor de periode van 20 mei 1995 tot en met 20 mei 1996 ingediend bij de Commissie. Hierin werd melding gemaakt van gedragingen van de Angolese vennoot die de normale voortzetting van de visserijactiviteit verhinderden. Blijkens het verslag was de laatste vis uit Angola aangevoerd in maart 1995 en hadden de communautaire vennoten wegens de moeilijkheden ten gevolge van die gedragingen besloten hun aandelen in de gemengde vennootschap aan de Angolese vennoot te verkopen en de voor het project bestemde vaartuigen af te kopen. Volgens het verslag waren de vaartuigen na de afkoop ervan door verzoekster overgebracht naar een haven in Nigeria, waar zij tot in 1996 herstellingen ondergingen.

26

Bij brief van 6 maart 1998 heeft verzoekster in antwoord op een verzoek van de Spaanse autoriteiten van 26 februari 1998 toelichting verschaft over de uitvoering van het project. In de brief werd vermeld dat de vaartuigen van de gemengde vennootschap de Angolese wateren in de loop van de eerste vier maanden van 1995 hadden verlaten. Blijkens de bij de brief gevoegde documenten dateerde de verkoop van de aandelen van de reders uit de Gemeenschap in de gemengde vennootschap aan de Angolese vennoot van 3 februari 1995.

27

Bij brief van 26 juni 1998 heeft de Commissie de Spaanse autoriteiten verzocht om informatie over de stand van het project. In antwoord op deze brief hebben deze autoriteiten de Commissie op 2 juli 1998 verzoeksters brief van 6 maart 1998 gezonden.

Precontentieuze fase

28

In een brief van 26 juli 1999 aan verzoekster en aan de Spaanse autoriteiten heeft Cavaco, directeur-generaal van het directoraat-generaal ‚Visserij’ van de Commissie (DG XIV), aangekondigd dat de Commissie overeenkomstig artikel 44, lid 1, van verordening nr. 4028/86 had besloten de aanvankelijk aan het project toegekende bijstand te verminderen op grond dat de gemengde vennootschap in strijd met de voorschriften van deze verordening en van verordening nr. 1956/91 de visbestanden van het in de toekenningsbeschikking vermelde derde land niet gedurende drie jaar had geëxploiteerd. Met betrekking tot de Pondal vermeldde deze brief dat uit de documenten die de Commissie had ontvangen, kon worden afgeleid dat dit vaartuig zijn activiteiten had verricht van 20 april tot en met 20 juli 1993, de dag waarop het schipbreuk had geleden, dus gedurende drie maanden, hetgeen een vermindering van de bijstand met 160 417 ECU rechtvaardigde. Hier werd evenwel aan toegevoegd dat de berekening van de Commissie afhankelijk was van de verstrekking van gegevens ten bewijze dat de schipbreuk een geval van overmacht vormde. Met betrekking tot de Periloja en de Sonia Rosal werd vermeld dat deze twee vaartuigen blijkens de inlichtingen waarover de Commissie beschikte, hun activiteiten in de Angolese wateren voor rekening van de gemengde vennootschap hadden verricht tussen 20 april 1993 en 20 april 1994 en tussen 20 mei 1994 en 3 februari 1995, de datum waarop verzoekster haar aandelen in deze vennootschap had verkocht, dus gedurende 21 maanden in totaal, hetgeen een vermindering van de bijstand met 114 520 ECU rechtvaardigde. De voorgenomen vermindering bedroeg in het totaal dus 274 937 ECU, een bedrag dat de Commissie van verzoekster wilde terugvorderen, aangezien de bijstand eerder integraal was uitbetaald. Volgens de brief zou de Commissie bij uitblijven van formele instemming van verzoekster met de voorgestelde oplossing binnen 30 dagen, de procedure tot vermindering voortzetten.

29

Op 5 oktober 1999 heeft verzoekster bij de Commissie opmerkingen ingediend over haar brief van 26 juli 1999. Zij heeft in wezen informatie verstrekt ten bewijze dat de schipbreuk van de Pondal een geval van overmacht was, en heeft meegedeeld dat zij dit vaartuig door een ander vaartuig uit haar vloot heeft trachten te vervangen, hetgeen echter onmogelijk was geweest wegens de houding van de Angolese autoriteiten. Met betrekking tot de Periloja en de Sonia Rosal heeft zij verklaard dat zij wegens de door de Angolese vennoot veroorzaakte moeilijkheden genoodzaakt was geweest de activiteit van deze vaartuigen naar de Kameroense wateren over te brengen. Deze wijziging was in januari 1997 ter kennis gebracht van de Spaanse autoriteiten. Volgens haar waren de vormvoorschriften voor de oprichting en de werking van de gemengde vennootschap nageleefd en waren de activiteiten van deze vennootschap in de eerste plaats gericht op de bevoorrading van de markt van de Gemeenschap.

