1.

Permezz ta’ din it-talba għal deċiżjoni preliminari, il-Vrhovno sodišče Republike Slovenije (il-Qorti Suprema tar-Repubblika tas-Slovenja) għamlet lill-Qorti tal-Ġustizzja żewġ domandi relatati mal-interpretazzjoni tad-Direttiva 2003/88/KE li tikkonċerna ċerti aspetti tal-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol ( 2 ).

2.

Dawn id-domandi huma dwar tilwima bejn B.K., ex subuffiċjal fl-armata Slovena, u r-Repubblika tas-Slovenja (il-Ministeru għad-Difiża), il-persuna li kienet timpjegah, dwar ir-remunerazzjoni li kellha titħallaslu bħala kontroparti għall-attività ta’ għassa ta’ installazzjonijiet militari li huwa wettaq regolarment matul is-servizz tiegħu.

3.

F’dan il-kuntest, il-qorti tar-rinviju tistieden lill-Qorti tal-Ġustizzja, essenzjalment, sabiex tiċċara jekk persuni li jeżerċitaw funzjonijiet militari fil-forzi armati tal-Istati Membri (iktar ’il quddiem is-“suldati” jew il-“membri tal-forzi armati”) jaqgħux fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2003/88 u jekk, bħala riżultat, il-ħin tax-xogħol tagħhom għandux jingħadd, jiġi organizzat u limitat skont ir-rekwiżiti ta’ din id-direttiva, inkluż waqt tali attività ta’ għassa.

4.

Id-Direttiva 2003/88 diġà kienet is-suġġett ta’ ġurisprudenza estensiva mill-Qorti tal-Ġustizzja. Minkejja dan, id-domandi magħmula f’din il-kawża huma ġodda u sensittivi ħafna. Fil-fatt, il-kwistjoni tal-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol tas-suldati taffettwa l-funzjonament tal-forzi armati tal-Istati Membri, istituzzjonijiet li ta’ spiss jitqiesu minn dawn tal-aħħar bħala “l-qofol” tas-sovranità tagħhom, u li l-organizzazzjoni tagħhom hija, bħala prinċipju, fil-kompetenza esklużiva ta’ kull wieħed minnhom. Barra minn hekk, il-biża’ huwa li l-applikazzjoni ta’ din id-direttiva għas-suldati, fil-prattika, tagħmel ħsara lill-kapaċità operattiva ta’ dawn il-forzi.

5.

Għalhekk, din il-kawża sejra tlaqqa’ lill-Qorti tal-Ġustizzja ma’ kuntest militari li rarament kellha l-opportunità li tiddeċiedi dwaru. Id-diffikultà kollha tagħha sejra tkun li ssib “bilanċ ġust” bejn, minn naħa, id-drittijiet tas-suldati, bħala ħaddiema, għas-saħħa u s-sigurtà fuq ix-xogħol, inkluża l-limitazzjoni tal-ħin tax-xogħol u, min-naħa l-oħra, l-interess essenzjali tal-Istati Membri fil-funzjonament xieraq tal-forzi armati tagħhom, li huwa indispensabbli għas-salvagwardja tas-sigurtà nazzjonali tagħhom.

6.

F’dawn il-konklużjonijiet, nixtieq nistieden lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tiddeċiedi li, sabiex tiżgura dan il-bilanċ, bħala prinċipju, is-suldati jaqgħu fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2003/88. Madankollu, huma esklużi sa fejn iwettqu ċerti “attivitajiet speċifiċi” tal-forzi armati, taħt il-kundizzjonijiet li sejjer nispeċifika. Sejjer nispjega wkoll għaliex attività bħall-għassa ta’ installazzjonijiet militari, eżerċitata barra minn ħtieġa ta’ sigurtà partikolari, bħala prinċipju, ma tagħmilx parti minnha.

7.

L-Artikolu 2 tad-Direttiva 89/391/KEE dwar l-introduzzjoni ta’ miżuri sabiex jinkoraġġixxu titjib fis-sigurtà u s-saħħa tal-ħaddiema fuq ix-xogħol ( 3 ) jipprevedi:

“1.   Din id-Direttiva għandha tgħodd għas-setturi ta’ attività kollha, kemm pubbliċi u kemm privati (industrijali, agrikoli, kummerċjali, amministrattivi, ta’ servizz, edukattivi, kulturali, ta’ serħan etċ.).

2.   Din id-Direttiva ma għandhiex tgħodd fejn karatteristiċi partikolari għal ċerti attivitajiet ta’ servizzi pubbliċi speċifiċi, bħall-forzi armati jew il-pulizija, jew għal ċerti attivitajiet speċifiċi fis-servizzi tal-protezzjoni ċivili, b’mod inevitabbli jmorru kontra tagħha.

F’dak il-każ, is-sigurtà u s-saħħa tal-ħaddiema għandhom ikunu żgurati sa fejn ikun possibbli fid-dawl ta’ l-għanijiet ta’ din id-Direttiva”.

8.

L-Artikolu 1 tad-Direttiva 2003/88 jiddisponi, fil-paragrafu 3 tiegħu:

“Din id-Direttiva għandha tapplika għas-setturi kollha ta’ l-attività, kemm pubblika u wkoll privata, fil-qofol tat-tifsira ta’ l-Artikolu 2 tad-Direttiva 89/391/KEE, mingħajr preġudizzju għall-Artikoli 14, 17, 18 u 19 ta’ din id-Direttiva.

Din id-Direttiva m’għandhiex tapplika għal baħħara, kif definiti fid-Direttiva 1999/63/KE mingħajr preġudizzju għall-Artikolu 2(8) ta’ din id-Direttiva [ ( 4 )].”

9.

L-Artikolu 2 ta’ din id-direttiva jipprevedi:

“Għall-għanijiet ta’ din id-Direttiva għandhom japplikaw id-definizzjonijiet li ġejjin:

[…]”

10.

L-Artikolu 142 taż-Zakon o delovnih razmerjih (il-Liġi dwar ir-Relazzjonijiet tax-Xogħol) (Uradni list RS, Nru 21/2013) jiddisponi, fil-paragrafi 1 u 2 tiegħu,

“(1)   Il-ħin tax-xogħol jinkludi l-ħin tax-xogħol effettiv u l-ħin tal-mistrieħ taħt l-Artikolu 154 ta’ din il-liġi kif ukoll perijodi ta’ assenza ġġustifikata mix-xogħol skont il-liġi u ftehim kollettiv jew att ta’ portata ġenerali.

(2)   Il-ħin tax-xogħol effettiv jinkludi kwalunkwe perijodu li matulu jaħdem l-impjegat, li jfisser li huwa disponibbli għall-persuna li timpjega u jissodisfa l-obbligi professjonali tiegħu bis-saħħa tal-kuntratt ta’ xogħol.”

11.

L-Artikolu 23 taż-Zakon o sistemu plač v javnem sektorju (il-Liġi dwar is-Sistema ta’ Remunerazzjoni fis-Settur Pubbliku) (Uradni list RS, Nru 56/02 et seq.) jiddisponi li l-uffiċjali pubbliċi, inklużi persuni impjegati fl-armata Slovena, huma intitolati, b’mod partikolari, għal kumpens għal xogħol imwettaq f’sigħat inqas favorevoli, kif previst fl-Artikolu 32(3) ta’ din il-liġi. Din l-aħħar dispożizzjoni tispeċifika li l-uffiċjali pubbliċi huma intitolati wkoll għal allowance ta’ stand-by. Il-paragrafu 5 ta’ dan l-artikolu jipprovdi li l-ammont ta’ kumpens għal stand-by huwa ddeterminat mill-ftehim kollettiv għas-settur pubbliku.

12.

L-Artikolu 46 tal-Kolektivna pogodba za javni sektor (il-Ftehim Kollettiv għas-Settur Pubbliku), fil-verżjoni fis-seħħ matul il-perijodu inkwistjoni fil-kawża prinċipali (Uradni list RS, Nru 57/2008 et seq.), jistipula li “[l]-uffiċjali pubbliċi huma intitolati għal suppliment għal perijodi ta’ stand-by sa 20 % tar-rata fis-siegħa tas-salarju bażiku. Il-perijodi ta’ stand-by ma għandhomx jiġu kkunsidrati għall-uffiċjali pubbliċi bħala ħin tax-xogħol”.

13.

Ir-raġunijiet għal dan il-ftehim kollettiv (Uradni list RS, Nru 112‑4869/2008) jippreċiżaw li “[l]-istand-by ifisser li l-uffiċjal pubbliku għandu jkun jista’ jintlaħaq sabiex ikun jista’ jmur jaħdem barra mill-ħin tax-xogħol tiegħu. Il-perijodu ta’ stand-by għandu jiġi impost bil-miktub. L-ammont tal-allowance tal-perijodu fuq stand-by huwa l-istess, irrispettivament minn jekk l-uffiċjal pubbliku huwiex suġġett għal xogħol fuq stand-by binhar, billejl, f’ġurnata tax-xogħol, nhar ta’ Ħadd jew btala pubblika”.

14.

Iż-Zakon o obrambi (il-Liġi dwar id-Difiża) (Uradni list RS, Nru 92/94 et seq.) tirregola b’mod partikolari d-drittijiet u l-obbligi tal-ħaddiema li professjonalment iwettqu xogħolhom fil-qasam tad-difiża ( 5 ). L-Artikolu 96 ta’ din il-liġi jiddisponi, fil-paragrafu 1 tiegħu, li l-ħaddiem li professjonalment iwettaq xogħlu fil-qasam tad-difiża huwa meħtieġ, b’deċiżjoni ta’ superjur u għall-bżonnijiet tas-servizz, li jeżerċita x-xogħol taħt kundizzjonijiet tax-xogħol speċifiċi. Il-paragrafu 2 ta’ dan l-artikolu jispeċifika li hu meqjus bħala tali x-xogħol imwettaq matul il-ħin tax-xogħol li huwa inqas favorevoli għall-ħaddiem kif ukoll xogħol imwettaq taħt kundizzjonijiet tax-xogħol inqas favorevoli jew b’piżijiet addizzjonali, li jinkludi l-istand-by jew il-possibbiltà li jiġi kkuntattjat u xogħol tal-għassa. Il-paragrafu 3 tal-artikolu msemmi jiddikjara li, jekk il-ħaddiem jaħdem matul il-perijodu ta’ għassa, il-ħin tax-xogħol effettiv huwa kkunsidrat bħala xogħol imwettaq matul il-ħinijiet tax-xogħol estiżi jekk il-liġi ma tipprovdix mod ieħor.

15.

L-Artikolu 97(1) tal-Liġi dwar id-Difiża jipprovdi li l-ħin stand-by huwa l-ħin li matulu l-ħaddiem li jaħdem fil-qasam tad-difiża għandu jkun disponibbli sabiex jaħdem fil-post tax-xogħol tiegħu, f’post speċifiku jew id-dar. Il-paragrafu 2 ta’ dan l-artikolu jispeċifika li l-perijodu stand-by ma huwiex inkluż fl-għadd ta’ sigħat ta’ obbligi professjonali ta’ kull ġimgħa jew ta’ kull xahar. Jekk il-ħaddiem għandu fil-fatt jaħdem matul il-perijodu stand-by, dawn is-sigħat ta’ xogħol effettiv huma inklużi fl-għadd tas-sigħat tal-obbligi professjonali ta’ kull ġimgħa jew ta’ kull xahar. Il-paragrafu 3 tal-artikolu msemmi jindika li l-ministru jiddetermina l-każijiet u l-metodi kif jiġi eżerċitat l-istand-by fl-ispazji professjonali, f’post speċifiku jew id-dar. Il-każijiet u l-metodi tal-eżerċizzju tal-istand-by fl-armata huma ddeterminati mill-Kap ta’ Stat Maġġuri. Il-paragrafu 4 tal-istess artikolu jipprovdi li l-istand-by f’post speċifiku jkun assimilat mal-istand-by fuq il-post tax-xogħol.

16.

