Groenboek over diensten van algemeen belang

Dit Groenboek heeft tot doel een open debat tot stand te brengen over de rol van de Europese Unie in de bevordering van de levering van diensten van algemeen belang, in de definiëring van de doelstellingen van algemeen belang die door die diensten worden nagestreefd, en over de wijze waarop deze diensten worden georganiseerd, gefinancierd en geëvalueerd.

MAATREGEL

Groenboek van de Commissie van 21 mei 2003 over diensten van algemeen belang [COM(2003) 270 def. - Publicatieblad C 76 van 25.03.2004].

SAMENVATTING

De diensten van algemeen belang spelen een sleutelrol bij het politieke debat. Zij houden rechtstreeks verband met de allesoverheersende vraag welke rol de overheid binnen de markteconomie speelt door enerzijds toe te zien op een soepele marktwerking en de naleving van de regels door alle betrokken partijen en anderzijds het algemene belang te garanderen, met name door te voorzien in fundamentele behoeften en de openbare dienstverlening in stand te houden indien de markt het laat afweten.

De situatie van de diensten van algemeen belang in de Europese Unie is complex en aan voortdurende veranderingen onderhevig. Het gaat om:

• een breed scala van activiteiten, gaande van de grote netwerkindustrieën (energie, postdiensten, vervoer en telecommunicatie) tot gezondheids-, onderwijs- en sociale diensten;
• een grote verscheidenheid wat de schaal betreft waarop de diensten worden geleverd, van Europees of zelfs wereldwijd tot zuiver lokaal;
• diensten die op verschillende gronden worden geleverd: bepaalde zijn marktgericht, andere zijn niet-marktgericht;
• organisaties die verschillen naar gelang van de historische, geografische en culturele tradities en naar gelang van de kenmerken van de betrokken activiteit.

Gezien deze complexiteit opent de Commissie een debat over de rol van de Europese Unie in de definiëring van de doelstellingen van algemeen belang die door deze diensten worden nagestreefd en over de organisatie, financiering en evaluatie van deze diensten van algemeen belang. Tezelfdertijd bevestigt ze nogmaals de aanzienlijke bijdrage van de interne markt en van de mededingingsregels tot de verbetering van de kwaliteit en de doeltreffendheid van tal van overheidsdiensten ten voordele van burgers en bedrijven. Het Groenboek houdt eveneens rekening met de mondialisering en de liberalisering en stelt ook de vraag of op communautair niveau een algemeen wettelijk kader voor de diensten van algemeen belang moet worden gecreëerd.

De Commissie wil het beleid inzake diensten van algemeen belang volledig herbekijken en stelt daarom vragen omtrent de volgende thema's:

• de reikwijdte van de communautaire maatregelen met betrekking tot de diensten van algemeen belang en de eerbiediging van het subsidiariteitbeginsel;
• het communautair concept van diensten van algemeen belang;
• de definitie van "good governance" op het terrein van organisatie, regulering, financiering en evaluatie van diensten van algemeen belang om het concurrentievermogen van de economie te versterken en een efficiënte, gelijke en kwalitatief hoogwaardige toegang te verschaffen tot de diensten;
• de maatregelen die het mogelijk maken de handhaving van kwalitatief hoogwaardige diensten van algemeen belang te combineren met de toepassing van de regels inzake mededinging en de interne markt.

Achtergrond

De diensten van algemeen belang maken deel uit van de waarden die de Europese samenlevingen gemeen hebben en zijn een essentiële schakel in het Europese maatschappelijke model. De rol ervan is van onmisbaar belang om de leefkwaliteit van alle burgers te verbeteren en sociale uitsluiting en isolement te overwinnen.

De diensten van algemeen economisch belang worden genoemd in drie bepalingen:

• artikel 16 van het EG-Verdrag bepaalt dat de Gemeenschap en de lidstaten er zorg voor dienen te dragen dat de diensten van algemeen economisch belang hun taken kunnen vervullen in het kader van de onderscheiden beleidslijnen. Het artikel formuleert een principe maar verleent de Gemeenschap niet de nodige specifieke uitvoeringsbevoegdheden;
• artikel 86, lid 2, van het EG-Verdrag erkent impliciet het recht van de lidstaten om aan de ondernemingen specifieke verplichtingen inzake openbare dienstverlening op te leggen. Dit artikel legt een fundamenteel beginsel vast waardoor de verstrekking en ontwikkeling van diensten van algemeen economisch belang op de interne markt wordt gegarandeerd. De ondernemingen die diensten van algemeen belang verstrekken, worden alleen van de toepassing van de verdragsregels vrijgesteld wanneer die vrijstelling strikt noodzakelijk is om hen in staat te stellen hun openbare-dienstverplichtingen na te komen. Bijgevolg kan in geval van conflict de tenuitvoerlegging van een openbare-dienstverplichting effectief voorrang krijgen op de toepassing van de communautaire regels, met inbegrip van de regels betreffende interne markt en mededinging;
• artikel 36 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (EN) (FR) bepaalt dat de Unie de toegang tot diensten van algemeen economisch belang erkent en eerbiedigt teneinde de sociale en territoriale cohesie van de Unie te bevorderen.

