MEDEDELING VAN DE COMMISSIE —

Technische richtsnoeren voor de klimaattoetsing van infrastructuur in de periode 2021-2027

(2021/C 373/01)

DISCLAIMER: Het doel van deze mededeling is technische richtsnoeren te geven voor de klimaattoetsing van infrastructuur voor de programmeringsperiode 2021-2027. In artikel 8, lid 6, van Verordening (EU) 2021/523 van het Europees Parlement en de Raad (1) (InvestEU-verordening) is bepaald dat de Commissie duurzaamheidsrichtsnoeren moet ontwikkelen. Artikel 8, lid 6, punt a), bevat eisen inzake de mitigatie van en de aanpassing aan de klimaatverandering. Krachtens artikel 8, lid 6, punt e), moeten de duurzaamheidsrichtsnoeren richtsnoeren voor de uitvoerende partners bevatten over de informatie die moet worden verstrekt met het oog op de screening van de milieu-, klimaat- of sociale effecten van financierings- en investeringsverrichtingen. In artikel 8, lid 6, punt d), is bepaald dat de duurzaamheidsrichtsnoeren het mogelijk moeten maken om projecten aan te merken die niet stroken met de verwezenlijking van klimaatdoelstellingen. Deze richtsnoeren voor de klimaattoetsing van infrastructuur maken deel uit van de duurzaamheidsrichtsnoeren. In het kader van Verordening (EU) 2021/1153 van het Europees Parlement en de Raad (2) (de “CEF-verordening”) is ook voorzien in richtsnoeren van de Commissie voor de klimaattoetsing van infrastructuurprojecten, die waar nodig coherent zijn met de richtsnoeren die voor andere programma’s van de Unie zijn ontwikkeld. De richtsnoeren worden ook beschouwd als een relevante referentie voor de klimaattoetsing van infrastructuur op grond van artikel 2, lid 37, en artikel 67, lid 3, punt j), van Verordening (EU) 2021/1060 van het Europees Parlement en de Raad (3) (de “verordening gemeenschappelijke bepalingen (GB-verordening)”), alsook op grond van de herstel- en veerkrachtfaciliteit (4). De richtsnoeren zijn door de Commissie ontwikkeld in nauwe samenwerking met potentiële uitvoerende partners voor InvestEU, samen met de EIB-groep. Deze richtsnoeren kunnen worden aangevuld met aanvullende nationale en sectorale overwegingen en richtsnoeren.

AFKORTINGEN

AR4	Vierde beoordelingsverslag van de IPCC
AR5	Vijfde beoordelingsverslag van de IPCC
BKG	Broeikasgas
C3S	Dienst van Copernicus voor klimaatverandering
CEF	Connecting Europe Facility (Financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen)
CF	Cohesiefonds
CMIP	Coupled Model Intercomparison Projects
CO2	Koolstofdioxide
CO2e	Koolstofdioxide-equivalent
DNSH	Beginsel “geen ernstige afbreuk doen aan”
DWL	Ontwerplevensduur
EAD	Verwachte jaarlijkse schade
ECP	Verlengd concentratietraject
EEA	Europees Milieuagentschap
EFRO	Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling
EPCM	Engineering-, inkoop- en bouwbeheer
ESG	Ecologische, sociale en governancecriteria
FEED	Front-end engineering en design
GB-verordening (GBV)	Verordening (EU) 2021/1060
GIS	Geografisch informatiesysteem
GWP	Aardopwarmingsvermogen
Hof	Hof van Justitie van de Europese Unie
IPCC	Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering
JRC	Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek (Europese Commissie)
JTF	Fonds voor een rechtvaardige transitie
KBA	Kosten-batenanalyse
KPI	Kernprestatie-indicatoren
KV	Klimaatverandering
MEB	Milieueffectbeoordeling
MSEB	Milieu- en sociale-effectbeoordeling
NECP	Nationaal energie- en klimaatplan
O&M	Exploitatie en onderhoud
PCM	Projectcyclusbeheer
RCP	Representatieve concentratiescenario’s
RRF	Herstel- en veerkrachtfaciliteit
SMB	Strategische milieubeoordeling
VWEU	Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie

INHOUD

1.

SAMENVATTING

7

2.

TOEPASSINGSGEBIED VAN DE RICHTSNOEREN

8

3.

KLIMAATTOETSING VAN INFRASTRUCTUUR

11

3.1.

Voorbereidingen voor de klimaattoetsing

13

3.2.

Mitigatie van de klimaatverandering (klimaatneutraliteit)

18

3.2.1.

Screening — fase 1 (mitigatie)

20

3.2.2.

Gedetailleerde analyse — fase 2 (mitigatie)

21

3.2.2.1.

Methode voor de koolstofvoetafdruk voor infrastructuurprojecten

21

3.2.2.2.

Beoordeling van de broeikasgasemissies

25

3.2.2.3.

Referentiewaarden (koolstofvoetafdruk, kosten-batenanalyse)

26

3.2.2.4.

Schaduwkosten van koolstof

26

3.2.2.5.

Verificatie van verenigbaarheid met een geloofwaardig broeikasgastraject tot 2030 en 2050

28

3.3.

Aanpassing aan de klimaatverandering (klimaatveerkracht)

28

3.3.1.

Screening — fase 1 (aanpassing)

31

3.3.1.1.

Gevoeligheid

32

3.3.1.2.

Blootstelling

32

3.3.1.3.

Kwetsbaarheid

34

3.3.2.

Gedetailleerde analyse — fase 2 (aanpassing)

34

3.3.2.1.

Effecten, waarschijnlijkheid en klimaatrisico’s

34

3.3.2.2.

Waarschijnlijkheid

35

3.3.2.3.

Effect

36

3.3.2.4.

Risico’s

39

3.3.2.5.

Aanpassingsmaatregelen

39

4.

KLIMAATTOETSING EN PROJECTCYCLUSBEHEER (PCM)

41

5.

KLIMAATTOETSING EN MILIEUEFFECTBEOORDELING (MEB)

43

Bijlage A

EU-financiering voor infrastructuur 2021-2027

46

Bijlage B

Documentatie en verificatie van de klimaattoetsing

49

Bijlage C

Klimaattoetsing en projectcyclusbeheer (PCM)

52

Bijlage D

Klimaattoetsing en milieueffectbeoordeling (MEB)

64

Bijlage E

Klimaattoetsing en strategische milieubeoordeling (SMB)

77

Bijlage F

Aanbevelingen ter ondersteuning van de klimaattoetsing

87

Bijlage G

Verklarende woordenlijst

89

Lijst van figuren

Figuur 1:

Klimaattoetsing en de pijlers “klimaatneutraliteit” en “klimaatveerkracht”

10

Figuur 2:

Overzicht van het klimaattoetsingsproces van tabel 1

12

Figuur 3:

Prognoses van aardopwarming tot het jaar 2100

16

Figuur 4:

Overzicht van het proces met betrekking tot mitigatie van de klimaatverandering voor klimaattoetsing

20

Figuur 5:

Het begrip “toepassingsgebied” in het kader van de methode voor de koolstofvoetafdruk

23

Figuur 6:

Schaduwkosten van koolstof voor broeikasgasemissies en verminderingen daarvan in EUR per tCO2e, prijzen van 2016

27

Figuur 7:

Overzicht van het proces in verband met de aanpassing aan de klimaatverandering met het oog op de klimaattoetsing

29

Figuur 8:

Indicatief overzicht van de klimaatkwetsbaarheids- en risicobeoordeling, en de vaststelling, beoordeling en planning/integratie van relevante aanpassingsopties

30

Figuur 9:

Overzicht van de screeningsfase met de kwetsbaarheidsanalyse

31

Figuur 10:

Overzicht van de gevoeligheidsanalyse

32

Figuur 11:

Overzicht van de blootstellingsanalyse

33

Figuur 12:

Overzicht van de kwetsbaarheidsanalyse

34

Figuur 13:

Overzicht van de klimaatrisicobeoordeling in fase 2

35

Figuur 14:

Overzicht van de waarschijnlijkheidsanalyse

36

Figuur 15:

Overzicht van de effectanalyse

37

Figuur 16:

Overzicht van de risicobeoordeling

39

Figuur 17:

Overzicht van het proces voor het vaststellen, beoordelen en plannen/integreren van aanpassingsopties

40

Figuur 18:

Overzicht van klimaattoetsing en projectcyclusbeheer (PCM)

42

Figuur 19:

Instanties die de leiding nemen in de verschillende fasen van de projectontwikkeling

43

Figuur 20:

Milieubeoordelingen (MB’s) en projectcyclusbeheer (PCM)

44

Figuur 21:

Overzicht van de onderdelen van de documentatie voor de klimaattoetsing

49

Figuur 22:

Overzicht van de fasen van de projectcyclus en projectontwikkelingsactiviteiten

52

Figuur 23:

Betrokkenheid van de projectontwikkelaar bij de verschillende projectcyclusfasen

54

Figuur 24:

Overzicht van de verbanden tussen PCM en de mitigatie van de klimaatverandering

57

Figuur 25:

Overzicht van de verbanden tussen PCM en de aanpassing aan de klimaatverandering

59

Lijst van tabellen

Tabel 1:

Samenvatting van de klimaattoetsing van infrastructuurprojecten

8

Tabel 2:

Screeningslijst — koolstofvoetafdruk — voorbeelden van projectcategorieën

20

Tabel 3:

Overzicht van de drie toepassingsgebiedsgebieden die deel uitmaken van de methode voor de koolstofvoetafdruk en de beoordeling van indirecte emissies voor weg- en spoorweginfrastructuur en stedelijk openbaar vervoer

23

Tabel 4:

Drempelwaarden voor de EIB-methode voor de koolstofvoetafdruk

25

Tabel 5:

Schaduwkosten van koolstof voor broeikasgasemissies en -verminderingen in EUR/tCO2e, prijzen van 2016

26

Tabel 6:

Schaduwkosten van koolstof per jaar in EUR/tCO2e, prijzen van 2016

27

Tabel 7:

Effectgrootte van de gevolgen op verschillende risicogebieden

37

Tabel 8:

Fasen, doelstellingen van de projectontwikkelaar en typische processen en analyses in de projectcyclus

52

Tabel 9:

Overzicht van PCM en de mitigatie van de klimaatverandering

57

Tabel 10:

Overzicht van PCM en de aanpassing aan de klimaatverandering

59

Tabel 11:

Overzicht van PCM en milieubeoordelingen (MEB, SMB)

62

Tabel 12:

Overzicht van de opname van de klimaatverandering in de belangrijkste fasen van het MEB-proces

65

Tabel 13:

Voorbeelden van belangrijke vragen over de mitigatie van de klimaatverandering voor de MEB

73

Tabel 14:

Voorbeelden van belangrijke vragen over de aanpassing aan de klimaatverandering voor de MEB

74

Tabel 15:

Voorbeelden van kwesties in verband met de klimaatverandering die als onderdeel van de SMB in aanmerking moeten worden genomen

79

Tabel 16:

Belangrijke vragen voor de SMB in verband met de mitigatie van de klimaatverandering

82

Tabel 17:

Belangrijke vragen voor de SMB in verband met de aanpassing aan de klimaatverandering

84

1.   SAMENVATTING

Dit document bevat technische richtsnoeren voor de klimaattoetsing van infrastructuur voor de programmeringsperiode 2021-2027.

Klimaattoetsing is een proces waarbij maatregelen ter mitigatie van en aanpassing aan de klimaatverandering worden geïntegreerd in de ontwikkeling van infrastructuurprojecten. Het stelt Europese institutionele en particuliere investeerders in staat om weloverwogen beslissingen te nemen over projecten die als verenigbaar met de Overeenkomst van Parijs kunnen worden aangemerkt. Het proces is verdeeld in twee pijlers (mitigatie, aanpassing) en twee fasen (screening, gedetailleerde analyse). De gedetailleerde analyse is afhankelijk van de resultaten van de screeningfase, wat bijdraagt tot de vermindering van de administratieve lasten.

Infrastructuur is een ruim begrip dat gebouwen, netwerkinfrastructuur en een reeks gebouwde systemen en objecten omvat. Zo bevat de InvestEU-verordening een uitgebreide lijst van investeringen die in aanmerking komen voor het beleidsvenster duurzame infrastructuur.

De richtsnoeren in dit document voldoen aan de eisen die zijn vastgelegd in de wetgeving voor diverse EU-fondsen, met name InvestEU, de Connecting Europe Facility (CEF), het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO), het Cohesiefonds (CF) en het Fonds voor een rechtvaardige transitie (JTF):

—

zij zijn in overeenstemming met de Overeenkomst van Parijs en de EU-klimaatdoelstellingen, wat betekent dat zij stroken met een geloofwaardig traject voor de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen overeenkomstig de nieuwe EU-klimaatdoelstellingen voor 2030 en klimaatneutraliteit tegen 2050, alsook met een klimaatveerkrachtige ontwikkeling. Bij infrastructuur met een levensduur na 2050 moet ook rekening worden gehouden met de exploitatie, het onderhoud en de uiteindelijke ontmanteling onder klimaatneutrale omstandigheden, wat ook overwegingen inzake circulaire economie kan omvatten;

—	zij volgen het beginsel “energie-efficiëntie eerst”, dat is gedefinieerd in artikel 2, lid 18, van Verordening (EU) nr. 2018/1999 van het Europees Parlement en de Raad (5);

—

zij volgen het beginsel “geen ernstige afbreuk doen aan”, dat is afgeleid van de EU-benadering van duurzame financiering en is verankerd in Verordening (EU) 2020/852 van het Europees Parlement en de Raad (6) (de “taxonomieverordening”). Deze richtsnoeren hebben betrekking op twee van de milieudoelstellingen van artikel 9 van de taxonomieverordening, namelijk mitigatie van en aanpassing aan de klimaatverandering.

Het kwantificeren en in geldwaarde uitdrukken van broeikasgasemissies blijft de basis voor de kosten-batenanalyse en de analyse van de opties. De richtsnoeren omvatten een bijgewerkte methode voor de koolstofvoetafdruk en een beoordeling van de schaduwkosten van koolstof.

De beoordeling van de kwetsbaarheid van en de risico’s voor het klimaat blijft de basis voor het vaststellen, beoordelen en uitvoeren van maatregelen ter aanpassing aan de klimaatverandering.

Het is belangrijk dat de praktijken en processen voor klimaattoetsing specifiek en op geloofwaardige wijze worden gedocumenteerd, met name omdat documentatie en verificatie van de klimaattoetsing een essentieel onderdeel vormen van de motivering voor het nemen van investeringsbeslissingen.

Op basis van de lessen die zijn getrokken uit de klimaattoetsing van grote projecten in de periode 2014-2020, wordt klimaattoetsing in deze richtsnoeren geïntegreerd met projectcyclusmanagement (PCM), milieueffectbeoordelingen (MEB) en strategische milieubeoordelingen (SMB), en bevatten de richtsnoeren aanbevelingen ter ondersteuning van nationale klimaattoetsingsprocessen in de lidstaten.