L-Artikolu 97č tal-Liġi dwar id-Difiża jiddisponi, fil-paragrafu 1, li l-għases bħala regola jdumu 24 siegħa mingħajr interruzzjoni. Il-paragrafu 2 ta’ dan l-artikolu jindika li s-suldati li jwettqu xogħol ta’ għassa huma kkunsidrati li jkunu qegħdin jaħdmu waqt il-ħin tax-xogħol kondiviż. Is-sigħat li matulhom ma jwettqux xogħol effettiv ma humiex ikkunsidrati bħala ħin tax-xogħol, iżda huma kkunsidrati bħala perijodu stand-by fuq il-post tax-xogħol. L-obbligu professjonali ta’ kuljum ta’ għassa ma jistax jaqbeż it-tnax‑il siegħa. Il-paragrafu 3 tal-artikolu msemmi jispeċifika li jekk ikun hemm każijiet eċċezzjonali jew il-ħtieġa li titlesta missjoni li tkun bdiet, il-ħin tax-xogħol tas-suldati jista’ jiġi estiż b’mod eċċezzjonali, iżda f’din l-okkażjoni s-sigħat maħduma li jaqbżu t-tnax‑il siegħa ta’ xogħol effettiv li diġà nħadmu huma kkunsidrati sahra. Il-paragrafu 4 tal-istess artikolu jiddikjara li l-eżerċizzju ta’ xogħol ta’ għassa ma jistax idum bla interruzzjoni għal iktar minn sebat ijiem. Is-suldati huma intitolati għal pawża ta’ mistrieħ fil-post fejn ikunu għamlu l-għassa, billi t-tnax‑il siegħa huma rrikonoxxuti bħala ħin tax-xogħol ordinarju u t-tnax‑il siegħa li jifdal huma kkunsidrati bħala perijodu ta’ stand-by.

17.

Bħala subuffiċjal tal-armata Slovena, B. K. wettaq, fil-kwartieri ta’ Slovenska Bistrica (is-Slovenja) fejn kien ġie stazzjonat, għal ġimgħa fix-xahar, xogħol ta’ għassa li damet 24 siegħa, f’kull jum tal-ġimgħa, inklużi s-Sibt u l-Ħadd. Matul dan il-perijodu, B. K. kellu jkun disponibbli u jkun preżenti b’mod permanenti f’dawn il-kwartieri. Fil-każ ta’ wasla mhux mistennija tal-pulizija militari, ta’ grupp ta’ spezzjoni jew ta’ grupp ta’ intervent, huwa kellu jirreġistraha fuq il-formola ta’ reġistrazzjoni u jwettaq il-missjonijiet assenjati lilu mis-superjuri tiegħu.

18.

Għal din l-attività, ir-Repubblika tas-Slovenja (il-Ministeru għad-Difiża) għadd bħala ħin tax-xogħol tmien sigħat kuljum għall-għassa u ħallas lil B. K. is-salarju ordinarju tiegħu għal dawn it-tmien sigħat. Is-sigħat li fadal kienu ġew ikkunsidrati mhux bħala ħin tax-xogħol, iżda bħala perijodu ta’ stand-by fuq il‑post tax-xogħol. Il-persuna kkonċernata għalhekk irċeviet, għal dawn is-sigħat, allowance ta’ stand-by ta’ 20 % ta’ dan is-salarju.

19.

B. K. ippreżenta rikors quddiem id-Delovno in socialno sodišče v Ljubljani (il-Qorti Industrijali u Soċjali ta’ Ljubljana, is-Slovenja) kontra r-Repubblika tas-Slovenja (il-Ministeru għad-Difiża), li fil-kuntest tiegħu huwa qiegħed jitlob il-ħlas, bħala sahra, għal sigħat stand-by maħduma bħala parti mix-xogħol ta’ għassa għall-perijodu mix-xahar ta’ Frar 2014 sax-xahar ta’ Lulju 2015 ( 6 ). Il-persuna kkonċernata ssostni li, skont id-Direttiva 2003/88, dawn is-sigħat kellhom jingħadu, fl-intier tagħhom, bħala ħin tax-xogħol u mħallsa bħala riżultat, peress li kellu jkun preżenti fil-post tax-xogħol tiegħu jew fil-kwartieri l-ħin kollu, disponibbli għall-persuna li timpjegah u ’l bogħod mill-post ta’ residenza tiegħu u l-familja tiegħu.

20.

Permezz ta’ sentenza tas‑26 ta’ Settembru 2016, id-Delovno in socialno sodišče v Ljubljani (il-Qorti Industrijali u Soċjali ta’ Ljubljana) ċaħdet ir-rikors ta’ B. K. Skont dik il-qorti, ir-Repubblika tas-Slovenja (il-Ministeru għad-Difiża) kienet ikkalkolat ir-remunerazzjoni tal-persuna kkonċernata skont il-Liġi dwar id-Difiża, li bis-saħħa tagħha l-perijodi ta’ stand-by fuq il-post tax-xogħol jew f’post speċifiku ma humiex ikkunsidrati, fl-intier tagħhom, bħala ħin tax-xogħol. Għalhekk, B. K. ma kienx intitolat, għas-sigħat ikkontestati, ħlief għall-allowance tal-istand-by li kienet tħallsitlu.

21.

B. K. ippreżenta appell quddiem il-Višje delovno in socialno sodišče v Ljubljani (il-Qorti tal-Appell Industrijali u Soċjali ta’ Ljubljana, is-Slovenja). B’sentenza tal‑4 ta’ Mejju 2017, dik il-qorti ċaħdet l-appell tal-persuna kkonċernata u kkonfermat is-sentenza tal-ewwel istanza. Il-qorti tal-appell iddeċidiet, b’mod partikolari, li l-Liġi dwar id-Difiża ma tmurx kontra d-Direttiva 2003/88 peress li, skont l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391, dawn iż-żewġ direttivi ma japplikawx meta l-partikolaritajiet inerenti f’ċerti attivitajiet speċifiċi fis-servizz pubbliku, b’mod partikolari fil-forzi armati, jipprekluduhom b’mod vinkolanti, li huwa l-każ ta’ servizz fl-armata Slovena.

22.

Imbagħad, B. K. ippreżenta appell għal “reviżjoni” mis-sentenza tal-appell quddiem il-Vrhovno sodišče Republike Slovenije (il-Qorti Suprema tar-Repubblika tas-Slovenja). F’dan il-kuntest, dik il-qorti ddeċidiet li tissospendi l-proċeduri u li tagħmel id-domandi preliminari li ġejjin lill-Qorti tal-Ġustizzja:

23.

Din it-talba għal deċiżjoni preliminari, tal‑10 ta’ Settembru 2019, waslet fil-Qorti tal-Ġustizzja fl‑10 ta’ Ottubru tal-istess sena. Il-Gvern Sloven ( 7 ), dak Ġermaniż u dak Franċiż kif ukoll il-Kummissjoni Ewropea għamlu osservazzjonijiet bil-miktub lill-Qorti tal-Ġustizzja. L-istess partijiet, kif ukoll il-Gvern Spanjol, kienu rrappreżentati waqt is-seduta għas-sottomissjonijiet orali li saret fil‑21 ta’ Settembru 2020.

24.

Għandu jiġi mfakkar, bħala punt preliminari, li d-Direttiva 2003/88 ( 8 ) tistabbilixxi sensiela ta’ “rekwiżiti minimi” ( 9 ) għall-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol. Bis-saħħa ta’ din id-direttiva, l-Istati Membri huma meħtieġa jieħdu l-miżuri meħtieġa sabiex jiżguraw li “kwalunkwe ħaddiem” jibbenefika b’mod partikolari minn perijodu minimu ta’ mistrieħ ta’ kuljum ta’ ħdax‑il siegħa konsekuttiva matul kull perijodu ta’ 24 siegħa (Artikolu 3), b’waqfien għal xogħol ta’ kuljum li jaqbeż is-sitt sigħat (Artikolu 4), perijodu minimu ta’ mistrieħ kull ġimgħa ta’ 24 siegħa mingħajr interruzzjoni matul kull perijodu ta’ sebat ijiem, li miegħu jiżdiedu l-ħdax‑il siegħa ta’ mistrieħ ta’ kuljum (Artikolu 5), b’ħin massimu ta’ xogħol fil-ġimgħa ta’ 48 siegħa, inkluża s-sahra (Artikolu 6), kif ukoll leave annwali mħallas ta’ mill-inqas erbgħa ġimgħat (Artikolu 7). Id-direttiva msemmija fiha wkoll regoli dwar it-tul u l-kundizzjonijiet tax-xogħol billejl u bix-xift kif ukoll ir-ritmu tax-xogħol ( 10 ).

25.

L-għan ewlieni ta’ dawn ir-“regoli” huwa l-protezzjoni tas-sigurtà u s-saħħa tal-ħaddiema ( 11 ). Huma għandhom l-għan, b’mod partikolari, li jiggarantixxu li l-ħaddiema jkollhom mistrieħ biżżejjed sabiex jirkupraw mill-għeja kkawżata minn xogħolhom. Huma għalhekk intiżi sabiex jiġi evitat ir-riskju li jweġġgħu lilhom innifishom jew lill-kollegi tagħhom jew nies oħra b’mod involontarju, minħabba din l-għeja u, iktar ġeneralment, jikkontribwixxu biex ma jitħalliex li dan ix-xogħol jagħmel ħsara lil saħħithom, fuq medda qasira jew twila ta’ żmien ( 12 ). Id-Direttiva 2003/88 tikkonkretizza, f’dan kollu, il-prinċipji ġenerali stabbiliti mid-Direttiva 89/391, li tikkostitwixxi d-“direttiva qafas” fi kwistjonijiet ta’ saħħa u sigurtà fuq ix-xogħol. Barra minn hekk, ir-regoli tad-Direttiva 2003/88 għandhom it-tendenza li jirriżervaw għall-ħaddiema perijodu ta’ rilassament kif ukoll divertiment u b’hekk jiżguraw ċertu bilanċ bejn il-ħajja professjonali u privata ( 13 ).

26.

Korrelattivament, dawn ir-“regoli” jpoġġu restrizzjonijiet ekonomiċi u prattiċi fuq persuni li jimpjegaw, inklużi l-Istati Membri, meta jaġixxu f’dik il-kapaċità. B’mod partikolari, il-funzjonament ta’ servizzi pubbliċi essenzjali, li l-għan tagħhom huwa li jissodisfaw l-interess ġenerali u suġġett, bħala tali, għal imperattiv ta’ kontinwità, isir iktar kumpless. Fil-fatt, din il-kontinwità tiddependi fuq id-disponibbiltà ta’ dawn is-servizzi minn numru suffiċjenti ta’ persunal attiv, b’mod li jkun hemm, mal-ewwel daqqa ta’ għajn, tensjoni bejn l-għoti strett lill-ħaddiema kkonċernati tad-drittijiet għal-limitazzjoni tal-ħin tax-xogħol u għall-mistrieħ previsti mid-Direttiva 2003/88 u l-funzjonament ta’ dawn is-servizzi.

27.

Din it-tensjoni hija partikolarment prevalenti f’din il-kawża, li għandha bħala sfond il-funzjonament tal-forzi armati tal-Istati Membri, jiġifieri istituzzjonijiet sovrani ta’ importanza partikolari ħafna.

28.

F’dan ir-rigward, kif indikaw il-Gvern Sloven, dak Spanjol u dak Franċiż, għalkemm il-portata tal-missjonijiet fdati lilhom tista’ tvarja minn Stat Membru għal ieħor, il-forzi armati jikkostitwixxu, b’mod ġenerali, ħolqa essenzjali fil-politiki tad-difiża ta’ dawn l-Istati. Il-missjoni primarja tagħhom hija li jiggarantixxu l-integrità tat-territorju tagħhom kif ukoll il-protezzjoni tal-popolazzjoni tagħhom u l-istituzzjonijiet tagħhom kontra l-aggressjoni armata. Il-forzi armati jikkontribwixxu wkoll, b’mod ġenerali, għall-ġlieda kontra theddid ieħor li x’aktarx jipperikola s-sigurtà nazzjonali tagħhom. F’dan ir-rigward, il-missjonijiet tagħhom ħafna drabi huma li jiggarantixxu s-sigurtà tal-popolazzjoni u jipprovdu appoġġ lill-awtoritajiet ċivili meta r-riżorsi tagħhom ma jkunux biżżejjed, b’mod partikolari fil-każ ta’ diżastru naturali jew attakk ( 14 ). Il-forzi armati jiggarantixxu wkoll lill-Istati Membri l-eżerċizzju ħieles tas-sovranità tagħhom fil-livell internazzjonali. B’mod partikolari, jippermettulhom jassumu responsabbiltajiet fi kwistjonijiet ta’ sigurtà kollettiva, fil-qafas tal-organizzazzjonijiet internazzjonali li jappartjenu għalihom ( 15 ) u, fil-livell tal-Unjoni, fil-qafas tal-politika ta’ sigurtà u ta’ difiża komuni ( 16 ). F’dan il-kuntest, il-forzi armati tal-Istati Membri jipparteċipaw, fi gradi differenti, fil-promozzjoni u ż-żamma tal-paċi u s-sigurtà internazzjonali. Meħuda flimkien, il-forzi armati jirrappreżentaw l-aħħar mezz tal-Istati fid-difiża tas-sigurtà tagħhom u tal-interessi essenzjali tagħhom.

