Rapporteur : Matteo Luigi BIANCHI (IT/ECR), lid van de gemeenteraad van Morazzone (VA)

BELEIDSAANBEVELINGEN

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO'S (CVDR)

Inleiding

1.

acht het, gezien de huidige complexe geopolitieke situatie, steeds belangrijker dat de Europese Unie (EU) sterke betrekkingen onderhoudt met partners die hetzelfde systeem van democratische waarden en beginselen hanteren.

2.

Het CvdR zou graag zien dat de EU nauwer samenwerkt met Europese landen buiten de Unie en benadrukt in dit verband dat Zwitserland een belangrijke partner is, gezien de decennialange samenwerking, de taalkundige en culturele banden, het belang van de handel en de stromen van werknemers, met name met de aangrenzende lidstaten.

3.

De EU en Zwitserland zijn gelijkgestemde bondgenoten en delen dezelfde beginselen en waarden, zoals democratie, de rechtsstaat, mensenrechten, bescherming van minderheden, sociale gelijkheid en sociale en ecologische duurzaamheid. Het zijn bovendien belangrijke economische partners die streven naar gemeenschappelijke economische welvaart en die zich gezamenlijk inzetten voor het aanpakken van gemeenschappelijke mondiale uitdagingen.

Achtergrond

4.

Zwitserland is lid van de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) en maakt sinds 12 december 2008 deel uit van het Schengengebied. In 2023 was de EU de grootste handelspartner van Zwitserland en was zij goed voor 59 % van het handelsvolume van Zwitserland, terwijl Zwitserland de 4e plaats innam onder de handelspartners van de EU (met 6 %).

5.

Het personenverkeer tussen de EU en Zwitserland laat forse cijfers zien: er wonen ongeveer 1,4 miljoen EU-burgers in Zwitserland, wat neerkomt op ongeveer 16 % van de bevolking, en ongeveer 400 000 Zwitserse burgers wonen in de EU. Dagelijks passeren ongeveer 340 000 EU-burgers de nationale grenzen om in Zwitserland te gaan werken (1).

6.

De EU en Zwitserland hebben in de afgelopen 50 jaar meer dan 120 bilaterale overeenkomsten gesloten — het grootste aantal overeenkomsten dat de EU met een derde land heeft gesloten — om hun belangrijke politieke, sociale en economische betrekkingen te regelen. Deze bilaterale overeenkomsten hebben met name betrekking op het vrije verkeer van personen, de wederzijdse erkenning van voorschriften inzake productnormen, de liberalisering van de markten voor overheidsopdrachten, vrije toegang voor Zwitserse luchtvaartmaatschappijen tot de gedereguleerde burgerluchtvaartmarkt van de EU, het vrije weg- en spoorvervoer van passagiers en goederen, onderzoek, binnenlandse veiligheid, asiel, politieke samenwerking en samenwerking op het gebied van innovatie, cultuur, onderwijs, fraudebestrijding, handel in verwerkte landbouwproducten en harmonisatie van de verzameling van statistische gegevens.

7.

Op 20 december 2024 hebben de Europese Commissie en Zwitserland, na meer dan 200 onderhandelingsronden, de onderhandelingen afgerond over een breed pakket nieuwe overeenkomsten, bestaande uit een actualisering van vijf reeds bestaande overeenkomsten die Zwitserland toegang verlenen tot de interne markt (lucht- en landvervoer, vrij verkeer van personen, conformiteitsbeoordeling en handel in landbouwproducten, geschillenbeslechting en staatssteunbepalingen), naast enkele nieuwe overeenkomsten die Zwitserland in staat zullen stellen deel te nemen aan het Europees Ruimteagentschap en programma’s die openstaan voor de associatie van derde landen (bijv. Horizon Europa, Erasmus+ enz.) en aan de interne elektriciteitsmarkt van de EU (2).

8.