Tabel 1

Samenvatting van de klimaattoetsing van infrastructuurprojecten

Klimaatneutraliteit Mitigatie van de klimaatverandering	Klimaatveerkracht Aanpassing aan de klimaatverandering
Screening — fase 1 (mitigatie): Vergelijk het project met de screeninglijst in Tabel 2 in deze richtsnoeren: — Als voor het project geen beoordeling van de koolstofvoetafdruk vereist is, vat de analyse dan samen in een screeningsverklaring inzake klimaatneutraliteit, waarin in beginsel (7) een conclusie over de klimaattoetsing in het kader van klimaatneutraliteit wordt gegeven. — Als het project een beoordeling van de koolstofvoetafdruk vereist, ga dan naar fase 2 hieronder.	Screening — fase 1 (aanpassing): Voer een analyse uit van de gevoeligheid, blootstelling en kwetsbaarheid van het klimaat in overeenstemming met deze richtsnoeren: — Als er geen significante klimaatrisico’s zijn die verdere analyse vergen, bundelt u de documentatie en vat u de analyse samen in een screeningsverklaring inzake klimaatveerkracht, waarin in beginsel een conclusie over de klimaattoetsing in het kader van klimaatveerkracht wordt gegeven. — Als er significante klimaatrisico’s zijn die nadere analyse vereisen, ga dan naar fase 2 hieronder.
Gedetailleerde analyse — fase 2 (mitigatie): — Kwantificeer de broeikasgasemissies in een bepaald exploitatiejaar met behulp van de methode voor de koolstofvoetafdruk. Vergelijk deze met de drempelwaarden voor absolute en relatieve broeikasgasemissies (zie Tabel 4). Als de broeikasgasemissies een van de drempelwaarden overschrijden, voer dan de volgende analyse uit: — druk de broeikasgasemissies in geldwaarde uit aan de hand van de schaduwkosten van koolstof (zie Tabel 6) en integreer het beginsel “energie-efficiëntie eerst” stevig in het projectontwerp, de analyse van de opties en de kosten-batenanalyse; — verifieer of het project verenigbaar is met een geloofwaardig traject om de algemene doelstellingen voor vermindering van de broeikasgasemissies voor 2030 en 2050 te bereiken; verifieer, als onderdeel daarvan, voor infrastructuur met een levensduur na 2050, of het project verenigbaar is met exploitatie, onderhoud en definitieve ontmanteling onder voorwaarden van klimaatneutraliteit.	Gedetailleerde analyse — fase 2 (aanpassing): — Voer de klimaatrisicobeoordeling uit, met inbegrip van de waarschijnlijkheids- en effectanalyses, overeenkomstig deze richtsnoeren. — Behandel aanzienlijke klimaatrisico’s door relevante en geschikte aanpassingsmaatregelen vast te stellen, te beoordelen, te plannen en uit te voeren. — Beoordeel het toepassingsgebied en de noodzaak van regelmatig toezicht en follow-up, bv. kritieke aannames met betrekking tot toekomstige klimaatverandering. — Verifieer de coherentie met de strategieën en plannen van de EU en, voor zover van toepassing, van de nationale, regionale en lokale strategieën en plannen inzake de aanpassing aan de klimaatverandering, en met andere relevante strategische en planningsdocumenten.
Bundel de documentatie en vat de analyse samen in de verklaring inzake toetsing van de klimaatneutraliteit, waarin in beginsel een conclusie over de klimaattoetsing in het kader van klimaatneutraliteit wordt gegeven.	Bundel de documentatie en vat de analyse samen in de verklaring inzake toetsing van de klimaatveerkracht, waarin in beginsel een conclusie wordt getrokken over de klimaattoetsing in het kader van klimaatveerkracht.
Bundel de bovengenoemde documentatie en samenvattingen tot een geconsolideerde documentatie van klimaatscreening/-toetsing, die in de meeste gevallen een belangrijk onderdeel zal vormen van de beweegredenen voor het nemen van investeringsbeslissingen. Neem informatie op over de planning en uitvoering van het klimaattoetsingsproces.

2.   TOEPASSINGSGEBIED VAN DE RICHTSNOEREN

Infrastructuur — onze gebouwde omgeving — is essentieel voor het functioneren van onze moderne samenleving en economie. Zij voorziet in de fysieke en organisatorische basisstructuren en -faciliteiten die aan de basis liggen van veel van onze activiteiten.

De meeste infrastructuur heeft een lange levensduur of gebruiksduur. Veel infrastructuur die vandaag in de EU in gebruik is, is vele jaren geleden ontworpen en gebouwd. Bovendien zal het grootste deel van de infrastructuur die in de periode 2021-2027 wordt gefinancierd, tot ver in de tweede helft van de eeuw en daarna in gebruik blijven. Parallel daarmee zal de economie een overgang naar broeikasgasneutraliteit tegen 2050 (klimaatneutraliteit) doormaken, in overeenstemming met de Overeenkomst van Parijs en de Europese klimaatwet, met inbegrip van de nieuwe streefcijfers voor broeikasgasemissies voor 2030. Omdat de frequentie en de ernst van diverse extreme klimaat- en weersomstandigheden door de klimaatverandering echter zullen blijven toenemen, zal de EU ernaar blijven streven een klimaatveerkrachtige samenleving te worden, die volledig is aangepast aan de onvermijdelijke effecten van de klimaatverandering, haar aanpassingsvermogen opbouwt en haar kwetsbaarheid tot een minimum beperkt, in overeenstemming met de Overeenkomst van Parijs, de Europese klimaatwet en de EU-strategie inzake de aanpassing aan de klimaatverandering (8). Daarom is het van essentieel belang duidelijk aan te geven welke infrastructuur (9) is voorbereid op een klimaatneutrale en klimaatveerkrachtige toekomst — en er bijgevolg in te investeren. De twee pijlers van klimaattoetsing worden geïllustreerd in Figuur 1.

Infrastructuur is een breed begrip, dat het volgende omvat:

—	gebouwen, van particuliere woningen tot scholen of industriële voorzieningen, die de meest voorkomende vorm van infrastructuur zijn en de basis vormen voor menselijke bewoning;

—	op de natuur gebaseerde infrastructuren, zoals groene daken, muren, ruimtes en drainagesystemen;

—

netwerkinfrastructuur die van cruciaal belang is voor het functioneren van de hedendaagse economie en samenleving, met name infrastructuur voor energie (bv. netten, elektriciteitscentrales, pijpleidingen), vervoer (10) (vaste objecten zoals wegen, spoorwegen, havens, luchthavens of infrastructuur voor vervoer over de binnenwateren), informatie- en communicatietechnologie (bv. netwerken voor mobiele telefonie, datakabels, datacentra), en water (bv. pijpleidingen voor watervoorziening, waterreservoirs, waterzuiveringsinstallaties);

—	systemen voor het beheer van het door bedrijven en huishoudens geproduceerde afval (inzamelpunten, sorteer- en recyclinginstallaties, verbrandingsovens en stortplaatsen);

—	andere materiële objecten op een breder scala van beleidsterreinen, waaronder communicatie, nooddiensten, energie, financiën, voedsel, overheid, gezondheid, onderwijs en opleiding, onderzoek, civiele bescherming, vervoer, en afval of water;

—	andere in aanmerking komende soorten infrastructuur kunnen ook worden vastgelegd in de fondsspecifieke wetgeving; zo bevat de InvestEU-verordening een uitgebreide lijst van investeringen die in aanmerking komen voor het beleidsvenster duurzame infrastructuur.

Met inachtneming van de bevoegdheden van de betrokken overheidsinstanties zijn deze richtsnoeren in de eerste plaats bedoeld voor projectontwikkelaars en deskundigen die betrokken zijn bij de voorbereiding van infrastructuurprojecten. Het document kan ook een nuttig naslagwerk zijn voor overheidsinstanties, uitvoerende partners, investeerders, belanghebbenden en anderen. Zo bevat het richtsnoeren over de wijze waarop aspecten van klimaatverandering in milieueffectbeoordelingen (MEB) en strategische milieubeoordelingen (SMB) moeten worden geïntegreerd.

Figuur 1

Klimaattoetsing en de pijlers “klimaatneutraliteit” en “klimaatveerkracht”

In het algemeen zal de projectontwikkelaar in de projectorganisatie de deskundigheid opnemen die nodig is voor klimaattoetsing en deze coördineren met andere werkzaamheden in het projectontwikkelingsproces, bijvoorbeeld milieubeoordelingen. Afhankelijk van de specifieke aard van het project kan dit inhouden dat een klimaattoetsingsmanager en een team van deskundigen op het gebied van de mitigatie van en de aanpassing aan de klimaatverandering worden ingeschakeld.

Vanaf de datum van de eerste publicatie door de Europese Commissie moeten deze richtsnoeren worden geïntegreerd in de voorbereiding en de klimaattoetsing van infrastructuurprojecten voor de periode 2021-2027. Voor infrastructuurprojecten waarvoor uiterlijk eind 2021 de milieueffectbeoordeling (MEB) is afgerond en de vergunning is toegekend, de nodige financieringsovereenkomsten zijn gesloten (ook voor EU-financiering) en uiterlijk in 2022 met de bouwwerkzaamheden is begonnen, wordt sterk aanbevolen een klimaattoetsing uit te voeren volgens deze richtsnoeren.

Tijdens de exploitatie en het onderhoud van de infrastructuur kan het vaak relevant zijn de klimaattoetsing en eventuele kritieke aannames opnieuw te bekijken. Dit kan met regelmatige tussenpozen (bv. 5 tot 10 jaar) plaatsvinden als onderdeel van het beheer van de objecten. Er kunnen aanvullende maatregelen worden genomen om de broeikasgasemissies verder terug te dringen en zich ontwikkelende klimaatrisico’s aan te pakken.

De tijd, kosten en inspanningen van de klimaattoetsing moeten in verhouding staan tot de baten. Dit komt bijvoorbeeld tot uiting in de manier waarop het klimaattoetsingsproces in twee fasen wordt opgedeeld, met een screening in fase 1 en een gedetailleerde analyse die pas in fase 2 wordt uitgevoerd wanneer dat gerechtvaardigd is. Planning en integratie in de projectontwikkelingscyclus moeten dubbel werk helpen voorkomen, bijvoorbeeld bij klimaattoetsing en milieubeoordelingen, en de kosten en de administratieve lasten verminderen.

3.   KLIMAATTOETSING VAN INFRASTRUCTUUR

Figuur 2 illustreert de twee pijlers en de belangrijkste stappen van klimaattoetsing. Elke pijler is opgedeeld in twee fasen. De eerste fase is een screening en het resultaat daarvan bepaalt of de tweede fase moet worden uitgevoerd.

Figuur 2

Overzicht van het klimaattoetsingsproces van tabel 1

Zoals te zien is in figuur 2 moet het klimaattoetsingsproces worden gedocumenteerd in een geconsolideerde documentatie van klimaatscreening/klimaattoetsing, die verschilt naar gelang van de uitgevoerde fasen (zie bijlage B).

3.1.   Voorbereidingen voor de klimaattoetsing

Bij het aanvragen van steun uit hoofde van specifieke instrumenten is de projectontwikkelaar verantwoordelijk voor het voorbereiden, plannen en documenteren van het klimaattoetsingsproces, waarbij aandacht wordt besteed aan mitigatie en aanpassing. Hierbij valt te denken aan:

—	beoordelen en specificeren van de context van het project, en de grenzen en interacties van het project;

—	selecteren van de beoordelingsmethode, met inbegrip van de belangrijkste parameters voor de kwetsbaarheids- en risicobeoordeling;

—	bepalen wie erbij betrokken moet(en) worden en middelen, tijd en budget toewijzen;

—	belangrijke referentiedocumenten samenstellen zoals het toepasselijke nationale energie- en klimaatplan (NECP) en relevante aanpassingsstrategieën en -plannen, met inbegrip van bijvoorbeeld nationale en lokale strategieën voor rampenrisicovermindering;

—	toezien op de naleving van de toepasselijke wet- en regelgeving, bijvoorbeeld inzake bouwtechniek en de milieueffectbeoordeling (MEB), en, indien beschikbaar, de strategische milieubeoordeling (SMB).

In deze richtsnoeren wordt klimaattoetsing beschreven als een lineaire aanpak in een opeenvolging van specifieke stappen. Vaak zal het echter nodig zijn terug te keren naar een eerdere stap in de projectontwikkelingscyclus, bijvoorbeeld als een aanpassingsmaatregel in het project wordt opgenomen, waardoor het relevant wordt de gevoeligheidsanalyse te herzien. Het kan ook nodig zijn een stap terug te gaan om ervoor te zorgen dat eventuele wijzigingen (bv. nieuwe eisen) goed worden geïntegreerd.

Het is van belang een goed inzicht te hebben in de context van het project, d.w.z. het voorgestelde project en de doelstellingen ervan, met inbegrip van alle bijkomende activiteiten die nodig zijn om de ontwikkeling en de werking van het project te ondersteunen. Een effect van klimaatverandering op een van de projectactiviteiten of -onderdelen kan het succes van het project ondermijnen. Het is van essentieel belang inzicht te krijgen in het algemene belang en de functionaliteit van het project zelf en de rol ervan in de context/het systeem als geheel, en te beoordelen hoe essentieel (11) deze infrastructuur is.

De methode en de aanpak van de klimaattoetsing moeten op een logische en duidelijke manier worden gepland en toegelicht, met inbegrip van de voornaamste beperkingen. De bronnen van gegevens en informatie moeten worden gespecificeerd. Ook moeten het detailleringsniveau, de te volgen stappen en de mate van onzekerheid van de onderliggende gegevens en analyse worden toegelicht. Het doel is te komen tot een toegankelijke, transparante en vergelijkbare validatie van het klimaattoetsingsproces als input voor het besluitvormingsproces.

De voorbereiding van de klimaattoetsing omvat de keuze van een geloofwaardig traject om de EU-doelstellingen voor vermindering van de broeikasgasemissies tegen 2030 en 2050 te bereiken overeenkomstig de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs en de Europese klimaatwet. Dit vereist doorgaans een deskundige beoordeling (12) waarbij rekening wordt gehouden met doelstellingen en vereisten. Het doel is ervoor te zorgen dat de doelstellingen voor vermindering van de broeikasgasemissies en het beginsel “energie-efficiëntie eerst” in de projectontwikkelingscyclus worden geïntegreerd.

Er zij op gewezen dat het tijdschema voor de beoordeling van de klimaatkwetsbaarheid en -risico’s moet overeenstemmen met de beoogde levensduur van de investering die in het kader van het project wordt gefinancierd. De levensduur is bijvoorbeeld vaak (aanzienlijk) langer dan de referentieperiode die in de kosten-batenanalyse wordt gebruikt.

Een van de belangrijkste concepten van de Eurocodes (13) is bijvoorbeeld de ontwerplevensduur, gedefinieerd als de periode gedurende welke het bouwwerk zal worden gebruikt met voorzienbaar onderhoud maar zonder grote reparaties. De ontwerplevensduur van gebouwen en andere gangbare bouwwerken die volgens de Eurocodes zijn ontworpen, bedraagt 50 jaar, en voor monumentale gebouwen en bruggen wordt uitgegaan van een ontwerplevensduur van 100 jaar. Op die manier zullen bouwwerken die in 2020 werden ontworpen, bestand zijn tegen klimaatinvloeden (bv. sneeuw, wind, warmte) en extreme gebeurtenissen die worden verwacht tot 2070 (wat gebouwen betreft), en tot 2120 voor bruggen en monumentale gebouwen.

De klimaatgegevens waarop de huidige generatie Eurocodes is gebaseerd, zijn meestal 10-15 jaar oud, met enkele uitzonderingen van recente bijwerkingen van nationale gegevens. De nationale toepassing van de Eurocodes — wat betreft de keuze van nationaal bepaalde parameters (NBP’s) die relevant zijn voor de selectie van klimatologische maatregelen — wordt geanalyseerd in het recente JRC-verslag (14) over de stand van het geharmoniseerde gebruik van de Eurocodes. Het JRC geeft aan landen die de Eurocodes invoeren ook richtsnoeren over hoe seismische en klimatologische effecten op het bouwontwerp in kaart moeten worden gebracht (15).

In 2016 is begonnen met het opstellen van de tweede generatie Eurocodes (verwacht tegen 2023). Dit omvat de herziening en bijwerking van maatregelen in verband met sneeuw, wind en warmte, de omzetting van ISO-normen inzake acties van golven en stromingen en inzake atmosferische ijsvorming; en de opstelling van een document met de probabilistische grondslag voor de berekening van partiële veiligheidsfactoren en gewichtsfactoren, rekening houdend met de variabiliteit en de onderlinge afhankelijkheid van klimaatacties.

Tijdens de geplande levensduur van het infrastructuurproject kunnen zich als gevolg van de klimaatverandering aanzienlijke veranderingen voordoen in de frequentie en intensiteit van extreme weersomstandigheden, waarmee rekening moet worden gehouden. In de projecten moet ook rekening worden gehouden met een mogelijke stijging van de zeespiegel, die naar verwachting in de toekomst zal aanhouden, zelfs als de opwarming van de aarde zich stabiliseert overeenkomstig de temperatuurdoelstellingen van de Overeenkomst van Parijs.

Een van de eerste taken van de projectontwikkelaar en het team van deskundigen is te beslissen welke klimaatprognosedataset(s) gebruikt zal (zullen) worden voor de beoordeling van klimaatkwetsbaarheid en -risico’s — en dit moet worden gedocumenteerd.

In de meeste gevallen zijn de vereiste datasets beschikbaar in de betrokken lidstaat (16). Indien deze nationale/regionale datasets niet beschikbaar zijn, kunnen de volgende informatiebronnen over klimaatverandering worden beschouwd als een alternatieve grondslag voor de analyse:

—	de Dienst van Copernicus voor klimaatverandering (17) (C3S), die onder meer klimaatprognoses biedt binnen de Copernicus-klimaatgegevensopslag (18) (CDS);

—	andere geloofwaardige nationale/regionale bronnen van informatie (19), gegevens en prognoses inzake klimaatverandering (20), bv. gegevens voor ultraperifere gebieden van de betrokken regionale klimaatmodellen (21);

—

naast de C3S (22) omvat het Copernicus (23) -programma de atmosfeermonitoringdienst van Copernicus (24), de monitoringdienst voor het mariene milieu van Copernicus (25), de landmonitoringdienst van Copernicus (26), de veiligheidsdienst van Copernicus (27) en de dienst van Copernicus voor het beheer van noodsituaties (28). Deze diensten kunnen nuttige gegevens verschaffen ter aanvulling van de C3S;

—	nationale risicobeoordelingen (29), indien relevant en beschikbaar;

—	overzicht (30) van de rampenrisico’s waarmee de EU kan worden geconfronteerd;

—	Europees platform voor aanpassing aan de klimaatverandering (Climate-ADAPT (31));

—	Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek van de Europese Commissie (32) (JRC);

—	kenniscentrum rampenrisicobeheer (DRMKC), bv. de Risk Data Hub (datahub voor risico’s) (33), PESETA IV-datasets die worden gehost en kunnen worden gedownload op de Risk Data Hub, met prognoses van potentiële effecten en methodes (34); en Disaster Loss Data (gegevens over verlies bij rampen) (35);

—	Europees Milieuagentschap (36) (EEA);

—

het Data Distribution Centre van de IPCC (DDC (37)), en het vijfde beoordelingsverslag van de IPCC (38) (AR5 (39)), het speciale IPCC-verslag over de opwarming van de aarde met 1,5 °C (40), het speciale IPCC-verslag over klimaatverandering en land (41), voorbereiding van het zesde evaluatieverslag (AR6 (42));

—	het kennisportaal Klimaatverandering van de Wereldbank (43).

