1.

It-talbiet għal deċiżjoni preliminari tal-Augstākā tiesa (Senāts) (il-Qorti Suprema, il-Latvja) jirrigwardaw l-interpretazzjoni tal-Artikolu 107(1) TFUE għal dak li jikkonċerna dispożizzjonijiet tad-dritt Latvjan dwar ix-xiri ta’ elettriku mingħand impriżi li jipproduċu l-elettriku f’impjanti ta’ enerġija idroelettrika.

2.

Dawn it-talbiet tressqu fil-kuntest ta’ żewġ tilwimiet bejn, minn naħa, SIA “DOBELES HES” (ir-rikorrenti fil-Kawża C‑702/20) u SIA “GM” (ir-rikorrenti fil-Kawża C‑17/21) (iktar ’il quddiem ir-“rikorrenti”) u min-naħa l-oħra, is-Sabiedrisko pakalpojumu regulēšanas komisija (il-Kummissjoni Regolatorja tas-Servizzi Pubbliċi, il-Latvja, iktar ’il quddiem il-“Kummissjoni Regolatorja”) minħabba li din tal-aħħar, għall-perijodu bejn l‑1 ta’ Marzu 2006 u l‑1 ta’ April 2010, ma kinitx stabbilixxiet it-tariffa medja għall-bejgħ tal-elettriku li fuq il-bażi tagħha kien ikkalkolat il-prezz ogħla li bih organu pubbliku, jiġifieri l-kumpannija AS Latvenergo, xtrat lura l-elettriku żejjed prodott mir-rikorrenti. Peress li ħassew ruħhom leżi mill-aġir tal-Kummissjoni Regolatorja, ir-rikorrenti talbu kumpens għad-dannu li huma allegatament sofrew minħabba li din it-tariffa ma ġietx iffissata.

3.

Id-domandi preliminari magħmula mill-qorti tar-rinviju lill-Qorti tal-Ġustizzja jirrigwardaw tliet problemi “klassiċi” fil-qasam tal-għajnuna mill-Istat. Din il-qorti tistaqsi, l-ewwel, fuq il-punt dwar jekk miżura nazzjonali li tikkonsisti fix-xiri tal-enerġija idroelettrika bid-doppju tat-tariffa medja tal-bejgħ tal-elettriku timplikax “riżorsi tal-Istat” b’mod li tista’ tiġi kklassifikata bħala “għajnuna mill-Istat. Sussegwentement, l-imsemmija qorti tistaqsi jekk il-ħlas ta’ danni minn qorti nazzjonali jistax jammonta għal “għajnuna mill-Istat” fis-sens tal-Artikolu 107(1) TFUE. Fl-aħħar nett, l-istess qorti tagħmel sensiela ta’ domandi li jirrigwardaw il-kriterji li għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni biex tiġi analizzata l-kompatibbiltà ta’ din il-miżura mad-dritt tal-Unjoni f’każ li din tiġi kklassifikata bħala għajnuna mill-Istat.

4.

L-Artikolu 3, intitolat “Għajnuna de minimis”, tar-Regolament (UE) Nru 1407/2013 ( 2 ) jipprovdi li:

“1.   Il-miżuri ta’ għajnuna jitqiesu li ma jissodisfawx il-kriterji tal-Artikolu 107(1) [TFUE] u għaldaqstant ikunu eżentati mill-ħtieġa tan-notifika fl-Artikolu 108(3) [TFUE], jekk jissodisfaw il-kundizzjonijiet stipulati f’dan ir-Regolament.

2.   L-għajnuna totali de minimis mogħtija lil kull Stat Membru lil xi impriża waħda m’għandhiex tkun iktar minn EUR 200000 fuq kwalunkwe perijodu ta’ tliet snin fiskali.

[…]”

5.

L-Artikolu 5(2) ta’ dan ir-regolament huwa fformulat kif ġej:

“L-għajnuna de minimis ma għandhiex tiġi akkumulata mal-għajnuna mill-Istat fir-rigward tal-istess spejjeż eliġibbli jew mal-għajnuna mill-Istat għall-istess miżura ta’ finanzjament tar-riskju, jekk akkumulazzjoni bħal dik teċċedi l-ogħla intensità ta’ għajnuna rilevanti jew ammont ta’ għajnuna ffissat fiċ-ċirkostanzi speċifiċi ta’ kull każ permezz ta’ regolament għal eżenzjoni ġenerali ta’ kategorija jew deċiżjoni adottata mill-Kummissjoni […]”

6.

L-Artikolu 7(1) tal-imsemmi regolament jipprovdi, bħala dispożizzjonijiet tranżitorji:

“Dan ir-Regolament japplika għal għajnuna li tkun ingħatat qabel id-dħul fis-seħħ ta’ dan ir-Regolament jekk l-għajnuna tkun tissodisfa l-kundizzjonijiet kollha stipulati f’dan ir-Regolament. Kwalunkwe għanjnuna li ma tissodisfax dawk il-kundizzjonijiet tiġi evalwata mill-Kummissjoni skont l-oqfsa, il-linji gwida, il-komunikazzjonijiet u l-avviżi relevanti”.

7.

L-Artikolu 1 tar-Regolament (UE) 2015/1589 ( 3 ) jipprovdi:

“Għall-għanijiet ta’ dan ir-Regolament, japplikaw id-definizzjonijiet li ġejjin:

[…]”

8.

L-Artikolu 2, intitolat “Notifika ta’ għajnuna ġdida” tar-Regolament 2015/1589 huwa fformulat kif ġej:

“1.   Ħlief fejn imsemmi mod ieħor fir-regolamenti magħmula skont l-Artikolu 109 tat-TFUE jew skont kull disposizzjoni oħra rilevanti tagħhom, kull pjan għall-għoti ta’ għajnuna ġdida għandu jkun mgħarraf lill-Kummissjoni f’biżżejjed żmien mill-Istat Membru konċernat […]

[…]”

9.

L-Artikolu 3, intitolat “Klawsola ta’ sospensjoni”, ta’ dan ir-regolament jipprovdi:

“Għajnuna notifikabbli skont l-Artikolu 2(1) m’għandhiex tidħol fis-seħħ qabel ma l-Kummissjoni tkun ħadet, jew jitqies li tkun ħadet, deċiżjoni li tawtorizza dik l-għajnuna”.

10.

L-Artikolu 17, intitolat “Perjodu ta’ preskrizzjoni għall-irkupru tal-għajnuna”, tal-imsemmi regolament jipprovdi li:

“1.   Il-setgħat tal-Kummissjoni biex tirkupra l-għajnuna għandhom ikunu suġġetti għal perjodu ta’ preskrizzjoni ta’ għaxar snin.

2.   Il-perjodu ta’ preskrizzjoni għandu jibda dakinhar li fih l-għajnuna kontra l-liġi tingħata lill-benefiċarju bħala għajnuna individwali jew bħala għajnuna taħt skema ta’ għajnuna […]

3.   Kull għajnuna li fir-rigward tagħha jkun skada l-perjodu ta’ preskrizzjoni, għandha titqies li hi għajnuna eżistenti”.

11.

Il-premessa 30 tad-Direttiva 2002/20/KE ( 5 ) hija fformulata kif ġej:

“Ħlasijiet amministrattivi jistgħu jiġu imposti fuq il-fornituri ta’ servizzi ta’ komunikazzjonijiet elettroniċi sabiex jiffinanzjaw l-attivitajiet ta’ l-awtorità regolatorja nazzjonali fl-amministrazzjoni tas-sistema ta’ awtorizzazzjoni u fl-għoti ta’ drittijiet ta’ użu […]”

12.

L-Artikolu 12 ta’ din id-direttiva, intitolat “Ħlasijiet amministrattivi”, jipprovdi, fil-paragrafu 1 tiegħu:

“Kull ħlas amministrattiv impost fuq impriżi li jfornu servizz jew network taħt l-awtorizzazzjoni ġenerali jew li lilhom ikun ingħata dritt ta’ użu, għandu:

[…]”

13.

L-Artikolu 40(1) tal-Enerģētikas likums (il-Liġi dwar l-Enerġija), fil-verżjoni tiegħu fis-seħħ matul il-perijodu bejn l‑1 ta’ Ġunju 2001 u s‑7 ta’ Ġunju 2005 jipprovdi li:

“L-impriża tad-distribuzzjoni tal-elettriku awtorizzata tixtri mingħand l-impjanti żgħar tal-enerġija idroelettrika l-elettriku żejjed li huma jipproduċu, […], bi prezz li jikkorrispondi għal darbtejn it-tariffa medja tal-bejgħ tal-elettriku. Il-prezz ta’ tali akkwist jiġi mbagħad stabbilit mill-awtorità regolatorja”.

14.

L-Artikolu 30(1) tal-Elektroenerģijas tirgus likums (il-Liġi dwar is-Suq tal-Elettriku), fil-verżjoni tiegħu fis-seħħ matul il-perijodu bejn it‑8 ta’ Ġunju 2005 u l‑31 ta’ Diċembru 2014, jipprovdi li:

“Il-produtturi li, għall-produzzjoni tal-elettriku, jużaw sorsi ta’ enerġija rinnovabbli u jkunu bdew l-attività tagħhom qabel id-dħul fis-seħħ ta’ din il-liġi għandhom ibiegħu l-elettriku lill-operatur pubbliku skont […] il-prezzijiet li jkunu ġew applikati lilhom fil-mument tad-dħul fis-seħħ ta’ din il-liġi”.