30

Op 9 november 1999 heeft een vergadering plaatsgevonden tussen de Commissie en verzoekster.

31

Na deze vergadering heeft verzoekster de Commissie op 18 februari 2000 opmerkingen gezonden waarin zij betoogde dat de door de Commissie verweten feiten verjaard waren en dat de Commissie de beginselen van zorgvuldigheid en van behoorlijk bestuur had geschonden.

32

Bij brief van 25 mei 2000 aan verzoekster en aan de Spaanse autoriteiten heeft Smidt, directeur-generaal van DG ‚Visserij’ van de Commissie, verklaard dat bij lezing van de op 5 oktober 1999 door verzoekster overgelegde documenten was gebleken dat de Pondal schipbreuk had geleden op 13 januari 1993 en niet op 20 juli 1993, zoals verzoekster de Commissie tot dan had meegedeeld, en dat het niet vermelden van deze schipbreuk in verzoeksters aanvraag van mei 1993 om betaling van de eerste tranche van de bijstand en het aanduiden van 20 juli 1993 als datum van deze schipbreuk in het eerste en het tweede periodieke activiteitenverslag onregelmatigheden vormden die de intrekking van het gedeelte van de bijstand met betrekking tot dat vaartuig rechtvaardigden. Nu dit gedeelte van de bijstand 525 000 ECU bedroeg en de Commissie haar standpunt van 26 juli 1999 met betrekking tot de twee andere vaartuigen van de gemengde vennootschap bevestigde, werd in deze brief gesteld dat het totale bedrag van de vermindering van de bijstand op 639 520 ECU zou worden gebracht. In de brief verzette de Commissie zich eveneens tegen verzoeksters betoog aangaande de verjaring van de voorgenomen maatregelen van vermindering en terugvordering. Zij deelde mee dat zij de procedure tot vermindering en terugvordering zou voortzetten indien verzoekster niet binnen 30 dagen met de voorgestelde oplossing zou instemmen of gegevens zou verstrekken die een wijziging van haar standpunt konden rechtvaardigen.

33

Op 10 juli 2000 heeft verzoekster bij de Commissie opmerkingen ingediend over haar brief van 25 mei 2000. Zij heeft in wezen verklaard dat de Pondal op 13 januari 1993 schipbreuk had geleden maar eerst op 20 juli 1993 uit het Angolese register was geschrapt, hetgeen de niet-vermelding van de schipbreuk in het verzoek om betaling van de eerste tranche van de bijstand en de verwijzing naar laatstgenoemde datum in het eerste periodieke activiteitenverslag verklaarde. Wat de twee andere vaartuigen betreft, stelde zij dat was bewezen dat zij de verandering van derde land in januari 1997 aan de Spaanse autoriteiten had meegedeeld. Zij beriep zich eveneens op haar goede trouw in deze zaak.

34

Op 19 maart 2001 heeft de Commissie een beschikking vastgesteld waarin de aan het project toegekende bijstand tot 710 030 euro werd verminderd en verzoekster werd opgedragen haar het bedrag van 639 520 euro terug te betalen […]”

„81

Wat in de eerste plaats de feiten met betrekking tot de schipbreuk van de Pondal betreft, zij eraan herinnerd dat de in de bestreden beschikking terecht vastgestelde onregelmatigheid erin bestaat dat verzoekster aanvankelijk het feit van de schipbreuk verborgen heeft gehouden en vervolgens een onjuiste datum daarvoor heeft meegedeeld. De aan verzoekster verweten gedragingen met betrekking tot de schipbreuk van de Pondal moeten worden opgevat als een voortdurende onregelmatigheid in de zin van artikel 3, lid 1, tweede alinea, van verordening nr. 2988/95, aangezien zij eenzelfde voorwerp hebben gehad, namelijk de niet-nakoming van verzoeksters verplichting tot informatie en loyale samenwerking met betrekking tot deze schipbreuk. Overeenkomstig die bepaling moet dus worden aangenomen dat voor de onregelmatigheid met betrekking tot de Pondal de verjaringstermijn ingaat ‚op de dag waarop de onregelmatigheid is geëindigd’.

82

Hoewel verzoekster de schipbreuk van de Pondal heeft gemeld in het op 20 mei 1994 aan de Spaanse autoriteiten verzonden eerste periodieke activiteitenverslag van de gemengde vennootschap, heeft zij, zoals zij ter terechtzitting heeft toegegeven, eerst in haar memorie van 5 oktober 1999 met haar opmerkingen over de brief van de Commissie van 26 juli 1999 de Commissie voor het eerst ingelicht over de juiste datum van deze schipbreuk, namelijk 13 januari 1993 en niet 20 juli 1993 zoals zij tot dan toe had gesteld. In die omstandigheden moet worden aangenomen dat de onregelmatigheid die voortkomt uit verzoeksters niet-nakoming van haar verplichting tot informatie en loyale samenwerking met betrekking tot de Pondal, op 5 oktober 1999 is geëindigd. Verzoekster kan dan ook niet stellen dat de in de bestreden beschikking met betrekking tot dit vaartuig vastgestelde feiten verjaard zijn.