De Overeenkomst van Parijs heeft in artikel 2, punt a), tot doel “de stijging van de wereldwijde gemiddelde temperatuur ruim onder 2 °C te houden ten opzichte van het pre-industriële niveau en ernaar te blijven streven de stijging te beperken tot 1,5 °C”.

Een infrastructuurproject dat is aangepast aan een opwarming van 2 °C zou in principe in overeenstemming zijn met de overeengekomen temperatuurdoelstelling. Elke individuele partij (land) bij de Overeenkomst van Parijs moet echter berekenen hoe zij zal bijdragen tot de wereldwijde temperatuurdoelstelling. De huidige toezeggingen, in de vorm van de bestaande en ingediende nationaal vastgestelde bijdragen, kunnen nog steeds leiden tot een opwarming van de aarde met ongeveer 3 °C indien het ambitieniveau niet wordt verhoogd (44), hetgeen “veel verder gaat dan de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs om de opwarming van de aarde te beperken tot ruim onder 2 °C en te streven naar 1,5 °C”. Daarom kan het relevant zijn infrastructuurprojecten — via de kwetsbaarheids- en risicobeoordeling van het klimaat — te onderwerpen aan een stresstest voor hogere niveaus van opwarming van de aarde. De huidige reeks nationaal vastgestelde bijdragen wordt vóór de COP26 in Glasgow in november 2021 herzien, en de EU heeft bij de VN reeds formeel haar hogere ambitie ingediend (45) om tegen 2030 een vermindering met ten minste 55 % ten opzichte van de niveaus van 1990 te bereiken.

De verwachte stijging van de wereldwijde gemiddelde temperatuur is vaak essentieel voor de selectie van de mondiale en regionale klimaatdatasets. Voor een specifieke projectlocatie kunnen de plaatselijke klimaatvariabelen echter op een andere manier veranderen dan het wereldwijde gemiddelde. Zo is de temperatuurstijging boven land (waar de meeste infrastructuurprojecten worden uitgevoerd) meestal groter dan boven zee. Zo is de stijging van de gemiddelde temperatuur boven land in Europa over het algemeen groter dan de stijging van de wereldwijde gemiddelde temperatuur. Daarom moeten de meest geschikte klimaatdatasets worden geselecteerd, of het nu gaat om gegevens voor een specifieke regio of om prognoses op basis van teruggeschroefde modellen.

In recente klimaatprognosedatasets wordt verwezen naar het onderliggend representatief concentratietraject (RCP). Er zijn vier trajecten geselecteerd voor klimaatmodellering en voor de broeikasgastrajecten die door de IPCC (46) in het vijfde beoordelingsverslag (AR5) (47) worden gebruikt. Vrijwel alle momenteel beschikbare klimaatprognoses zijn gebaseerd op deze vier representatieve concentratietrajecten. Een vijfde RCP1.9 (48) werd gepubliceerd in verband met het speciale IPCC-verslag over de opwarming van de aarde met 1,5 °C (SR15 (49)).

De trajecten worden aangeduid als RCP2.6, RCP4.5, RCP6.0 en RCP8.5. Figuur 3 toont de prognose van de opwarming van de aarde tot 2100 (ten opzichte van de periode 1986-2005, waarvoor de gemiddelde opwarming van de aarde ongeveer 0,6 °C boven het pre-industriële niveau ligt (50)).

De meeste simulaties voor AR5 zijn uitgevoerd met voorgeschreven CO2-concentraties van 421 ppm (RCP2.6), 538 ppm (RCP4.5), 670 ppm (RCP6.0) en 936 ppm (RCP8.5) tegen 2100.

Ter vergelijking: het gehalte koolstofdioxide in de atmosfeer blijft snel stijgen, waarbij in mei 2019 bij het Mauna Loa Observatory (51) een gemiddelde werd gemeten van 414,7 deeltjes per miljoen (ppm).

Voor praktische toepassingen bij klimaattoetsing kan RCP4.5 bruikbaar zijn voor klimaatprognoses tot ongeveer 2060. Voor de daaropvolgende jaren kan RCP4.5 de veranderingen echter beginnen te onderschatten — met name indien de broeikasgasemissies hoger blijken te zijn dan verwacht. Daarom zou het relevanter kunnen zijn RCP6.0 en RCP8.5 te gebruiken voor de huidige prognoses tot 2100. Niettemin wordt algemeen aangenomen dat de opwarming bij RCP8.5 groter is dan bij de huidige “business as usual”-scenario’s (52).

Figuur 3

Prognoses van aardopwarming tot het jaar 2100

Bron:

Figuur SPM.6 uit “Summary for Policymakers, Synthesis Report”, vijfde beoordelingsverslag van de IPCC

Voor de eerste screening-analyses wordt aanbevolen klimaatprognoses op basis van RCP6.0 of RCP8.5 te gebruiken. Indien voor de gedetailleerde klimaatkwetsbaarheids- en klimaatrisicobeoordeling wordt uitgegaan van RCP8.5, is het wellicht niet meer nodig een stresstest uit te voeren (53). RCP4.5 kan relevanter zijn voor projecten waarbij het een praktische optie is om het niveau van klimaatveerkracht tijdens de levensduur te verhogen als en wanneer dat nodig is. Dit betekent meestal dat de eigenaar van de objecten regelmatig de klimaatverandering, de effecten en de mate van veerkracht moet monitoren. Zo kan het bijvoorbeeld haalbaar zijn de hoogte van sommige waterkeringen geleidelijk op te voeren.

Het selecteren van klimaatprognoses is de verantwoordelijkheid van de projectontwikkelaar samen met de klimaatveerkrachtmanager en technische specialisten. Het moet worden gezien als een geïntegreerd onderdeel van projectrisicobeheer. Ook nationale richtsnoeren en regels moeten worden gevolgd.

In het zesde beoordelingsverslag van de IPCC zullen geactualiseerde klimaatprognoses (gebaseerd op CMIP6 (54)) worden gebruikt in vergelijking met het vijfde beoordelingsverslag (CMIP5) en een nieuwe reeks RCP’s. Zodra deze beschikbaar zijn, zal het belangrijk zijn de nieuwste reeks klimaatprognoses te integreren in het klimaattoetsingsproces. Zo is in CMIP6 een nieuw scenario toegevoegd (SSP 3-7.0), dat zich precies in het midden bevindt van de reeks referentieresultaten die door energiesysteemmodellen worden geproduceerd en dat eventueel RCP8.5 zou kunnen vervangen met het oog op klimaattoetsing.

Wat het tijdsbestek betreft, moeten de klimaatprognoses normaliter betrekking hebben op het hierboven genoemde tijdschema, d.w.z. de verwachte levensduur van het project. Decadale klimaatvoorspellingen (55) kunnen worden gebruikt voor kortetermijnprojecten, d.w.z. meestal tot het volgende decennium. Decadale voorspellingen zijn gebaseerd op de huidige klimaatomstandigheden (bv. oceaantemperaturen) en de veranderingen in het recente verleden, hetgeen een redelijke mate van zekerheid biedt voor dit tijdschema. Voor projecten op de middellange tot lange termijn, d.w.z. tot 2030 en tot het einde van de eeuw en daarna, zal het nodig zijn gebruik te maken van op scenario’s gebaseerde klimaatprognoses.

De middelen die in de lidstaten beschikbaar zijn om klimaatveerkrachtige infrastructuur te ontwikkelen, zijn in kaart gebracht (56) in een door de Commissie verrichte en in 2018 gepubliceerde studie. In de studie wordt gebruikgemaakt van zeven criteria (beschikbaarheid van gegevens, richtsnoeren, methoden, instrumenten, ontwerpnormen, systeem- en juridisch kader, institutionele capaciteit) en zij bestrijkt de sectoren vervoer, breedband(internet), stadsontwikkeling, energie, en water en afval.

Uit de eerste ervaringen met grote projecten in de periode 2014-2020, waarbij de klimaatveranderingsgerelateerde eisen in het begin nieuw waren en de lidstaten weinig eerdere ervaringen hadden, blijkt dat er aantoonbare en aanzienlijke vooruitgang is geboekt in de kwaliteit van klimaattoetsing, hoewel er nog enkele problemen blijven bestaan:

—	De begunstigden vinden het vaak moeilijk om aan te tonen hoe de projecten bijdragen tot de doelstellingen van het klimaatbeleid van de EU en de lidstaten.

—	De kennis van de begunstigden over nationale en regionale strategieën en plannen is vaak gering.

—

Voor vervoersprojecten is doorgaans een voldoende gedetailleerd verkeersmodel nodig om de absolute en relatieve broeikasgasemissies te berekenen. Het moet in eerste instantie worden gebruikt in de strategie- en planningsfase van de projectcyclus, wanneer de belangrijkste keuzen worden gemaakt die van invloed zijn op de broeikasgasemissies, en later als onderdeel van de kosten-batenanalyse. In de meeste landen en regio’s/steden zijn verkeersmodellen ontwikkeld. Een gebrek aan verkeersmodellen kan de analyse belemmeren, bv. de analyse van de opties, modal switches en relatieve broeikasgasemissies.

—	Bij projecten in de watersector waren er de minste problemen met de verslaglegging over de mitigatie van de klimaatverandering, maar andere sectoren, zoals de energiesector, hadden meer problemen met de integratie van berekeningen van broeikasgasemissies in de kosten-batenanalyse.

—

Het gebruik van klimaatverandering als criterium voor de analyse van de opties bleek in bijna alle onderzochte projecten te ontbreken, aangezien de meeste projecten gebaseerd waren op een analyse van historische opties, met uitzondering van specifieke projecten voor aanpassing aan de klimaatverandering.

—

In landen waar de grootste begunstigden (bv. vervoersautoriteiten) begonnen zijn met het verzamelen van hun eigen klimaatveranderingsgegevens en het werken aan scenario’s en aanpassingsbehoeften, is meer substantiële vooruitgang waargenomen. In sommige lidstaten is het planningssysteem eerder retroactief (reageren op ontwikkelingsvoorstellen) dan proactief (d.w.z. ontwikkelingspatronen sturen in de richting van koolstofarme en veerkrachtige vormen).

Informatie over stedelijke aanpassing in Europa is bijvoorbeeld te vinden in EMA-verslag nr. 12/2020 (57). In het verslag wordt gedetailleerd ingegaan op de klimaatgerelateerde effecten op Europese steden en dorpen en op de doeltreffendheid en kostenefficiëntie van aanpassingsmaatregelen.

Technische richtsnoeren over de toepassing van het beginsel “geen ernstige afbreuk doen aan” zijn beschikbaar in Mededeling 2021/C 58/01 (58) van de Commissie in het kader van de faciliteit voor herstel en veerkracht (59), waarin wordt verwezen naar deze richtsnoeren voor de klimaattoetsing van infrastructuur 2021-2027. In het werkdocument van de diensten van de Commissie “Guidance to Member States — Recovery and resilience plans”, SWD(2021) 12 final (60), wordt er met betrekking tot investeringen in infrastructuur voor gepleit de richtsnoeren inzake klimaattoetsing toe te passen die in het kader van de InvestEU-verordening zijn vastgesteld.

3.2.   Mitigatie van de klimaatverandering (klimaatneutraliteit)

De mitigatie van de klimaatverandering omvat het koolstofvrij maken van de economie, energie-efficiëntie, energiebesparing en het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen. Het houdt in dat actie wordt ondernomen om de broeikasgasemissies te verminderen of de vastlegging van broeikasgassen te verhogen, en wordt gestuurd door het EU-beleid inzake de doelstellingen voor vermindering van de broeikasgasemissies tegen 2030 en 2050.

De autoriteiten van de lidstaten spelen een belangrijke rol bij de uitvoering van de EU-beleidsdoelstellingen voor vermindering van de broeikasgasemissies en kunnen specifieke voorschriften vaststellen om die doelstellingen te bereiken. De richtsnoeren in dit deel laten de in de lidstaten vastgestelde voorschriften en de toezichthoudende rol van de overheidsinstanties daarvan onverlet.

Met het beginsel “ energie-efficiëntie eerst ” (61) wordt de noodzaak benadrukt om bij het nemen van investeringsbeslissingen prioriteit te geven aan alternatieve kostenefficiënte energie-efficiëntiemaatregelen, met name kostenefficiënte energiebesparingen bij het eindgebruik.

Het kwantificeren en in geldwaarde uitdrukken van broeikasgasemissies kan investeringsbeslissingen ondersteunen.

Bovendien zal een aanzienlijk deel van de infrastructuurprojecten die in de periode 2021-2027 zullen worden gesteund, een levensduur hebben die verder reikt dan 2050. Daarom is een deskundige analyse nodig om te verifiëren of het project verenigbaar is met, bijvoorbeeld, exploitatie, onderhoud en definitieve ontmanteling in de algemene context van broeikasgasneutraliteit en klimaatneutraliteit.

In deze richtsnoeren wordt aanbevolen om, waar van toepassing, gebruik te maken van de EIB-methode voor de koolstofvoetafdruk (voor het kwantificeren van de broeikasgasemissies) en de EIB-methode voor de schaduwkosten van koolstof (voor het in geldwaarde uitdrukken van de broeikasgasemissies).

In deze richtsnoeren wordt koolstofvoetafdruk niet alleen gebruikt om de broeikasgasemissies voor een project te ramen wanneer het klaar is om te worden uitgevoerd, maar ook, en dat is belangrijker, om de analyse en integratie van koolstofarme oplossingen tijdens de plannings- en ontwerpfase te ondersteunen. Daarom is het van essentieel belang dat klimaattoetsing van bij het begin in het projectcyclusbeheer wordt geïntegreerd. Het uitvoeren van een grondig klimaattoetsingsproces kan bepalend zijn voor de subsidiabiliteit van een project.

Een specifieke methode voor de kosten-batenanalyse wordt echter niet voorgeschreven, aangezien deze kan afhangen van de fondsspecifieke leningsvereisten en andere factoren. Voor CEF Energy-projecten zijn de belangrijkste referenties bijvoorbeeld de kosten-batenanalysemethoden van ENTSO-E en ENTSO-G, overeenkomstig Verordening (EU) nr. 347/2013 van het Europees Parlement en de Raad (62). De “Guide to Cost-Benefit Analysis of Investment Projects” van de Europese Commissie (63) wordt gebruikt voor grote projecten in de periode 2014-2020 en blijft een relevante referentie (zowel voor mitigatie als voor aanpassing).

In veel lidstaten wordt ook voor kleinere projecten een kosten-batenanalyse gebruikt om alle door een project veroorzaakte externe effecten en het totale effect en de prijs-kwaliteitverhouding ervan vanuit het oogpunt van het publiek in kaart te brengen en te beoordelen. In 2021 zal de Europese Commissie een gids voor economische beoordelingen publiceren, met een vereenvoudigde toolkit, voor facultatief gebruik door financieringsinstellingen in de periode 2021-2027.

Een vroegtijdige en coherente beoordeling van de verwachte broeikasgasemissies van een project gedurende de vele ontwikkelingsfasen zal helpen de gevolgen van het project voor de klimaatverandering te beperken. Een reeks keuzen, met name tijdens de plannings- en ontwerpfase, kan van invloed zijn op de totale broeikasgasemissies van het project tijdens de levensduur ervan, van de bouw en de exploitatie tot de ontmanteling.

In bepaalde sectoren, bijvoorbeeld vervoer, energie en stadsontwikkeling, moeten vooral op het niveau van de planning doeltreffende maatregelen worden genomen om de broeikasgasemissies te verminderen. In feite wordt in deze fase de keuze gemaakt tussen de verschillende vervoerswijzen voor bepaalde bestemmingen of corridors (bv. openbaar vervoer versus auto), wat vaak een belangrijke factor is die van invloed is op zowel het energieverbruik als de broeikasgasemissies. Ook het beleid en “zachtere” maatregelen, bijvoorbeeld stimulansen om het openbaar vervoer te gebruiken, te fietsen en te wandelen, spelen een belangrijke rol.