15.

L-Artikolu 30(3) ta’ din il-liġi, fil-verżjoni tagħha li kienet fis-seħħ matul il-perijodu bejn it‑8 ta’ Ġunju 2005 u l‑14 ta’ Mejju 2008, jipprovdi:

“[…] Il-prezz ta’ dan l-akkwist japplika għall-klijenti finali kollha tal-elettriku fil-Latvja pro rata għall-konsum tal-elettriku tagħhom, meta parti mill-elettriku prodott minn sorsi ta’ enerġija rinnovabbli tinxtara mingħand l-operatur pubbliku jew meta l-ispiża li jġarrab dan tal-aħħar tkun is-suġġett ta’ kumpens”.

16.

L-Artikolu 29(1) tal-likums “Par sabiedrisko pakalpojumu regulatoriem” (il-Liġi dwar l-Awtoritajiet Regolatorji tas-Servizzi Pubbliċi) jipprovdi:

“Il-funzjonament tal-awtorità regolatorja huwa ffinanzjat mid-dħul mill-ġbir tat-tariffa tal-Istat biex jirregola s-servizzi pubbliċi u mill-ħlasijiet għas-servizzi pprovduti mill-awtorità regolatorja, li huma previsti f’dispożizzjonijiet leġiżlattivi u regolatorji oħra”.

17.

Sa minn qabel ma r-Repubblika tal-Latvja daħlet fl-Unjoni Ewropea, il-leġiżlatur ta’ dan l-Istat Membru kien introduċa leġiżlazzjoni intiża li tippromwovi l-produzzjoni tal-elettriku b’sorsi ta’ enerġija rinnovabbli. B’mod partikolari, l-Artikolu 40(1) tal-Liġi dwar l-Enerġija kien jagħti lill-impjanti żgħar ta’ enerġija idroelettrika, għal perijodu ta’ tmien snin b’effett mill-bidu tal-operat tagħhom, id-dritt li jbigħu l-elettriku żejjed tagħhom lill-impriża ta’ distribuzzjoni tal-elettriku awtorizzata b’tariffa d-doppju tat-tariffa medja ta’ bejgħ tal-elettriku. Din it-tariffa kellha tiġi stabbilita mill-Kummissjoni Regolatorja.

18.

Wara l-adeżjoni tar-Repubblika tal-Latvja fl-Unjoni, dan il-benefiċċju nżamm mil-Liġi dwar is-Suq tal-Elettriku, li daħlet fis-seħħ fit‑8 ta’ Ġunju 2005. Għaldaqstant, matul il-perijodu kontenzjuż, bejn Marzu 2006 sa Settembru 2008, il-produtturi tal-enerġija idroelettrika (bħar-rikorrenti) kellhom id-dritt li jbigħu l-eċċess tal-produzzjoni tagħhom lill-operatur pubbliku, jiġifieri l-kumpannija Latvenergo proprjetà 100 % tal-Istat, bil-prezz ogħla. Skont id-dritt nazzjonali, it-tariffa medja tal-bejgħ tal-elettriku kienet iffissata mill-Kummissjoni Regolatorja fil-kapaċità tagħha ta’ awtorità li tirregola s-suq tal-elettriku.

19.

Matul is-sena 2010, il-Latvijas Republikas Satversmes tiesa (il-Qorti Kostituzzjonali, il-Latvja) ddeċidiet li, bejn is-snin 2005 u 2010, il-prezz ogħla kien ġie kkalkolat b’mod żbaljat mill-Kummissjoni Regolatorja. Konsegwentement, ir-rikorrenti, li kienu operaw impjanti ta’ enerġija idroelettrika matul dan il-perijodu, talbu lil din l-awtorità kumpens għat-telf imġarrab minnhom minħabba li ma ġietx iffissata t-tariffa kkonċernata ( 6 ), u mbagħad adixxew lill-qorti amministrattiva bir-rifjuti li huma rċevew.

20.

Permezz ta’ żewġ sentenzi tal‑31 ta’ Mejju u tal‑10 ta’ Lulju 2019, l-Administratīvā apgabaltiesa (il-Qorti Amministrattiva Reġjonali, il-Latvja) ikkundannat lill-Kummissjoni Regolatorja biex tħallashom rispettivament l-ammont ta’ EUR 3 406.63 u ta’ EUR 662.26. Madankollu, meħud kont tal-opinjoni tal-Kummissjoni Ewropea li hija kienet talbet matul il-proċeduri, din il-qorti ssuġġettat il-ħlas ta’ dawn l-ammonti għall-kundizzjoni sospensiva li dawn jiġu nnotifikati, bħala għajnuna mill-Istat, lil din l-istituzzjoni u li din tal-aħħar tagħti l-approvazzjoni tagħha jew titqies li tatha.

21.

Il-Kummissjoni Regolatorja ppreżentat appell ta’ kassazzjoni quddiem l-Augstākā tiesa (Senāts) (il-Qorti Suprema), jiġifieri l-qorti tar-rinviju, kontra dawn is-sentenzi. Din il-qorti ddeċidiet li tissospendi l-proċeduri fiż-żewġ kawżi u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin, li huma identiċi fiż-żewġ kawżi:

22.

Osservazzjonijiet bil-miktub ġew ippreżentati mill-awtorità regolatorja, mill-Gvern Latvjan, mill-Gvern Ġermaniż u mill-Gvern Olandiż, kif ukoll mill-Kummissjoni. Dawn il-partijiet wieġbu wkoll bil-miktub fit-terminu mogħti għal mistoqsijiet magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja, b’applikazzjoni tal-Artikolu 61(1) tar-Regoli tal-Proċedura tal-Qorti tal-Ġustizzja. Dawn il-partijiet kif ukoll ir-rikorrenti u l-Gvern Spanjol ittrattaw ukoll waqt is-seduta li nżammet, fl-Awla Manja, fid‑29 ta’ Marzu 2022.

23.

Permezz tal-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk sistema li timponi fuq l-operaturi pubbliċi li jixtru l-elettriku prodott b’sorsi ta’ enerġija rinnovabbli bi prezz ogħla minn dak tas-suq, permezz ta’ obbligu impost fuq il-konsumatur finali biex jiffinanzja dawn il-ħlasijiet, għandhiex titqies bħala “intervent tal-Istat jew permezz ta’ riżorsi tal-Istat” fis-sens tal-Artikolu 107(1) TFUE.

24.

Jeħtieġ li jitfakkar li l-klassifikazzjoni bħala “għajnuna mill-Istat” fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni tippresupponi li jkunu ssodisfatti erba’ kundizzjonijiet, jiġifieri li jkun hemm intervent tal-Istat jew permezz ta’ riżorsi tal-Istat, li dan l-intervent ikun kapaċi jaffettwa l-kummerċ bejn l-Istati Membri, li dan l-intervent jagħti vantaġġ selettiv lill-benefiċjarju tiegħu u li dan l-intervent iwassal għal distorsjoni jew theddida ta’ distorsjoni tal-kompetizzjoni ( 7 ).

25.

Id-domanda magħmula lill-Qorti tal-Ġustizzja tirrigwarda biss l-ewwel waħda minn dawn il-kundizzjonijiet, jiġifieri l-eżistenza ta’ riżorsi tal-Istat. F’dan ir-rigward, jeħtieġ li jiġi nnotat li, skont ġurisprudenza stabbilita, miżura tista’ tkun ikklassifikata bħala intervent tal-Istat jew bħala għajnuna mogħtija permezz ta’ riżorsi mill-Istat jekk ikunu ssodisfatti żewġ kundizzjonijiet distinti u kumulattivi: 1) il-miżura tkun imputabbli lil Stat Membru u 2) il-miżura tingħata direttament jew indirettament permezz ta’ riżorsi tal-Istat ( 8 ).

26.

Għal dak li jirrigwarda, fl-ewwel lok, il-kundizzjoni dwar l-imputabbiltà, jeħtieġ li jiġi eżaminat jekk l-Istat Membru għandux jitqies bħala li kien involut fl-adozzjoni ta’ din il-miżura. Din il-kundizzjoni titqies issodisfatta meta l-miżura inkwistjoni tkun ġiet stabbilita mil-liġi jew minn leġiżlazzjoni ( 9 ). F’dan ir-rigward, għandu jiġi kkonstatat li l-mekkaniżmu ta’ kumpens inkwistjoni fil-kawża prinċipali ġie stabbilit b’mezz leġiżlattiv u għandu għaldaqstant jitqies imputabbli lill-Istat, ħaġa li, barra minn hekk, ma ġiet ikkontestata minn ebda waħda mill-partijiet ikkonċernati.

27.

