De Raad van de Europese Unie

INLEIDING

De weging van de stemmen in de Raad van de Europese Unie is één van de "restanten van Amsterdam", dat wil zeggen, één van de vragen die de Intergouvernementele conferentie (IGC), die tot het Verdrag van Amsterdam heeft geleid, niet heeft opgelost. De hervorming van dit systeem is om twee hoofdredenen onontbeerlijk vóór de komst van nieuwe lidstaten.

De eerste is het gevolg van het protocol betreffende de instellingen in het vooruitzicht van uitbreiding van de Europese Unie (EU) dat door het Verdrag van Amsterdam aan de verdragen is gehecht. Dit protocol verbindt de kwestie van de weging van de stemmen aan de omvang van de Commissie. De lidstaten die tot op heden twee onderdanen in de Commissie hebben, wilden namelijk een zekere compensatie krijgen voor de wijziging van de samenstelling van de Commissie die met de uitbreiding gepaard gaat.

De tweede houdt verband met het feit dat na de toetreding van de nieuwe lidstaten die merendeels een kleinere bevolking hebben, het evenwicht tussen lidstaten ten aanzien van de besluitvorming in de Raad zou kunnen worden beïnvloed indien het oude systeem voor de weging van de stemmen zou worden gehandhaafd. De Intergouvernementele conferentie heeft verscheidene oplossingen bestudeerd, van een weging die strikt is gebonden aan het demografisch gewicht tot een systeem met een dubbele gewone meerderheid (meerderheid van lidstaten en meerderheid van de bevolking van de Unie). Uiteindelijk is een compromis bereikt dankzij een nieuwe weging van de stemmen die leidt tot een toename van het aantal stemmen voor iedere lidstaat, waarbij het aantal stemmen van de lidstaten met de grootste bevolkingsaantallen het meest toeneemt.

DE NIEUWE DEFINITIE VAN DE GEKWALIFICEERDE MEERDERHEID

De doelstelling van het Verdrag van Nice was de Europese instellingen voor te bereiden op de aanstaande uitbreiding van de EU. Tevens voorziet het verdrag in bepalingen die aan de verschillende mogelijke scenario's kunnen worden aangepast. Ten tijde van het sluiten van het Verdrag van Nice was het namelijk nog niet mogelijk precies te voorzien welke kandidaat-lidstaten in staat zouden zijn hun onderhandelingen af te ronden en op welke datum de uitbreiding van kracht zou worden (in één of meer golven).

Dit is de reden waarom het Verdrag van Nice twee bepalingen bevat:

• Artikel 3 van het protocol betreffende de uitbreiding van de EU voert een nieuwe definitie van de gekwalificeerde meerderheid in die de nieuwe weging voor de vijftien huidige lidstaten bevat en waarvan is bepaald dat die vanaf 2005 zal worden toegepast.
• Twee door de IGC aan het Verdrag van Nice gehechte verklaringen (nr. 20 en 21) stellen de gemeenschappelijke standpunten betreffende de kwestie van de weging van de stemmen vast die de lidstaten wensen in te nemen in de toetredingsonderhandelingen.

Ter herinnering: een besluit van de Raad komt tot stand wanneer het een bepaald aantal stemmen krijgt en de meerderheid van de leden van de Raad voorstemt. Het Verdrag van Nice voert een nieuwe weging van de stemmen in de Raad voor de vijftien huidige lidstaten in. In totaal zijn aan de vijftien lidstaten 237 stemmen toegekend, met een drempel van de gekwalificeerde meerderheid die is vastgesteld op 169 stemmen.

Aangezien de toetreding echter plaatsvindt vóór 1 januari 2005, de datum die in het Verdrag van Nice is vastgesteld voor de toepassing van de nieuwe weging, is deze bepaling vervangen door het toetredingsverdrag. Dit laatste bevat een bepaling die de weging van de stemmen in de Raad voor de 25 lidstaten regelt, die is gebaseerd op het Verdrag van Nice en van toepassing is vanaf 1 november 2004, na een overgangsperiode van mei tot en met oktober 2004.

DE DEMOGRAFISCHE CLAUSULE

De nieuwe definitie van de gekwalificeerde meerderheid bevat nog iets nieuws. Er is een lid aan artikel 205 van het EG-Verdrag toegevoegd dat bepaalt dat bij besluitvorming met gekwalificeerde meerderheid van stemmen op verzoek van een lid van de Raad zal worden nagegaan of deze gekwalificeerde meerderheid ten minste 62% van de totale bevolking van de Unie vertegenwoordigt. Indien dit niet het geval is, zal het desbetreffende besluit niet worden goedgekeurd. Deze bepaling wordt toegevoegd aan de andere voorwaarden die noodzakelijk zijn voor de goedkeuring van een besluit (de gekwalificeerde meerderheid van stemmen en de meerderheid van de lidstaten). De bepaling zal garanderen dat de in de Raad genomen besluiten representatief zijn voor de meerderheid van de bevolking van de Unie.

DE WEGING VAN DE STEMMEN BIJ 25 LIDSTATEN

De toetredingsonderhandelingen zijn in december 2002 in Kopenhagen afgerond met tien kandidaat-lidstaten (Tsjechië, Estland, Cyprus, Letland, Litouwen, Hongarije, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije). Het toetredingsverdrag, dat 16 april in Athene is ondertekend, past enkele bepalingen van het Verdrag van Nice toe en past ze op bepaalde punten aan:

• de datum van de inwerkingtreding van de nieuwe weging van stemmen is vervroegd tot 1 november 2004, zodat deze samenvalt met het aantreden van de nieuwe Commissie;
• ieder toetredend land ontvangt het in verklaring nr. 20 van het Verdrag van Nice vastgestelde aantal stemmen;
• de drempel van de gekwalificeerde meerderheid (het nieuwe aantal stemmen dat de meerderheid van de leden van de Raad vertegenwoordigt) wordt, overeenkomstig verklaring nr. 21 van het Verdrag van Nice, vastgesteld op 232 van de 321 stemmen, oftewel 72,3% (zie onderstaande tabel);
• de modaliteiten van de weging van de stemmen voor de overgangsperiode tussen 1 mei en 31 oktober 2004 zijn gebaseerd op de oude weging, waarbij aan de lidstaten tussen 2 en 10 stemmen in de Raad worden toegekend. De drempel van de gekwalificeerde meerderheid wordt voor deze overgangsperiode vastgesteld op 88 van de 124 stemmen.

Dienovereenkomstig komt een besluit van de Raad vanaf 1 november 2004 tot stand wanneer het ten minste 232 van de 321 stemmen krijgt en de meerderheid van de leden van de Raad voorstemt, onder voorbehoud van de demografische clausule.

TABEL VAN STEMMENVERDELING

DE WEGING VAN DE STEMMEN EN DE LATERE UITBREIDING

De bij de ondertekening van het Verdrag van Nice goedgekeurde verklaring nr. 20 heeft tevens het gemeenschappelijk standpunt vastgesteld dat de lidstaten innemen bij de toetredingsonderhandelingen met Roemenië en Bulgarije. Deze verklaring stelt voor Roemenië 14 stemmen vast en voor Bulgarije 10 stemmen. Het totaal aantal stemmen zou aldus uitkomen op 345. Krachtens verklaring nr. 21 zal de drempel van de gekwalificeerde meerderheid, nadat deze twee landen zijn toegetreden, derhalve 255 van de 345 stemmen, oftewel 73,9%, dienen te zijn.

SAMENVATTENDE TABEL

Laatste wijziging: 13.09.2007