29.

Barra minn hekk, kif indikaw il-Gvern Sloven, dak Spanjol u dak Franċiż quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, filwaqt li storikament dawn il-forzi intervjenew prinċipalment fi “żmien ta’ gwerra” li jinvolvi l-Istat ikkonċernat, għall-kuntrarju fi “żmien ta’ paċi”, huwa ġeneralment aċċettat li din id-distinzjoni ma kinitx xierqa fil-kuntest ġeopolitiku attwali. Fil-fatt, għalkemm ma hemm l-ebda “gwerra”, fis-sens klassiku tat-terminu, fil-fruntieri immedjati tal-Istati Membri, l-iżvilupp tat-terroriżmu internazzjonali, il-multiplikazzjoni ta’ kunflitti lokali jew reġjonali ta’ intensitajiet differenti f’pajjiżi terzi, kultant qrib l-Ewropa, il-ħolqien tal-“gwerra ċibernetika” li saret possibbli permezz ta’ tibdil teknoloġiku kif ukoll fatturi oħra ta’ tensjoni jikkaratterizzaw instabbiltà dejjiema ta’ relazzjonijiet internazzjonali, li tirriżulta f’ħafna theddid, “ibridu” u dejjiemi għas-sigurtà tal-Istati Membri. Il-politika tagħhom ta’ difiża u, b’mod partikolari, tal-forzi armati tagħhom, għandha għalhekk ikollha rwol permanenti u tkopri wkoll iż-“żminijiet ta’ paċi” tradizzjonali ( 17 ).

30.

Hawnhekk ukoll, sabiex ikunu jistgħu jaqdu r-rwol tagħhom kontinwament u b’mod effettiv, il-forzi armati tal-Istati Membri għandu jkollhom ir-riżorsi umani meħtieġa. F’dan il-kuntest, il-kwistjoni tal-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol tas-suldati hija partikolarment delikata u l-approċċi f’dan il-qasam ivarjaw fl-Istati Membri ( 18 ).

31.

Essenzjalment, uħud mill-Istati Membri, inklużi l-Ġermanja ( 19 ), il-Lussemburgu ( 20 ) kif ukoll is-Slovenja ( 21 ), jipprovdu għal ħin tax-xogħol ta’ kuljum u fil-ġimgħa għas-suldati fil-leġiżlazzjoni tagħhom, kif inhu l-każ għall-membri oħra pubbliċi u impjegati pajżana, li tirriżerva, madankollu, fid-dawl tan-natura speċifika tal-forzi armati, derogi għal uħud mill-attivitajiet militari tagħhom, sabiex jiġi żgurat it-tħaddim tajjeb tagħhom. Stati Membri oħra, fosthom Spanja ( 22 ) u l-Italja ( 23 ), jipprovdu tali regoli dwar il-ħin tax-xogħol, filwaqt li jissuġġettaw lis-suldati għal ħtieġa ta’ disponibbiltà permanenti, li jiġġustifikaw li l-bżonnijiet tas-servizz jiġu qabel l-osservanza ta’ dawn ir-regoli, f’ċerti ċirkustanzi. Fl-aħħar nett, għall-aħħar kategorija ta’ Stati Membri, inklużi Franza u Ċipru, dawn ma jipprevedu l-ebda limiti tal-ħin tax-xogħol tas-suldati fil-leġiżlazzjoni tagħhom, billi dawn l-Istati Membri għandhom b’mod partikolari kunċett estiż tar-rekwiżit għad-disponibbiltà tas-suldati tagħhom, li jipprekludi, min-natura tiegħu, kwalunkwe limitu ta’ dan il-ħin.

32.

B’mod iktar speċifiku, għall-Gvern Franċiż, il-kontinwità u l-effettività tal-forzi armati jeħtieġu mod ta’ organizzazzjoni inkompatibbli ma’ sistema bħal dik prevista mid-Direttiva 2003/88, ibbażata fuq għadd individwali tal-ħin tax-xogħol kif ukoll ta’ mistrieħ ta’ kuljum u ta’ kull ġimgħa obbligatorji. It-twettiq xieraq tal-missjonijiet fdati lilhom ikun jeħtieġ l-istabbiliment ta’ qafas speċifiku għall-organizzazzjoni tal-ħin tas-servizz tas-suldati, bi flessibbiltà suffiċjenti sabiex tirrikonċilja, minn naħa, is-saħħa u s-sigurtà ta’ dawn tal-aħħar u, min-naħa l-oħra, l-imperattivi operattivi, li għandhom prijorità assoluta. Għalhekk għandu jkun f’idejn il-kmandanti li jiddeċiedu dwar il-ħinijiet tax-xogħol, il-perijodi ta’ mistrieħ u l-leave (jew, b’mod iktar preċiż, il-“permessi”) tas-suldati skont dawn l-imperattivi, filwaqt li jkunu żgurati, kemm jista’ jkun, il-benesseri u s-sigurtà tat-truppi.

33.

Barra minn hekk, kif jenfasizza l-Gvern Franċiż, b’mod partikolari fi Franza, ir-rekwiżit tad-disponibbiltà permanenti imposta fuq is-suldati (iktar ’il quddiem il-“prinċipju ta’ disponibbiltà”), li jirrifletti l-impenn tas-suldati li jservu “f’kull ħin u f’kull post”, mhux biss jitqies bħala element essenzjali għas-suċċess tal-missjonijiet tal-forzi armati, iżda wkoll bħala indikatur ta’ identità, li jiddistingwi lil dawn is-suldati mill-pajżana. Ir-restrizzjonijiet marbuta ma’ dan l-impenn permanenti jagħtu lok għal kontropartijiet, bħal numru għoli ta’ leave kif ukoll sistema ta’ rtirar kmieni iktar ġeneruża minn dak ta’ ħaddiema oħra. Ta’ spiss jitqies li l-applikazzjoni għas-suldati tar-regoli fid-Direttiva 2003/88 tista’ tpoġġi fid-dubju dan il-prinċipju ta’ disponibbiltà u, f’dan, tipparteċipa f’ċerta “banalizzazzjoni” tax-xogħol militari, billi tqarrbu lejn xogħol tal-impjegati pajżana u b’hekk tħassar is-singularità tiegħu ( 24 ).

34.

Qabel ma neżamina d-domandi magħmula mill-qorti tar-rinviju f’dan il-kuntest delikat (taqsimiet B u Ċ), għandi nikkunsidra, fil-qosor, l-ammissibbiltà tagħhom (taqsima A).

35.

Infakkar li t-talba mressqa minn B.K. kontra r-Repubblika tas-Slovenja (Ministeru għad-Difiża) għandha l-għan sabiex jitħallas, bħala sahra, tas-sigħat stand-by maħduma minnu fil-qafas tal-attività ta’ għassa li wettaq matul is-servizz tiegħu. Issa, kif indikajt fil-punt 25 ta’ dawn il-konklużjonijiet, ir-regoli tad-Direttiva 2003/88 huma maħsuba sabiex jipproteġu s-saħħa u s-sigurtà tal-ħaddiema. Din id-direttiva għalhekk, bħala prinċipju ( 25 ), ma tirregolax tali kwistjoni patrimonjali ( 26 ).

36.

Madankollu, ma jirriżultax li d-domandi preliminari preżenti huma inammissibbli. Fil-fatt, il-qorti tar-rinviju tikkunsidra li, sabiex tiddetermina r-remunerazzjoni li kellha titħallas lil B.K. għas-sigħat maħduma fil-qafas ta’ din l-attività ta’ għassa u, b’hekk, sabiex tiddeċiedi dwar it-tilwima pendenti quddiemha, hija kellha tkun taf jekk dawn is-sigħat jikkostitwixxux, fl-intier tagħhom, “ħin tax-xogħol” fis-sens tal-punt 1 tal-Artikolu 2 tad-Direttiva 2003/88. Ovvjament, dik il-qorti tqis li l-kwistjoni tal-applikazzjoni ta’ din id-direttiva għas-suldati u dik tal-klassifikazzjoni, fis-sens ta’ din id-direttiva, tal-ħin mgħoddi minnhom bħala għassa għandhom natura preliminari fir-rigward tal-kwistjoni tal-eżistenza tad-dritt għar-remunerazzjoni addizzjonali mitluba minn B.K. F’dawn iċ-ċirkustanzi, hemm rabta ċara bejn id-domandi magħmula u l-kawża prinċipali ( 27 ).

37.

Permezz tal-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk id-Direttiva 2003/88 hijiex applikabbli għal “ħaddiema li jaħdmu fil-qasam tad-difiża” u “għas-suldati”. Kif qiegħed nifhimha jien, l-ewwel kategorija tinkludi t-tieni, filwaqt li tinkludi wkoll persunal pajżan impjegat mill-Ministeru għad-Difiża Sloven ( 28 ). Madankollu, din il-kwistjoni hija direttament rilevanti għall-kawża prinċipali biss fir-rigward tas-suldati. Huwa għalhekk xieraq li l-analiżi tkun iffokata fuq din il-kategorija ta’ persuni. Barra minn hekk, jekk d-domanda msemmija tiffoka fuq l-attività ta’ għassa ta’ installazzjonijiet militari, imwettqa “fi żmien ta’ paċi”, huwa meħtieġ li nistaqsu, l-ewwel nett, jekk din id-direttiva tapplikax, b’mod ġenerali, għas-suldati, qabel ma jiġi eżaminat imbagħad, u jekk ikun meħtieġ, jekk l-attività msemmija hijiex speċifikament eskluża.

38.

Kif indikajt fl-introduzzjoni għal dawn il-konklużjonijiet, jiena tal-fehma li d-Direttiva 2003/88 hija tabilħaqq applikabbli, bħala prinċipju, għas-suldati. Fil-fatt, il-miżuri nazzjonali relatati mal-organizzazzjoni tal-forzi armati tal-Istati Membri ma humiex kompletament esklużi mill-kamp ta’applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni (taqsima 1). Barra minn hekk, is-suldati huma “ħaddiema” fis-sens ta’ din id-direttiva (taqsima 2) u l-forzi armati huma parti mis-setturi ta’ attivitajiet li hija tkopri (taqsima 3). Madankollu, is-suldati ma jibbenefikawx mir-regoli tal-imsemmija direttiva meta jipparteċipaw f’ċerti “attivitajiet speċifiċi” ta’ dawn il-forzi armati (taqsima 4), li bħala prinċipju ma jinkludux attività bħal dik ta’ għassa tal-installazzjonijiet militari (taqsima 5).

39.

Waqt is-seduta, il-Gvern Spanjol u dak Franċiż sostnew li r-regoli dwar l-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol tas-suldati jirriflettu l-għażliet ta’ organizzazzjoni militari, magħmula minn kull Stat Membru bil-għan li tiġi żgurata d-difiża tat-territorju tiegħu u l-interessi essenzjali tiegħu. Dawn il-miżuri għalhekk ikunu kompletament esklużi mid-dritt tal-Unjoni, skont l-Artikolu 4(2) TUE ( 29 ).

40.

Fil-fehma tiegħi, dan ma huwiex il-każ, għar-raġunijiet li ġejjin.

41.

Fl-ewwel lok, ma huwiex ikkontestat li l-organizzazzjoni tal-forzi armati tal-Istati Membri taffettwa s-“sigurtà nazzjonali” tagħhom, fis-sens tal-Artikolu 4(2) TUE. Dawn il-forzi jikkostitwixxu, fil-qafas tal-politiki ta’ difiża li jimplimentaw, wieħed mill-komponenti li jiggarantixxu din is-“sigurtà” ( 30 ). Issa, kif din id-dispożizzjoni tagħmilha ċara, is-sigurtà nazzjonali tibqa’ r-responsabbiltà unika ta’ kull Stat Membru. Din il-kjarifika tenfasizza li, fil-preżent, l-ebda kompetenza ma ġiet attribwita lill-Unjoni fi kwistjonijiet, b’mod partikolari, tad-difiża ( 31 ). Għaldaqstant, huwa għal kull Stat Membru, skont il-kompetenza esklużiva li għandu f’dan ir-rigward, li għandu jadotta l-miżuri xierqa sabiex jiżgura s-sigurtà nazzjonali tiegħu u, f’dan il-kuntest, li jieħu miżuri relatati mal-organizzazzjoni tal-forzi armati tiegħu.