Sinds de tweede helft van de jaren '80 zijn een aantal sectoren, waarin diensten van algemeen economisch belang de hoofd- of nevenactiviteiten vormen, geleidelijk opengesteld voor concurrentie (bijvoorbeeld: telecommunicatie, postdiensten, vervoer en energie (electriciteit en gas)).

De Gemeenschap heeft altijd een "geleide" liberalisering voorgestaan, d.w.z. een geleidelijke openstelling van de markt, die gepaard ging met maatregelen ter bescherming van het algemeen belang, met name door middel van het concept van de universele dienst, om de toegang voor iedereen, ongeacht economische, maatschappelijke of geografische omstandigheden, tot een dienst van een bepaalde kwaliteit tegen een betaalbare prijs te waarborgen.

De Commissie heeft het communautair beleid op dit gebied herhaaldelijk toegelicht:

• mededelingen over de diensten van algemeen belang [COM(1996) 443 en COM(2000) 580 - Publicatieblad C 281 van 26.09.1996 en Publicatieblad C 17 van 19.01.2001];
• verslag aan de Europese Raad van Laken "Diensten van algemeen belang" [COM(2001) 598 - niet in het Publicatieblad verschenen].

VERBONDEN MAATREGELEN

Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's van 12 mei 20004 - "Witboek over diensten van algemeen belang" [COM(2004) 374 def. - Niet in het Publicatieblad verschenen]. De Commissie legt met het oog op een coherent beleid een aantal richtsnoeren op het gebied van de diensten van algemeen belang vast. Dit Witboek verschijnt in aansluiting op een brede publieke raadpleging waartoe de aanzet werd gegeven in een Groenboek over de rol van de Europese Unie bij de verstrekking van hoogwaardige diensten van algemeen belang aan consumenten en ondernemingen in Europa. In het Witboek wordt geconcludeerd dat het op dit ogenblik niet wenselijk is een voorstel voor een kaderrichtlijn terzake in te dienen, en wordt voorgesteld dat de Commissie deze kwestie in een latere fase opnieuw onderzoekt.

Resolutie van het Europees Parlement van 13 januari 2004 betreffende het Groenboek over de diensten van algemeen belang [A5-0484/2003].

Het Parlement spreekt zijn tevredenheid uit over de publicatie van het Groenboek van de Commissie en verzoekt haar uiterlijk in april 2004 een follow-up te presenteren. Het Parlement is van oordeel dat bepaalde diensten van algemeen belang zoals gezondheidszorg, onderwijs en sociale huisvesting van het toepassingsgebied van de mededingingsvoorschriften moeten worden uitgesloten maar ook diensten van algemeen belang die tot doel hebben het pluralistisch karakter van informatie en culturele diversiteit te behouden. Voorts verzoekt het Parlement de Commissie dit standpunt te verdedigen tijdens de onderhandelingen in de Wereldhandelsorganisatie over de algemene overeenkomst inzake de handel in diensten. Het Parlement is van oordeel dat het noch mogelijk noch relevant is gemeenschappelijke definities van de begrippen diensten van algemeen belang en daaruit voortvloeiende openbare-dienstverplichtingen uit te werken maar meent dat de Europese Unie gemeenschappelijke beginselen dient vast te stellen zoals universele en gelijke toegang, continuïteit, veiligheid, aanpasbaarheid, kwaliteit, doeltreffendheid, betaalbare tarieven, transparantie, bescherming van achtergestelde sociale groepen, bescherming van gebruikers, consumenten en het milieu en participatie van de burgers, waarbij rekening moet worden gehouden met de specifieke omstandigheden in de verschillende sectoren. Het Parlement legt eveneens de nadruk op de compatibiliteit van de mededingingsregels met de openbare-dienstverplichtingen en spreekt zich ten slotte duidelijk uit tegen de liberalisering van de watervoorziening. Het Parlement meent dat in de sectoren water en afvalstoffen geen sectorale richtlijnen van de Europese Unie betreffende de dienstverlening mogen worden vastgesteld maar onderstreept dat de Unie haar volledige verantwoordelijkheid dient te behouden in verband met de normen voor kwaliteits- en milieubescherming in deze sectoren.

Laatste wijziging: 24.08.2004