Zwitserland draagt vanaf de ratificatie tot 2036 jaarlijks 375 miljoen EUR bij aan de cohesie van de EU, bovenop de 140 miljoen EUR per jaar die het land sinds 2024 betaalt voor de ondersteuning van ontwikkelingsprojecten en projecten om de economische verschillen in regio’s van landen die sinds 2004 zijn toegetreden tot de EU, te verkleinen, en lokale en regionale overheden in de EU kansen te bieden op gebieden als ecologische transitie, beroepsopleiding en innovatie.

9.

Bijzondere aandacht moet worden besteed aan grensoverschrijdende en meertalige regio’s waar belangrijke nationale of etnische minderheden wonen. De betrokkenheid van minder ontwikkelde en perifere regio’s bij grensoverschrijdende programma’s en gezamenlijke initiatieven met Zwitserse kantons kan helpen om regionale verschillen te verkleinen en de sociale en economische cohesie te bevorderen.

De relevantie van de betrekkingen tussen de EU en Zwitserland voor de lokale en regionale overheden van de EU

10.

Het CvdR vestigt de aandacht op de nauwe economische, sociale en culturele banden tussen de Europese regio’s en de Zwitserse kantons, die veelal zijn geconsolideerd in geïnstitutionaliseerde samenwerkingsorganen, zoals Arge-Alp (3), de EU-strategie voor het Alpengebied (EUSALP) (4), de Internationale Conferentie over het Bodenmeer, de Werkgemeenschap Regio Insubrië, de institutionele structuren in de drielandenregio Bovenrijn en diverse Europese groeperingen voor territoriale samenwerking (EGTS’en) die in verschillende gebieden zijn opgericht (5) om gemeenschappelijke problemen en uitdagingen aan te pakken.

11.

Er zijn vele thema’s die van belang zijn voor gemeenschappen die in grensoverschrijdende gebieden wonen. Wat de door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) gefinancierde territoriale samenwerking betreft neemt Zwitserland met eigen middelen deel aan 10 Interreg-programma’s.

12.

Tot de thema’s van gemeenschappelijk belang behoren ook de grensoverschrijdende overheidsdiensten die de dagelijkse mobiliteit van burgers, waaronder studenten en veel werknemers, vergemakkelijken (6).

13.

Met het oog op de bescherming en instandhouding van de biodiversiteit van meren in grensoverschrijdende gebieden, die van gemeenschappelijk belang zijn en dus gezamenlijk moeten worden beheerd, is het zaak dat Europese lokale en regionale overheden en de Zwitserse kantons steeds efficiënter gaan samenwerken.

14.

In grensoverschrijdende regio’s is samenwerking tussen lokale overheden in de EU en Zwitserse kantons essentieel om ervoor te zorgen dat de bescherming van de biodiversiteit ook grote soorten omvat en de ecologische connectiviteit ondersteunt. Het behoud van de biodiversiteit en het natuurlijk evenwicht moet worden ondersteund door middel van doeltreffend coëxistentiebeleid dat rekening houdt met de openbare veiligheid.

15.

De juridische en administratieve belemmeringen die de grensoverschrijdende samenwerking tussen noodhulpdiensten beperken, moeten worden weggenomen (7). Dichtbij de grenzen gelegen gebieden hebben vaak te lijden onder onvoorspelbare en extreme weersomstandigheden die schade en ongemak veroorzaken voor de gemeenschappen die daar wonen.

16.

Verschillende Europese regio’s hebben initiatieven genomen die aantonen dat versterking van de territoriale dimensie van de betrekkingen met de Zwitserse Bondsstaat noodzakelijk is (8).

De territoriale dimensie van de betrekkingen tussen de Europese Unie en Zwitserland versterken

17.

Het CvdR is ingenomen met de consensus die de Europese Commissie en de Zwitserse Bondsraad in december 2024 hebben bereikt over het pakket overeenkomsten. Dit pakket biedt niet alleen een belangrijke kans om de bilaterale samenwerking te bevorderen en aan te passen aan de veranderende en complexe internationale context, maar ook om de omvang van de handel en de economie in belangrijke sectoren, zoals de farmaceutische, biomedische en metaalverwerkende industrie, niet te schaden.

18.