Għal dak li jikkonċerna, fit-tieni lok, il-kundizzjoni dwar li l-vantaġġ jingħata permezz ta’ riżorsi tal-Istat, għandu jiġi rrilevat li huma biss il-vantaġġi mogħtija direttament jew indirettament permezz ta’ riżorsi tal-Istat li huma rrikonoxxuti bħala li jaqgħu taħt l-Artikolu 107(1) TFUE ( 10 ).

28.

Ninnota mill-ewwel li l-osservazzjonijiet bil-miktub ippreżentati mill-Kummissjoni li jikkonċernaw dan it-tieni kriterju wasslu għal talba min-naħa tal-Gvern Ġermaniż biex dawn il-kawżi jiġu ttrattati mill-Awla Manja, skont l-Artikolu 16(3) tal-Istatut tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea. Skont dan il-gvern, dan it-trattament huwa ġġustifikat minħabba l-fatt li l-problema dwar il-kriterji li għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni biex tiġi stabbilita l-eżistenza ta’ “riżorsi tal-Istat” għandha portata ta’ prinċipju għall-interpretazzjoni tal-Artikolu 107(1) TFUE. B’mod iktar preċiż, dan il-Gvern isostni li n-natura fiskali ta’ miżura ma tagħtix, waħidha, natura Statali lir-riżorsi rċevuti, u dan għall-kuntrarju tal-pożizzjoni li ġiet adottata mill-Kummissjoni fuq dan il-punt. Min-naħa l-oħra, ikun determinanti l-fatt li r-riżorsi rċevuti jkunu effettivament għad-dispożizzjoni tal-organi pubbliċi jew taħt il-kontroll tal-Istat. Fil-kuntest ta’ evalwazzjoni globali, in-natura fiskali tikkostitwixxi biss indizju tal-eżistenza ta’ kontroll pubbliku u tas-setgħa li r-riżorsi rċevuti jkunu għad-dispożizzjoni tal-organu pubbliku.

29.

Qabel ma nieħu pożizzjoni fuq din il-problema, jeħtieġ li jiġi stabbilit jekk il-miżura inkwistjoni fil-kawżi prinċipali tinvolvix riżorsi tal-Istat.

30.

Nirrileva mill-ewwel li żviluppat ġurisprudenza abbundanti fuq is-suġġett tal-miżuri ta’ appoġġ għall-enerġiji rinnovabbli implimentati mill-parti l-kbira tal-Istati Membri. Din il-ġurisprudenza tipprovdilna indikazzjonijiet utli biex tingħata risposta għall-ewwel domanda preliminari.

31.

Għaldaqstant, mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja jirriżulta li miżura li tikkonsisti fl-obbligu ta’ xiri ta’ enerġija tista’ taqa’ taħt il-kunċett ta’ “għajnuna”, minkejja li ma tinvolvix trasferiment tar-riżorsi tal-Istat ( 11 ). L-Artikolu 107(1) TFUE jinkludi, fil-fatt, il-mezzi pekunjarji kollha li l-awtoritajiet pubbliċi jistgħu effettivament jużaw sabiex isostnu impriżi, irrispettivament minn jekk dawn il-mezzi jkunux assi permanenti tal-Istat jew le. Għaldaqstant, anki jekk is-somom li jikkorrispondu mal-miżura ta’ għajnuna kkonċernata ma humiex permanentement fil-pussess tat-Teżor pubbliku, il-fatt li dawn huma kontinwament taħt kontroll pubbliku, u għalhekk għad-dispożizzjoni tal-awtoritajiet nazzjonali kompetenti, huwa suffiċjenti sabiex jiġu kklassifikati bħala “riżorsi tal-Istat” ( 12 ).

32.

Il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet ukoll li l-fondi pprovduti permezz ta’ kontribuzzjonijiet obbligatorji imposti mil-leġiżlazzjoni tal-Istat, ġestiti u mqassma skont din il-leġiżlazzjoni jistgħu jiġu kkunsidrati bħala riżorsi tal-Istat fis-sens tal-Artikolu 107(1) TFUE, anki jekk huma ġestiti minn entitajiet distinti mill-awtorità pubblika ( 13 ). L-element deċiżiv, f’dan ir-rigward, jikkonsisti fil-fatt li tali entitajiet ikunu awtorizzati mill-Istat sabiex jiġġestixxu riżorsa tal-Istat, u mhux sempliċiment ikunu marbuta b’obbligu ta’ xiri permezz tar-riżorsi finanzjarji tagħhom stess ( 14 ). F’dan ir-rigward, jeħtieġ li tkun teżisti rabta bejn, minn naħa, il-vantaġġ inkwistjoni u, min-naħa l-oħra, tnaqqis – tal-inqas potenzjali – tal-baġit tal-Istat ( 15 ). Din ir-rabta teżisti fi kwalunkwe każ meta l-leġiżlatur jobbliga lill-utenti finali sabiex iħallsu, skont kriterju oġġettiv (pereżempju skont il-konsum tal-enerġija), kontribuzzjoni lill-awtorità pubblika. Tali kontribuzzjoni hija fil-fatt simili għal taxxa. L-istess japplika jekk il-kontribuzzjoni tinġabar minn entità li ma hijiex l-awtorità pubblika, bħall-ġestjonarju tan-network ( 16 ).

33.

Il-Qorti tal-Ġustizzja bbażat ruħha b’mod partikolari fuq l-elementi preċedenti biex tiddeċiedi li l-miżuri msemmija f’ċertu numru ta’ kawżi li għandhom ċerta xebh mal-kawżi prinċipali kellhom jitqiesu bħala li jinvolvu riżorsi tal-Istat ( 17 ).

34.

Barra mill-każijiet fejn il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li kien hemm kontroll mill-Istat fuq ir-riżorsi inkwistjoni, jeħtieġ ukoll li jiġu eżaminati ċ-ċirkustanzi li fihom il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li tali kontroll ma kienx jeżisti.

35.

Għaldaqstant, fis-sentenza PreussenElektra, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonstatat li ma jkunux involuti riżorsi tal-Istat f’miżuri li permezz tagħhom l-Istat jillimita ruħu biex jiffissa prezz minimu jew massimu għax-xiri jew għall-bejgħ ta’ prodott jew ta’ servizz partikolari ( 18 ). Minn dan isegwi li l-Istat la jikkontrolla u lanqas ikollu għad-dispożizzjoni tiegħu l-fondi meta l-leġiżlatur jipproċedi biex jirregola l-prezzijiet u jistabbilixxi, jekk ikun il-każ, il-mod ta’ tqassim tal-piż finanzjarju li dan il-prezz jiġġenera bejn l-entitajiet privati kkonċernati, mingħajr, għall-bqija, ma jintervjeni fil-ġestjoni jew l-allokazzjoni tal-fondi. F’dan il-każ, l-entitajiet privati jiġġestixxu l-mezzi finanzjarji tagħhom stess u mhux riżorsi Statali.

36.

Barra minn hekk, il-preżenza ta’ riżorsi Statali ma tkunx stabbilita meta ħlas previst mil-liġi imposta fuq kategorija predefinita ta’ persuni (jiġifieri l-konsumaturi) ma tkunx obbligatorja. Il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat għaldaqstant fis-sentenza Il-Ġermanja vs Il-Kummissjoni li, biex wieħed ikun jista’ jitkellem fuq riżorsi tal-Istat, il-ħlas irid ikun obbligatorju de jure, fis-sens li n-natura obbligatorja tiegħu għandha tirriżulta mid-dritt nazzjonali ( 19 ). Konsegwentement, jekk il-leġiżlazzjoni nazzjonali tillimita ruħha, sempliċiment, biex “tippermetti” r-riperkussjoni ta’ ħlas fuq kategorija partikolari ta’ persuni, ebda “ħlas obbligatorju” ma jkun jinsab impost fuq din il-kategorija ta’ persuni u, għaldaqstant, ir-riżorsi bbażati fuq tali ħlas ma jsirux riżorsi tal-Istat.

37.

Jeħtieġ issa li tiġi analizzata l-miżura Latvjana inkwistjoni fid-dawl tas-suespost.

38.

Ninnota, fl-ewwel lok, li s-sistema implimentata mill-Gvern Latvjan kienet tinkludi ħlas obbligatorju li kien impost fuq il-konsumaturi finali kollha unilateralment mil-leġiżlatur permezz ta’ att ġuridiku vinkolanti, b’mod li dan jista’ jixbah taxxa ( 20 ).

39.

Jeħtieġ li jiġi enfasizzat, fit-tieni lok, li l-ammonti miġbura mingħand il-konsumaturi finali li ntużaw għax-xiri tal-elettriku prodott b’sorsi rinnovabbli kienu amministrati minn organu taħt il-kontroll pubbliku, jiġifieri mill-kumpannija Latvenergo, li hija proprjetà 100 % tal-Istat. Din il-kumpannija kienet tamministra l-fondi li hija kienet tirċievi u kienet tqassamhom lill-fornituri tal-enerġija rinnovabbli skont il-kriterji ddefiniti mil-liġi Latvjana. Il-fatt li Latvenergo ma kellha ebda marġni ta’ diskrezzjoni fl-allokazzjoni tal-fondi miġbura (li għandhom jintużaw biss għall-finijiet previsti minn din is-sistema) ma jneħħi xejn mill-fatt li huma l-awtoritajiet pubbliċi li jieħdu d-deċiżjonijiet kollha f’dan ir-rigward ( 21 ).