Methoden voor de koolstofvoetafdruk kunnen worden uitgebreid, bijvoorbeeld tot de planning van het vervoersnetwerk, zodat onmiddellijk kan worden beoordeeld in welke mate het plan de verwachte positieve effecten op de broeikasgasemissies oplevert. Dit zou een van de belangrijkste kernprestatie-indicatoren voor dergelijke plannen kunnen zijn. De berekeningen zijn meestal gebaseerd op een verkeersmodel dat de toestand van het verkeer op het netwerk reproduceert (bv. stromen, capaciteit en mate van congestie).

Een soortgelijke benadering kan worden gevolgd voor stadsontwikkeling, waarbij met name wordt gekeken naar het effect van de locatiekeuze van bepaalde activiteiten op mobiliteit en energiegebruik, bijvoorbeeld stedenbouwkundige opties met betrekking tot de vorm van de ontwikkeling (bv. met betrekking tot dichtheid, locatie, mix van grondgebruik, connectiviteit en permeabiliteit, en toegankelijkheid). Er is aangetoond dat verschillende stedelijke vormen en woonpatronen van invloed zijn op de broeikasgasemissies, de vraag naar energie, de uitputting van hulpbronnen, enz.

Bijzondere voorzichtigheid is geboden bij elk infrastructuurproject dat wordt gevoed door fossiele brandstoffen of dat fossiele brandstoffen vervoert, zelfs als het energie-efficiëntiemaatregelen omvat. In alle gevallen moet een specifieke beoordeling worden gemaakt om na te gaan of een en ander verenigbaar is met de doelstellingen inzake mitigatie van de klimaatverandering en om te voorkomen dat er geen ernstige afbreuk aan wordt gedaan.

In steden bijvoorbeeld wordt het grootste deel van de broeikasgasemissies gegenereerd door vervoer, energiegebruik in gebouwen, elektriciteitsvoorziening en afval. Projecten in deze sectoren moeten daarom gericht zijn op het bereiken van klimaatneutraliteit tegen 2050, wat in de praktijk neerkomt op broeikasgasneutraliteit. Er zijn met andere woorden koolstofvrije technologieën nodig om koolstofneutraliteit te bereiken.

Binnen de EU moeten alle bouwprojecten — zowel renovatie- als nieuwbouwprojecten — voldoen aan de eisen van de EU-richtlijn betreffende de energieprestatie van gebouwen (64), die door de lidstaten is omgezet in nationale bouwvoorschriften. Voor renovaties betekent dit dat kostenoptimale renovatieniveaus moeten worden gehaald. Voor nieuwe gebouwen betekent dit bijna-energieneutrale gebouwen (BEN-gebouwen).

Figuur 4

Overzicht van het proces met betrekking tot mitigatie van de klimaatverandering voor klimaattoetsing

3.2.1.   Screening — fase 1 (mitigatie)

Tabel 2 begeleidt het proces van screening van infrastructuurprojecten wat betreft hun broeikasgasemissies, waarbij projecten op basis van de projectcategorie in twee groepen worden opgedeeld.

Tabel 2

Screeningslijst — koolstofvoetafdruk — voorbeelden van projectcategorieën  (65)

Screening	Categorieën infrastructuurprojecten
In het algemeen is, afhankelijk van de omvang van het project, voor deze projectcategorieën GEEN beoordeling van de koolstofvoetafdruk vereist. Onder verwijzing naar het klimaattoetsingsproces voor mitigatie van de klimaatverandering in Figuur 7 eindigt het proces met fase 1 (screening).	— Telecommunicatiediensten — Netwerken voor drinkwatervoorziening — Netwerken voor de opvang van regenwater en afvalwater — Kleinschalige industriële afvalwaterzuivering en gemeentelijke afvalwaterzuivering — Vastgoedontwikkelingen (66) — Mechanische/biologische afvalverwerkingsinstallaties — O&O-activiteiten — Farmaceutische producten en biotechnologie
In het algemeen zal voor deze projectcategorieën WEL (67) een beoordeling van de koolstofvoetafdruk vereist zijn. Onder verwijzing naar het klimaattoetsingsproces voor mitigatie van de klimaatverandering in Figuur 7 zal het proces voor deze projectcategorieën fase 1 (screening) en fase 2 met een gedetailleerde analyse omvatten.	— Stortplaatsen voor vast gemeentelijk afval — Installaties voor de verbranding van gemeentelijk afval — Grote afvalwaterbehandelingsinstallaties — Be- en verwerkende industrie — Chemische stoffen en raffinage — Mijnbouw en metalen in primaire vorm — Pulp en papier — Aankopen van rollend materieel, schepen, transportvloot — Weg- en spoorweginfrastructuur (68), stedelijk vervoer — Havens en logistieke platforms — Hoogspanningslijnen — Hernieuwbare energiebronnen — Productie, verwerking, opslag en vervoer van brandstoffen — Cement- en kalkproductie — Glasproductie — Warmte- en elektriciteitscentrales — Stadsverwarmingsnetten — Faciliteiten voor het vloeibaar maken en opnieuw vergassen van aardgas — Gastransmissie-infrastructuur — Elke andere categorie of schaal van infrastructuurprojecten waarvan de absolute en/of relatieve emissies meer dan 20 000  ton CO2/jaar (positief of negatief) zouden kunnen bedragen (zie Tabel 7)

3.2.2.   Gedetailleerde analyse — fase 2 (mitigatie)

De gedetailleerde analyse omvat het kwantificeren en in geldwaarde uitdrukken van de broeikasgasemissies (en verminderingen daarvan), alsook de beoordeling van de samenhang met de klimaatdoelstellingen voor 2030 en 2050.

3.2.2.1.   Methode voor de koolstofvoetafdruk voor infrastructuurprojecten

In deze richtsnoeren wordt de methode voor de koolstofvoetafdruk (69) van de Europese Investeringsbank (EIB) aanbevolen voor de berekening van de koolstofvoetafdruk van infrastructuurprojecten. De methode omvat de standaardmethode voor de berekening van emissies voor bv.:

—	behandeling van afvalwater en slib;

—	afvalverwerkingsinstallaties;

—	stortplaats voor vast gemeentelijk afval;

—	wegvervoer;

—	spoorvervoer;

—	stadsvervoer;

—	renovatie van gebouwen;

—

havens;

—	luchthavens.

Om de broeikasgasemissies in geldwaarde uit te drukken kan gebruik worden gemaakt van de methode voor de koolstofvoetafdruk van de EIB, die kan worden aangevuld met de afzonderlijke publicatie “The Economic Appraisal of Investment Projects at the EIB” (2013) (70) en “The Shadow Cost of Carbon” (zie punt 3.2.2.4).

De EIB-methode is in overeenstemming met het in november 2015 gepubliceerde “International Financial Institution Framework for a Harmonised Approach to Greenhouse Gas Accounting”.

Veel infrastructuurprojecten resulteren in verminderingen of verhogingen van de broeikasgasemissies ten opzichte van het scenario indien het project niet zou worden uitgevoerd, de zogenoemde referentie-emissies. Bovendien stoten veel projecten broeikasgassen uit in de atmosfeer, hetzij direct (bv. de uitstoot door verbranding van brandstoffen of productieprocessen), hetzij indirect via aangekochte elektriciteit en/of warmte.

De broeikasgassen die bij de “EIB-methode voor de koolstofvoetafdruk” in aanmerking worden genomen, omvatten de zeven gassen die worden genoemd in het Protocol van Kyoto van het UNFCCC (71), te weten: koolstofdioxide (CO2); methaan (CH4); stikstofoxide (N2O); fluorkoolwaterstoffen (HFK’s); perfluorkoolstoffen (PFK’s); zwavelhexafluoride (SF6); en stikstoftrifluoride (NF3). Bij de kwantificering van broeikasgasemissies worden alle emissies omgezet in tonnen koolstofdioxide, CO2e (equivalent) genoemd, met gebruikmaking van het aardopwarmingsvermogen (GWP) (72).

De koolstofbeoordeling moet in de gehele projectontwikkelingscyclus worden opgenomen met het oog op het bevorderen van koolstofarme keuzen en opties, en moet worden gebruikt als een instrument om opties te rangschikken en te selecteren (ook in de MEB en SMB).

Aanbevolen wordt dezelfde aanpak te volgen in de planningsfase, bijvoorbeeld in de vervoerssector, waar de belangrijkste opties ter vermindering van de broeikasgasemissies betrekking hebben op de opties in verband met de operationele opzet van het netwerk en de keuze van de vervoersmodaliteiten en het vervoersbeleid.

In de methode voor de koolstofvoetafdruk wordt gebruikgemaakt van het begrip “toepassingsgebied” zoals gedefinieerd door het “Greenhouse Gas Protocol” (73).

Figuur 5

Het begrip “toepassingsgebied” in het kader van de methode voor de koolstofvoetafdruk (74)

Bron:

Figuur 1 uit de publicatie “EIB Project Carbon Footprint Methodologies”.

Tabel 3

Overzicht van de drie toepassingsgebiedsgebieden die deel uitmaken van de methode voor de koolstofvoetafdruk en de beoordeling van indirecte emissies voor weg- en spoorweginfrastructuur en stedelijk openbaar vervoer

Toepassingsgebied	Weg- en spoorweginfrastructuur en stedelijk openbaar vervoer	Alle overige projecten
Toepassingsgebied 1: Directe broeikasgasemissies zijn fysiek afkomstig van bronnen die door het project worden geëxploiteerd. Bijvoorbeeld emissies die ontstaan door de verbranding van fossiele brandstoffen, door industriële processen en door diffuse emissies, zoals koelmiddelen of methaanlekkage.	Indien van toepassing: brandstofverbranding, proces/activiteit, vluchtige emissies	Ja: brandstof-verbranding, proces/activiteit, vluchtige emissies
Toepassingsgebied 2: Indirecte broeikasgasemissies die verband houden met energie (elektriciteit, verwarming, koeling en stoom) die wel wordt verbruikt maar niet door het project wordt geproduceerd. Deze zijn opgenomen omdat het project directe controle heeft over het energieverbruik, bijvoorbeeld door het te verlagen met energie-efficiëntiemaatregelen of door over te schakelen op het verbruik van elektriciteit uit hernieuwbare bronnen.	Indien van toepassing: vervoersinfrastructuur-projecten (voornamelijk elektrische spoorwegen) die worden geëxploiteerd door de eigenaar van de infrastructuur	Ja: elektriciteit, verwarming, koeling
Toepassingsgebied 3: Andere indirecte broeikasgasemissies die kunnen worden beschouwd als een gevolg van de activiteiten van het project (bv. emissies van de productie of extractie van grondstoffen of basismaterialen en uitstoot van voertuigen die de weginfrastructuur gebruiken, inclusief de uitstoot van het elektriciteitsverbruik van treinen en elektrische voertuigen).	Ja: indirecte broeikasgasemissies van voertuigen die gebruik maken van vervoersinfrastructuur, met inbegrip van “modal shift”-effecten	Indien van toepassing: directe en exclusieve emissies upstream of downstream van toepassingsgebieden 1 en 2

De methode voor de koolstofvoetafdruk omvat de volgende hoofdstappen:

1.	vaststellen van de projectgrens;

2.	bepalen van de beoordelingsperiode;

3.	Bepalen van de te omvatten emissiegebieden;

4.	kwantificeren van de absolute projectemissies (Ab);

5.	bepalen en kwantificeren van de referentie-emissies (Be);

6.	berekenen van de relatieve emissies (Re = Ab – Be).

De projectgrens beschrijft wat moet worden meegerekend bij de berekening van de absolute en relatieve emissies:

—

De absolute emissies zijn gebaseerd op een projectgrens die alle significante emissies uit toepassingsgebieden 1, 2 en 3 (voor zover van toepassing) omvat die binnen het project plaatsvinden. De grens voor een stuk autosnelweg zou bijvoorbeeld de lengte van de autosnelweg zijn die in het financieringscontract als het project is opgenomen en de berekening van de absolute emissies zou betrekking hebben op de broeikasgasemissies van de voertuigen die in een bepaald jaar van dat specifieke stuk autosnelweg gebruikmaken.

—

De relatieve emissies zijn gebaseerd op een projectgrens die de scenario’s “met project” en “zonder project” voldoende bestrijkt. Ze omvatten alle significante emissies van toepassingsgebieden 1, 2 en 3 (voor zover van toepassing), maar kunnen ook een grens buiten de fysieke grenzen van het project vereisen om de referentiesituatie weer te geven. Zonder de snelweg zou het verkeer bijvoorbeeld toenemen op secundaire wegen buiten de fysieke grenzen van het project. Bij de berekening van de relatieve emissies zal een grens worden gehanteerd die de hele door het project getroffen regio bestrijkt.

De absolute emissies (Ab) zijn de jaarlijkse broeikasgasemissies die worden geraamd voor een gemiddeld exploitatiejaar van het project.

De referentie-emissies (Be) zijn de broeikasgasemissies die zouden worden gegenereerd in het verwachte alternatieve scenario dat een redelijke voorstelling geeft van de emissies die zouden worden gegenereerd indien het project niet wordt uitgevoerd.

De relatieve emissies (Re) vertegenwoordigen het verschil tussen de absolute emissies en de referentie-emissies van broeikasgassen.

De absolute en relatieve emissies moeten worden gekwantificeerd voor een bepaald exploitatiejaar.

De koolstofbeoordeling moet in de gehele projectontwikkelingscyclus worden opgenomen en moet worden gebruikt als instrument voor het rangschikken en selecteren van opties met het oog op het bevorderen van koolstofarme keuzen en opties, alsmede van het beginsel “energie-efficiëntie eerst”.

De in deze richtsnoeren gepresenteerde koolstofbeoordeling is daarom een uitgebreider instrument ter ondersteuning van de koolstofarme transitie, die veel verder gaat dan de eenmalige beoordeling waarmee financieringsaanvragen bij een financiële instelling gewoonlijk gepaard gaan.

De projectgrens beschrijft wat moet worden meegerekend bij de berekening van absolute, referentie- en relatieve emissies.

Bij de kwantificering van de broeikasgasemissies van een project moet alle relevante informatie worden meegenomen.

De koolstofvoetafdruk heeft betrekking op vele vormen van onzekerheid, waaronder onzekerheid over de vaststelling van secundaire effecten, over de referentiescenario’s en de ramingen van de referentie-emissies. Daarom zijn de schattingen van broeikasgasemissies per definitie een benadering.

De onzekerheden die inherent zijn aan ramingen of berekeningen van broeikasgassen moeten zoveel mogelijk worden beperkt, en de ramingsmethoden moeten vertekening voorkomen. Wanneer de mate van nauwkeurigheid laag is, moeten de gegevens en aannames die worden gebruikt om de broeikasgasemissies te kwantificeren, conservatief zijn.

Daarom moet de methode voor de koolstofvoetafdruk gebaseerd zijn op conservatieve aannames, waarden en procedures. Conservatieve waarden en aannames zijn die waarbij de kans groter is dat absolute emissies en “positieve” relatieve emissies (netto toenames) worden overschat en “negatieve” relatieve emissies (netto verminderingen) worden onderschat. Als er verschillen zijn in de mate van onzekerheid of vertekening tussen de scenario’s “met project” en “zonder project”, kan bijzondere voorzichtigheid geboden zijn.

3.2.2.2.   Beoordeling van de broeikasgasemissies

Individuele investeringsprojecten met aanzienlijke broeikasgasemissies moeten aan deze richtsnoeren worden getoetst (75). Bovendien wordt de gebruiker aangemoedigd de wetgeving die op zijn/haar investering van toepassing is, te controleren.

De volgende tabel bevat een overzicht van de drempelwaarden die zijn vastgesteld voor de EIB-methode voor de koolstofvoetafdruk.

Tabel 4

Drempelwaarden voor de EIB-methode voor de koolstofvoetafdruk  (76)

— Absolute emissies van meer dan 20 000  ton CO2/jaar (positief of negatief)

— Relatieve emissies van meer dan 20 000  ton CO2/jaar (positief of negatief)

Infrastructuurprojecten (77) met absolute en/of relatieve emissies van meer dan 20 000 ton CO2/jaar (positief of negatief) moeten worden onderworpen aan zowel fase 1 (screening) als fase 2 (gedetailleerde analyse) van het proces ter mitigatie van de klimaatverandering, zoals weergegeven in Figuur 7.

Uit onderzoek (78) (naar de projectportefeuille van de EIB) blijkt dat de drempelwaarden in Tabel 4 ongeveer 95 % van de absolute en relatieve broeikasgasemissies van projecten weergeven.

3.2.2.3.   Referentiewaarden (koolstofvoetafdruk, kosten-batenanalyse)

De referentiesituatie voor de methode voor de koolstofvoetafdruk wordt vaak het “waarschijnlijke alternatief” voor het plan/project genoemd, en voor de kosten-batenanalyse het “contrafeitelijke referentiescenario”. Voor bepaalde projecten kan er een verschil zijn tussen deze referentiewaarden. In dergelijke gevallen is het van belang te zorgen voor consistentie tussen de kwantificering van broeikasgasemissies en de kosten-batenanalyse. Dit moet op adequate wijze worden beschreven in de kosten-batenanalyse (indien van toepassing) en worden samengevat in de klimaattoetsingsdocumentatie.