Bovendien biedt het pakket overeenkomsten een kans om de betrekkingen tussen de EU en Zwitserland op lange termijn te consolideren en in die zin een stabiel rechtskader te bieden voor grensoverschrijdende samenwerking tussen Europese regio’s en steden en Zwitserse kantons en steden. Daarbij moet in het oog worden gehouden dat bilaterale overeenkomsten dynamisch moeten worden ontwikkeld en op lange termijn wettelijk moeten worden gewaarborgd om volledig doeltreffend te zijn.

19.

De betrekkingen tussen de EU en Zwitserland kunnen worden gestabiliseerd, verdiept en verder worden ontwikkeld door middel van bottom-upsamenwerking die dicht bij de gemeenschap staat.

20.

De Zwitserse federale structuur enerzijds, met 26 kantons die ruime bevoegdheden hebben op het gebied van belastingen, onderwijs, energie en grensoverschrijdende samenwerking, en de multilevel governance van de EU anderzijds, maken lokale en regionale overheden en kantons tot natuurlijke gesprekspartners. De kantons nemen actief deel aan internationale onderhandelingen wanneer hun belangen op het spel staan, zoals bleek tijdens de onderhandelingen over het pakket overeenkomsten van 2024. Evenzo spelen de lokale en regionale overheden van de EU, vertegenwoordigd door het CvdR, een sleutelrol bij de uitvoering van veel EU-beleid, met name in grensregio’s waar intensief wordt samengewerkt met Zwitserland.

21.

Het CvdR kan, in samenwerking met de kantons, bijdragen aan de versterking van de grensoverschrijdende samenwerking binnen het Schengengebied door een veerkrachtig en toekomstgericht beleid te bevorderen waarbij lokale en regionale overheden een cruciale rol spelen, door middel van gezamenlijke initiatieven op gebieden als veiligheid, mobiliteit, regionale ontwikkeling, migratiebeheer en integratie van legale migranten.

22.

Het CvdR hoopt op een gestructureerde samenwerking met de Zwitserse conferentie van kantonregeringen, om zo een subnationaal perspectief toe te voegen aan de uitvoerings- en monitoringprocessen van de bilaterale overeenkomsten, met bijzondere aandacht voor het nieuwe pakket overeenkomsten dat in december 2024 werd ondertekend. De lokale en regionale overheden kunnen een sleutelrol spelen bij het omzetten van de overeenkomsten in concrete voordelen voor regio’s en lokale gemeenschappen.

23.

Het CvdR hoopt dat lokale en regionale overheden en kantons met hun grondige kennis van de problemen en mogelijkheden van grensoverschrijdende gebieden, actief kunnen bijdragen aan de politieke, economische en sociale dialoog, de territoriale samenhang kunnen versterken en de Zwitserse soevereiniteit kunnen respecteren, de ongelijkheden kunnen verkleinen, de sociaaleconomische ontwikkeling van de gebieden kunnen ondersteunen, en het hoogste niveau van consumenten- en milieubescherming, eerlijke concurrentie, duurzame ontwikkeling, sociale zekerheid, economische vooruitgang en rechtvaardigheid kunnen waarborgen.

24.

Het is belangrijk de perspectieven van lokale en regionale overheden te integreren in de betrekkingen tussen de EU en Zwitserland, ervoor te zorgen dat het beleid tegemoetkomt aan reële behoeften, ervoor te zorgen dat terdege rekening wordt gehouden met specifieke territoriale kenmerken en dat wordt bijgedragen tot een meer inclusieve en op participatie van de burgers gebaseerde benadering in de betrekkingen tussen de EU en Zwitserland.

25.

Het toekennen van waarde aan de territoriale dimensie van de betrekkingen tussen de EU en Zwitserland impliceert dat de bijdrage en de rol van subnationale bestuursniveaus door zowel de EU als Zwitserland worden erkend. Dit strookt met de toepassing van een actieve subsidiariteitsbenadering in de bilaterale betrekkingen.

Naar een zinvolle betrokkenheid van lokale en regionale overheden bij de betrekkingen tussen de EU en Zwitserland: inhoudelijke aspecten

26.