40.

Għaldaqstant għandu jiġi kkonstatat li, matul iċ-ċiklu tal-ħajja tad-distribuzzjoni tal-fondi kkonċernati, jiġifieri mill-mument li dawn jinġabru mingħand il-konsumaturi finali tal-elettriku sat-tqassim tagħhom bejn l-impriżi inkwistjoni, dawn il-fondi kienu jinsabu b’mod kostanti taħt il-kontroll pubbliku f’qafas irregolat b’mod strett.

41.

Nirrileva wkoll li, fid-dawl ta’ dawn il-karatteristiċi, is-sistema Latvjana hija differenti mis-sistemi inkwistjoni fil-kawżi li wasslu għas-sentenzi PreussenElektra u Il-Ġermanja vs Il‑Kummissjoni. Għaldaqstant, fis-sistema inkwistjoni fil-kawża prinċipali, it-tariffi marbutin max-xiri huma koperti b’att ġuridiku vinkolanti, jiġifieri l-ħlas obbligatorju impost bil-liġi, u dan għall-kuntrarju tat-taxxa inkwistjoni fil-kawża Il‑Ġermanja vs Il-Kummissjoni. Barra minn hekk, b’kuntrast mas-sistema inkwistjoni fil-kawża PreussenElektra li kienet tipprevedi li l-finanzjament tal-miżuri ta’ appoġġ għall-enerġiji rinnovabbli kien joriġina esklużivament minn sorsi privati, il-fondi użati fil-kuntest tas-sistema Latvjana sabiex jiġu kkumpensati l-ispejjeż marbuta max-xiri ta’ elettriku minn sorsi rinnovabbli bil-prezz ogħla ffissat mill-Istat kienu jinġabru mingħand il-konsumaturi finali. Għandu wkoll jitfakkar li l-obbligu ta’ xiri fil-kuntest tas-sistema Latvjana huwa impost fuq operatur speċifiku, kompletament pubbliku, u mhux fuq entitajiet privati.

42.

Fid-dawl tal-elementi preċedenti, jiena tal-fehma li, minkejja l-approċċ adottat li jikkonċerna l-problema li tqajmet mill-Gvern Ġermaniż, is-sistema Latvjana tinvolvi “riżorsi tal-Istat”, fis-sens tal-Artikolu 107(1) TFUE. Fil-fatt, min-naħa, kif jispjega l-punt 38 ta’ dawn il-konklużjonijiet, is-sistema hija ffinanzjata minn ħlas obbligatorju li jixbah lil taxxa. Min-naħa l-oħra, kif ġie espost fil-punti 39 u 40 ta’ dawn il-konklużjonijiet, ir-riżorsi involuti fil-finanzjament tas-sistema jinġabru, huma ġestita u jitqassmu minn kumpannija totalment proprjetà tal-Istat u għaldaqstant jinsabu dejjem taħt il-kontroll tal-Istat.

43.

Il-problema mqajma mill-Gvern Ġermaniż hija xhieda tal-kumplessità li toħloq l-interpretazzjoni tal-kunċett ta’ “riżorsi tal-Istat”, b’mod partikolari fil-qasam tal-enerġiji rinnovabbli. Għaldaqstant, l-isfida li għandha l-Qorti tal-Ġustizzja hija li tistabbilixxi punt ta’ bilanċ bejn, min-naħa, ir-“riskju ta’ sottoinklużjoni”, li jwassal biex id-dritt tal-Unjoni jippermetti l-ħolqien ta’ skemi kumplessi li jippermettu li jiġu evitati r-regoli li jirrigwardaw l-għajnuna mill-Istat u, min-naħa l-oħra, ir-“riskju ta’ inklużjoni żejda”, li tirriżulta mill-klassifikazzjoni bħala għajnuna mill-Istat tal-miżuri ta’ appoġġ għall-enerġiji rinnovabbli li ma jinvolvux l-użu ta’ riżorsi tal-Istat.

44.

Huwa f’dan il-kuntest li l-Qorti tal-Ġustizzja ttrattat sensiela ta’ kawżi li jirrigwardaw skemi ta’ appoġġ għall-enerġiji rinnovabbli implimentati mill-Istati Membri. Issa, l-element determinanti li joħroġ minn din il-ġurisprudenza huwa li, biex tiġi kkonstatata l-eżistenza ta’ riżorsi tal-Istat, il-fondi involuti għandhom ikunu konsistentement taħt il-kontroll pubbliku u jkunu effettivament għad-dispożizzjoni tal-Istat. Fi kliem ieħor, l-eżistenza ta’ riżorsi tal-Istat tkun tiddependi fuq il-grad ta’ kontroll li l-Istat jeżerċita fuq il-fondi involuti.

45.

Dan l-element jippermettilna, fl-ewwel lok, li tiġi evitata l-applikazzjoni tar-regoli tal-għajnuna mill-Istat meta l-Istat ma jkollu ebda kontroll fuq il-fondi involuti. Dan ikun il-każ, pereżempju, meta skema ta’ appoġġ għall-enerġiji rinnovabbli tipprevedi li l-fondi ta’ oriġini privata jitqassmu bejn l-impriżi mingħajr ma dawn il-fondi jitpoġġew għad-dispożizzjoni tal-Istat, bħal fil-kawża li wasslet għas-sentenza PreussenElektra.

46.

Fit-tieni lok, mill-ġurisprudenza mfakkra fil-punti 31 u 32 ta’ dawn il-konklużjonijiet jirriżulta li l-kundizzjoni tal-kontroll tar-riżorsi tal-Istat titqies issodisfatta f’żewġ każijiet, jiġifieri, minn naħa, meta l-miżura inkwistjoni tikkonċerna fondi ffinanzjati minn taxxa jew ħlasijiet obbligatorji oħra bħalma huma l-kontribuzzjonijiet jew tariffi li minnhom jibbenefika l-baġit tal-Istat u jistgħu għaldaqstant jiġu assimilati ma’ taxxa u, min-naħa l-oħra, meta l-leġiżlazzjoni nazzjonali timponi l-ħlas ta’ kontribuzzjoni u meta l-fondi li jirriżultaw minnhom jiġu amministrati u minfuqa mill-Istat stess jew minn entità li taġixxi f’isem u taħt il-kontroll tal-Istat.

47.

Dawn huma żewġ kundizzjonijiet kumulattivi? Din hija, essenzjalment, il-problema mqajma mill-Gvern Ġermaniż. Fil-fehma tiegħi, ir-risposta għal din id-domanda għandha tkun fin-negattiv.

48.

Nikkunsidra li l-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja għandha tkun interpretata fis-sens li, fil-preżenza ta’ fondi ffinanzjati minn taxxa jew minn ħlasijiet, kontribuzzjonijiet jew tariffi oħra imposti fuq il-konsumatur finali kollha b’mod unilaterali mil-leġiżlatur permezz ta’ att ġuridiku vinkolanti li jistgħu għaldaqstant jiġu assimilati għal taxxa, dawn ir-riżorsi jkollhom dejjem natura Statali – li ovvjament hija inerenti għall-kunċett ta’ “taxxa” –, b’mod li l-kundizzjoni marbuta mal-kontroll tal-fondi mill-Istat u mat-tqegħid tagħhom għad-dispożizzjoni tal-Istat titqies issodisfatta. Jidhirli li din il-pożizzjoni hija kkonfermata wkoll mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ( 22 ).

49.

Madankollu, din il-kundizzjoni ma hijiex l-unika waħda li tippermetti li miżura tiġi kklassifikata bħala li tinvolvi r-riżorsi tal-Istat. Għaldaqstant, l-eżistenza ta’ riżorsi tal-Istat tista’ tintwera wkoll permezz tat-tieni kriterju, li jippermetti li jiġi stabbilit li r-riżorsi miġbura fuq il-bażi ta’ att leġiżlattiv ikunu jinsabu fil-fatt taħt il-kontroll tal-Istat ( 23 ).

50.

Barra minn hekk, insostni li l-fatt li, f’ċerti kawżi, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li tipproċedi bl-analiżi ta’ dan it-tieni kriterju, filwaqt li qabel hija kienet ikkonkludiet li kien hemm taxxa, ma għandux jiġi interpretat bħala rikonoxximent impliċitu tan-natura kumulattiva ta’ dawn iż-żewġ kundizzjonijiet, kif isostni l-Gvern Ġermaniż. Infakkar, f’dan ir-rigward, li l-analiżi li l-Qorti tal-Ġustizzja ntalbet tagħmel, b’mod partikolari fil-kawżi ċċitati iktar ’il fuq, kienet tikkonċerna miżuri li jvarjaw sostanzjalment mill-aspett tal-kumplessità kemm ġuridika kif ukoll ekonomika. Minn dan isegwi li l-analiżi “taċ-ċirkustanzi kollha” ta’ miżura speċifika – biex nuża kliem il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Essent Netwerk Noord et – tista’ tirriżulta neċessarja f’każijiet fejn in-natura fiskali tal-miżura inkwistjoni ma tistax tintwera b’mod ċar u inekwivoku. Barra minn hekk, tali analiżi tkun ovvjament meħtieġa meta l-miżura inkwistjoni ma hijiex taxxa jew ħlas obbligatorju li jista’ jkun assimilat għal taxxa.