42.

Madankollu, miżuri bħal dawn ma humiex kompletament esklużi mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni. Fil-fatt, skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, is-“sempliċi fatt li miżura nazzjonali ttieħdet għall-finijiet tal-protezzjoni tas-sigurtà tal-Istat nazzjonali ma jistax jimplika l-inapplikabbiltà tad-dritt tal‑Unjoni u jeżenta lill-Istati Membri milli jirrispettaw dan id-dritt” ( 32 ).

43.

Għalhekk, id-dritt tal-Unjoni, u b’mod partikolari l-istrumenti tad-dritt sekondarju li jimplimentaw politiki li għalihom l-Unjoni għandha kompetenza – fi kwistjonijiet soċjali, ugwaljanza fit-trattament, eċċ. – japplikaw, fil-kundizzjonijiet li jiddefinixxu, a priori wkoll għal miżuri nazzjonali li għandhom x’jaqsmu mal-organizzazzjoni tal-forzi armati u jistgħu, bħala tali, jistabbilixxu ċerti limiti li għandhom jiġu osservati mill-Istati Membri meta jeżerċitaw il-kompetenza tagħhom fil-kwistjoni ( 33 ).

44.

Kuntrarjament għal dak li jissuġġerixxi l-Gvern Franċiż, is-sentenza Dory ( 34 ) ma tikkontestax din l-interpretazzjoni. Fil-fatt, ma jistax jiġi dedott minn din is-sentenza li l-miżuri nazzjonali relatati mal-organizzazzjoni tal-forzi armati jaqgħu kompletament barra d-dritt tal-Unjoni.

45.

Infakkar li l-kawża li wasslet għal dik is-sentenza kienet tirrigwarda r-regolamenti Ġermaniżi dwar is-servizz militari obbligatorju, irriżervat għall-irġiel. Sabiex jiġi eżentat minnu, A. Dory sostna li dawn ir-regolamenti ddiskriminaw fuq il-bażi tas-sess fl-aċċess għall-impjieg u t-taħriġ vokazzjonali, bi ksur tad-Direttiva 76/207. Fil-fatt, fil-fehma tiegħu, it-tlestija tas-servizz militari rriżultat f’dewmien f’dan l-aċċess għall-irġiel – dewmien li ma kinux jgħaddu minnu n-nisa, peress li kienu eżentati minn dan is-servizz. Il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet, essenzjalment, li d-dritt tal-Unjoni ma jipprekludix Stat Membru milli jirriżerva s-servizz militari obbligatorju għall-irġiel. Issa, ir-raġunijiet għal din is-sentenza, moqrija fid-dawl tal-konklużjonijiet tal-Avukat Ġenerali Stix-Hackl ( 35 ), jirriflettu l-ispjegazzjonijiet mogħtija fil-punti 41 sa 43 ta’ dawn il-konklużjonijiet. Minn naħa waħda, id-deċiżjoni tar-Repubblika Federali tal-Ġermanja li tibbaża s-saħħa tal-forzi armati tagħha fuq servizz militari obbligatorju ma kinitx, bħala tali, irregolata mid-dritt tal-Unjoni – din kienet għażla pura ta’ organizzazzjoni militari, li taqa’ taħt il-kompetenza esklużiva ta’ kull Stat Membru ( 36 ). Min-naħa l-oħra, l-ebda obbligu taħt id-dritt tal-Unjoni ma impona limiti fuq l-eżerċizzju ta’ din il-kompetenza f’dan il-każ. Fil-fatt, ir-rabta bejn ir-regolamenti nazzjonali relatati ma’ dan is-servizz u l-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni bbażata fuq is-sess prevista fid-Direttiva 76/207 kienet remota wisq sabiex din tal-aħħar tkun applikabbli billi dan ir-regolament ikollu l-iktar effetti indiretti fuq l-aċċess għal impjieg jew taħriġ vokazzjonali fil-Ġermanja ( 37 ).

46.

Fit-tieni lok, huwa wkoll innegabbli li l-forzi armati jaqgħu taħt, kif sostna l-Gvern Franċiż, “l-funzjonijiet Statali essenzjali tagħhom […] li jassiguraw l-integrità territorjali […] u l-protezzjoni tas-sigurtà nazzjonali” fis-sens tal-Artikolu 4(2) TUE. Madankollu, skont din id-dispożizzjoni, l-Unjoni għandha “tirrispetta” dawn il-funzjonijiet essenzjali tal-istat ( 38 ).

47.

Madankollu, dan ma jfissirx, hawnhekk ukoll, li l-miżuri meħuda mill-Istati Membri għall-organizzazzjoni tal-forzi armati tagħhom jaqgħu kompletament barra mid-dritt tal-Unjoni. Fil-fatt, ir-“rispett” dovut mill-Unjoni għall-“funzjonijiet Statali essenzjali tagħhom” ma jillimitax il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dan id-dritt, iżda għandu jitqies kif xieraq, b’mod partikolari matul l-adozzjoni ( 39 ) u l-interpretazzjoni ta’ strumenti tad-dritt sekondarju, bħad-Direttiva 2003/88, peress li l-applikazzjoni ta’ dawn l-istrumenti ma għandhiex, skont l-Artikolu 4(2) imsemmi, tipprevjeni l-funzjonament tajjeb ta’ dawn il-“funzjonijiet […] essenzjali” ( 40 ).

48.

Fil-qosor, kif sostnew il-Gvern Ġermaniż u l-Kummissjoni, id-dritt tal-Unjoni jista’ japplika għall-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol tas-suldati, anki jekk din il-kwistjoni tikkonċerna l-organizzazzjoni tal-forzi armati u, b’dan, s-“sigurtà nazzjonali” kif ukoll il-“funzjonijiet Statali essenzjali”, fis-sens tal-istess Artikolu 4(2). Min-naħa l-oħra, dan id-dritt ma jistax jiġi interpretat jew applikat b’mod li jikkomprometti l-funzjonament xieraq tal-forzi armati, idea li sejjer niżviluppa fit-taqsimiet li ġejjin.

49.

Infakkar, li r-regoli tad-Direttiva 2003/88 huma maħsuba sabiex jibbenefikaw, kif din tindika f’diversi okkażjonijiet ( 41 ), lill-“ħaddiema”. Fil-fehma tiegħi, is-suldati professjonali bħal B. K. bla dubju jappartjenu għal din il-kategorija ( 42 ).

50.

Fil-fatt, skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-kunċett ta’ “ħaddiem”, fis-sens tad-Direttiva 2003/88, huwa kunċett indipendenti tad-dritt tal-Unjoni, iddefinit skont kriterji oġġettivi li jikkaratterizzaw ir-relazzjoni ta’ xogħol fid-dawl tad-drittijiet u d-dmirijiet tal-persuni kkonċernati. F’dan ir-rigward, il-karatteristika essenzjali tar-relazzjoni ta’ xogħol hija l-fatt li persuna twettaq, għal ċertu żmien, favur u taħt id-direzzjoni ta’ persuna oħra, servizzi li bihom tirċievi remunerazzjoni ( 43 ).

51.

Madankollu, suldati professjonali jwettqu, għal ċertu perijodu ta’ żmien, diversi servizzi li bihom jirċievu remunerazzjoni – b’mod partikolari s-salarju tagħhom. Barra minn hekk, is-suldati huma marbutin b’rekwiżit imperattiv ta’ dixxiplina, li jinvolvi, b’mod partikolari, l-ubbidjenza għal regoli ta’ kondotta, regolamenti militari u ordnijiet ta’ superjuri ġerarkiċi ( 44 ) – jiġifieri manifestazzjoni estrema tar-rabta ta’ subordinazzjoni li tikkaratterizza kull relazzjoni ta’ xogħol.

52.

Nippreċiża li s-suldati professjonali huma “ħaddiema” fis-sens tad-Direttiva 2003/88, irrispettivament minn jekk, fl-Istati Membri rispettivi tagħhom, humiex marbutin mal-forzi armati b’kuntratt jew għandhomx l-istatus ta’ impjegati pajżana ( 45 ). Anki meta s-suldati jkollhom status sui generis fid-dritt nazzjonali ( 46 ), għandhom jiġu kkunsidrati bħala tali għall-finijiet ta’ din id-direttiva ( 47 ).

53.

Kif jirriżulta mill-Artikolu 1(3) tad-Direttiva 2003/88, il-kamp ta’ applikazzjoni materjali ta’ din id-direttiva huwa ddefinit, fil-parti l-kbira, b’riferiment għall-Artikolu 2 tad-Direttiva 89/391, li jiddeskrivi dak tal-aħħar direttiva. Dawn iż-żewġ strumenti għalhekk għandhom, bħala prinċipju, l-istess kamp ta’ applikazzjoni ( 48 ), ħlief li d-Direttiva 2003/88 ma tkoprix, għall-kuntrarju tad-Direttiva 89/391, “baħħara”, li huma speċifikament is-suġġett tad-Direttiva 1999/63. Issa, din l-eċċezzjoni hija irrilevanti għall-każ preżenti ( 49 ). Minn dan isegwi li, sabiex jiġi ddeterminat jekk id-Direttiva 2003/88 tapplikax għas-suldati, għandu jiġi eżaminat jekk dawn tal-aħħar jaqgħux taħt id-Direttiva 89/391.

54.

Skont l-Artikolu 2(1) id-Direttiva 89/391 tapplika “għas-setturi ta’ attività kollha, kemm pubbliċi u kemm privati”, fosthom hemm l-“attivitajiet ta’ servizz”.

55.

F’dan il-każ, il-forzi armati tal-Istati Membri għandhom tali “attività”, peress li jipprovdu servizz pubbliku – dak tad-difiża ( 50 ). Dawn il-forzi għalhekk jaqgħu taħt is-“setturi ta’ attività […] pubbliċi” msemmija f’dan l-Artikolu 2(1).

56.

Madankollu, l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391 jipprovdi għal eċċezzjoni għall-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva. Skont din id-dispożizzjoni, din id-direttiva ma hijiex applikabbli “fejn karatteristiċi partikolari għal ċerti attivitajiet ta’ servizzi pubbliċi speċifiċi, bħall-forzi armati jew il-pulizija, jew għal ċerti attivitajiet speċifiċi fis-servizzi tal-protezzjoni ċivili, b’mod inevitabbli jmorru kontra tagħha”. It-tieni subparagrafu ta’ dan il-paragrafu madankollu jispeċifika li, f’dan il-każ, is-sigurtà u s-saħħa tal-ħaddiema għandhom jiġu żgurati, kemm jista’ jkun, filwaqt li jitqiesu l-għanijiet tal-istess direttiva.

57.

Il-Gvern Sloven ( 51 ), dak Spanjol u dak Franċiż isostnu li din l-eċċezzjoni, li hija inkorporata b’riferiment għad-Direttiva 2003/88, tippermetti lill-Istati Membri jeskludu b’mod permanenti l-membri kollha tal-forzi armati tagħhom mill-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din l-aħħar direttiva ( 52 ).

58.

Min-naħa tiegħi, inqis, bħall-Gvern Ġermaniż u l-Kummissjoni, li l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391 ma jawtorizzax lill-Istati Membri jeskludu, kompletament u b’mod permanenti, lis-suldati kollha mill-benefiċċju tar-regoli ta’ din id-direttiva jew dawk tad-Direttiva 2003/88 (taqsima a). Dan joħroġ, fil-fehma tiegħi, mill-kliem u l-għan segwit minn din id-dispożizzjoni, ikkunsidrati fid-dawl tal-kuntest li fih tidħol, kif ukoll mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, li tipprovdi indikazzjonijiet utli.

59.