Een kosten-batenanalyse is doorgaans een vergelijking tussen een scenario “met project” en een scenario “zonder project”. Vanuit het oogpunt van klimaattoetsing (mitigatie) is het belangrijk dat het referentiescenario van het project een geloofwaardige weergave is van het klimaatbeleid van de EU. Dit zou bijvoorbeeld een referentiescenario uitsluiten waarbij in 2050 nog steeds zeer koolstofintensieve brandstoffen worden gebruikt. Daarentegen moet het verenigbaar zijn met een geloofwaardig traject voor vermindering van de broeikasgasemissies dat in overeenstemming is met de nieuwe EU-klimaatdoelstellingen voor 2030 en klimaatneutraliteit tegen 2050.

3.2.2.4.   Schaduwkosten van koolstof

In deze richtsnoeren worden de door de EIB gepubliceerde schaduwkosten van koolstof gebruikt als het beste beschikbare bewijs (79) over de kosten van het bereiken van de temperatuurdoelstelling van de Overeenkomst van Parijs (d.w.z. het streefcijfer van 1,5 °C). De schaduwkosten van koolstof worden gemeten in reële termen en aangegeven in prijzen van 2016.

De voor infrastructuurprojecten te gebruiken schaduwkosten van koolstof voor de periode 2021-2027 staan in de onderstaande tabel (zie ook Tabel 6 met de jaarwaarden voor de schaduwkosten van koolstof).

Tabel 5

Schaduwkosten van koolstof voor broeikasgasemissies en verminderingen daarvan in €/tCO2e, prijzen van 2016

Jaar	2020	2025	2030	2035	2040	2045	2050
EUR/tCO2e	80	165	250	390	525	660	800

Bron:

EIB Group Climate Bank Roadmap 2021-2025.

Als voorbeeld wordt een project genomen dat vandaag voor financiering wordt beoordeeld. De bouw ervan zal vier jaar in beslag nemen en vervolgens zal het systeem vanaf 2025 gedurende 20 jaar worden geëxploiteerd, d.w.z. tot 2045. Het projectplan bevat een prognose van de emissies voor elk exploitatiejaar. Voor het eerste exploitatiejaar worden de emissies geraamd op 165 EUR per ton. De waarde van de emissies die zich naar schatting in 2030 zullen voordoen, bedraagt 250 EUR per ton. De waarde van de emissies van het project in 2045 worden geraamd op 660 EUR per ton.

Om twijfel te voorkomen: deze cijfers worden alleen gebruikt om de waarde van de netto koolstofbesparingen of -emissies te ramen in een kosten-batenanalyse die het standpunt van de samenleving weergeeft. Prognoses van de vraag en andere daarmee samenhangende aspecten van de economische analyse of de economische levensvatbaarheid van projecten worden gestuurd door de huidige signalen van de marktprijzen, die worden beïnvloed door het volledige scala van steunmaatregelen.

Onderstaande figuur illustreert de schaduwkosten van koolstof voor de periode 2020-2050:

Figuur 6

Schaduwkosten van koolstof voor broeikasgasemissies en verminderingen daarvan in EUR per tCO2e, prijzen van 2016

Bron:

EIB Group Climate Bank Roadmap 2021–2025

Tabel 6 hieronder geeft de schaduwkosten van koolstof voor elk jaar in de periode 2020-2050. De waarden in Tabel 6 worden berekend op basis van de waarden in Tabel 5.

Tabel 6

Schaduwkosten van koolstof per jaar in EUR per tCO2e, prijzen van 2016

Jaar	EUR/tCO2e	Jaar	EUR/tCO2e	Jaar	EUR/tCO2e	Jaar	EUR/tCO2e
2020	80	2030	250	2040	525	2050	800
2021	97	2031	278	2041	552
2022	114	2032	306	2042	579
2023	131	2033	334	2043	606
2024	148	2034	362	2044	633
2025	165	2035	390	2045	660
2026	182	2036	417	2046	688
2027	199	2037	444	2047	716
2028	216	2038	471	2048	744
2029	233	2039	498	2049	772

De schaduwkosten van koolstof zijn een minimumwaarde die moet worden gebruikt om broeikasgasemissies en verminderingen daarvan in geldwaarde uit te drukken. Hogere waarden voor de schaduwkosten van koolstof kunnen worden gebruikt voor de klimaattoetsing en de kosten-batenanalyse, bijvoorbeeld wanneer in de lidstaat of door de betrokken kredietinstelling hogere waarden worden gehanteerd of wanneer er andere vereisten zijn. De schaduwkosten van koolstof kunnen ook worden aangepast wanneer meer informatie beschikbaar komt.

De kosten-batenanalyse zal gewoonlijk een discontering van de in geldwaarde uitgedrukte broeikasgasemissies omvatten. Er wordt verwezen naar de Gids van de Commissie (80), waarin de maatschappelijke discontovoet wordt toegelicht. In de gids wordt aanbevolen om voor de maatschappelijke discontovoet 5 % toe te passen voor grote projecten in cohesielanden en 3 % voor de andere lidstaten (81). Hoewel de gids betrekking heeft op de periode 2014-2020, blijft hij een nuttige referentie voor de periode 2021-2027. In de klimaattoetsingsdocumentatie moet de gebruikte maatschappelijke discontovoet worden beschreven.

3.2.2.5.   Verificatie van verenigbaarheid met een geloofwaardig broeikasgastraject tot 2030 en 2050

De projectontwikkelaar moet verifiëren of het project verenigbaar is met een geloofwaardig traject in overeenstemming met (82) de EU-doelstellingen voor vermindering van de broeikasgasemissies voor 2030 en 2050 en met de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs en de Europese klimaatwet (zie punt 3.1). Als onderdeel van dit proces moet de projectontwikkelaar, voor infrastructuur met een levensduur na 2050, ook verifiëren of het project verenigbaar is met bijvoorbeeld exploitatie, onderhoud en definitieve ontmanteling onder voorwaarden van klimaatneutraliteit. Dit kan inhouden dat al vroeg in de projectontwikkelingscyclus rekening wordt gehouden met circulaire economie en met de overgang naar hernieuwbare energiebronnen.

Daarnaast voorziet Verordening (EU) 2018/1999 inzake de governance van de energie-unie en van de klimaatactie (de “governanceverordening”) in een governancemechanisme op basis van langetermijnstrategieën, geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen (NECP’s) voor perioden van tien jaar (decaden) die beginnen tussen 2021 en 2030, overeenkomstige geïntegreerde nationale voortgangsverslagen inzake energie en klimaat door de lidstaten en geïntegreerd toezicht door de Commissie.

De NECP’s bevatten de nationale doelstellingen, streefcijfers en bijdragen voor de vijf dimensies van de energie-unie, waaronder de dimensie “koolstofarm maken”, die verwijst naar de “andere doelstellingen en streefcijfers, met inbegrip van sectorale streefcijfers en aanpassingsdoelstellingen, voor zover van toepassing om de doelstellingen en streefcijfers van de energie-unie en de verbintenissen van de Unie op lange termijn inzake broeikasgasemissies in overeenstemming met de Overeenkomst van Parijs te bereiken”.

De NECP’s zijn een aanvullende en relevante referentie voor het verifiëren van de verenigbaarheid met een geloofwaardig broeikasgastraject (wanneer de NECP’s in 2023 worden gewijzigd en beoordeeld om de nieuwe EU-doelstellingen voor 2030 en klimaatneutraliteit tegen 2050 van de Europese klimaatwet daarin op te nemen).

De projectontwikkelaar moet aantonen dat de broeikasgasemissies van het project zullen worden beperkt op een manier die in overeenstemming is met de algemene EU-doelstellingen voor 2030 en 2050, en met eventuele ambitieuzere streefcijfers voor de sector waartoe het project behoort.

3.3.   Aanpassing aan de klimaatverandering (klimaatveerkracht)

Infrastructuur (83) heeft meestal een lange levensduur en kan vele jaren worden blootgesteld aan een veranderend klimaat met steeds ongunstiger en frequenter extreme weers- en klimaateffecten.

Onder toezicht en controle van de betrokken overheidsinstanties helpt de beoordeling van de klimaatkwetsbaarheid en -risico’s bij het vaststellen van de significante klimaatrisico’s. Het vormt de basis voor het vaststellen, beoordelen en uitvoeren van gerichte aanpassingsmaatregelen. Dit zal helpen het resterende risico tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen.

De projectontwikkelaar moet de overheidsinstanties alle vereiste informatie verstrekken om te verifiëren of het aanvaardbare niveau van de resterende klimaatrisico’s is vastgesteld met inachtneming van alle wettelijke, technische of andere voorschriften.

Zoals uiteengezet in hoofdstuk 4 en Bijlage C wordt aanbevolen de beoordeling van de klimaatkwetsbaarheid en -risico’s vanaf het begin van het projectontwikkelingsproces (84), met inbegrip van de MEB, te integreren, omdat dit over het algemeen het breedste spectrum van mogelijkheden voor de selectie van de optimale aanpassingsopties zal opleveren.

Zo kan bijvoorbeeld de projectlocatie, die vaak in een vroeg stadium wordt bepaald, doorslaggevend zijn voor de beoordeling van de kwetsbaarheid voor en de risico’s van de klimaatverandering. Wanneer later in de projectontwikkeling wordt begonnen met de beoordeling van de klimaatkwetsbaarheid en -risico’s, zullen er gewoonlijk meer beperkingen zijn, waardoor suboptimale oplossingen zouden kunnen worden gekozen.

Figuur 7

Overzicht van het proces in verband met de aanpassing aan de klimaatverandering met het oog op de klimaattoetsing

Maatregelen ter aanpassing aan de klimaatverandering voor infrastructuurprojecten zijn vooral gericht op het waarborgen van een passend niveau van veerkracht tegen de gevolgen van de klimaatverandering, waaronder acute gebeurtenissen zoals hevigere overstromingen, wolkbreuken, droogtes, hittegolven, bosbranden, stormen en aardverschuivingen en orkanen, alsook permanente gebeurtenissen zoals de verwachte stijging van de zeespiegel en veranderingen in de gemiddelde neerslag, bodemvochtigheid en luchtvochtigheid.

Er moet niet alleen rekening worden gehouden met de klimaatveerkracht van het project, maar er moeten ook maatregelen worden genomen om ervoor te zorgen dat het project de kwetsbaarheid van naburige economische en sociale structuren niet vergroot. Dit zou bijvoorbeeld het geval kunnen zijn als een project een dijk omvat die het overstromingsrisico in de omgeving zou kunnen vergroten.

Figuur 8

Indicatief overzicht van de klimaatkwetsbaarheids- en risicobeoordeling, en de vaststelling, beoordeling en planning/integratie van relevante aanpassingsopties

Deze richtsnoeren staan het gebruik toe van alternatieve benaderingen voor de beschreven beoordeling van klimaatkwetsbaarheid en -risico’s die recente en internationaal erkende benaderingen en methodologische kaders zijn, bijvoorbeeld de benadering die door de IPCC is toegepast in het kader van het zesde beoordelingsverslag (AR6) (85). Het doel blijft het vaststellen van significante klimaatrisico’s als basis voor het vaststellen, beoordelen en uitvoeren van gerichte aanpassingsmaatregelen.

3.3.1.   Screening — fase 1 (aanpassing)

Een analyse van de kwetsbaarheid van een project wat betreft klimaatverandering is een belangrijke stap om te bepalen welke aanpassingsmaatregelen moeten worden genomen. De analyse is opgesplitst in drie stappen, bestaande uit een gevoeligheidsanalyse, een beoordeling van de huidige en toekomstige blootstelling, en vervolgens een combinatie van de twee voor de kwetsbaarheidsbeoordeling.

Technische specialisten specificeren doorgaans duidelijk het niveau en de resolutie van de gegevens die nodig zijn om de problemen voldoende te analyseren.

Het doel van de kwetsbaarheidsanalyse (86) is het vaststellen van de relevante klimaatrisico’s (87) voor het specifieke projecttype op de geplande locatie. De kwetsbaarheid van een project is een combinatie van twee aspecten: hoe gevoelig de onderdelen van het project zijn voor klimaatrisico’s in het algemeen (gevoeligheid) en hoe groot de kans is dat deze risico’s zich nu en in de toekomst op de projectlocatie voordoen (blootstelling). Deze twee aspecten kunnen afzonderlijk worden beoordeeld (zoals hieronder beschreven) of samen.

Figuur 9

Overzicht van de screeningsfase met de kwetsbaarheidsanalyse

Figuur 9 bevat een overzicht van de gevoeligheids-, blootstellings- en kwetsbaarheidsanalyses, die fase 1 (screening) vormen van het volledige proces dat wordt geïllustreerd in Figuur 8.

Een eerste screening kan gericht zijn op klimaatrisico’s die in de gevoeligheidsanalyse en/of de blootstellingsanalyse als “hoog” zijn gerangschikt, als input voor de kwetsbaarheidsbeoordeling.

3.3.1.1.   Gevoeligheid

Het doel van de gevoeligheidsanalyse is na te gaan welke klimaatrisico’s relevant zijn voor het specifieke projecttype, ongeacht de locatie ervan. Zo zal de stijging van de zeespiegel waarschijnlijk een belangrijk gevaar vormen voor de meeste zeehavenprojecten, ongeacht hun locatie.

De gevoeligheidsanalyse moet het project op een alomvattende manier bestrijken, waarbij wordt gekeken naar de verschillende onderdelen van het project en hoe het functioneert binnen het bredere netwerk of systeem, bijvoorbeeld door een onderscheid te maken tussen de vier thema’s:

—	objecten en processen op locatie;

—	inputs zoals water en energie;

—	outputs zoals producten en diensten;

—	toegang en vervoersverbindingen, zelfs buiten de directe controle van het project.

Het toekennen van gevoeligheidsscores aan projecttypes wordt het best gedaan door technische deskundigen, d.w.z. ingenieurs en andere specialisten met een goede kennis van het project.

Bovendien kan het projectontwerp op kritieke wijze afhangen van specifieke (technische of andere) parameters. Zo kan het ontwerp van een brug bijvoorbeeld op kritieke wijze afhangen van het waterpeil in de rivier die de brug overspant; of kan de ononderbroken werking van een thermische energiecentrale op kritieke wijze afhankelijk zijn van voldoende koelwater en het minimumwaterpeil en de maximumwatertemperatuur in de aangrenzende rivier. Het kan van belang zijn dergelijke kritieke ontwerpparameters op te nemen in de klimaatgevoeligheidsanalyse.

Figuur 10 geeft een overzicht van de gevoeligheidsanalyse, die deel uitmaakt van fase 1 (screening), zoals geïllustreerd in Figuur 7.

Figuur 10

Overzicht van de gevoeligheidsanalyse

Voor elk thema en klimaatrisico moet een score “hoog”, “matig” of “laag” worden gegeven:

—	hoge gevoeligheid: het klimaatrisico kan een aanzienlijk effect hebben op objecten en processen, inputs, outputs en vervoersverbindingen;

—	matige gevoeligheid: het klimaatrisico kan een gering effect hebben op objecten en processen, inputs, outputs en vervoersverbindingen;

—	lage gevoeligheid: het klimaatrisico heeft geen (of een onbeduidend) effect.

3.3.1.2.   Blootstelling

Het doel van de blootstellingsanalyse is na te gaan welke risico’s relevant zijn voor de geplande projectlocatie, ongeacht het type project. Overstromingen kunnen bijvoorbeeld een belangrijk klimaatrisico vormen voor een locatie naast een rivier in een uiterwaard.

De blootstellingsanalyse is derhalve toegespitst op de locatie, terwijl de gevoeligheidsanalyse is toegespitst op het type project.

De blootstellingsanalyse kan in twee delen worden gesplitst: blootstelling aan het huidige klimaat en blootstelling aan het toekomstige klimaat. De beschikbare historische en actuele gegevens voor de projectlocatie (of alternatieve projectlocaties) moeten worden gebruikt om de huidige en vroegere blootstelling aan het klimaat te beoordelen. Prognoses van klimaatmodellen kunnen worden gebruikt om te begrijpen hoe het blootstellingsniveau in de toekomst kan veranderen. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan veranderingen in de frequentie en intensiteit van extreme weersomstandigheden.

Figuur 11 geeft een overzicht van de blootstellingsanalyse, die deel uitmaakt van fase 1 (screening), zoals geïllustreerd in Figuur 7.

Figuur 11

Overzicht van de blootstellingsanalyse

Verschillende geografische locaties kunnen worden blootgesteld aan verschillende klimaatrisico’s. Het is nuttig te begrijpen hoe de blootstelling van verschillende geografische gebieden in Europa zal veranderen als gevolg van veranderende klimaatrisico’s, zoals geïllustreerd in de onderstaande lijst.