51.

Ninnota wkoll li n-natura alternattiva ta’ dawn iż-żewġ “kundizzjonijiet” hija kkonfermata wkoll mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja. Għaldaqstant, skont l-interpretazzjoni tiegħi tas-sentenza Il-Ġermanja vs Il-Kummissjoni ( 24 ) huwa minħabba li s-soprataxxa-EEG inkwistjoni f’dik is-sentenza ma kellhiex l-istess karatteristiċi bħas-suppliment fil-prezz tal-elettriku eżaminat mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Essent Netwerk Noord et (jiġifieri l-karatteristiċi ta’ taxxa) li l-Qorti tal-Ġustizzja ħassitha obbligata li tivverifika l-elementi l-oħra adottati mill-Qorti Ġenerali fis-sentenza appellata favur l-oriġini Statali tar-riżorsi ( 25 ). Barra minn hekk, fis-sentenza Achema et ( 26 ), il-Qorti tal-Ġustizzja rrilevat li l-fondi miġbura b’mod obbligatorju mill-ġestjonarji ta’ networks tal-elettriku mingħand operaturi ekonomiċi u konsumaturi finali jistgħu jitqiesu bħala riżorsi tal-Istat (punti 64 u 65 ta’ din is-sentenza) u, sussegwentement, hija kkonstatat, “[b]arra minn hekk”, li dawn il-fondi, li jitqassmu bejn il-benefiċjarji tal-iskema minn organu taħt il-kontroll pubbliku, li ma jgawdi minn ebda setgħa diskrezzjonali fir-rigward tad-determinazzjoni u tad-destinazzjoni ta’ dawn il-fondi, għandhom jitqiesu bħala li jibqgħu taħt il-kontroll pubbliku (punti 66 u 67 tal-imsemmija sentenza).

52.

Fid-dawl tas-suespost, jiena tal-fehma li jeħtieġ li tingħata risposta għall-ewwel domanda preliminari fis-sens li l-obbligu li bih l-operatur pubbliku għandu jixtri l-elettriku mingħand produtturi li jużaw sorsi ta’ enerġija rinnovabbli bi prezz ogħla minn dak tas-suq, billi japprofittaw mill-obbligu li bih il-konsumatur finali għandu jħallas prezz proporzjonat għall-konsum, għandu jitqies bħala għajnuna mogħtija permezz ta’ riżorsi tal-Istat, fis-sens tal-Artikolu 107(1) TFUE.

53.

Permezz tat-tieni domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, liema elementi jippermettu li tiġi ddeterminata d-data tal-liberalizzazzjoni tas-suq tal-elettriku fil-Latvja u safejn is-sitwazzjoni tal-imsemmi suq qabel is-sena 2007 kellha impatt fuq l-evalwazzjoni tal-eżistenza ta’ għajnuna mill-Istat, fis-sens tal-Artikolu 107(1) TFUE.

54.

Skont il-Gvern Latvjan, din id-domanda għandha tiġi ddikjarata inammissibbli mill-Qorti tal-Ġustizzja peress li ma tistax ikollha effett fuq l-eżitu tal-kawża prinċipali inkwantu l-kumpensi mitluba mir-rikorrenti jaqgħu taħt il-kriterji ta’ “għajnuna mill-Istat”, indipendentement mill-mument tal-liberalizzazzjoni tas-suq tal-elettriku.

55.

Għalkemm huwa l-kompitu tal-qorti tar-rinviju, li hija l-unika waħda li għandha l-kompetenza biex tikkonstata u tevalwa l-fatti tal-kawża prinċipali, biex tiddeċiedi dwar din id-domanda, jidhirli li, b’din id-domanda, din il-qorti tistaqsi dwar il-possibbiltà li jkun hemm għajnuna mill-Istat f’suq li ma huwiex illiberalizzat. Fil-fatt, tista’ tqum id-domanda dwar jekk, fl-assenza tal-liberalizzazzjoni tas-suq tal-enerġija, uħud mill-kundizzjonijiet previsti fl-Artikolu 107(1) TFUE jistgħux ikunu nieqsa. Infakkar, f’dan ir-rigward, li l-klassifikazzjoni bħala “għajnuna mill-Istat” tippresupponi li jkunu ssodisfatti erba’ kundizzjonijiet, fosthom dawk li l-għajnuna għandha twassal għal “distorsjoni tal-kompetizzjoni” u “taffettwa l-kummerċ bejn l-Istati Membri”.

56.

Għandu jiġi nnotat, minn naħa, li l-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet li vantaġġ mogħti lil ċerti impriżi, pereżempju fil-forma ta’ sussidji, jista’ jaffettwa l-kummerċ bejn l-Istati Membri u jkun ta’ distorsjoni tal-kompetizzjoni, anki qabel il-liberalizzazzjoni kompleta tas-suq fis-settur ikkonċernat ( 27 ). Min-naħa l-oħra, il-Qorti tal-Ġustizzja rrilevat li huwa l-kompitu tal-qorti nazzjonali li tevalwa jekk is-suq huwiex miftuħ għall-kompetizzjoni ( 28 ). Issa, il-qorti tar-rinviju tidher li rrispondiet fl-affermattiv għal din id-domanda, billi indikat li s-suq tal-elettriku Latvjan kien diġà lliberalizzat (u marbut ma’ swieq tal-elettriku ta’ Stati Membri oħra) qabel l‑1 ta’ Lulju 2007 u, konsegwentement, qabel iż-żmien tal-fatti tal-kawżi prinċipali.

57.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, jidhirli li t-tieni domanda għandha tiġi ddikjarata inammissibbli mill-Qorti tal-Ġustizzja peress li tidher li hija ipotetika u ma taffettwax l-eżitu tal-kawżi prinċipali. Infakkar, f’dan ir-rigward, li l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li hija ma għandhiex kompetenza biex tipprovdi risposta lill-qorti tar-rinviju, meta d-domandi magħmula lilha ma juru ebda rabta mal-fatti jew is-suġġett tal-proċedura prinċipali u ma jindirizzawx għaldaqstant bżonn oġġettiv għas-soluzzjoni tal-kawża prinċipali ( 29 ).

58.

Fid-dawl tar-risposta li nipproponi li tingħata għall-ewwel domanda preliminari, jiena tal-fehma li ma hemmx bżonn li tingħata risposta għat-tielet domanda. F’każ li l-Qorti tal-Ġustizzja tikkunsidra li jeħtieġ li tingħata risposta għal din id-domanda, jiena nirreferi għall-analiżi li ġejja dwar ir-raba’ domanda preliminari.

59.

Permezz tar-raba’ domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk, f’każ fejn il-miżura inkwistjoni kellha tiġi kklassifikata bħala “għajnuna mill-Istat”, il-fatt li tintlaqa’ t-talba għad-danni jkunx jikkostitwixxi għajnuna ġdida jew għandux jiġi mxebbah mal-ħlas ta’ parti mill-għajnuna mill-Istat mhux miġbura minn qabel. Permezz tad-disa’ domanda tagħha, din il-qorti tistaqsi fuq il-punt dwar jekk għajnuna mill-Istat mogħtija bħala tali kumpens għandhiex tiġi kklassifikata bħala “għajnuna ġdida” jew “għajnuna eżistenti”, fis-sens tal-Artikolu 1(b) u (c) tar-Regolament 2015/1589. Jien tal-fehma li dawn iż-żewġ domandi għandhom jiġu eżaminati flimkien minħabba li huma konnessi bejniethom.

60.

Jeħtieġ li jiġi osservat, fl-ewwel lok, li l-partijiet fil-kawża prinċipali qajmu l-punt dwar jekk il-konstatazzjoni dwar l-eżistenza ta’ għajnuna mill-Istat tistax tiddependi fuq il-klassifikazzjoni tar-rikorsi ppreżentati skont id-dritt nazzjonali.

61.

F’dan ir-rigward, ir-rikorrenti u l-Gvern Olandiż jikkunsidraw li l-qorti tar-rinviju, fil-kawżi prinċipali, għandha tiddeċiedi fuq talba għad-danni bbażata fuq ir-responsabbiltà aquiliana tal-awtorità regolatorja. Fil-fatt, id-dannu li għalih intalab kumpens jirriżulta min-nuqqas imwettaq minn din l-awtorità li ġie wkoll ikkonstatat minn qorti nazzjonali. Għaldaqstant, filwaqt li jibbażaw ruħhom fuq il-ġurisprudenza bbażata fuq is-sentenza tas‑27 ta’ Settembru 1988, Asteris et (106/87 sa 120/87, EU:C:1988:457) deskritta fil-punt 63 ta’ dawn il-konklużjonijiet, ir-rikorrenti jsostnu li l-fatt li azzjoni mibdija hija azzjoni għad-danni huwa suffiċjenti, minnu nnifsu, biex jeskludi l-eżistenza ta’ għajnuna mill-Istat.

62.