Fl-ewwel lok, it-termini tal-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391 jirreferu, infakkarkom, mhux għas-suldati jew għall-forzi armati bħala tali, imma għal “ċerti attivitajiet ta’ servizzi pubbliċi speċifiċi” ta’ dawn il-forzi ( 53 ). Il-kriterju użat mil-leġiżlatur tal-Unjoni f’din id-dispożizzjoni għalhekk ma huwiex ibbażat fuq is-sħubija tas-suldati fis-“settur ta’ attività” ikkostitwit minn dawk il-forzi, meqjus kollu kemm hu. Id-dispożizzjoni msemmija ma tkoprix ukoll l-“attività” tal-forzi armati, meħuda kollha kemm hija – fis-sens tas-servizz pubbliku tad-difiża ( 54 ). Dan it-terminu jindika, b’mod iktar preċiż, “kompiti”, jew aħjar “missjonijiet” imwettqa mis-suldati fil-qafas tal-funzjonijiet tagħhom. Barra minn hekk, mhux il-missjonijiet kollha mwettqa mis-suldati huma koperti, iżda biss “ċerti” missjonijiet “speċifiċi”. ( 55 ).

60.

Fit-tieni lok, infakkar li l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391 jippermetti li ssir deroga, b’mod ġenerali, mir-regoli ta’ din id-direttiva u, b’estensjoni, minn dawk tad-Direttiva 2003/88 meta l-“karatteristiċi partikolari” għall-attivitajiet inkwistjoni, inklużi wħud minn dawk mwettqa mis-suldati, “b’mod inevitabbli” jipprekludu l-applikazzjoni ta’ dawn ir-regoli – jew, fi kliem ieħor, meta dawn l-attivitajiet ma jkunux jistgħu jitwettqu b’mod korrett kieku r-regoli msemmija kellhom japplikaw.

61.

Kif diġà rrilevat il-Qorti tal-Ġustizzja, din id-dispożizzjoni hija għalhekk maħsuba sabiex tqis ir-rekwiżiti ta’ ċerti missjonijiet ta’ interess ġenerali li jaqgħu taħt il-“funzjonijiet Statali essenzjali” ( 56 ) kif previst fl-Artikolu 4(2) TEU, inklużi ċerti missjonijiet mwettqa mis-suldati. Ovvjament, l-intenzjoni tal-leġiżlatur tal-Unjoni kienet li tiżgura li d-Direttiva 89/391 ma timponix qafas li jimpedixxi t-twettiq b’suċċess ta’ dawn il-missjonijiet ( 57 ). Kif isostni l-Gvern Franċiż, l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) ta’ din id-direttiva b’hekk jiżgura li l-Unjoni “tirrispetta” dawn il-“funzjonijiet […] essenzjali” li minnhom jagħmlu parti l-forzi armati ( 58 ), u għalhekk għandu jiġi interpretat fid-dawl tal-Artikolu 4(2) imsemmi.

62.

Madankollu, fit-tielet lok, ma għandniex ninsew l-importanza tad-drittijiet individwali li minnhom l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391 jippermetti derogi. F’dan ir-rigward, il-prinċipji ġenerali u r-rekwiżiti fi kwistjonijiet ta’ saħħa u s-sigurtà fuq ix-xogħol previsti fid-Direttivi 89/391 u 2003/88 huma maħsuba sabiex jikkostitwixxu garanziji minimi li minnhom jibbenefikaw “il-ħaddiema kollha”, għall-fatt sempliċi ta’ dan l-istatus, irrispettivament mis-settur ta’ attività li fih jaqdi il-funzjonijiet tiegħu ( 59 ). Għalhekk, il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dawn id-direttivi huwa ddefinit apposta b’mod partikolarment wiesa’. Dan il-kamp ta’ applikazzjoni wiesa’ huwa, barra minn hekk, konformi mal-kompetenzi mogħtija lill-Unjoni ( 60 ). It-titjib tal-kundizzjonijiet tal-ħajja u tax-xogħol u li matul dan il-proċess isiru ekwivalenti huwa saħansitra għan ta’ din tal-aħħar ( 61 ). Konsegwentement, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet repetutament li, b’mod partikolari, ir-rekwiżiti tad-Direttiva 2003/88, f’termini ta’ tul massimu ta’ xogħol u ħin minimu ta’ mistrieħ jew saħansitra leave annwali mħallas, “jikkostitwixxu regoli tad-dritt soċjali tal-Unjoni li għandhom importanza partikolari” ( 62 ). Barra minn hekk, is-saħħa u s-sigurtà fuq il-post tax-xogħol, id-dritt għal kundizzjonijiet tax-xogħol ġusti, id-dritt għal limitazzjoni raġonevoli tal-ħin tax-xogħol jew id-dritt għall-mistrieħ huma elevati għal-livell tad-drittijiet fundamentali f’diversi strumenti internazzjonali ( 63 ) u, fil-livell tad-dritt tal-Unjoni, fil-Karta Komunitarja tad-Drittijiet Soċjali Fundamentali tal-Ħaddiema tal-1989 ( 64 ) kif ukoll fl-Artikolu 31 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea – li japplikaw, għal darba oħra, għal “ħaddiema” b’mod ġenerali, inklużi s-suldati ( 65 ).

63.

F’dan il-kuntest, l-eċċezzjoni prevista fl-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391 għandha, kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja, tiġi interpretata li tillimita l-kamp ta’ applikazzjoni tagħha għal dak li huwa “strettament meħtieġ sabiex jitħarsu l-interessi li hija tippermetti lill-Istati Membri jipproteġu” ( 66 ).

64.

Hekk kif sostna l-Gvern Franċiż, huwa minnu li l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391, moqri fid-dawl tal-Artikolu 4(2) TUE, iħalli, fil-fehma tiegħi, lil kull Stat Membru marġni ta’ diskrezzjoni sabiex jiddetermina dak li jħoss, fil-kuntest nazzjonali tiegħu, li huwa “strettament meħtieġ” għat-twettiq tal-missjonijiet fdati lill-forzi armati u, għalhekk, għall-protezzjoni tas-sigurtà nazzjonali u l-funzjonament xieraq tal-“funzjonijiet essenzjali” tagħhom ( 67 ).

65.

Fil-fatt, kif fakkru l-Gvern Sloven, dak Ġermaniż u dak Franċiż, l-Istati Membri għandhom kunċetti differenti għall-forzi armati tagħhom, li jistgħu jiġu spjegati għal raġunijiet storiċi ( 68 ), il-konfigurazzjoni ġeografika tagħhom u, b’mod iktar ġenerali, tat-theddid speċifiku li kull wieħed minnhom jaffaċċja. Barra minn hekk, xi wħud daħlu f’impenji internazzjonali iktar vinkolanti, u jeħtiġuhom jassumu responsabbiltajiet partikolari għaż-żamma tal-paċi u s-sigurtà internazzjonali u b’hekk jilħqu standards ogħla ta’ kapaċitajiet militari ( 69 ). Dawn id-differenzi huma neċessarjament riflessi, sa ċertu punt, fuq l-organizzazzjoni tal-forzi armati u fuq il-kundizzjoni militari f’kull Stat Membru.

66.

Madankollu, l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391, anki moqri fid-dawl tal-Artikolu 4(2) TUE, ma jistax jagħti lill-Istati Membri s-setgħa li jidderogaw mir-regoli ta’ din id-direttiva jew ta’ dawk tad-Direttiva 2003/88 bl-invokazzjoni unika tal-interessi tas-sigurtà nazzjonali tagħhom. Fil-fehma tiegħi, Stat Membru li jitlob l-benefiċċju ta’ din l-eċċezzjoni għandu juri li huwa “strettament meħtieġ” li jużaha. Għalhekk, għandu jistabbilixxi li l-ħtieġa li jiġu protetti dawn l-interessi ma setgħetx tinkiseb billi jiġu applikati għas-suldati tiegħu r-regoli previsti minn waħda u/jew l-oħra minn dawn id-direttivi ( 70 ).

67.

F’dan il-kuntest, il-Gvern tas-Slovenja, dak ta’ Spanja u dak ta’ Franza essenzjalment isostnu li l-missjonijiet kollha fdati lill-forzi armati, fid-dawl tar-rwol tal-aħħar mezz għas-sigurtà nazzjonali li dawn għandhom ( 71 ), għandhom jiġu eżerċitati fuq bażi kontinwa. B’mod partikolari, dawn tal-aħħar għandhom ikunu kapaċi f’kull ħin jirreaġixxu għal theddid għas-sigurtà nazzjonali. Is-suldati, għalhekk, għandhom ikun b’mod permanenti għad-dispożizzjoni tal-forzi armati, sabiex tkun iggarantita l-kapaċità tagħhom għal intervent immedjat. Barra minn hekk, kemm is-suċċess ta’ interventi bħal dawn kif ukoll il-ħtieġa li s-suldati nnifishom jitħarsu jfisser li huma jkunu debitament imgħallma u mħarrġa. Issa, dan ikun jeħtieġ deroga mir-regoli tad-Direttiva 2003/88 ( 72 ). Il-Gvern Franċiż iżid jgħid li r-rekwiżit tal-kontinwità huwa evidenti wkoll fil-kuntest ta’ missjonijiet ta’ prevenzjoni u antiċipazzjoni tat-theddid, billi s-suldati jiġu mmobilizzati, għallinqas f’ċerti Stati Membri, b’mod permanenti sabiex jiżguraw id-difiża tal-ajru u difiża tal-konfini tat-territorju nazzjonali, jew fil-qafas ta’ attivitajiet ta’ sorveljanza. Din il-kontinwità tkun iktar imperattiva fil-kuntest ġeopolitiku attwali ( 73 ).

68.

Fil-fehma tiegħi, ma jistax jiġi miċħud li l-forzi armati huma suġġetti għal ħtieġa partikolarment imperattiva ta’ kontinwità. Madankollu, il-kontinwità u l-grad ta’ disponibbiltà tal-ħaddiema li dan jimplika ma humiex uniċi għal dawn il-forzi. Fil-fatt, kull servizz pubbliku għandu jopera kontinwament u regolarment ( 74 ).

69.

Issa, għalkemm ir-rekwiżit għall-kontinwità tas-servizzi pubbliċi attivi, b’mod partikolari fl-oqsma tas-saħħa, tas-sigurtà u l-ordni pubbliku, jista’ jiġġustifika li persunal tagħhom ikun imċaħħad minn ċerti drittijiet li f’ċirkustanzi oħra huma rrikonoxxuti għall-ħaddiema, bħad-dritt tal-istrajk ( 75 ), il-Qorti tal-Ġustizzja repetutament iddeċidiet li dan ir-rekwiżit ma jipprekludix, bħala prinċipju, l-applikazzjoni tar-regoli tad-Direttivi 89/391 u 2003/88 għall-persunal ikkonċernat ( 76 ).

70.

Fil-fatt, għandu jitfakkar, fir-raba’ lok, li skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, anki jekk dawn is-servizzi għandhom jaffaċċjaw ġrajjiet li, min-natura tagħhom, ma humiex prevedibbli, l-attivitajiet li jagħtu lok għalihom f’kundizzjonijiet normali, u li barra minn hekk jissodisfaw il-missjoni li tkun ġiet assenjata lilhom, xorta waħda ma humiex inqas suxxettibbli li jiġu organizzati minn qabel, inkluż fir-rigward tal-prevenzjoni ta’ riskji għas-sigurtà u/jew is-saħħa kif ukoll il-ħinijiet tax-xogħol tal-persunal ( 77 ). Fi kliem ieħor, il-Qorti tal-Ġustizzja tqis li r-rekwiżit tal-kontinwità tal-funzjonament ta’ dawn is-servizzi jista’, bħala prinċipju, jiġi żgurat b’mod partikolari f’konformità mar-regoli tad-Direttivi 89/391 u 2003/88, b’mod partikolari, billi jiġu ppjanati l-attivitajiet u tiġi stabbilita r-rotazzjonijiet tal-persunal, u li r-restrizzjonijiet li dan l-ippjanar jinvolvi għal persuna li timpjega ikunu kkunsidrati ta’ inqas importanza fir-rigward tad-drittijiet għas-saħħa u s-sigurtà tal-ħaddiema kkonċernati ( 78 ).

71.

Konformement ma’ din il-ġurisprudenza, is-sitwazzjoni hija differenti meta dawn l-attivitajiet jitwettqu f’“ċirkustanzi straordinarji”, bħal diżastri naturali jew teknoloġiċi, attakki terroristiċi jew inċidenti kbar. F’dan il-każ, l-applikazzjoni tal-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391 għal servizzi attivi fil-qasam tas-saħħa, tas-sigurtà u tal-ordni pubbliku hija, għall-Qorti tal-Ġustizzja, iġġustifikata. Il-Qorti tal-Ġustizzja tirrikonoxxi li t-twettiq xieraq u, b’mod partikolari, il-kontinwità tal-missjonijiet tagħhom ikunu kompromessi jekk ir-regoli kollha stabbiliti fid-Direttivi 89/391 u 2003/88 ikollhom jiġu osservati. Tirrikonoxxi wkoll li dawn iċ-ċirkustanzi jistgħu jesponu lill-ħaddiema għal riskji mhux negliġibbli fir-rigward tas-sigurtà tagħhom u/jew saħħithom u li ma jkunx raġonevoli li jiġu imposti fuq il-persuna li timpjega, fir-rigward tal-ħaddiema involuti, prevenzjoni effettiva tar-riskji professjonali kif ukoll ippjanar tal-ħin tax-xogħol li jirrispetta dawn ir-regoli ( 79 ).