Bijvoorbeeld:

—	gebieden waar mensen voor hun inkomen/levensonderhoud afhankelijk zijn van natuurlijke hulpbronnen;

—	kustgebieden, eilanden en offshore-locaties zijn in het bijzonder blootgesteld aan toenemende stormvloedhoogten, golfhoogten, overstromingen en kustlijnerosie;

—	gebieden met weinig en afnemende seizoensgebonden neerslag zijn vaak meer blootgesteld aan toenemende risico’s van droogte, bodemdaling en natuurbranden;

—	in gebieden met hoge en stijgende temperaturen is het risico op hittegolven vaak groter;

—	gebieden met meer seizoensgebonden neerslag (eventueel in combinatie met een sneller smelten van de sneeuw en wolkbreuken) zijn vaak meer blootgesteld aan overstromingen en erosie;

—	gebieden met zowel materieel als immaterieel cultureel erfgoed.

Het is belangrijk te begrijpen wat de blootgestelde gebieden zijn en hoe zij en de mensen die er wonen zullen worden beïnvloed, aangezien deze locaties vaak de grootste voordelen zullen ondervinden van proactieve aanpassing.

Hoe lokaler en specifieker de gegevens zijn, hoe nauwkeuriger en relevanter de beoordeling zal zijn (zie bijvoorbeeld de lijst van gegevensbronnen voor het toekomstige klimaat in punt 3.1).

Voor sommige risico’s, zoals plotselinge overstromingen, zijn wellicht locatiespecifieke gegevens en studies vereist.

3.3.1.3.   Kwetsbaarheid

De kwetsbaarheidsanalyse is een combinatie van de resultaten van de gevoeligheidsanalyse en de blootstellingsanalyse (indien afzonderlijk beoordeeld).

Figuur 12 geeft een overzicht van de kwetsbaarheidsanalyse, waarin de bevindingen van de gevoeligheids- en blootstellingsanalyses zijn samengebracht (zie Figuur 7).

Figuur 12

Overzicht van de kwetsbaarheidsanalyse

De kwetsbaarheidsbeoordeling heeft tot doel mogelijke aanzienlijke risico’s en daarmee samenhangende risico’s vast te stellen en vormt de basis voor het besluit om door te gaan naar de risicobeoordelingsfase. Doorgaans komen de meest relevante risico’s voor de risicobeoordeling aan het licht (deze kunnen worden beschouwd als de kwetsbaarheden die als “hoog” en eventueel “matig” worden gerangschikt, afhankelijk van de schaal). Indien uit de kwetsbaarheidsbeoordeling blijkt dat alle kwetsbaarheden op een verantwoorde manier als “laag” of “onbeduidend” worden gerangschikt, is wellicht geen verdere (klimaat)risicobeoordeling nodig (dit is het einde van de screening en fase 1). Niettemin zal de beslissing over de kwetsbaarheden die voor een gedetailleerde risicoanalyse in aanmerking komen, afhangen van de gemotiveerde beoordeling van de projectontwikkelaar en het klimaatbeoordelingsteam.

De locatie van infrastructuur, samen met het aanpassingsvermogen van plaatselijke ondernemingen, overheden en gemeenschappen, kan de klimaatgevoeligheid en -kwetsbaarheid van een object beïnvloeden. De kwetsbaarheid voor meerdere klimaatrisico’s kan ook sterk sectorspecifiek zijn en nauw verband houden met de technologie die voor de bouw en de exploitatie wordt gebruikt.

3.3.2.   Gedetailleerde analyse — fase 2 (aanpassing)

3.3.2.1.   Effecten, waarschijnlijkheid en klimaatrisico’s

De risicobeoordeling biedt een gestructureerde methode om klimaatrisico’s en de gevolgen daarvan te analyseren en zo informatie voor de besluitvorming te verschaffen.

Dit proces berust op een beoordeling van de waarschijnlijkheid en de ernst van de effecten van de risico’s die bij de kwetsbaarheidsbeoordeling (of eerste screening van relevante risico’s) zijn geïdentificeerd, en op een beoordeling van het belang van het risico voor het slagen van het project.

Dit moet deel uitmaken van de algemene logica van de projectrisicobeoordeling waarvan het gehele projectontwikkelingsproces is doordrongen, zodat risico’s op holistische wijze kunnen worden aangepakt en niet als een op zichzelf staande beoordeling.

Aanbevolen wordt het risicobeoordelingsproces zo vroeg mogelijk in de projectplanning te beginnen, omdat risico’s die in een vroeg stadium worden onderkend meestal gemakkelijker en kosteneffectiever kunnen worden beheerst en/of vermeden.

Het doel is de omvang van de risico’s voor het project onder de huidige en toekomstige klimaatomstandigheden te kwantificeren.

Figuur 13 bevat een overzicht van de waarschijnlijkheidsanalyse, de effectanalyse en de risicobeoordeling, die de basis vormen voor het vaststellen, beoordelen, selecteren en uitvoeren van aanpassingsmaatregelen. Het volledige proces wordt geïllustreerd in Figuur 8.

Figuur 13

Overzicht van de klimaatrisicobeoordeling in fase 2

In vergelijking met de kwetsbaarheidsanalyse vergemakkelijkt de risicobeoordeling de identificatie van langere oorzaak-gevolgketens waarin klimaatrisico’s worden gekoppeld aan hoe het project presteert op verschillende dimensies (technisch, milieu, sociaal/insluiting/toegankelijkheid en financieel, enz.) en heeft zij betrekking op interacties tussen factoren. Een risicobeoordeling kan dus problemen aan het licht brengen die niet door de kwetsbaarheidsbeoordeling worden opgepikt.

ISO 14091 (88) maakt gebruik van het concept van “effectketens”, een doeltreffend instrument om de factoren die het risico in het systeem bepalen beter te begrijpen, te visualiseren, te systematiseren en te prioriteren. Effectketens dienen als analytisch uitgangspunt voor de algemene risicobeoordeling. Hierin wordt gespecificeerd welke risico’s directe en indirecte effecten van de klimaatverandering kunnen veroorzaken en zij vormen derhalve de basisstructuur voor de risicobeoordeling. Zij dienen als belangrijke communicatie-instrumenten om te bespreken wat moet worden geanalyseerd en met welke klimaat- en sociaal-economische, biofysische of andere parameters rekening moet worden gehouden. Op die manier zijn zij nuttig om te bepalen welke aanpassingsmaatregelen gericht moeten worden genomen.

De risicobeoordeling kan het oordeel van deskundigen door het beoordelingsteam en een onderzoek van gerelateerde literatuur/historische gegevens omvatten. Vaak houdt dit in dat een risico-identificatieworkshop (89) wordt georganiseerd om de risico’s, gevolgen en belangrijkste klimaatgerelateerde risico’s te vast te stellen en overeenstemming te bereiken over de extra analyse die nodig is om de omvang van de risico’s te meten.

De gedetailleerde risicobeoordeling neemt doorgaans de vorm aan van kwantitatieve of semi-kwantitatieve beoordelingen, waarbij vaak gebruik wordt gemaakt van digitale modellen. Deze kunnen het best worden uitgevoerd tijdens kleinere bijeenkomsten of analyses door deskundigen.

3.3.2.2.   Waarschijnlijkheid

In dit deel van de risicobeoordeling wordt nagegaan hoe waarschijnlijk het is dat de geïdentificeerde klimaatrisico’s zich binnen een bepaalde tijdschaal, bijvoorbeeld de looptijd van het project, voordoen.

Figuur 14 geeft een illustratief overzicht van de waarschijnlijkheidsanalyse, onderdeel van fase 2 zoals geïllustreerd in Figuur 13. Er kunnen ook andere schalen worden gebruikt om de waarschijnlijkheid te beoordelen, bijvoorbeeld de schaal die door de IPCC wordt gebruikt (90).

Figuur 14

Overzicht van de waarschijnlijkheidsanalyse

Voor sommige klimaatrisico’s kan er grote onzekerheid bestaan over de waarschijnlijkheid dat zij zich voordoen. Dit kan inhouden dat een beroep moet worden gedaan op het oordeel van deskundigen, op basis van de beste informatie en gegevens die momenteel beschikbaar zijn uit registers, statistieken, simulaties en actuele/historische kennis die is opgedaan bij overleg met belanghebbenden. Hierin moeten ook verwijzingen zijn opgenomen naar nationale, regionale en/of lokale klimaatgegevens en -prognoses. Voorts moet worden nagegaan hoe de waarschijnlijkheid van de klimaatrisico’s zich in de loop van de tijd kan ontwikkelen. Zo kan een door klimaatverandering veroorzaakte stijging van de gemiddelde temperatuur de waarschijnlijkheid van bepaalde klimaatrisico’s tijdens de levensduur van een project aanzienlijk doen toenemen.

3.3.2.3.   Effect

In dit deel van de risicobeoordeling wordt gekeken naar de gevolgen indien het geïdentificeerde klimaatrisico zich voordoet. Dit moet worden beoordeeld op een schaal van effect per risico. Dit wordt ook de ernst of de effectgrootte genoemd.

De gevolgen hebben in het algemeen betrekking op materiële objecten en activiteiten, gezondheid en veiligheid, milieueffecten, sociale effecten, effecten op de toegankelijkheid voor personen met een beperking, financiële implicaties en reputatierisico. De beoordeling moet wellicht ook betrekking hebben op het aanpassingsvermogen van het systeem waarin het project wordt uitgevoerd. Het kan ook relevant zijn na te gaan hoe fundamenteel deze infrastructuur is voor het netwerk of systeem in ruimere zin (d.w.z. kriticiteit) en of zij kan leiden tot bijkomende ruimere effecten en cascade-effecten.

Figuur 15 bevat een overzicht van de effectanalyse, onderdeel van fase 2 zoals geïllustreerd in Figuur 13.

Figuur 15

Overzicht van de effectanalyse

Typisch voor infrastructuurprojecten is dat zij een lange levensduur hebben, vaak 30 tot 80 jaar. Tijdelijke werken en noodwerken, bijvoorbeeld, kunnen echter een kortere levensduur hebben. Niet alle onderdelen van een infrastructuurproject hoeven voor dezelfde (lange) levensduur te worden beoordeeld. Spoorrails zullen bijvoorbeeld vaker worden vervangen (als onderdeel van het reguliere onderhoud) dan de spoordijk. Voor infrastructuurprojecten met een levensduur van minder dan vijf jaar zal het vaak niet nodig zijn gebruik te maken van klimaatprognoses, maar zij moeten wel bestand zijn tegen het huidige klimaat.

Voor een reeks klimaatrisico’s kan worden verwacht (91) dat de waarschijnlijkheid en de effecten tijdens de levensduur van het project zullen veranderen, naarmate de opwarming van de aarde en de klimaatverandering zich verder voltrekken. De voorspelde veranderingen in waarschijnlijkheid en effecten moeten in de risicobeoordeling worden geïntegreerd. Daartoe kan het nuttig zijn de levensduur op te delen in een opeenvolging van kortere perioden (bv. 10-20 jaar). Bijzondere aandacht moet worden besteed aan extreme weersomstandigheden en cascade-effecten.

Zoals hieronder wordt geïllustreerd, moet de risicobeoordeling betrekking hebben op de risicogebieden die relevant zijn voor elk klimaatveranderingsscenario, en op verschillende niveaus van gevolgen:

Tabel 7

Effectgrootte van de gevolgen op verschillende risicogebieden  (*1)  (92)

Risicogebieden	Effectgrootte van het gevolg
	1 Onbeduidend	2 Gering	3 Matig	4 Groot	5 Catastrofaal
Schade aan objecten / engineering / operationeel	Effect kan worden opgevangen door normale activiteit	Een ongunstige gebeurtenis die kan worden opgevangen door het nemen van maatregelen om de bedrijfs-continuïteit te garanderen	Een ernstige gebeurtenis die aanvullende noodmaatregelen voor de bedrijfs-continuïteit vereist	Een kritieke gebeurtenis die buitengewone/ noodmaatregelen voor de bedrijfs-continuïteit vereist	Ramp die kan leiden tot stillegging, instorting of verlies van het object/net
Veiligheid en gezondheid	Verlening van eerste hulp	Licht letsel, medische behandeling	Ernstig letsel of verlies van werk	Zwaar of meervoudig letsel, blijvend letsel of invaliditeit	Eén of meerdere sterfgevallen
Milieu	Geen gevolgen voor de referentie-situatie. Gelokaliseerd in het brongebied. Geen herstel nodig	Gelokaliseerd binnen de grenzen van het gebied. Herstel meetbaar binnen een maand na effect	Matige schade met mogelijk breder effect. Herstel binnen één jaar	Aanzienlijke schade met plaatselijk effect. Herstel langer dan één jaar. Niet-naleving van milieu-voorschriften/ vergunning	Aanzienlijke schade met wijdverbreid effect. Herstel langer dan één jaar. Beperkt vooruitzicht op volledig herstel
Sociaal	Geen negatief sociaal effect	Plaatselijke, tijdelijke sociale effecten	Plaatselijke sociale effecten op de lange termijn	Geen bescherming van arme of kwetsbare groepen (93). Nationale sociale effecten op de lange termijn	Verlies van maatschappelijke exploitatie-vergunning. Protesten vanuit de gemeenschap
Financieel (voor eenmalige extreme gebeurtenis of jaarlijks gemiddeld effect) (*2)	x % IRR (*3) < 2 % van de omzet	x % IRR 2-10 % van de omzet	x % IRR 10-25 % van de omzet	x % IRR 25-50 %van de omzet	x % IRR > 50 % van de omzet
Reputatie	Plaatselijk, tijdelijk effect op de publieke opinie	Plaatselijk kortetermijn-effect op de publieke opinie	Plaatselijk langetermijneffect op de publieke opinie door negatieve berichtgeving in de lokale media	Nationaal kortetermijneffect op de publieke opinie; negatieve berichtgeving in de nationale media	Nationaal langetermijneffect met mogelijke gevolgen voor de stabiliteit van de regering
Cultureel Erfgoed en culturele gebouwen	Onbeduidend effect	Kortetermijn-effect. Mogelijk herstel of reparatie.	Ernstige schade met breder effect op de toeristische sector	Aanzienlijke schade met nationale en internationale effecten	Blijvend verlies met effect op de samenleving

3.3.2.4.   Risico’s

Nadat de waarschijnlijkheid en de effecten van elk risico zijn geëvalueerd, kan een schatting worden gemaakt van het significantieniveau van elk potentieel risico door beide factoren te combineren. De risico’s kunnen worden uitgezet in een risicomatrix (als onderdeel van de algemene risicobeoordeling van het project) om de belangrijkste potentiële risico’s vast te stellen, alsook die risico’s waarvoor aanpassingsmaatregelen moeten worden genomen.

Figuur 16

Overzicht van de risicobeoordeling

Figuur 16 bevat een overzicht van de risicobeoordeling, waarin de bevindingen van de waarschijnlijkheids- en effectanalyses zijn samengebracht (zie Figuur 13).

De beoordeling van wat een aanvaardbaar risiconiveau is, wat significant is en wat niet, is de verantwoordelijkheid van de projectontwikkelaar en het deskundigenteam dat de beoordeling uitvoert, afhankelijk van de omstandigheden van het project.

Welke categorisering ook wordt gebruikt, zij moet verdedigbaar zijn, duidelijk gespecificeerd en beschreven worden op een duidelijke en logische manier, en coherent geïntegreerd zijn in de algemene risicobeoordeling van het project. Zo kan bijvoorbeeld worden geoordeeld dat een catastrofale gebeurtenis, ook al is die zeldzaam of onwaarschijnlijk, toch een extreem risico voor het project inhoudt omdat de gevolgen zo ernstig zijn.

3.3.2.5.   Aanpassingsmaatregelen

Indien uit de risicobeoordeling blijkt dat er aanzienlijke klimaatrisico’s voor het project bestaan, moeten de risico’s worden beheerst en tot een aanvaardbaar niveau worden teruggebracht.

Voor elk vastgesteld aanzienlijk risico moeten gerichte aanpassingsmaatregelen worden beoordeeld. De voorkeursmaatregelen moeten vervolgens worden geïntegreerd in het projectontwerp en/of de exploitatie om de klimaatveerkracht te verbeteren (94).

Figuur 17 bevat een overzicht van het proces voor het vaststellen, beoordelen/selecteren en uitvoeren/integreren/plannen van aanpassingsopties, voortbouwend op de voorgaande stappen in Figuur 8.

Figuur 17

Overzicht van het proces voor het vaststellen, beoordelen en plannen/integreren van aanpassingsopties

Er is steeds meer literatuur en ervaring beschikbaar over aanpassingsopties, beoordeling en planning (95), alsmede aanverwante middelen (96) in de lidstaten.

Meer informatie over aanpassingsplanning in de lidstaten is beschikbaar op Climate-ADAPT (97).