Min-naħa l-oħra, il-Gvern Latvjan isostni li l-kumpens mitlub mir-rikorrenti jikkorrispondi mhux għal azzjoni għad-danni bbażata fuq dannu kkawżat b’intervent Statali – u dan minkejja l-klassifikazzjoni ta’ din l-azzjoni bħala tali taħt id-dritt nazzjonali –, imma pjuttost għall-ksib ta’ vantaġġ previst fl-Artikolu 30(3) tal-Liġi dwar is-Suq tal-Elettriku ( 30 ).

63.

Jeħtieġ li jiġi rrilevat, fit-tieni lok, li l-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet fuq kwistjoni simili fis-sentenza Asteris et meta ddeċidiet li l-għajnuna mill-Istat għandha natura ġuridika fundamentalment differenti mid-danni li l-awtoritajiet nazzjonali jiġu kkundannati jħallsu lill-individwi bħala kumpens ta’ dannu li huma jkunu kkawżawlhom ( 31 ). Għaldaqstant, bil-ħlas ta’ kumpens, l-Istat jimmira li jirripristina s-sitwazzjoni finanzjarja li kienet tkun teżisti kieku huwa ma jkunx iggravaha bl-intervent tiegħu. Ma hemm ebda dubju li ċerti forom ta’ kumpens mogħtija lill-impriżi ma jikkostitwixxux għajnuna mill-Istat. Min-naħa l-oħra, l-għan ta’ għajnuna mill-Istat, fis-sens tal-Artikolu 107(1) TFUE, huwa li tagħti lil ċerti impriżi vantaġġ li jtejjeb is-sitwazzjoni finanzjarja eżistenti tagħhom u l-pożizzjoni tagħhom fis-suq meta mqabbla ma’ kompetituri oħra.

64.

Madankollu, tali azzjonijiet għad-danni ma jistgħux iwasslu biex tiġi evitata l-applikazzjoni effettiva tar-regoli fil-qasam tal-għajnuna mill-Istat ( 32 ). Persuni li ma setgħux jibbenefikaw minn għajnuna mhux innotifikata lill-Kummissjoni u mhux awtorizzata minnha ma jistgħux jitolbu bħala “danni” l-ekwivalenti tal-ammont tal-għajnuna mhux irċevuta, peress li dan ikun jammonta għal għoti indirett ta’ għajnuna illegali ( 33 ).

65.

Ninnota, fit-tielet lok, li l-fatt li l-ħlas ta’ somma jirriżulta minn deċiżjoni ġudizzjarja ma jeskludix, minnu nnifsu, li dan jista’ jkun ikklassifikat bħala “għajnuna mill-Istat”. B’hekk, fis-sentenza Buonotourist vs Il-Kummissjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-Italja kienet tat għajnuna mill-Istat permezz ta’ sentenza tal-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat, l-Italja), li kien ta lil fornitur ta’ servizzi ta’ trasport tal-linja kumpens għal obbligi ta’ servizz pubbliku ( 34 ). Bl-istess mod, fis-sentenza DEI u Il-Kummissjoni vs Alouminion tis Ellados, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-Greċja kienet tat għajnuna mill-Istat permezz ta’ digriet għal miżuri provviżorji tal-Protodikeio Athinon (il-Qorti tal-Ewwel Istanza ta’ Ateni, il-Greċja) li kienet stabbilixxiet mill-ġdid, għal diversi xhur, l-applikazzjoni tar-rata preferenzjali għall-provvista tal-elettriku favur produttur tal-aluminju ( 35 ).

66.

Huwa minnu li, mill-perspettiva purament teorika, li għajnuna mill-Istat titqies li tkun tista’ tingħata minn qorti nazzjonali tmur kontra l-prinċipju tas-separazzjoni tal-poteri. Fil-fatt, deċiżjoni ġudizzjarja ma toħloqx (minnha nfisha) drittijiet ġodda li ma kinux jeżistu qabel imma hija limitata biex tinterpreta u tapplika regoli ta’ dritt eżistenti. Madankollu, din il-pożizzjoni ta’ prinċipju ma tistax tiġi applikata b’mod sħiħ fil-qasam tal-għajnuna mill-Istat, b’mod partikolari fid-dawl tal-fatt li ma tagħmilx differenza għal dan tal-aħħar fir-rigward tal-organu Statali li jagħti l-għajnuna (inkluż meta dan ikun qorti).

67.

Għar-raġunijiet li ġejjin, jiena tal-fehma li deċiżjoni ġudizzjarja li tilqa’ t-talbiet ippreżentati mir-rikorrenti tista’ tikkostitwixxi “għajnuna mill-Istat” u dan irrispettivament mill-klassifikazzjoni ta’ dawn ir-rikorsi bħala azzjonijiet għad-danni, taħt id-dritt nazzjonali.

68.

Dan joħroġ, fil-fehma tiegħi, l-ewwel nett, kemm mill-imsemmija sentenza Buonotourist vs Il-Kummissjoni, iċċitata fil-punt 65 ta’ dawn il-konklużjonijiet, kif ukoll mill-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja li tgħid li l-miżuri ta’ għajnuna mill-Istat huma ddefiniti oġġettivament mill-effetti tagħhom u mhux mill-kawżi tagħhom jew mill-għanijiet tagħhom ( 36 ). Issa, il-fatt li l-eżistenza ta’ għajnuna mill-Istat tiġi eskluża awtomatikament meta deċiżjoni tirrigwarda “formalment” talba għal kumpens iwassal biex il-kunċett ta’ għajnuna mill-Istat ma jkunx iddefinit oġġettivament skont l-effetti tiegħu, imma suġġettivament skont l-awtorità pubblika li adottatha.

69.

Imbagħad, li jittieħed kriterju formali fuq il-bażi biss tad-dritt nazzjonali biex jiġu identifikati liema azzjonijiet jistgħu jagħtu dritt għall-għoti ta’ għajnuna mill-Istat joħloq, fil-fehma tiegħi, riskju reali ta’ evażjoni tad-dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni dwar l-għajnuna mill-Istat. Għaldaqstant, ikun biżżejjed li talba għall-għajnuna mill-Istat illegali ssir bħala talba għad-danni biex tevita r-regoli dwar l-għajnuna mill-Istat u għall-istħarriġ kemm tal-Kummissjoni kif ukoll tal-qrati nazzjonali. Issa, huwa evidenti li tali soluzzjoni tippreġudika l-effett utli tal-Artikolu 108(3) TFUE.

70.

Fl-aħħar nett, dawn il-kawżi juru, fil-fehma tiegħi, b’mod pjuttost impressjonanti dan ir-riskju, inkwantu jidher li – fuq il-bażi tal-verifiki li għandha tagħmel il-qorti tar-rinviju – l-azzjonijiet għad-danni jwasslu għall-istess riżultat bħall-applikazzjoni tal-liġi li tipprevedi x-xiri tal-elettriku bi prezz ogħla, li tikkostitwixxi għajnuna mill-Istat (kif ġie kkonstatat b’risposta għall-ewwel domanda preliminari). Għaldaqstant, permezz tal-azzjonijiet għad-danni, ir-rikorrenti jitolbu lil qorti nazzjonali biex tagħtihom għajnuna mill-Istat li minnha ma setgħux jibbenefikaw qabel skont il-liġi. Il-fatt li t-talbiet tar-rikorrenti huma kklassifikati bħala talbiet għall-kumpens skont id-dritt nazzjonali ma jbiddel xejn minn din il-konstatazzjoni. Konsegwentement, il-kumpens mitlub mir-rikorrenti jista’ jitqies bħala “għajnuna mill-Istat” fis-sens tal-Artikolu 107(1) TFUE.

71.

Jidhirli li r-risposta għad-domanda dwar jekk, f’dan il-każ, teżistix “għajnuna ġdida” jew “għajnuna eżistenti” tista’ tiġi dedotta mingħajr diffikultà kbira mill-qari tar-Regolament 2015/1589.

72.

Infakkar, f’dan ir-rigward, li l-Artikolu 1(c) ta’ dan ir-regolament jipprovdi li, “għajnuna ġdida” tfisser kull għajnuna, jiġifieri, skemi ta’ għajnuna u għajnuna individwali, li ma jkunux għajnuna eżistenti, inkluż tibdil fl-għajnuna eżistenti. Għaldaqstant, b’effett mill-mument li fih jingħataw il-kumpensi lir-rikorrenti ma jaqgħu taħt ebda kategorija ta’ “għajnuna eżistenti” msemmija fil-punt (b) ta’ dan l-artikolu, dawn jikkostitwixxu “għajnuna ġdida”. B’mod partikolari, l-għajnuna mill-Istat mitluba mir-rikorrenti ma taqax manifestament taħt il-punti (ii) u (iii) tal-imsemmi dispożizzjoni, peress li hija ma ġietx approvata mill-Kummissjoni jew mill-Kunsill u lanqas ġiet innotifikata lill-Kummissjoni.

73.