72.

Filwaqt li din il-ġurisprudenza għandha, fil-fehma tiegħi, tkun adattata fir-rigward tas-suldati, kif sejjer nispjega fil-punt 78 et seq. ta’ dawn il-konklużjonijiet, jirriżulta, madankollu, li l-uniku rekwiżit tal-kontinwità tal-funzjonament tal-forzi armati ma jurix il-ħtieġa li dawn is-suldati kollha jiġu esklużi b’mod permanenti mill-benefiċċju tar-regoli tad-Direttiva 2003/88 – jew ta’ dawk tad-Direttiva 89/391.

73.

Din l-interpretazzjoni ma titpoġġiex fid-dubju mis-sentenza Sindicatul Familia Constanţa et ( 80 ), li fiha l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li “ċerti attivitajiet partikolari tas-servizz pubbliku jkollhom, anki meta jiġu eżerċitati f’kundizzjonijiet normali, karatteristiċi li tant ikunu speċifiċi li n-natura tagħhom tipprekludi, b’mod inevitabbli, ippjanar tal-ħinijiet tax-xogħol li josserva r-rekwiżiti imposti mid-Direttiva 2003/88” ( 81 ).

74.

Fil-fatt, fil-fehma tiegħi, ma jistax jiġi dedott minn din is-sentenza li s-suldati kollha jistgħu jiġu esklużi b’mod permanenti mill-benefiċċju tar-regoli ta’ din id-direttiva. Ir-raġunament ta’ dik is-sentenza għandu jitqiegħed fil-kuntest tal-kawża li tat lok għaliha. Infakkar li, din kienet tirrigwarda l-funzjoni ta’ assistent matern, li tikkonsisti, għal tali assistent, li jilqa’ kontinwament u għal perijodu twil, fid-dar tiegħu u fil-familja tiegħu, minuri li kellu vulnerabbiltà partikolari. Il-Qorti tal-Ġustizzja rrilevat li jkun inkompatibbli mal-missjoni tal-assistenti materni li jagħtuhom, f’intervalli regolari, id-dritt li jisseparaw mill-minuri fdati magħhom wara numru determinat ta’ sigħat tax-xogħol jew matul ġranet ta’ mistrieħ ta’ kull ġimgħa jew ta’ kull sena. Ma kienx raġonevoli wkoll li titwaqqaf sistema ta’ rotazzjoni bejn assistenti materni, peress li sistema bħal din kienet tikkomprometti, b’mod partikolari, ir-rabta li teżisti bejn kull wieħed minnhom u l-minuri li huma inkarigati bihom ( 82 ).

75.

Fi ftit kliem, l-ipoteżi prevista f’dik l-istess sentenza hija dik, pjuttost speċifika, ta’ attività li tista’ titwettaq biss, bħala prinċipju, mill-istess ħaddiem partikolari. Din l-ipoteżi, għalhekk, ma tistax tiġi applikata għas-suldati kollha ta’ Stat Membru. Filwaqt li l-forzi armati, bħala kollettiv, għandhom jeżerċitaw l-attivitajiet tagħhom kontinwament, fiċ-ċirkustanzi kollha, għal kull suldat li jifformah ( 83 ).

76.

B’dan kollu li ngħad, kif sejjer nispjega fil-punti 86 et seq. ta’ dawn il-konklużjonijiet, uħud mill-attivitajiet imwettqa mis-suldati fil-fatt ma jestendux, min-natura tagħhom, għall-applikazzjoni tar-regoli tad-Direttiva 2003/88. Is-sentenza Sindicatul Familia Constanţa et ( 84 ) tista’ tiġġustifika wkoll li suldati speċifiċi jiġu esklużi, b’mod permanenti, mill-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva. Fil-fatt, essenzjalment, kif sostniet il-Kummissjoni waqt is-seduta, ċerti suldati jistgħu jwettqu funzjonijiet li jitolbu kwalifiki għoljin jew jeħtieġu approvazzjoni ta’ kunfidenzjalità għolja, li jfisser li jistgħu jiġu ssostitwiti biss b’diffikultà ( 85 ). Ma jistax jiġi eskluż li unitajiet élite, li pereżempju jifformaw parti mill-forzi speċjali tal-Istati Membri, huma l-uniċi li għandhom ċerti ħiliet u huma speċjalizzati ħafna f’ċerti tipi ta’ missjonijiet, b’mod li l-membri tagħhom, hawnhekk ukoll, diffiċilment ikunu jistgħu jiġu ssostitwiti ( 86 ).

77.

Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391 ma jippermettix lill-Istati Membri jeskludu s-suldati kollha fuq bażi permanenti, mir-regoli ta’ din id-direttiva jew dawk tad-Direttiva 2003/88 ( 87 ). Dawn iż-żewġ direttivi huma, bħala prinċipju, applikabbli wkoll għas-suldati ( 88 ). Huma esklużi biss ċerti “attivitajiet speċifiċi” mwettqa minn dawn tal-aħħar, li l-partikolaritajiet inerenti tagħhom jipprekludu b’mod vinkolanti l-applikazzjoni tar-regoli ta’ dawn iż-żewġ direttivi.

78.

Kif isostni l-Gvern Ġermaniż, għall-finijiet tal-applikazzjoni tal-imsemmija direttivi, għandha issir distinzjoni bejn l-attivitajiet varji mwettqa mis-suldati ( 89 ). F’dan ir-rigward, għalkemm, kif indikajt qabel, il-ġurisprudenza eżistenti tal-Qorti tal-Ġustizzja li tiddistingwi bejn “kundizzjonijiet normali” u “ċirkustanzi straordinarji”, għandha tiġi adatta f’dak li jirrigwardahom, din madankollu tipprovdi indikazzjonijiet utli.

79.

Nippreċiża mal-ewwel li din ma hijiex kwistjoni ta’ tqabbil bejn l-attivitajiet imwettqa mis-suldati fi “żmien ta’ paċi” ma’ dawk imwettqa minn dawn tal-aħħar fi “żmien ta’ gwerra”.

80.

Ċertament, fil-każ ta’ dikjarazzjoni ta’ gwerra minn Stat Membru jew ta’ tensjoni internazzjonali gravi li tikkostitwixxi theddida ta’ gwerra, dan l-Istat Membru huwa ovvjament intitolat f’“ċirkustanzi straordinarji” li jidderoga mid-Direttivi 89/391 u 2003/88. Madankollu, l-eċċezzjoni prevista fl-Artikolu 2(2) tal-ewwel direttiva ma tistax tkun limitata għal ipoteżi bħal din ( 90 ). F’dan ir-rigward, naqbel mal-gvernijiet li kienu rrappreżentati quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja meta jaffermaw li t-tqabbil bejn “żminijiet ta’ paċi” u “żminijiet ta’ gwerra” ma għadhiex deċiżiva għall-funzjonament tal-forzi armati fil-kuntest ġeopolitiku kurrenti ( 91 ).

81.

Fir-realtà, huwa xieraq, fil-fehma tiegħi, kif issuġġerit mill-Gvern Ġermaniż, li nisseparaw is-“servizz attwali”, li għalih huma applikabbli d-Direttivi 89/391 u 2003/88 (taqsima b), mill-“attivitajiet speċifiċi” reali tal-forzi armati, b’mod partikolari dawk imwettqa fil-kuntest ta’ operazzjonijiet militari u tħejjija operattiva, li huma esklużi (taqsima c). Bħala prinċipju, interpretazzjoni bħal din tippermetti, fil-fehma tiegħi, rikonċiljazzjoni bbilanċjata bejn, minn naħa, ir-rekwiżiti ta’ dawn iż-żewġ direttivi u, min-naħa l-oħra, is-salvagwardja tas-sigurtà nazzjonali tal-Istati Membri u l-funzjonament xieraq tal-“funzjonijiet Statali essenzjali” fis-sens tal-Artikolu 4(2) TUE (taqsima d). Madankollu, ma jistax jiġi eskluż li Stat Membru juri li r-restrizzjonijiet speċifiċi li għalihom huma suġġetti l-forzi armati tiegħu iktar jiġġustifikaw deroga mid-Direttiva 2003/88 (taqsima e).

82.

Kif sostna l-Gvern Ġermaniż, is-suldati huma meħtieġa jeżerċitaw, taħt “kundizzjonijiet normali”, fuq bażi ta’ kuljum, numru kbir ta’ attivitajiet, ħafna drabi identiċi għal, u li ma fihomx iktar “partikolarità inerenti” li jipprekludu b’mod vinkolanti l-applikazzjoni tar-regoli tad-Direttivi 89/391 u 2003/88 milli dawk effettwati mill-impjegati pajżana. Għalhekk għandhom jiġu ttrattati bl-istess mod fir-rigward ta’ dawn id-direttivi. Fil-fatt, xejn ma jiġġustifika li s-suldati huma esposti, iktar minn dawn l-impjegati pajżana, għal riskji għal saħħithom u għas-sigurtà tagħhom f’sitwazzjoni bħal din.

83.

F’dan ir-rigward, meta suldati jwettqu l-kompiti ordinarji tagħhom – kemm jekk jirrigwardaw manutenzjoni, amministrazzjoni, struzzjoni, jew hekk kif sejjer nelenka fil-punti 102 et seq. ta’ dawn il-konklużjonijiet, ta’ attivitajiet ta’ għassa, ta’ sorveljanza li jeħtieġu preżenza permanenti – fil-post tax-xogħol fejn huma s-soltu assenjati, dawn il-kompiti jistgħu jiġu organizzati minn qabel, inkluż fir-rigward tal-prevenzjoni ta’ riskji għas-sigurtà u/jew is-saħħa kif ukoll il-ħinijiet tax-xogħol tal-persunal. Barra minn hekk, ir-restrizzjonijiet relatati mad-disponibbiltà ta’ dan il-persunal sabiex tiġi żgurata l-kontinwità tas-servizz ma humiex, bħala prinċipju, kif isostni l-Gvern Ġermaniż, insuperabbli.

84.

F’dan il-każ, minn naħa, il-persuna li timpjega għandha tosserva l-prinċipji ġenerali stabbiliti mid-Direttiva 89/391 – il-prevenzjoni ta’ riskji professjonali, l-evalwazzjoni tar-riskji li ma jistgħux jiġu evitati, il-ġlieda kontra r-riskji fis-sors, l-adattament tax-xogħol għall-persunal militari, eċċ. ( 92 ).

85.

Min-naħa l-oħra, japplikaw ukoll ir-regoli stabbiliti fil-kwistjoni tal-ħin tax-xogħol previsti fid-Direttiva 2003/88. B’mod partikolari, għandu jkun iddeterminat ħin tax-xogħol ta’ kuljum u ta’ kull ġimgħa għas-suldati, li jikkonforma mal-limiti stabbiliti f’din id-direttiva. Madankollu, din tipprovdi għall-possibbiltajiet ta’ derogi speċifiċi li, kuntrarjament għal dak li jsostni l-Gvern Franċiż, huma rilevanti għas-“servizz attwali” tas-suldati. Qiegħed naħseb, b’mod partikolari, fl-Artikolu 17(3)(b) u (ċ) ta’ din id-direttiva, li jagħmilha possibbli li tidderoga minn diversi drittijiet previsti f’din l-istess direttiva ( 93 ), rispettivament għal “attivitajiet ta’ sigurtà u sorveljanza li jeħtieġu preżenza permanenti sabiex tkun protetta l-propjetà u persuni”, u għall-“attivitajiet li jinvolvu l-ħtieġa ta’ servizz jew produzzjoni kontinwa”. Il-fatt li s-suldati ma jissemmewx speċifikament f’din id-dispożizzjoni huwa irrilevanti f’dan ir-rigward, billi l-ħaddiema u l-attivitajiet elenkati jservu biss bħala eżempju ( 94 ). Dawn id-derogi jipprovdu flessibbiltà addizzjonali sabiex tiġi żgurata l-kontinwità tas-servizz ( 95 ), kif osservat il-Kummissjoni waqt is-seduta.