Aanpassing zal vaak betekenen dat een combinatie van structurele en niet-structurele maatregelen wordt genomen. Structurele maatregelen omvatten het wijzigen van het ontwerp of de specificatie van fysieke objecten en infrastructuur, of het vaststellen van alternatieve of verbeterde oplossingen. Niet-structurele maatregelen zijn onder meer ruimtelijke ordening, verbeterd toezicht of rampenbestrijding, opleiding van en overdracht van vaardigheden aan personeel, ontwikkeling van strategische of bedrijfsmatige kaders voor de beoordeling van klimaatrisico’s, financiële oplossingen zoals verzekering tegen het falen van de toeleveringsketen of alternatieve diensten.

Verschillende aanpassingsopties moeten worden beoordeeld om de juiste maatregel of combinatie van maatregelen te vinden die kunnen worden uitgevoerd om het risico tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen.

Het bepalen van het “aanvaardbare risiconiveau” hangt af van het team van deskundigen dat de beoordeling uitvoert en van het risico dat de projectontwikkelaar bereid is te aanvaarden. Er kunnen bijvoorbeeld aspecten van het project zijn die als niet-essentiële infrastructuur worden beschouwd, waar de kosten van aanpassingsmaatregelen zwaarder wegen dan de voordelen van het vermijden van de risico’s, en de beste optie zou kunnen zijn om de niet-essentiële infrastructuur onder bepaalde omstandigheden te laten uitvallen.

Gezien de grote onzekerheid in de toekomstvoorspellingen voor de risico’s van klimaatverandering komt het er vaak op aan (waar mogelijk) aanpassingsoplossingen te vinden die in de huidige situatie en in alle toekomstscenario’s goed zullen presteren. Dergelijke maatregelen worden vaak “low regret-” of “no regret”-opties genoemd.

Het kan ook aangewezen zijn flexibele/aanpassingsmaatregelen te overwegen, zoals het monitoren van de situatie en het pas uitvoeren van fysieke maatregelen wanneer de situatie een kritieke drempel bereikt (of het overwegen van aanpassingstrajecten (98)). Deze optie kan bijzonder nuttig zijn wanneer de klimaatvoorspellingen een grote mate van onzekerheid vertonen. Zij is passend zolang de drempels of triggerpunten duidelijk zijn vastgesteld en kan worden aangetoond dat de in de toekomst voorgestelde maatregelen de risico’s voldoende aanpakken. Het toezicht moet worden geïntegreerd in de infrastructuurbeheersprocessen.

De beoordeling van de aanpassingsopties kan kwantitatief of kwalitatief zijn, afhankelijk van de beschikbaarheid van informatie en andere factoren. In sommige omstandigheden, zoals bij infrastructuur van relatief geringe waarde met beperkte klimaatrisico’s, volstaat een snelle beoordeling door deskundigen. In andere omstandigheden, met name voor opties met aanzienlijke sociaal-economische gevolgen, zal het belangrijk zijn meer omvattende informatie te gebruiken, bijvoorbeeld over de waarschijnlijkheidsverdeling van het klimaatrisico, de economische waarde van de daarmee gepaard gaande (vermeden) schade en de resterende risico’s.

De volgende stap is de integratie van de beoordeelde aanpassingsopties in het project, in de juiste ontwikkelingsfase, met inbegrip van investerings- en financieringsplanning, toezicht- en responsplanning, omschrijving van taken en verantwoordelijkheden, organisatorische regelingen, opleiding, technisch ontwerp en ervoor zorgen dat de opties voldoen aan de nationale richtsnoeren en de toepasselijke wetgeving.

Bovendien moet, bij wijze van goede beheerspraktijk, gedurende de gehele operationele levensduur van het project doorlopend toezicht worden uitgeoefend, teneinde: i) de nauwkeurigheid van de beoordeling te controleren en in toekomstige beoordelingen en projecten te verwerken; en ii) na te gaan of specifieke triggerpunten of drempels waarschijnlijk zullen worden bereikt, wat erop wijst dat aanvullende aanpassingsmaatregelen nodig zijn (d.w.z. gefaseerde aanpassing).

De pijler “aanpassing” van klimaattoetsing moet het volgende omvatten:

—

verifieer of het infrastructuurproject in overeenstemming is met de strategieën en plannen van de EU en, voor zover van toepassing, met de nationale, regionale en lokale strategieën en plannen inzake de aanpassing aan de klimaatverandering, en met andere relevante strategische en planningsdocumenten, en

—	beoordeel het toepassingsgebied en de noodzaak van regelmatig toezicht en follow-up, bv. kritieke aannames met betrekking tot toekomstige klimaatverandering.

Beide aspecten moeten naar behoren in de projectontwikkelingscyclus worden geïntegreerd.

4.   KLIMAATTOETSING EN PROJECTCYCLUSBEHEER (PCM)

Projectcyclusbeheer (PCM) is het proces van planning, organisatie, coördinatie en verificatie van een project op doeltreffende en efficiënte wijze gedurende de verschillende fasen ervan, van planning, uitvoering en exploitatie tot ontmanteling.

Klimaattoetsing moet vanaf het begin in het projectcyclusbeheer worden geïntegreerd, zoals geïllustreerd in Figuur 18 en uitvoerig toegelicht in bijlage C.

Figuur 18

Overzicht van klimaattoetsing en projectcyclusbeheer (PCM)

Bij de klimaattoetsing kunnen verschillende instanties in verschillende stadia van de projectontwikkelingscyclus het voortouw nemen. Zo kan de overheid de leiding hebben in de strategie-/planningsfase, de projectontwikkelaar in de haalbaarheids-/ontwerpfase, en de eigenaars en beheerders van de objecten in een later stadium.

De documentatie voor klimaattoetsing wordt vaak geverifieerd voordat de projectontwikkelaar de projectaanvraag ter goedkeuring voorlegt aan de financier, zoals geïllustreerd in Figuur 19. In dit geval moet de verificatie worden uitgevoerd door een onafhankelijke verificateur. De documentatie zou echter ook door de financier kunnen worden geverifieerd als een eerste stap in het proces dat tot de investeringsbeslissing leidt.

Figuur 19

Instanties die de leiding nemen in de verschillende fasen van de projectontwikkeling

5.   KLIMAATTOETSING EN MILIEUEFFECTBEOORDELING (MEB)

Overwegingen in verband met klimaatverandering kunnen een belangrijk onderdeel vormen van de milieueffectbeoordeling (MEB) van een project. Dit geldt voor beide pijlers van klimaattoetsing, d.w.z. mitigatie van en aanpassing aan de klimaatverandering.

De milieueffectbeoordeling (MEB) is gedefinieerd in Richtlijn 2011/92/EU van het Europees Parlement en de Raad (99), zoals gewijzigd bij Richtlijn 2014/52/EU van het Europees Parlement en de Raad (100) (hierna de “MEB-richtlijn”).

Richtlijn 2014/52/EU (de “MEB-richtlijn van 2014”) is overeenkomstig artikel 3 van toepassing op projecten waarvoor de screening is gestart (voor projecten van bijlage II), of scoping is gestart of het MEB-verslag door de projectontwikkelaar is ingediend (voor projecten van bijlage I en II waarvoor een MEB-procedure moet worden doorlopen) op/na 16 mei 2017.

Richtlijn 2011/92/EU (de “MEB-richtlijn van 2011”) is van toepassing op projecten waarvoor de screening is gestart (voor projecten van bijlage II), of scoping is gestart of het MEB-verslag door de projectontwikkelaar is ingediend (voor projecten van bijlage I en II waarvoor een MEB-procedure moet worden doorlopen) vóór 16 mei 2017.

De gewijzigde MEB-richtlijn bevat bepalingen inzake klimaatverandering. Voor projecten die onder de MEB-richtlijn van 2014 vallen, is er een overlapping tussen het MEB-proces en het klimaattoetsingsproces. Beide processen moeten samen worden gepland om te profiteren van de overlapping.

De MEB is van toepassing op openbare en particuliere projecten die zijn opgenomen in de bijlagen I en II bij de MEB-richtlijn. Alle in bijlage I genoemde projecten worden geacht aanzienlijke milieueffecten te hebben en moeten derhalve aan een MEB worden onderworpen. Voor projecten in bijlage II moeten de nationale autoriteiten beslissen of een MEB noodzakelijk is. Dit gebeurt via een screeningprocedure, waarbij de bevoegde instantie beoordeelt of een project aanzienlijke effecten zou hebben op basis van drempelwaarden/criteria of een onderzoek per geval, rekening houdend met de criteria van bijlage III bij de MEB-richtlijn.

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de projecten waarvoor een MEB moet worden uitgevoerd, d.w.z. de projecten in bijlage I en de projecten die na screening door de bevoegde instanties zijn opgenomen in bijlage II.

De in de bijlagen I en II bij de MEB-richtlijn genoemde projecten (met inbegrip van wijzigingen aan of uitbreidingen van projecten die, onder meer door hun aard of omvang, risico’s met zich meebrengen die, wat hun milieueffecten betreft, vergelijkbaar zijn met de risico’s van het project zelf) zullen, uitgaande van de aangegeven projecttypes, doorgaans een klimaattoetsing moeten ondergaan (mitigatie en/of aanpassing).

Voor projecten in bijlage II die door de bevoegde autoriteiten op grond van de MEB-richtlijn van 2011 zijn gescreend en waarvoor geen MEB vereist is, kan het niettemin relevant zijn om ze een klimaattoetsing te laten ondergaan in overeenstemming met deze richtsnoeren, bijvoorbeeld om te voldoen aan de rechtsgrondslag voor de beoogde EU-financiering.

Figuur 20

Milieubeoordelingen (MB’s) en projectcyclusbeheer (PCM)

Zie bijlage D voor verdere richtsnoeren inzake klimaatveranderingsoverwegingen in de MEB.

Tot slot kunnen klimaatveranderingsoverwegingen een belangrijk onderdeel vormen van de strategische milieueffectbeoordeling (SMB) van een plan of programma, waarbij het kader wordt vastgesteld voor de ontwikkeling van bepaalde projecten. Dit geldt voor beide pijlers van klimaattoetsing, d.w.z. mitigatie van en aanpassing aan de klimaatverandering. Zie bijlage E voor richtsnoeren inzake klimaattoetsing en de SMB. Onder verwijzing naar Figuur 23 kan dit echter buiten het toepassingsgebied van de projectontwikkelaar liggen.

---

(1)  Verordening (EU) 2021/523 van het Europees Parlement en de Raad van 24 maart 2021 tot vaststelling van het InvestEU-programma en tot wijziging van Verordening (EU) 2015/1017 (PB L 107 van 26.3.2021, blz. 30).

(2)  Verordening (EU) 2021/1153 van het Europees Parlement en de Raad van 7 juli 2021 tot vaststelling van de Connecting Europe Facility en tot intrekking van de Verordeningen (EU) nr. 1316/2013 en (EU) nr. 283/2014 (PB L 249 van 14.7.2021, blz. 38).

(3)  Verordening EU 2021/1060 van het Europees Parlement en de Raad van 24 juni 2021 houdende gemeenschappelijke bepalingen inzake het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling, het Europees Sociaal Fonds Plus, het Cohesiefonds en het Europees Fonds voor maritieme zaken, visserij en aquacultuur en de financiële regels voor die fondsen en voor het Fonds voor asiel, migratie en integratie, het Fonds voor interne veiligheid en het Instrument voor financiële steun voor grensbeheer en visumbeleid (PB L 231 van 30.6.2021, blz. 159).

(4)  Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad van 12 februari 2021 tot instelling van de herstel- en veerkrachtfaciliteit (PB L 57 van 18.2.2021, blz. 17).

(5)  Verordening (EU) nr. 2018/1999 van het Europees Parlement en de Raad van 11 december 2018 inzake de governance van de energie-unie en van de klimaatactie, tot wijziging van Richtlijn 94/22/EG, Richtlijn 98/70/EG, Richtlijn 2009/31/EG, Verordening (EG) nr. 663/2009, Verordening (EG) nr. 715/2009, Richtlijn 2009/73/EG, Richtlijn 2009/119/EG van de Raad, Richtlijn 2010/31/EU, Richtlijn 2012/27/EU, Richtlijn 2013/30/EU en Richtlijn (EU) 2015/652 van de Raad, en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 525/2013 van het Europees Parlement en de Raad (PB L 328 van 21.12.2018, blz. 1), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32018R1999&from=EN

(6)  Verordening (EU) 2020/852 van het Europees Parlement en de Raad van 18 juni 2020 betreffende de totstandbrenging van een kader ter bevordering van duurzame beleggingen en tot wijziging van Verordening (EU) 2019/2088 (PB L 198 van 22.6.2020, blz. 13), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32020R0852&from=EN

(7)  Fondsspecifieke eisen inzake bv. de kosten-batenanalyse kunnen ook betrekking hebben op de broeikasgasemissies.

(8)  EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52021DC0082&from=nl

(9)  Nieuwe infrastructuur alsook bv. vernieuwing, verbetering en uitbreiding van bestaande infrastructuur.

(10)  Zie, als referentie inzake duurzame connectiviteit, bijvoorbeeld de gezamenlijke mededeling “Versterken van de banden tussen Europa en Azië — Bouwstenen voor een EU-strategie”, JOIN(2018) 31 final, 19.9.2019.

(11)  Bepaalde infrastructuur wordt aangemerkt als “kritieke infrastructuur” overeenkomstig Richtlijn 2008/114/EG van de Raad van 8 december 2008 inzake de identificatie van Europese kritieke infrastructuren, de aanmerking van infrastructuren als Europese kritieke infrastructuren en de beoordeling van de noodzaak de bescherming van dergelijke infrastructuren te verbeteren (PB L 345 van 23.12.2008, blz. 7), en bevat de volgende definitie. Deze richtsnoeren voor de klimaattoetsing kunnen worden toegepast op infrastructuur, ongeacht of deze al dan niet als “kritieke infrastructuur” is aangemerkt.

(12)  Rekening houdend met, bijvoorbeeld, de richtsnoeren voor het afstemmen van nieuwe projecten op trajecten naar lage broeikasgasemissies in “The EIB Group Climate Bank Roadmap 2021-2025”: https://www.eib.org/en/publications/the-eib-group-climate-bank-roadmap

(13)  De Eurocodes zijn de modernste referentiecodes voor het ontwerpen van gebouwen, infrastructuur en civiele bouwwerken. Zij vormen de aanbevolen referentie voor technische specificaties in overheidsopdrachten en moeten leiden tot een grotere uniformiteit van de veiligheidsniveaus in de bouw in geheel Europa.

(14)  JRC-verslag: Sousa, M.L., Dimova, S., Athanasopoulou, A., Iannaccone, S. Markova, J. (2019) “State of harmonised use of the Eurocodes”, EUR 29732, doi:10.2760/22104,https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC115181

(15)  JRC-verslag: P. Formichi, L. Danciu, S. Akkar, O. Kale, N. Malakatas, P. Croce, D. Nikolov, A. Gocheva, P. Luechinger, M. Fardis, A. Yakut, R. Apostolska, M.L. Sousa, S. Dimova, A. Pinto; “Eurocodes: background and applications. Elaboration of maps for climatic and seismic actions for structural design with the Eurocodes”; EUR 28217; doi:10.2788/534912; JRC103917, https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC103917

(16)  “Climate change adaptation of major infrastructure projects”, een studie die in 2018 werd uitgevoerd voor DG REGIO: https://ec.europa.eu/regional_policy/en/information/publications/studies/2018/climate-change-adaptation-of-major-infrastructure-projects

(17)  Copernicus C3S: https://climate.copernicus.eu/

(18)  Copernicus CDS: https://cds.climate.copernicus.eu/#!/home

(19)  “Climate change adaptation of major infrastructure projects”, een studie die in 2018 werd uitgevoerd voor DG REGIO: https://ec.europa.eu/regional_policy/en/information/publications/studies/2018/climate-change-adaptation-of-major-infrastructure-projects

(20)  Horizon 2020-projecten inzake klimaatveerkracht en waterbestendigheid, bijvoorbeeld Claircity, Icarus, Nature4Cities, Growgreen, Clarity, Climate-Fitcity.

(21)  https://cordex.org/

(22)  Copernicus klimaatverandering: https://www.copernicus.eu/nl/diensten/klimaatverandering

(23)  Copernicus: https://www.copernicus.eu/nl

(24)  Copernicus Atmosfeer: https://www.copernicus.eu/nl/diensten/atmosfeer

(25)  Copernicus Zee: https://www.copernicus.eu/nl/diensten/zee

(26)  Copernicus Land: https://www.copernicus.eu/nl/diensten/land

(27)  Copernicus Veiligheid: https://www.copernicus.eu/nl/diensten/veiligheid

(28)  Copernicus Noodsituaties: https://www.copernicus.eu/nl/diensten/noodsituaties

(29)  Krachtens Besluit nr. 1313/2013/EU van het Europees Parlement en de Raad van 17 december 2013 betreffende een Uniemechanisme voor civiele bescherming (PB L 347 van 20.12.2013, blz. 924), http://ec.europa.eu/echo/what/civil-protection/mechanism_en en http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=celex:32013D1313

(30)  SD(2020) 330 final van 30.11.2020, https://ec.europa.eu/echo/sites/echo-site/files/overview_of_natural_and_man-made_disaster_risks_the_european_union_may_face.pdf

(31)  Climate-ADAPT: https://climate-adapt.eea.europa.eu/

(32)  JRC: https://ec.europa.eu/jrc/en/research-topic/climate-change en https://data.jrc.ec.europa.eu/collection?q=climate en het JRC-document: https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC109146/mapping_of_risk_web-platforms_and_risk_data_online_final.pdf (deze laatste publicatie bevat een lijst van blootstellings-/kwetsbaarheidsdatasets op EU-niveau die ook door de lidstaten worden gebruikt).