[…]

91

[...] [D]e verweten feiten met betrekking tot de Periloja en de Sonia Rosal [moeten] worden beschouwd als een voortdurende onregelmatigheid in de zin van artikel 3, lid 1, tweede alinea, van verordening nr. 2988/95, die heeft geduurd tot 20 mei 1996, de datum waarop volgens het derde periodieke activiteitenverslag van de gemengde vennootschap de verplichte periode van drie jaar activiteit van deze vennootschap eindigde en waarop de onregelmatigheid definitief de in de bestreden beschikking omschreven vorm heeft aangenomen, namelijk het niet verrichten van activiteiten door de twee bedoelde vaartuigen in de Angolese wateren gedurende vijftien van de 36 maanden van de genoemde periode. Derhalve moet de verjaringstermijn van vier jaar overeenkomstig dezelfde bepaling van verordening nr. 2988/95 worden geacht te zijn ingegaan ‚op de dag waarop de onregelmatigheid is geëindigd’, namelijk op 20 mei 1996.

92

Krachtens artikel 3, lid 1, derde alinea, van verordening nr. 2988/95 wordt de verjaring gestuit door elke onderzoekshandeling of daad van vervolging van de onregelmatigheid door de bevoegde autoriteit, mits deze de betrokkene ter kennis is gebracht.

93

In casu heeft de Commissie verzoekster op 26 juli 1999 een brief gezonden waarin zij haar heeft meegedeeld dat een procedure tot vermindering van de bijstand was ingeleid wegens onregelmatigheden die met name betrekking hadden op de activiteiten van de Periloja en de Sonia Rosal. Blijkens artikel 44, lid 1, van verordening nr. 4028/86 […] was de Commissie de bevoegde autoriteit in de zin van de in het vorige punt bedoelde bepaling om de op basis van die verordening verleende bijstand te verminderen. Voorts moet de brief van 26 juli 1999, zoals verzoekster zelf opmerkt […], worden beschouwd als een daad van vervolging van bovengenoemde onregelmatigheden. Zij moet dus worden beschouwd als een handeling die de verjaring stuit in de zin van artikel 3, lid 1, derde alinea, van verordening nr. 2988/95.

94

Zelfs indien op basis van een letterlijke lezing van artikel 3, lid 1, eerste alinea, van verordening nr. 2988/95 wordt aangenomen dat de in dit artikel vastgestelde verjaringstermijn van vier jaar voor een voortdurende onregelmatigheid ingaat op de dag waarop de onregelmatigheid is geëindigd, ook al heeft de bevoegde autoriteit, zoals in casu, pas later kennis gekregen van deze onregelmatigheid, moet bijgevolg worden vastgesteld dat de verzending van de brief van 26 juli 1999, voordat de op 20 mei 1996 ingegane termijn van vier jaar was verstreken, die termijn heeft gestuit en tot gevolg heeft gehad dat op 26 juli 1999 een nieuwe termijn van vier jaar is ingegaan. De feiten die de onregelmatigheid met betrekking tot de Periloja en de Sonia Rosal vormen, waren op het tijdstip van de vaststelling van de bestreden beschikking dan ook niet verjaard.

95

Gelet op hetgeen voorafgaat, moet het middel inzake verjaring worden afgewezen.”

–

de onderhavige hogere voorziening ontvankelijk te verklaren;

–

het bestreden arrest te vernietigen;

–

de Commissie te verwijzen in de kosten, zowel die welke in de procedure voor het Hof als die welke in de procedure voor het Gerecht zijn opgekomen.

–

de hogere voorziening ten dele af te wijzen wegens kennelijke niet-ontvankelijkheid of, subsidiair, wegens ongegrondheid;

–

de hogere voorziening voor het overige ongegrond te verklaren;

–

subsidiair, indien het door rekwirante aangevoerde middel tot hogere voorziening zou worden aanvaard, de argumenten die in het vijfde deel van de memorie van de Commissie zijn geformuleerd [niet-toepasselijkheid van artikel 3 van verordening nr. 2988/95 op de betrokken onregelmatigheden] als gegrond te beschouwen en het beroep tot nietigverklaring ongegrond te verklaren;

–

rekwirante te verwijzen in de kosten van de procedures in eerste aanleg en in hogere voorziening.