Het CvdR beschouwt het vrije verkeer van personen, de grensoverschrijdende arbeidsmarkt, vervoer en mobiliteit, innovatie en onderzoek, voedselzekerheid, civiele bescherming en preventie van noodsituaties op gezondheidsgebied, veiligheid en regionale ontwikkeling als prioritaire beleidsterreinen voor lokale en regionale overheden in het kader van de samenwerking tussen de EU en Zwitserland.

27.

Het geïntegreerde Europese elektriciteitsnet is een mijlpaal in de grensoverschrijdende samenwerking op energiegebied. Zwitserland is met meer dan 40 grensoverschrijdende elektriciteitsleidingen nauw verbonden met het elektriciteitsnet van de aangrenzende landen. Een intensievere samenwerking in de energiesector kan de stabiliteit van het net, de voorzieningszekerheid, de preventie van crises en de handel in elektriciteit ondersteunen en kan alternatieve bronnen zoals waterstof en hernieuwbare gassen bevorderen, waarmee wordt bijgedragen tot de doelstelling van de EU om tegen 2050 broeikasgasneutraliteit te bereiken en het elektriciteitssysteem koolstofvrij te maken. De samenwerking kan ook zorgen voor een grotere stabiliteit van het elektriciteitsnet, een toegenomen voorzieningszekerheid voor beide partijen en efficiëntere handelsvoorwaarden. De nadruk dient te liggen op de continue waarborging van de energievoorziening als een op zichzelf staande en fundamentele meerwaarde van deze overeenkomst.

28.

Het CvdR dringt erop aan dat de EU-programma’s ter ondersteuning van grensoverschrijdende samenwerking met Zwitserland, zoals Interreg, in het volgende meerjarig financieel kader worden voortgezet en versterkt en dat de toegang tot deze programma’s wordt vergemakkelijkt door de administratieve lasten te verminderen en kleinschalige projecten te ondersteunen.

29.

Met het nieuwe pakket overeenkomsten worden de belemmeringen voor grensoverschrijdende economische en handelssamenwerking en in de dienstensector weggenomen, waardoor bedrijven en werknemers aan beide zijden sterker komen te staan. Het CvdR dringt er in dit verband op aan dat de EU-regels voor de interne markt een gezamenlijk referentiekader vormen voor economische samenwerking, en dat de belemmeringen voor Europese bedrijven en werknemers die in Zwitserland actief zijn, worden weggenomen.

30.

Het is belangrijk om de grensoverschrijdende mobiliteit van ondernemers te vergemakkelijken door de belasting- en handelsregels te vereenvoudigen en te harmoniseren en belemmeringen voor banken en verzekeringen weg te nemen. Het CvdR hoopt dat bedrijven zullen worden ondersteund bij het opzetten van welzijnsprogramma’s die kunnen helpen om hooggekwalificeerde werknemers aan te trekken.

31.

Het CvdR wijst op de uitstekende samenwerking tussen onderzoeksinstellingen en universiteiten, met name op regionaal en kantonaal niveau. Deze samenwerking is belangrijk om het concurrentie- en innovatievermogen van Europa te versterken in de context van de toegenomen wereldwijde concurrentie. Het is dan ook verheugd over het feit dat Zwitserland opnieuw volledig kan deelnemen aan het EU-kaderprogramma voor onderzoek Horizon Europa en Erasmus+.

32.

Het CvdR verzoekt Zwitserland te overwegen toe te treden tot het EU-mechanisme voor civiele bescherming, overeenkomstig de regels die voor derde landen zijn vastgesteld, gezien het toenemende belang van grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van civiele bescherming. Het stelt in dit verband voor om gezamenlijk de opties te onderzoeken voor mogelijke deelname van Zwitserland aan het Uniemechanisme voor civiele bescherming (UCPM).

33.

Samenwerking tussen lokale, regionale en kantonale overheden kan helpen om de belemmeringen die voortvloeien uit verschillende bestuurs-, administratieve en fondsbeheerstructuren weg te nemen en zo bij te dragen tot de ontwikkeling van innovatieve oplossingen. Zo kan worden gedacht aan de oprichting van grensoverschrijdende “planbureaus”, als functionele en strategische structuren om gemeenschappelijke uitdagingen aan te pakken bij de planning en programmering van acties en interventies, met inbegrip van infrastructuur in grensgebieden, met name met het oog op de ontwikkeling van specifieke vaardigheden om te opereren in een context van uiteenlopende regelgeving en bevoegdheden.