(33)  Risk Data Hub: https://drmkc.jrc.ec.europa.eu/risk-data-hub/#/

(34)  PESETA IV: https://ec.europa.eu/jrc/en/peseta-iv

(35)  Disaster Loss Data: https://drmkc.jrc.ec.europa.eu/risk-data-hub#/damages

(36)  EEA: https://www.eea.europa.eu/nl

(37)  IPCC Data Distribution Centre (DDC): http://www.ipcc-data.org/ en https://www.ipcc.ch/data/

(38)  IPCC: de Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering: https://www.ipcc.ch/

(39)  Vijfde beoordelingsverslag van de IPCC (AR5): https://www.ipcc.ch/report/ar5/syr/

(40)  Speciaal IPCC-verslag over de opwarming van de aarde met 1,5 °C: https://www.ipcc.ch/sr15/

(41)  Speciaal IPCC-verslag over klimaatverandering en land: https://www.ipcc.ch/report/srccl/

(42)  Zesde beoordelingsverslag van de IPCC (AR6) (gepland voor 2021 en 2022): https://www.ipcc.ch/reports/

(43)  Kennisportaal Klimaatverandering van de Wereldbank: https://climateknowledgeportal.worldbank.org/

(44)  VN-milieuprogramma (UNEP, UNEP DTU) — The Emissions Gap Report 2020: https://www.unenvironment.org/emissions-gap-report-2020

(45)  https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/12/18/paris-agreement-council-transmits-ndc-submission-on-behalf-of-eu-and-member-states/ en https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-14222-2020-REV-1/nl/pdf

(46)  IPCC: Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering van de Verenigde Naties: https://www.ipcc.ch/

(47)  IPCC AR5: https://www.ipcc.ch/report/ar5/syr/

(48)  https://www.carbonbrief.org/new-scenarios-world-limit-warming-one-point-five-celsius-2100

(49)  IPCC SR15: “Special report on the impacts of global warming of 1,5 °C above pre-industrial levels and related global GHG emission pathways”, https://www.ipcc.ch/sr15/

(50)  Op basis van een eenvoudige vergelijking tussen de figuren SPM.1 en SPM.6 van de “Summary for Policy Makers, IPCC 5th Assessment Report (AR5)”, is de periode 1986-2005 ongeveer 0,6 °C warmer dan het pre-industriële tijdperk:

—	SPM.1: https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/SPM.1_rev1-01.png

—	SPM.6: https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/SPM.06-01.png

Zie ook https://journals.ametsoc.org/doi/full/10.1175/BAMS-D-16-0007.1 (waar een raming van het verschil wordt gegeven tussen 0,55 °C en 0,80 °C).

(51)  https://www.esrl.noaa.gov/gmd/obop/mlo/

(52)  https://www.carbonbrief.org/explainer-the-high-emissions-rcp8-5-global-warming-scenario

(53)  Met name voor grotere projecten of projecten op langere termijn kunnen de klimaatmanager en de deskundige(n) overwegen een robuustere aanpak te volgen waarbij gebruik wordt gemaakt van extra RCP’s en klimaatmodellen.

(54)  CMIP6: https://www.carbonbrief.org/cmip6-the-next-generation-of-climate-models-explained

(55)  https://www.wcrp-climate.org/dcp-overview

https://www.dwd.de/EN/research/climateenvironment/climateprediction/climateprediction_node.html;jsessionid=1994BFE322D4CE5BA377CE5F57A2FE48.live21061

https://www.dwd.de/EN/climate_environment/climateresearch/climateprediction/decadalprediction/decadalprediction_node.html;jsessionid=3165E97F071FC5301708ED4EB6F7E9E5.live21061

(56)  “Climate change adaptation of major infrastructure projects”, een studie die in 2018 werd uitgevoerd voor DG REGIO: https://ec.europa.eu/regional_policy/en/information/publications/studies/2018/climate-change-adaptation-of-major-infrastructure-projects

(57)  EMA-verslag nr. 12/2020, “Urban adaptation in Europe: how cities and towns respond to climate change”, Europees Milieuagentschap, https://www.eea.europa.eu/publications/urban-adaptation-in-europe

(58)  “Geen ernstige afbreuk doen aan”: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52021XC0218(01)&from=EN

(59)  Herstel- en veerkrachtfaciliteit: https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/recovery-coronavirus/recovery-and-resilience-facility_en

(60)  https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/document_travail_service_part1_v2_en.pdf en https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/document_travail_service_part2_v3_en.pdf

(61)  “Energie-efficiëntie eerst” wordt gedefinieerd in artikel 2, punt 18, van Verordening (EU) 2018/1999, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32018R1999&from=EN

(62)  Verordening (EU) nr. 347/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 17 april 2013 betreffende richtsnoeren voor de trans-Europese energie-infrastructuur en tot intrekking van Beschikking nr. 1364/2006/EG en tot wijziging van de Verordeningen (EG) nr. 713/2009, (EG) nr. 714/2009 en (EG) nr. 715/2009 (PB L 115 van 25.4.2013, blz. 39), http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32013R0347

(63)  “Guide to Cost-Benefit Analysis of Investment Projects — Economic appraisal tool for Cohesion Policy 2014-2020”, ISBN 978-92-79-34796-2, Europese Commissie, https://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/studies/pdf/cba_guide.pdf

(64)  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32010L0031

(65)  Deze tabel is een gewijzigde versie van die in “EIB Project Carbon Footprint Methodologies”, juli 2020, tabel 1: Voorbeelden ter illustratie van projectcategorieën waarvoor een beoordeling van de broeikasgasemissies vereist is, https://www.eib.org/attachments/strategies/eib_project_carbon_footprint_methodologies_en.pdf

(66)  Met onder meer veilig en beveiligd parkeren en controles aan de buitengrenzen.

(67)  Alle infrastructuur die niet voor financiering in aanmerking komt, moet worden uitgesloten.

(68)  Maatregelen ter verbetering van de verkeersveiligheid en ter vermindering van het lawaai van goederenvervoer per spoor kunnen worden vrijgesteld.

(69)  “EIB Project Carbon Footprint Methodologies for the Assessment of Project GHG Emissions and Emission Variations”, juli 2020, https://www.eib.org/en/about/cr/footprint-methodologies.htm en https://www.eib.org/attachments/strategies/eib_project_carbon_footprint_methodologies_en.pdf en https://www.eib.org/en/about/documents/footprint-methodologies.htm

(70)  “The Economic Appraisal of Investment Projects at the EIB”: https://www.eib.org/en/publications/economic-appraisal-of-investment-projects

(71)  Protocol van Kyoto van het UNFCCC: https://unfccc.int/kyoto_protocol

(72)  Aardopwarmingsvermogen/factoren/waarden (gebruikt voor koolstofvoetafdruk):

—	tabel A1.9 in de EIB-methode voor de koolstofvoetafdruk;

—	protocol inzake broeikasgassen: http://www.ghgprotocol.org/sites/default/files/ghgp/Global-Warming-Potential-Values%20%28Feb%2016%202016%29_1.pdf

—	“GWP 100-jaar” in bijlage 8.A: “Lifetimes, Radiative Efficiencies and Metric Values of the IPCC fifth Assessment Report, WG I, the Physical Science Basis”, https://www.ipcc.ch/assessment-report/ar5/

(73)  “Greenhouse Gas Protocol”: https://ghgprotocol.org/

(74)  Figuur 1 uit de publicatie “EIB Project Carbon Footprint Methodologies”, https://www.eib.org/en/about/documents/footprint-methodologies.htm

(75)  Als gevolg van cumulatieve effecten kunnen sommige kleine broeikasgasemissies het omslagpunt overschrijden, waardoor een niet-significant effect in de categorie van significante effecten terechtkomt, en moeten zij dan worden meegerekend.

(76)  “EIB Project Carbon Footprint Methodologies for the Assessment of Project GHG Emissions and Emission Variations”, juli 2020, https://www.eib.org/en/about/cr/footprint-methodologies.htm en https://www.eib.org/attachments/strategies/eib_project_carbon_footprint_methodologies_en.pdf en https://www.eib.org/en/about/documents/footprint-methodologies.htm

(77)  Projecten in bepaalde sectoren — bv. in het stedelijk vervoer — worden vaak ingepast in een geïntegreerd planningsdocument (bv. een plan voor duurzame stedelijke mobiliteit) dat tot doel heeft een samenhangend investeringsprogramma vast te stellen. Hoewel elke afzonderlijke investering/elk afzonderlijk project in dergelijke investeringsprogramma’s de drempelwaarden wellicht niet overschrijdt, kan het relevant zijn de broeikasgasemissies voor het gehele programma te beoordelen, teneinde de omvang van de algehele bijdrage van het programma aan de vermindering van broeikasgasemissies vast te stellen.

(78)  “EIB Project Carbon Footprint Methodologies — Methodologies for the Assessment of Project GHG Emissions and Emission Variations”, 8 juli 2020: https://www.eib.org/en/about/documents/footprint-methodologies.htm

(79)  Meer informatie is beschikbaar in “The EIB Group Climate Bank Roadmap 2021-2025”, 14 december 2020, https://www.eib.org/en/publications/the-eib-group-climate-bank-roadmap.htm

(80)  “Guide to Cost-Benefit Analysis of Investment Projects — Economic appraisal tool for Cohesion Policy 2014-2020”, ISBN 978-92-79-34796-2, Europese Commissie, https://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/studies/pdf/cba_guide.pdf

(81)  Voor de periode 2014-2020 zijn in Uitvoeringsverordening (EU) 2015/207 van de Commissie de toepasselijke maatschappelijke discontovoeten vastgesteld, die een nuttige referentie blijven voor de periode 2021-2027.

(82)  Zie bijvoorbeeld “The EIB Group Climate Bank Roadmap 2021-2025”en “The Alignment Cookbook, A technical review of methodologies assessing a portfolio’s alignment with low-carbon trajectories or temperature goal” van het Institut Louis Bachelier (Het afstemmingskookboek, een technisch overzicht van methoden ter beoordeling van de afstemming van een portefeuille op koolstofarme trajecten of temperatuurdoelstellingen).

(83)  Infrastructuur omvat, naast de traditionele “grijze” infrastructuur, ook “groene” infrastructuur en mengvormen van “grijze/groene infrastructuur”. In de Mededeling van de Commissie COM/2013/249 wordt groene infrastructuur gedefinieerd als “een strategisch opgezet netwerk van natuurlijk[e] en seminatuurlijke gebieden met diverse milieukenmerken, dat is ontworpen en wordt beheerd teneinde een brede reeks ecosysteemdiensten te leveren. Het omvat groene ruimten (of blauwe wanneer het om aquatische ecosystemen gaat) en andere fysieke elementen in landzones (met inbegrip van kustzones) en zeezones. Op het land is GI aanwezig in plattelands- en stedelijke omgevingen”.

(84)  Zie bv. de EUFIWACC-nota “Integrating Climate Change Information and Adaptation in Project Development”, richtsnoeren voor projectmanagers om infrastructuur klimaatveerkrachtig te maken: https://ec.europa.eu/clima/sites/clima/files/docs/integrating_climate_change_en.pdf

(85)  IPCC AR6: https://www.ipcc.ch/assessment-report/ar6/

(86)  Er bestaan verschillende definities van kwetsbaarheid en risico. Zie bijvoorbeeld IPCC AR4 (2007) over kwetsbaarheid en IPCC SREX (2012) en IPCC AR5 (2014) over risico (als een functie van waarschijnlijkheid en de gevolgen van het risico), http://ipcc.ch/

(87)  Voor een gestructureerd overzicht van indicatoren van klimaatverandering en indicatoren van de gevolgen van klimaatverandering (risico’s), zie bv. het EMA-verslag “Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2016”, https://www.eea.europa.eu/publications/climate-change-impacts-and-vulnerability-2016 en het EMA-verslag “Climate change adaptation and disaster risk reduction in Europe”, https://www.eea.europa.eu/publications/climate-change-adaptation-and-disasteren het technisch document van het ETC/CCA “Extreme weather and climate in Europe” (2015), https://www.eionet.europa.eu/etcs/etc-cca/products/etc-cca-reports/extreme-20weather-20and-20climate-20in-20europe), alsook het EMA-verslag “State of the European Environment” (2020), https://www.eea.europa.eu/soer).

(88)  ISO 14091 Klimaatadaptatie — Richtlijnen voor beoordeling van kwetsbaarheid, effecten en risico’s, https://www.iso.org/standard/68508.html

(89)  Risico-identificatieworkshop: zie voor meer details bv. punt 2.3.4 van “Non-paper — Guidelines for Project Managers: Making vulnerable investments climate resilient” (https://ec.europa.eu/clima/sites/clima/files/adaptation/what/docs/non_paper_guidelines_project_managers_en.pdf).

(90)  Speciaal IPCC-verslag over de oceaan en de cryosfeer in een veranderend klimaat, hoofdstuk 1, blz. 75, https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/05_SROCC_Ch01_FINAL.pdf

(91)  Vijfde beoordelingsverslag van de IPCC, WG I, WG II: https://www.ipcc.ch/report/ar5/

(92)  Tabel 10 uit “Non-paper — Guidelines for Project Managers: Making vulnerable investments climate resilient” (https://ec.europa.eu/clima/sites/clima/files/adaptation/what/docs/non_paper_guidelines_project_managers_en.pdf)

(93)  Met inbegrip van groepen die voor hun inkomen/levensonderhoud en cultureel erfgoed afhankelijk zijn van natuurlijke hulpbronnen (zelfs indien zij niet als arm worden beschouwd) en groepen die als arm en kwetsbaar worden beschouwd (en die vaak minder aanpassingsvermogen hebben), alsmede personen met een beperking en ouderen.

(*1)  De hier voorgestelde scores en waarden zijn illustratief. De projectontwikkelaar en de klimaattoetsingsmanager kunnen ervoor kiezen deze te wijzigen.

(*2)  Voorbeeldindicatoren — andere indicatoren die kunnen worden gebruikt, zoals de kosten van: onmiddellijk vereiste/langetermijnnoodmaatregelen; herstel van objecten; milieuherstel; indirecte kosten voor de economie, indirecte sociale kosten.

(*3)  Interne opbrengstvoet (IRR)

(94)  Voor meer details over de benadering van de aanpassingsopties, de beoordeling en de integratie van de aanpassingsmaatregelen in het project, zie bv. de punten 2.3.5 tot en met 2.3.7 van “Non-paper — Guidelines for Project Managers: Making vulnerable investments climate resilient” (https://ec.europa.eu/clima/sites/clima/files/adaptation/what/docs/non_paper_guidelines_project_managers_en.pdf).

(95)  Zie bv. Climate-ADAPT (http://climate-adapt.eea.europa.eu/) over aanpassing:

—	opties: http://climate-adapt.eea.europa.eu/adaptation-measures;

—	tool om casestudies te doorzoeken: https://climate-adapt.eea.europa.eu/knowledge/tools/case-studies-climate-adapt en bv.

—	EMA-verslag 8/2014 “Adaptation of transport to climate change in Europe” (http://www.eea.europa.eu/publications/adaptation-of-transport-to-climate)

—	EMA-verslag 1/2019 “Adaptation challenges and opportunities for the European energy system — Building a climate-resilient low-carbon energy system”: (https://www.eea.europa.eu/publications/adaptation-in-energy-system).

(96)  “Climate change adaptation of major infrastructure projects”, een studie die in 2018 werd uitgevoerd voor DG REGIO: https://ec.europa.eu/regional_policy/en/information/publications/studies/2018/climate-change-adaptation-of-major-infrastructure-projects

(97)  Climate-ADAPT, landprofielen: https://climate-adapt.eea.europa.eu/countries-regions/countries

(98)  Een benadering voor de planning van de besluitvorming inzake aanpassing: er wordt vastgesteld welke beslissingen nu en in de toekomst moeten worden genomen, en om mogelijke onaangepastheid te voorkomen.

(99)  Richtlijn 2011/92/EU van het Europees Parlement en de Raad van 13 december 2011 betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten (PB L 26 van 28.1.2012, blz. 1), http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32011L0092

(100)  Richtlijn 2014/52/EU van het Europees Parlement en de Raad van 16 april 2014 tot wijziging van Richtlijn 2011/92/EU betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten (PB L 124 van 25.4.2014, blz. 1), http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32014L0052