86.

Hemm, ovvjament, “attivitajiet speċifiċi” tal-forzi armati li l-“partikolaritajiet inerenti” tagħhom jipprekludu l-applikazzjoni tar-regoli previsti fid-Direttivi 89/391 u 2003/88. F’dan ir-rigward, il-forzi armati juru, kif sostnew il-gvernijiet li kienu rrappreżentati quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, “speċifiċità” innegabbli, b’mod partikolari meta mqabbla mas-servizzi tal-pulizija jew tal-persunal tat-tifi tan-nar, li l-Qorti tal-Ġustizzja ttrattat sa issa fil-ġurisprudenza tagħha, billi jikkostitwixxu l-parti sostanzjali mill-missjonijiet assenjati lill-forzi msemmija.

87.

Fil-fehma tiegħi, dawn l-“attivitajiet speċifiċi” jinkludu, fl-ewwel lok, l-attivitajiet imwettqa mill-forzi armati fil-kuntest ta’ operazzjonijiet militari. Fil-fatt, l-iskjerament ta’ dawn il-forzi f’operazzjonijiet bħal dawn huwa, ipotetikament, “straordinarju” ( 96 ). Barra minn hekk, għalkemm operazzjonijiet bħal dawn huma fil-qalba tas-servizz pubbliku pprovdut minn dawn il-forzi, huwa ovvju li, meta s-suldati jiġu skjerati, pereżempju f’pajjiż terz, bħala parti minn operazzjoni ta’ “ġestjoni ta’ kriżi”, l-attivitajiet tagħhom ma jkunux tali li jista’ jkun hemm prevenzjoni effettiva tar-riskji professjonali ( 97 ) jew għall-ippjanar tal-ħin tax-xogħol li jirrispettaw r-regoli tad-Direttivi 89/391 u 2003/88 ( 98 ). L-ewwel nett, kif sostna l-Gvern Ġermaniż, l-iżgurar tal-kontinwità tal-attivitajiet mwettqa matul tali operazzjonijiet huwa akkumpanjat minn restrizzjonijiet militari speċifiċi, il-kmand ikollu jorganizza din il-kontinwità billi jiddependi fuq riżorsi umani u materjali neċessarjament limitati. Dan jinvolvi l-kollaborazzjoni tal-unitajiet kollha skjerati u, kif enfasizza l-Gvern Franċiż, il-ġestjoni tal-ħin tista’ tkun kollettiva biss. Imbagħad, l-ippjanar tal-missjonijiet huwa partikolarment diffiċli billi dawn jiddependu fuq l-imġiba ta’ għadu eventwali jew ċirkustanzi oħra, partikolarment ambjentali jew ġeografiċi, li fuqhom il-persuna li timpjega għandu ftit jew xejn kontroll. Fl-aħħar nett, u fuq kollox, id-drittijiet tas-suldati għas-sigurtà u s-saħħa fuq ix-xogħol, inkluża l-limitazzjoni tal-ħin tax-xogħol, ma jistgħux jieħdu preċedenza fuq ir-rekwiżiti operattivi, ħlief li jipperikolaw it-twettiq xieraq ta’ dawn l-istess operazzjonijiet. F’dan il-kuntest, id-disponibbiltà u l-impenn tas-suldati għandhom ikunu kompluti ( 99 ).

88.

Dan huwa l-każ, fil-fehma tiegħi, bħala prinċipju, kemm għal operazzjonijiet esterni – fil-każ ta’ turija ta’ saħħa barra l-pajjiż, invokata fil-punt preċedenti – kif ukoll operazzjonijiet interni – fil-każ ta’ skjerament ta’ suldati minn Stat Membru fit-territorju tiegħu stess. Fil-fatt, wieħed għandu jżomm f’moħħu f’dan ir-rigward, ir-rwol tal-aħħar mezz ta’ dawn il-forzi armati. Bħala prinċipju, is-suldati huma skjerati b’dan il-mod biss, għal darba oħra, f’“ċirkustanzi straordinarji”. Dawn il-forzi armati huma msejħa sabiex jirrinforzaw is-sistemi stabbiliti mill-awtoritajiet ċivili meta, minħabba “każijiet eċċezzjonali”, bħal diżastri naturali jew attakki terroristiċi, kemm jekk ġraw jew imminenti, ir-riżorsi ċivili ma jkunux biżżejjed iktar u li huwa meħtieġ li jiġu adottati miżuri li huma eċċezzjonali sabiex jiġi żgurat l-ordni pubbliku u l-protezzjoni tal-komunità ( 100 ). F’ċirkustanzi bħal dawn, ma huwiex possibbli li jiġu imposti, fir-rigward tas-suldati involuti, prevenzjoni tar-riskji professjonali kif ukoll ippjanar tal-ħin tax-xogħol li jikkonforma mar-regoli tad-Direttivi 89/391 u 2003/88 ( 101 ).

89.

Fit-tieni lok, l-“attivitajiet speċifiċi” tal-forzi armati jinkludu, fil-fehma tiegħi, it-tagħlim inizjali, it-taħriġ u l-eżerċizzji mwettqa mis-suldati għat-tħejjija operattiva. Fil-fehma tiegħi, għalkemm dawn l-attivitajiet jitwettqu taħt il-“kundizzjonijiet tas-soltu, skont il-missjoni assenjata” ( 102 ) lill-forzi armati, jiena tal-opinjoni li jippreżentaw “karatteristiċi speċifiċi f’dan il-punt” li n-natura tagħhom tipprekludi l-applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet tad-Direttivi 89/391 u 2003/88 ( 103 ). Fil-fatt, il-forzi armati għandhom mhux biss jipproteġu s-sigurtà nazzjonali u l-interessi essenzjali tal-Istati Membri, b’mod partikolari fil-kuntest ta’operazzjonijiet militari, iżda wkoll sabiex jitħejjew għal dan. Issa, kif enfasizzaw il-Gvern Sloven u dak Franċiż, kemm għas-suċċess ta’ dawn l-operazzjonijiet kif ukoll għas-sigurtà tas-suldati nnifishom, din it-tħejjija għandha ssir taħt kundizzjonijiet li jissimulaw, kemm jista’ jkun lealment, dawk li dawn tal-aħħar sejrin ikollhom jaffaċċjaw fil-każ ta’ skjerament. F’dan il-kuntest, iridu jkunu ppreparati għall-għeja, id-dixxiplina kollettiva, il-vjolenza tal-għadu u l-kundizzjonijiet tax-xogħol rustiċi. It-tagħlim inizjali, it-taħriġ u l-eżerċizzju għandhom għalhekk ikunu jistgħu jsiru lejl u nhar, xi drabi fuq perijodi twal ta’ żmien – mingħajr, b’mod partikolari, ma japplikaw ir-regoli dwar il-ħinijiet ta’ waqfien u ta’ xogħol ta’ bil-lejl previsti mid-Direttiva 2003/88 ( 104 ).

90.

Fit-tielet lok, inqis li, skont il-marġni ta’ diskrezzjoni li għandu jingħatalhom ( 105 ), l-Istati Membri għandhom ikunu jistgħu jiddefinixxu, fid-dritt nazzjonali tagħhom, attivitajiet oħra tal-forzi armati li huma esklużi mir-regoli tad-Direttivi 89/391 u 2003/88, sakemm dawn l-attivitajiet ikunu “speċifiċi” u li juru li dan huwa “strettament meħtieġ” għall-funzjonament tajjeb tal-attivitajiet inkwistjoni ( 106 ).

91.

B’mod konkret, matul il-parteċipazzjoni tas-suldati f’dawn l-“attivitajiet speċifiċi” kollha, ir-regoli tad-Direttivi 89/391 u 2003/88 ma jkunux temporanjament applikabbli ( 107 ). Madankollu, l-Istati Membri huma meħtieġa, skont it-tieni subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tal-ewwel direttiva, li jieħdu ħsieb li s-saħħa u s-sigurtà tas-suldati kkonċernati jkunu żgurati, sa fejn huwa possibbli, wara li jitqiesu, minn naħa, l-għanijiet ta’ din id-direttiva u, min-naħa l-oħra, l-imperattivi operattivi.

92.

Jien nenfasizza wkoll li, fil-prattika, huwa naturalment f’idejn kull Stat Membru li jevalwa jekk hux qiegħed jaffaċċja “ċirkustanzi straordinarji” li jiġġustifikaw skjerament tas-suldati fil-kuntest ta’ operazzjoni militari – u meta jagħmel dan, jidderoga mid-Direttivi 89/391 u 2003/88. Huma l-Istati Membri biss li għandhom jevalwaw meta l-interessi essenzjali tagħhom jew saħansitra l-paċi internazzjonali huma mhedda u jiddeterminaw r-reazzjoni meħtieġa. Id-deċiżjoni li jintużaw il-forzi armati f’operazzjoni hija għażla militari li, bħala tali, ma taqax taħt id-dritt tal-Unjoni. Id-drittijiet għas-saħħa u s-sigurtà rrikonoxxuti lis-suldati fid-Direttivi 89/391 u 2003/88 għalhekk ma jistgħux jaffettwaw deċiżjoni bħal din ( 108 ). F’dan il-kuntest, ma neskludix b’mod partikolari li ċerti Stati Membri jistgħu jikkunsidraw, fid-dawl tal-attakki li kienu vittmi tagħhom reċentement u, b’mod iktar ġenerali, tal-analiżijiet tas-servizzi sigrieti tagħhom, li qegħdin jaffaċċjaw theddida terroristika ta’ livell “straordinarjament” għoli, li jiġġustifika l-iskjerament tas-suldati f’operazzjonijiet interni fit-territorju tagħhom.

93.

L-interpretazzjoni li nissuġġerixxi tal-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391 tippermetti, fil-fehma tiegħi, rikonċiljazzjoni bbilanċjata bejn, minn naħa, id-dritt għas-sigurtà u s-saħħa fuq ix-xogħol, inkluża l-limitazzjoni tal-ħin tax-xogħol, irrikonoxxut lis-suldati, bħala ħaddiema, b’din id-direttiva u bid-Direttiva 2003/88 u, min-naħa l-oħra, l-eżiġenzi tal-forzi armati ( 109 ).

94.

Fil-fehma tiegħi, din l-interpretazzjoni tiżgura, b’mod partikolari, li s-suldati jkollhom mistrieħ biżżejjed, skont l-għan tad-Direttiva 2003/88 ( 110 ) meta l-ksur tar-regoli f’dan il-qasam ma huwiex indispensabbli, li jgħinhom iwettqu b’mod iktar effikaċi l-“attivitajiet speċifiċi” li għalihom id-disponibbiltà u l-impenn sħiħ tagħhom huma meħtieġa ( 111 ).

95.

Barra minn hekk, niddubita kemm dik l-interpretazzjoni tpoġġi verament fid-dubju l-prinċipju ta’ disponibbiltà tas-suldati ( 112 ), kif maħsub b’mod partikolari fid-dritt Franċiż – prinċipju li, skont il-Gvern Franċiż, jaffettwa l-“identità nazzjonali” tar-Repubblika Franċiża, fis-sens tal-Artikolu 4(2) TUE għar-raġuni li jiggarantixxi d-“dispożizzjoni libera tal-forza armata”, elevat għall-grad ta’ regola kostituzzjonali fl-ordinament ġuridiku tagħha ( 113 ).

96.

Fil-fatt, anki jekk wieħed jassumi li l-prinċipju ta’ disponibbiltà jista’ tassew jaqa’ taħt dan il-kunċett ta’ “identità nazzjonali” ( 114 ), l-interpretazzjoni li nissuġġerixxi f’dawn il-konklużjonijiet hija flessibbli biżżejjed sabiex ma tfixkilx l-“attivitajiet speċifiċi” ta’ forzi armati, b’mod partikolari operazzjonijiet militari. Għalhekk ma timpedixxix lir-Repubblika Franċiża jew lill-Istati Membri l-oħra milli jiddisponu liberament mill-armata tagħhom. Barra minn hekk, hija ma tpoġġix f’dubju la l-fatt li suldat jista’, f’dan il-kuntest, jiġi skjerat “fi kwalunkwe ħin u fi kwalunkwe post” jekk l-awtoritajiet kompetenti jqisu li huwa meħtieġ, u lanqas il-fatt li d-disponibbiltà u l-impenn tas-suldati għandhom ikunu kompluti matul operazzjonijiet bħal dawn ( 115 ).