Fid-dawl tas-suespost, nipproponi li tingħata risposta għar-raba’ u disa’ domanda preliminari fis-sens li deċiżjoni li permezz tagħha l-qorti nazzjonali tagħti d-danni lir-rikorrenti tista’ tikkostitwixxi “għajnuna mill-Istat”, fis-sens tal-Artikolu 107(1) TFUE u għandha tkun ikklassifikata bħala “għajnuna ġdida” fis-sens tal-Artikolu 1(c) tar-Regolament 2015/1589, peress li ma taqa’ taħt ebda kategorija ta’ “għajnuna eżistenti” msemmija fl-Artikolu 1(b) ta’ dan ir-regolament.

74.

Permezz tal-ħames domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi essenzjalment jekk, f’każ fejn it-talbiet għall-kumpens inkwistjoni fil-kawża prinċipali kellhom jitqiesu bħala talbiet għal ħlas ta’ għajnuna mill-Istat mhux irċevut minn qabel, dan il-ħlas għandux jiddependi mis-sitwazzjoni attwali tas-suq tal-elettriku u tal-leġiżlazzjoni nazzjonali fis-seħħ, inkluż ir-restrizzjonijiet attwali fil-qasam tal-kumpens żejjed.

75.

Meħud kont tar-risposta li nipproponi li tingħata lir-raba’ domanda, nikkunsidra li ma hemmx lok li tingħata risposta għall-ħames domanda.

76.

Fi kwalunkwe każ, jien tal-fehma li din id-domanda hija inammissibbli, peress li tidher li tirrigwarda l-evalwazzjoni tal-kompatibbiltà, mas-suq intern tal-elettriku, tal-ħlas tal-kumpensi inkwistjoni, jekk wieħed jikkunsidrahom bħala għajnuna mill-Istat mogħtija fuq il-bażi tal-iskema ta’ għajnuna mill-Istat fis-seħħ bejn is-snin 2005 sa 2008. Infakkar, f’dan ir-rigward, li minn ġurisprudenza stabbilita jirriżulta li l-evalwazzjoni tal-kompatibbiltà ta’ miżuri ta’ għajnuna, jew ta’ skema ta’ għajnuna mas-suq komuni taqa’ taħt il-kompetenza esklużiva tal-Kummissjoni, li hija suġġetta għall-istħarriġ tal-qorti tal-Unjoni ( 37 ).

77.

Permezz tas-sitt u s-seba’ domanda preliminari, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk, min-naħa, il-fatt li l-impjanti tal-enerġija eolika, kuntrarjament għall-impjanti tal-enerġija idroelettrika, ibbenefikaw minn għajnuna kompleta fil-passat u jekk, min-naħa l-oħra, il-fatt li hija biss parti mill-produtturi tal-enerġija idroelettrika li ġew ikkumpensati humiex rilevanti għall-interpretazzjoni tal-Artikolu 107(1) TFUE.

78.

L-istess kemm bħall-Kummissjoni kif ukoll bħall-Gvern Latvjan, jien tal-fehma li dawn iċ-ċirkustanzi huma irrilevanti għas-soluzzjoni tal-kawżi prinċipali. Fil-fatt, dawn il-fatti jikkostitwixxu eventwalment elementi ta’ evalwazzjoni tal-kompatibbiltà tal-iskema ta’ għajnuna fis-seħħ bejn is-snin 2005 sa 2008 mas-suq intern, li, kif ġie ppreċiżat fil-punt 76 ta’ dawn il-konklużjonijiet, taqa’ taħt il-kompetenza esklużiva tal-Kummissjoni. Għaldaqstant, fil-fehma tiegħi, dawn id-domandi għandhom jiġu miċħuda bħala inammissibbli.

79.

Permezz tat-tmien domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk il-kriterji previsti għall-għajnuna de minimis japplikawx għall-għajnuna inkwistjoni f’dawn il-kawżi inkwantu l-ammont tagħha ma jaqbiżx il-limitu de minimis iffissat fl-Artikolu 3(2) tar-Regolament Nru 1407/2013 ( 38 ).

80.

Jeħtieġ li jitfakkar li l-Artikolu 5(2) ta’ dan ir-regolament jipprevedi li l-limitu massimu tal-għajnuna de minimis għandu jiġi evalwat fid-dawl tal-għajnuna diġà rċevuta mir-rikorrenti fuq l-istess bażi tal-istess leġiżlazzjoni matul l-istess perijodu.

81.

Nenfasizza wkoll li, għalkemm il-qrati nazzjonali ma għandhomx ġurisdizzjoni biex jiddeċiedu fuq il-kompatibbiltà ta’ għajnuna mill-Istat mas-suq intern, min-naħa l-oħra huma jistgħu jkunu aditi b’tilwim li jobbligawhom jinterpretaw u japplikaw il-kunċett ta’ għajnuna, imsemmi fl-Artikolu 107(1) TFUE, b’mod partikolari bil-għan li jiġi ddeterminat jekk miżura introdotta mingħajr teħid inkunsiderazzjoni tal-proċedura ta’ kontroll minn qabel prevista fl-Artikolu 108(3) TFUE għandhiex tkun suġġetta għaliha jew le ( 39 ).

82.

Għaldaqstant, il-qorti tar-rinviju tista’ tiġi mitluba tevalwa jekk għajnuna mill-Istat taqax taħt l-iskema derogatorja tal-għajnuna de minimis. Għaldaqstant, hija din il-qorti li għandha tivverifika, f’kull waħda mill-kawżi prinċipali, jekk l-għajnuna inkwistjoni takkumulax mal-għajnuna l-oħra mill-Istat rċevuta diġà mir-rikorrenti skont il-liġi dwar is-suq tal-elettriku jew skont skemi oħra ta’ għajnuna awtorizzati mill-Kummissjoni ( 40 ).

83.

Fid-dawl tas-suespost, jeħtieġ li tingħata risposta għat-tmien domanda preliminari fis-sens li huwa l-obbligu tal-qorti tar-rinviju li tivverifika, skont l-Artikolu 5(2) tar-Regolament Nru 1407/2013, jekk il-kumulu tal-għajnuna inkwistjoni f’kull waħda mill-kawżi prinċipali flimkien ma’ għajnuna oħra rċevuta mill-istess rikorrenti jwassalx biex jinqabeż il-limitu ffissat fl-Artikolu 3(2) ta’ dan ir-regolament.

84.

Permezz tat-tieni domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tixtieq tkun taf liema hu l-punt tat-tluq tal-preskrizzjoni ta’ għaxar snin fis-sens tal-Artikolu 17(2) tar-Regolament 2015/1589.

85.

L-istess bħall-Gvern Latvjan, nikkunsidra li ma hijiex meħtieġa risposta għal din id-domanda, peress li din hija bbażata fuq l-ipoteżi li l-għoti tal-kumpensi inkwistjoni jixbah għajnuna eżistenti, filwaqt li dawn il-kumpensi għandhom jitqiesu bħala “għajnuna ġdida”.

86.

Fi kwalunkwe każ, jeħtieġ li jiġi nnotat li l-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet li d-data li fiha l-għajnuna illegali tingħata effettivament lill-benefiċjarju tagħha tikkostitwixxi l-punt tat-tluq tat-terminu tal-preskrizzjoni ( 41 ), filwaqt li jiġi ppreċiżat li d-data tal-għoti tal-għajnuna ma tikkorrispondix għad-data tal-adozzjoni tal-iskema ta’ għajnuna ( 42 ). Infakkar ukoll, f’dan ir-rigward li, fis-sentenza tal‑25 ta’ Jannar 2022, Il-Kummissjoni vs European Food et (C‑638/19 P, EU:C:2022:50) (fil-kawża magħrufa bl-isem ta’ “Micula”), il-Qorti tal-Ġustizzja, fil-formazzjoni tal-Awla Manja, ippreċiżat li l-mument tal-għoti ta’ għajnuna eventwali ma kienx dak li fih ir-rikorrent kiseb id-dritt sostantiv li jitlob kumpens lill-Istat minħabba ksur allegat, imma dak li fih dak id-dritt kien irrikonoxxut u kkwantifikat f’digriet ta’ tribunal ta’ arbitraġġ. Fil-fatt, huwa biss f’dan il-mument preċiż li rikorrent jista’ jikseb il-ħlas effettiv tal-kumpens mitlub, billi jakkwista dritt definittiv li jirċievi din l-għajnuna, u li l-Istat huwa obbligat li jagħti din l-għajnuna. Huwa wkoll f’din id-data li l-miżura setgħet twassal għal distorsjoni tal-kompetizzjoni u taffettwa l-kummerċ bejn l-Istati Membri, fis-sens tal-Artikolu 107(1) TFUE ( 43 ).

87.

Jeħtieġ madankollu li jiġi ppreċiżat li, f’dan il-każ, is-sentenzi tal-Administratīvā apgabaltiesa (il-Qorti Amministrattiva Reġjonali) pprevedew is-sospensjoni tal-eżekuzzjoni tagħhom sakemm issir in-notifika tal-għajnuna li huma jagħtu u tad-deċiżjoni sussegwenti tal-Kummissjoni li tikkonċernahom. Konsegwentement, l-għoti effettiv tal-għajnuna, jiġifieri l-ħlas tal-kumpensi, għadu ma seħħx u t-terminu ta’ preskrizzjoni previst fl-Artikolu 17(2) tar-Regolament 2015/1589 ma bediex jiddekorri.