34.

Het CvdR wijst op het voorbeeld van Zwitserland, waar regio’s met een meertalige bevolking de institutionele meertaligheid bevorderen, met name in overheidsdiensten, in het onderwijs en in beroepsopleidingen, om de toegankelijkheid en gelijke kansen voor alle burgers te waarborgen.

Naar een zinvolle betrokkenheid van lokale en regionale overheden bij de betrekkingen tussen de EU en Zwitserland: institutionele aspecten

35.

Het CvdR is van mening dat het EU-systeem van multilevel governance, het subsidiariteitsbeginsel en de Zwitserse federale structuur, met de kantons die ruime bevoegdheden hebben op gebieden als belastingen, onderwijs, energie en grensoverschrijdende samenwerking, de Europese lokale en regionale overheden en Zwitserse kantons tot natuurlijk partners maken van een constructieve dialoog.

36.

Het CvdR wijst erop dat er, ondanks de vele gebieden van gemeenschappelijk belang, momenteel geen enkele vorm van formele samenwerking tussen het Europees Comité van de Regio’s en Zwitserland plaatsvindt. Het is het er daarom mee eens dat concrete vormen van samenwerking tussen vertegenwoordigers van het CvdR en Zwitserse lokale en regionale overheden moeten worden bevorderd om de dialoog over kwesties van wederzijds belang te faciliteren, met name in het kader van de grensoverschrijdende samenwerking.

37.

Het CvdR en de Europese regionale en lokale overheden kunnen helpen om de burgers correct voor te lichten over de voordelen die een nauwere samenwerking tussen de EU en Zwitserland kan opleveren, en in de toekomst ook bijdragen tot een effectievere tenuitvoerlegging van de overeenkomsten die thans worden besproken.

38.

Zodra het pakket overeenkomsten in werking is getreden, wenst het CvdR te worden betrokken bij de desbetreffende evaluatie- en uitvoeringsmechanismen. Ook dringt het erop aan dat instrumenten zoals hoorzittingen, werkgroepen en thematische dialogen worden geïnstitutionaliseerd om de standpunten van lokale, regionale en kantonale overheden te verzamelen.

39.

Het CvdR benadrukt het belang van samenwerking tussen politieke assemblees en dringt erop aan dat het zelf als waarnemer wordt uitgenodigd voor de interparlementaire vergaderingen tussen de EU en Zwitserland en wordt betrokken bij de parlementaire partnerschapscommissie die door het Europees Parlement zal worden opgericht voor de uitvoering van en het toezicht op de overeenkomsten.

---

(1)   The European Union and Switzerland, EEAS.

(2)  Op 2 april 2025 is een overeenkomst over de deelname van Zwitserland aan programma’s van de Unie geparafeerd, die integrerend deel uitmaakt van het pakket overeenkomsten waarover in december 2024 is onderhandeld. Daarom zal de Commissie besluiten van de Raad voorstellen waarbij machtiging wordt verleend voor de ondertekening van deze instrumenten en het pakket, met inbegrip van de op 9 april 2025 gepubliceerde overeenkomst over programma’s van de Unie.

(3)  Een in 1972 opgerichte “werkgemeenschap” van 10 regio’s, provincies, kantons en deelstaten van Oostenrijk, Duitsland, Italië en Zwitserland.

(4)   An EU strategy for the Alpine Region, Inforegio.

(5)  Zwitserland neemt deel aan drie Europese groeperingen voor territoriale samenwerking (EGTS): de interregionale alliantie voor de Rijn-Alpencorridor, Eucor — The European Campus, en Wissenschaftsverbund — Vierländerregion Bodensee.

(6)   CDR-2615-2020.

(7)   CDR-1609-2024.

(8)  Een voorbeeld hiervan is het Comité voor de betrekkingen met Zwitserland dat is opgericht door de regioraad van Lombardije in Italië.