97.

Fil-qosor, l-interpretazzjoni li nissuġġerixxi tgħid li, skont l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391, is-suldati huma, bħala prinċipju, koperti mir-regoli ta’ din id-direttiva u d-Direttiva 2003/88. Madankollu, ikunu temporanjament esklużi minnhom meta jeżerċitaw ċerti “attivitajiet speċifiċi” tal-forzi armati, b’mod partikolari fi ħdan il-qafas ta’ operazzjonijiet militari kif ukoll it-tagħlim, it-taħriġ u l-eżerċizzji meħtieġa għat-tħejjija operattiva. Barra minn hekk, din id-dispożizzjoni tagħmilha possibbli li, kif indikajt fil-punt 76 ta’ dawn il-konklużjonijiet, jiġu esklużi ċerti suldati, b’mod permanenti, mir-regoli ta’ din l-aħħar direttiva ( 116 ).

98.

Madankollu, il-Gvern Franċiż sostna li Stat Membru għandu jkun intitolat li jeskludi s-suldati kollha tal-forzi armati tiegħu, b’mod permanenti, mill-benefiċċju tar-regoli tad-Direttiva 2003/88 meta jassumi, bħar-Repubblika Franċiża, “responsabbiltajiet internazzjonali ikbar fiż-żamma tal-paċi u s-sigurtà” u li, għaldaqstant, il-livell ta’ impenn militari tagħha huwa “strutturalment ogħla minn dak ta’ Stati oħra”.

99.

F’dan ir-rigward, nosserva li l-Qorti tal-Ġustizzja hija ġeneralment kawta fejn jidħlu argumenti li l-imperattivi tas-sigurtà nazzjonali u, b’mod partikolari, tad-difiża ta’ Stat Membru jiġġustifikaw li dan jidderoga kompletament, b’mod permanenti, mir-regoli tal-Unjoni. Bħala regola ġenerali, hija titlob għal iktar speċifiċità, fil-loġika ta’ bilanċ ta’ interessi u proporzjonalità ( 117 ). Barra minn hekk, infakkar li t-termini stess tal-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391 jirreferu biss għal “ċerti attivitajiet speċifiċi” tal-forzi armati, u mhux dawn il-forzi kollha.

100.

Wara li ntqal dan, nista’ nimmaġina li, għal Stat Membru li għandu, minħabba l-impenji internazzjonali partikolari tiegħu, numru sinjifikattiv ta’ suldati skjerati b’mod permanenti f’teatri ta’ operazzjonijiet esterni, iżda wkoll fit-territorju tiegħu stess sabiex jikkumbatti t-theddida terroristika li huwa fil-mira tagħha, wara li kontinwament iwettaq ċerti missjonijiet ta’ deterrent li huma speċifiċi għalih, mis-sitwazzjoni ġeopolitika tagħha – Franza hija, b’mod partikolari, l-uniku Stat Membru, minn meta r-Renju Unit telaq mill-Unjoni Ewropea, li għandu armi nukleari – billi dawn l-attivitajiet qegħdin jiżdiedu ma’ attivitajiet oħra tas-suldati, l-implimentazzjoni tar-regoli tad-Direttiva 2003/88, anki għal uħud mis-suldati u dawn l-attivitajiet, tirriżulta estremament kumplessa. B’mod partikolari, ma jistax jiġi eskluż li r-restrizzjonijiet speċifiċi li jirriżultaw minn dawn l-impenji u attivitajiet multipli jeħtieġu disponibbiltà ikbar tas-suldati. Barra minn hekk, infakkar li t-Trattat UE nnifsu jirrikonoxxi s-sitwazzjoni militari speċjali ta’ ċerti Stati Membri, li evidentement ir-Repubblika Franċiża tagħmel parti minnha ( 118 ). Għalhekk ma jistax jiġi eskluż kompletament li, minħabba dawk iċ-ċirkustanzi partikolari, u wara li jitqies il-marġni ta’ diskrezzjoni li għandu jingħata lill-Istati Membri ( 119 ), wieħed minnhom jista’ juri l-ħtieġa li jidderoga minn dik id-direttiva b’mod iktar wiesa’ minn dak previst f’dawn il-konklużjonijiet, pereżempju billi tiġi eskluża b’mod permanenti parti sinjifikattiva tal-forzi tiegħu minn din id-direttiva u perjodikament jevalwa mill-ġdid il-ħtieġa għal tali esklużjoni.

101.

Madankollu, ma huwiex meħtieġ li tittieħed pożizzjoni definittiva dwar din il-kwistjoni fil-kawża preżenti. Huma l-qrati nazzjonali, u fejn xieraq il-Qorti tal-Ġustizzja, fil-kuntest ta’ deċiżjoni preliminari jew azzjoni għal nuqqas ta’ twettiq ta’ obbligi, li għandhom jiddeċiedu dwar dan.

102.

Fir-rigward tal-attività ta’ għassa tal-installazzjonijiet militari mwettqa minn B.K., li hija speċifikament is-suġġett tal-ewwel domanda tal-qorti tar-rinviju, hija din il-qorti li għandha tivverifika jekk taqax taħt is-“servizz attwali”, li għalih japplikaw ir-regoli tad-Direttiva 2003/88, jew “attivitajiet speċifiċi” tal-forzi armati li jipprekluduha b’mod vinkolanti. Madankollu nqis li huwa utli li nipprovdilha ċerti osservazzjonijiet sabiex tkun tista’ tiddeċiedi.

103.

F’dan ir-rigward, l-attività ta’ għassa tikkostitwixxi, skont l-ispjegazzjonijiet mogħtija mill-Gvern Sloven, missjoni ta’ protezzjoni ta’ installazzjonijiet militari u bini strateġiku ieħor fit-territorju Sloven, fdat lill-forzi armati. Din l-attività għandha, għal darba oħra, titwettaq kontinwament. Madankollu, kif indikajt, dan ir-rekwiżit għall-kontinwità mhux neċessarjament jipprekludi l-ippjanar li jirrispetta r-rekwiżiti tad-Direttiva 2003/88, sakemm din l-għassa tikkostitwixxi missjoni ordinarja mis-suldati Sloveni. Kien ikun differenti kieku din l-għassa kellha sseħħ f’kuntest “straordinarju” – b’mod partikolari operazzjoni militari maħsuba sabiex tirrispondi għal theddida attwali jew imminenti għas-sigurtà nazzjonali.

104.

F’dan il-każ, il-qorti tar-rinviju tenfasizza li, fil-każ speċifiku, B. K. wettaq din l-attività ta’ għassa, kull xahar, bħala parti mix-xogħol normali tiegħu. Ma ġiex argumentat li ħtieġa tas-sigurtà partikolari, f’kuntest “straordinarju”, iġġustifikat din l-attività. Bla ħsara għall-verifika mill-qorti tar-rinviju ( 120 ), għalhekk jidher li din l-attività ta’ għassa kienet tirrigwarda is-“servizz attwali” u, għalhekk, li tapplika d-Direttiva 2003/88 ( 121 ).

105.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nissuġġerixxi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għall-ewwel domanda li l-Artikolu 1(3) tad-Direttiva 2003/88, moqri flimkien mal-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 89/391, għandu jiġi interpretat fis-sens li s-suldati jaqgħu, bħala prinċipju, fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dawn iż-żewġ direttivi. Madankollu, dawn huma esklużi meta jwettqu ċerti “attivitajiet speċifiċi” tal-forzi armati, li l-partikolaritajiet inerenti tagħhom jipprekludu b’mod vinkolanti l-applikazzjoni tar-regoli ta’ dawn iż-żewġ direttivi. Attività ta’ għassa tal-installazzjonijiet militari, bħala prinċipju, ma hijiex parti minnhom.

106.

Bit-tieni domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk il-punt 1 tal-Artikolu 2 tad-Direttiva 2003/88 jipprekludix leġiżlazzjoni nazzjonali li tipprovdi li l-perijodu li matulu suldat huwa meħtieġ, waqt attività ta’ għassa, li jibqa’ preżenti fil-kwartieri fejn huwa assenjat, għad-dispożizzjoni tas-superjuri tiegħu, mingħajr ma jwettaq xi xogħol effettiv, ma jingħaddx u ma jitħallasx bħala ħin tax-xogħol.

107.

Kif qiegħed nifhimha jien, skont id-dritt Sloven, parti mill-attività tal-għassa mwettqa mis-suldati tikkonsisti, b’mod partikolari, f’perijodu ta’ “stand-by fuq il-post tax-xogħol”. F’dan il-kuntest, suldat huwa meħtieġ li jibqa’ preżenti fil-post fejn huwa assenjat jew f’post ieħor speċifikat mill-persuna li timpjega, għad-dispożizzjoni tas-superjuri tiegħu, sabiex immedjatament, fil-każ ta’ bżonn, ikun jista’ jissodisfa l-kompiti li dawn tal-aħħar ikunu fdawlu. Dan il-perijodu ma jingħaddx bħala ħin tax-xogħol u s-suldat ikollu biss id-dritt għal allowance tal-istand-by, skont ir-regolamenti applikabbli, iffissata għal 20 % tar-rata fis-siegħa tas-salarju bażiku tiegħu.

108.

Fl-ewwel lok, f’dan ir-rigward, huwa ċar li, wara li titqies il-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, tali perijodu ta’ “stand-by fuq il-post tax-xogħol” għandu jiġi kkunsidrat bħala “ħin tax-xogħol”, fis-sens tal-punt 1 tal-Artikolu 2 tad-Direttiva 2003/88. Fil-fatt, skont din il-ġurisprudenza, kull perijodu li matulu ħaddiem huwa meħtieġ li jkun fiżikament preżenti f’post speċifikat mill-persuna li timpjega u li jkun għad-dispożizzjoni ta’ dan tal-aħħar sabiex ikun jista’ jipprovdi immedjatament is-servizzi tiegħu f’każ ta’ bżonn għandu jkun ikklassifikat bħala tali ( 122 ).

109.

Fit-tieni lok, meta dan huwa l-każ, għandu jiġi rrilevat li l-istess punt 1 tal-Artikolu 2 ma jagħtix, minnu nnifsu, drittijiet lill-ħaddiem. Għandu jinqara flimkien ma’ waħda mid-dispożizzjonijiet preskrittivi tad-Direttiva 2003/88 – bħall-Artikolu 3 ta’ dik id-direttiva, li jipprovdi għal dritt għal mistrieħ ta’ kuljum, jew l-Artikolu 6 tagħha, li jipprovdi għal tul ta’ xogħol massimu fil-ġimgħa ta’ 48 siegħa.

110.

Issa, kif indikajt fil-punti 35 u 36 ta’ dawn il-konklużjonijiet, id-Direttiva 2003/88 ma tirrigwardax ir-remunerazzjoni tal-ħaddiema. L-ebda dispożizzjoni f’din id-direttiva ma tirrikjedi li l-Istati Membri jistabbilixxu ċertu livell ta’ remunerazzjoni għal perijodi ta’ “stand-by fuq il-post tax-xogħol”, li għandhom ikunu kkwalifikati bħala “ħin tax-xogħol”, fis-sens tal-punt 1 tal-Artikolu 2 tal-imsemmija direttiva. Kull Stat Membru għalhekk jibqa’ ħieles li jħallas tali perijodi kif jidhirlu li huwa xieraq.

111.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nissuġġerixxi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għat-tieni domanda li l-punt 1 tal-Artikolu 2 tad-Direttiva 2003/88 għandu jiġi interpretat fis-sens li, għall-finijiet tal-applikazzjoni tar-regoli tas-saħħa u s-sigurtà previsti fiha, il-perijodu li matulu suldat huwa meħtieġ, waqt attività ta’ għassa, li jibqa’ preżenti fil-kwartieri fejn huwa assenjat, għad-dispożizzjoni tas-superjuri tiegħu, mingħajr ma jwettaq xogħol effettiv, għandu jiġi kkunsidrat, fl-intier tiegħu, bħala “ħin tax-xogħol”, fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni. Min-naħa l-oħra, din id-dispożizzjoni ma tipprekludix leġiżlazzjoni nazzjonali li, għall-iskop uniku tar-remunerazzjoni dovuta lis-suldat, tgħodd dan il-perijodu b’mod differenti.

112.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, nissuġġerixxi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi kif ġej għad-domandi magħmula mill-Vrhovno sodišče Republike Slovenije (il-Qorti Suprema tar-Repubblika tas-Slovenja):