88.

Fid-dawl tar-risposta mogħtija lir-raba’ u disa’ domanda preliminari, jeħtieġ li tingħata risposta għall-għaxar domanda preliminari li, fid-dawl tal-klassifikazzjoni tal-azzjoni għad-danni bħala “għajnuna ġdida”, il-kundizzjonijiet previsti fl-Artikolu 1(b)(iv) tar-Regolament 2015/1589 ma humiex issodisfatti, peress li t-terminu ta’ preskrizzjoni ta’ għaxar snin mill-għoti tal-għajnuna ma ddekorriex. Dan it-terminu jibda jiddekorri b’effett mid-data tad-dħul fis-seħħ tas-sentenza li laqgħet it-talba għad-danni, fejn din id-data tikkostitwixxi l-ġurnata li fiha tingħata l-għajnuna lill-benefiċjarju fis-sens tal-Artikolu 17(2) ta’ dan ir-regolament.

89.

Permezz tad-domanda ħdax, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk, fid-dawl tal-Artikolu 108(3) TFUE kif ukoll tal-Artikoli 2 u 3 tar-Regolament 2015/1589, hija tistax tilqa’ talba għad-danni biss bil-kundizzjoni sospensiva li hija tkun innotifikata minn qabel lill-Kummissjoni u li din tal-aħħar tawtorizzaha.

90.

Infakkar, qabel xejn, li l-missjoni li d-dritt tal-Unjoni jagħti lill-qrati nazzjonali fl-implimentazzjoni tas-sistema ta’ kontroll tal-għajnuna Statali ( 44 ) tinvolvi b’mod partikolari l-obbligu, meta dawn il-qrati jikkonstataw li l-miżura kkonċernata kellha tkun innotifikata lill-Kummissjoni skont l-Artikolu 108(3) TFUE, li jivverifikaw jekk l-Istat Membru kkonċernat ikkonformax ruħu ma’ dan l-obbligu u, jekk dan ma jkunx il-każ, li tiddikjara din il-miżura illegali ( 45 ). Minn dan isegwi li qorti nazzjonali hija obbligata tislet il-konsegwenzi kollha, skont id-dritt nazzjonali tagħha, ta’ ksur tar-regoli ta’ għajnuna mill-Istat, u, b’mod iktar partikolari, ta’ ksur tal-Artikolu 108(3) TFUE.

91.

Mill-ġurisprudenza ċċitata iktar ’il fuq, jirriżulta għaldaqstant li l-qorti tar-rinviju ma tistax tilqa’ t-talbiet għad-danni tal-produtturi, peress li dawn it-talbiet huma bbażati fuq għajnuna illegali. Kif ġie ppreċiżat fil-punt 70 ta’ dawn il-konklużjonijiet, id-dritt għall-kumpens ikollu de facto l-istess effett bħall-applikazzjoni ta’ leġiżlazzjoni li tikser id-dritt tal-Unjoni li tinvolvi distorsjoni tal-kompetizzjoni. Il-produtturi jirċievu, fil-fatt, somma ekwivalenti għal dik li huma kienu jirċievu f’każ ta’ skema ta’ għajnuna illegali, ħaġa li l-qorti nazzjonali għandha, fil-prinċipju, tipprekludi.

92.

Barra minn hekk, infakkar li fil-kuntest tat-tqassim tal-kompetenzi bejn il-Kummissjoni u l-qrati nazzjonali, dawn tal-aħħar jevalwaw l-eżistenza ta’ għajnuna, imma mhux il-kompatibbiltà tagħha mas-suq intern, peress li din l-aħħar evalwazzjoni taqa’ taħt il-kompetenza esklużiva tal-Kummissjoni u hija suġġetta għall-istħarriġ tal-Qorti tal-Ġustizzja ( 46 ).

93.

Issa, f’dan il-każ, l-Administratīvā apgabaltiesa (il-Qorti Amministrattiva Reġjonali) issuġġettat id-danni għal klawżola sospensiva, li bis-saħħa tagħha l-awtoritajiet Latvjani ma għandhom iħallsu ebda għajnuna, sakemm ma jkunux innotifikawha u jkunu kisbu l-awtorizzazzjoni minn qabel tal-Kummissjoni. Għaldaqstant, meta fis-sentenzi tagħha tal‑31 ta’ Mejju u tal‑10 ta’ Lulju 2019 hija pprovdiet li l-kumpensi li hija kkundannat lill-awtoritajiet nazzjonali sabiex iħallsu lir-rikorrenti jistgħu jseħħu biss wara li l-Kummissjoni tkun tat l-awtorizzazzjoni tagħha jew tkun meqjusa li tatha, l-Administratīvā apgabaltiesa (il-Qorti Amministrattiva Reġjonali) osservat ir-rekwiżiti previsti fl-Artikolu 108(3) TFUE.

94.

Għaldaqstant, jidhirli li għandha tingħata risposta għad-domanda ħdax fis-sens li l-Artikolu 108(3) TFUE u l-Artikoli 2 u 3 tar-Regolament 2015/1589 għandhom jiġu interpretati fis-sens li huma jawtorizzaw l-għoti ta’ għajnuna mill-Istat meta qorti nazzjonali tilqa’ talba għad-danni bil-kundizzjoni li l-Istat Membru kkonċernat jipproċedi bin-notifika tal-għajnuna inkwistjoni lill-Kummissjoni u jirċievi deċiżjoni ta’ din li tawtorizza din il-miżura ta’ għajnuna.

95.

Permezz tad-domanda tnax tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk għall-evalwazzjoni ta’ eżistenza ta’ għajnuna mill-Istat huwiex rilevanti li d-danni jintalbu mingħand awtorità pubblika distinta minn dik li, fil-prinċipju, hija obbligata tixtri l-elettriku “aħdar” mingħand il-produtturi u li l-baġit tagħha huwa ddedikat biss li jiżgura l-funzjonament tagħha stess.

96.

Fi kliem ieħor, din id-domanda ssarraf li jiġi mistoqsi jekk l-istatus ġuridiku u l-missjonijiet li jingħataw lill-persuna ġuridika li hija obbligata tħallas vantaġġ finanzjarju humiex rilevanti biex jiġi evalwat jekk dan il-vantaġġ jingħatax permezz ta’ “riżorsi tal-Istat”. Din id-domanda tidher li toħroġ mill-karatteristiċi partikolari ta’ dawn il-kawżi u, b’mod partikolari, mill-partikolarità tad-dritt nazzjonali li, f’dan il-każ, jafda l-iffissar tat-tariffa ogħla tal-elettriku lil persuna distinta minn dik li għandha l-kompetenza li tixtri l-elettriku “aħdar” b’din it-tariffa ( 47 ). Madankollu, skont id-dritt nazzjonali l-awtorità regolatorja ma setgħetx, fil-prinċipju, tuża l-baġit tagħha stess biex tħallas għajnuna mill-Istat fid-dawl tal-limitazzjonijiet imposti mid-dritt nazzjonali, peress li jippermettilha biss li tuża l-fondi biex tiżgura l-funzjonament tagħha stess.

97.

Mill-Artikolu 107(1) TFUE jirriżulta li l-leġiżlatur tal-Unjoni, fl-evalwazzjoni ta’ għajnuna, ta importanza mhux lill-organu responsabbli mill-ħlas tal-għajnuna mill-Istat, imma lill-oriġini tal-fondi li bihom titħallas l-għajnuna inkwistjoni. Barra minn hekk, mill-ġurisprudenza jirriżulta ċar li la l-istatus pubbliku jew privat u lanqas l-awtonomija tal-persuna responsabbli milli tagħti l-vantaġġ inkwistjoni ma huma rilevanti biex tingħata deċiżjoni fuq dan il-punt ( 48 ).

98.

Fid-dawl tas-suespost, jeħtieġ li tingħata risposta lid-domanda preliminari tnax li l-istatus ġuridiku u l-missjonijiet li jingħataw lil persuna ġuridika skont id-dritt nazzjonali huma irrilevanti għall-evalwazzjoni dwar jekk vantaġġ jingħatax permezz ta’ “riżorsi tal-Istat”, peress li s-sors speċifiku tar-riżorsi tal-Istat ma jaffettwax il-klassifikazzjoni tal-miżura bħala għajnuna mill-Istat.

99.

Permezz tad-domanda preliminari tlettax, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk id-Direttiva 2002/20 tistax tkun ta’ ostaklu għall-eventwali kumpens tar-rikorrenti.

100.

Issa, jeħtieġ li jiġi rrilevat li dawn il-kawżi ma jaqgħux taħt il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva, peress li din ma tapplikax għas-settur tal-elettriku. Barra minn hekk, ebda dispożizzjoni mill-imsemmija direttiva ma tidher li tindika li din tapplika f’oqsma differenti mis-suq tal-komunikazzjonijiet elettroniċi. Din id-domanda għandha għaldaqstant tiġi miċħuda bħala manifestament inammissibbli.

101.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għad-domandi preliminari magħmula mill-Augstākā tiesa (Senāts) (il-Qorti Suprema, il-Latvja) bil-mod kif ġej: