1.

Il-protezzjoni ġuridika ta’ xogħlijiet tal-arti applikata hija prattikament antika daqs dik tal-proprjetà intellettwali inġenerali ( 2 ). Madankollu, din għad għandha diffikultajiet sabiex issib postha fi ħdan is-sistema tad-dritt tal-proprjetà intellettwali. Din tkopri tliet oqsma ewlenin: il-protezzjoni tal-invenzjonijiet permezz tad-dritt tal-privattivi, dik tal-kreazzjonijiet intellettwali permezz tad-drittijiet tal-awtur u dik tar-reputazzjoni permezz tad-dritt tat-trade marks. Minħabba n-natura kemm dekorattiva kif ukoll utilitarja tagħhom u l-użu kemm artistiku kif ukoll industrijali tagħhom, l-oġġetti tal-arti applikata huma suxxettibbli għal dawn it-tliet forom ta’ protezzjoni, mingħajr, madankollu, ma jissodisfaw perfettament l-għanijiet jew il-mekkaniżmi ta’ ebda waħda minnhom ( 3 ). Għalkemm ġew żviluppati sistemi ta’ protezzjoni sui generis, partikolarment fl-Ewropa, din il-protezzjoni qatt ma kisbet status esklużiv: tista’ dejjem tkun kumulattiva ma’ tipi oħra ta’ protezzjoni ( 4 ).

2.

Din il-kawża tikkonċerna b’mod iktar partikolari l-kumulu tal-protezzjoni tad-disinni fis-sistema sui generis mal-protezzjoni tagħhom bħala xogħlijiet permezz tad-drittijiet tal-awtur. Ir-relazzjoni bejn dawn iż-żewġ sistemi ta’ protezzjoni minn dejjem kienet sors ta’ eżitazzjonijiet, kemm mil-leġiżlatur kif ukoll fil-ġurisprudenza, u ta’ kontroversji.

3.

Minn naħa, in-natura utilitarja u funzjonali ta’ xogħlijiet tal-arti applikata u l-fatt li huma intiżi li jiġu prodotti fuq skala industrijali bil-massa tqajjem dubji dwar kemm jistgħu jkunu protetti mid-drittijiet tal-awtur u l-konformità ta’ din il-protezzjoni mal-bażi assjoloġika tagħha (ir-relazzjoni personali li torbot l-awtur max-xogħol tiegħu) kif ukoll l-għanijiet tagħhom (ir-remunerazzjoni għall-isforz intellettwali kreattiv). Il-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur tad-disinni b’mod partikolari tippreżenta żewġ tipi ta’ perikoli: l-inflazzjoni tal-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur u l-ostakolu għall-kompetizzjoni ekonomika libera ( 5 ). Għal din ir-raġuni, ħafna ordinamenti ġuridiċi żviluppaw dispożizzjonijiet maħsuba sabiex jirriżervaw il-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur għad-disinni li jkollhom valur artistiku għoli. Wieħed jista’ jikkwota d-duttrina tax-“scindibilità” fid-dritt Taljan, ix-“Stufentheorie” fid-dritt Ġermaniż, jew il-limitazzjoni fuq il-perijodu ta’ protezzjoni għall-oġġetti prodotti fuq skala industrijali fid-dritt tar-Renju Unit ( 6 ).

4.

Min-naħa l-oħra, ċerti xogħlijiet tal-arti applikata, bla ebda dubju għandhom grad għoli ta’ oriġinalità. Biżżejjed wieħed jaħseb fl-istili żviluppati f’dan il-qasam bħal Art deco jew il-Bauhaus. L-istess japplika għas-settur tal-attività kkonċernat f’din il-kawża, jiġifieri l-ħwejjeġ: dawk tal-haute couture huma kemm xogħlijiet tal-arti kif ukoll ħwejjeġ, jekk mhux iktar xogħlijiet tal-arti milli ħwejjeġ. Għaldaqstant ma huwiex iġġustifikat li jiġu esklużi a priori xogħlijiet tal-arti applikata mill-protezzjoni mid-drittijiet tal-awtur sempliċement minħabba n-natura funzjonali (wkoll) tagħhom. Barra minn hekk, kategoriji oħra ta’ xogħlijiet, li fir-rigward tagħhom il-protezzjoni tad-drittijiet tal-awtur ma titpoġġix fid-dubju, jista’ jkollhom ukoll funzjoni utilitarja, filwaqt li jibqgħu kreazzjonijiet intellettwali oriġinali. Dan huwa l-każ ta’ ċerti xogħlijiet letterarji, fotografiċi jew anki mużikali.

5.

B’hekk, l-opzjoni magħżula mil-leġiżlatur tal-Unjoni, fl-ispirtu tat-teorija tal-unità tal-arti żviluppata fid-duttrina ġuridika Franċiża ( 7 ), tal-kumulu tal-protezzjoni ta’ xogħlijiet tal-arti applikata permezz ta’ sistema sui generis u permezz tad-drittijiet tal-awtur, ma tidhirx li hija irrilevanti ( 8 ). Madankollu, huwa meħtieġ li tiġi żgurata l-awtonomija u t-twettiq tal-għanijiet rispettivi ta’ kull sistema ta’ protezzjoni.

6.

Huwa f’dan il-kuntest li l-Qorti tal-Ġustizzja ser tiddeċiedi kwistjonijiet ta’ dritt imressqa mis-Supremo Tribunal de Justiça (il-Qorti Suprema, il-Portugall) fil-kuntest ta’ dan ir-rinviju għal deċiżjoni preliminari.

7.

Skont l-Artikolu 2(1) u (7) tal-Konvenzjoni ta’ Berne għall-Protezzjoni ta’ Xogħlijiet Letterarji u Artistiċi, iffirmata f’Berne fid‑9 ta’ Settembru 1886 (Att ta’ Pariġi tal‑24 ta’ Lulju 1971), kif emendata fit‑28 ta’ Settembru 1979 (iktar ’il quddiem il-“Konvenzjoni ta’ Berne”) ( 9 ):

“1)   It-termini ‘xogħlijiet letterarji u artistiċi’ jkopru kull produzzjoni fil-qasam letterarju, xjentifiku u artistiku, indipendentement mill-mod jew mill-forma ta’ espressjoni bħal: […] ix-xogħlijiet tal-arti applikata […].

[…]

7)   Huwa rriservat għal-leġiżlazzjonijiet tal-pajjiżi tal-Unjoni li jirregolaw il-qasam ta’ applikazzjoni tal-liġijiet li jikkonċernaw ix-xogħlijiet tal-arti applikata u d-disinni industrijali, kif ukoll il-kundizzjonijiet ta’ protezzjoni ta’ dawn ix-xogħlijiet u disinni, b’kont meħud tad-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 7(4) ta’ din il-Konvenzjoni [ ( 10 )]. Ix-xogħlijiet protetti unikament bħala disinni fil-pajjiż ta’ oriġini huma intitolati, f’pajjiż ieħor tal-Unjoni, biss għal dik il-protezzjoni speċjali li tingħata f’dak il-pajjiż lid-disinni; madankollu, jekk protezzjoni speċjali bħal din ma tingħatax f’dak il-pajjiż, dawn ix-xogħlijiet għandhom jiġu protetti bħala xogħlijiet artistiċi.

[…]”

8.

Skont l-Artikolu 25 tal-Ftehim TRIPS:

“1.   Il-Membri għandhom jipprovdu għall-protezzjoni ta’ disinji industrijali maħluqa indipendentement li huma oriġinali jew ġodda. […]

2.   Kull Membru għandu jassigura li l-ħtiġijiet għas-sigurezza għall-protezzjoni tad-disinji ta’ tessuti, partikolarment dwar l-ispejjeż, eżaminazzjoni u jew pubblikazzjoni, ma jfixklux bla raġuni l-opportunità li wieħed ifittex jew iġib din il-protezzjoni. Il-Membri għandhom jkunu ħielsa li jwettqu dan l-obbligu permezz ta’ disinn industrijali jew permezz ta’ liġi dwar id-drittijiet ta’ l-awtur.”

9.

L-Artikolu 17 tad-Direttiva 98/71/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat‑13 ta’ Ottubru 1998 dwar il-protezzjoni legali ta’ disinji ( 11 ) jipprovdi:

“Disinn protett minn dritt ta’ disinn reġistrat fi jew għal Stat Membru skond din id-Direttiva għandu jkun eliġibbli wkoll għal protezzjoni taħt il-liġi tad-dritt ta’ l-awtur ta’ dak l-Istat sa mid-data li fiha d-disinn ikun inħoloq jew stabbilit f’kull forma. Kull Stat Membru għandu jistabbilixxi sa fejn u l-kondizzjonijiet li bihom tingħata dik il-protezzjoni, magħdud il-grad ta’ oriġinalità meħtieġ.”

10.

Bis-saħħa tal-Artikolu 2(a) tad-Direttiva 2001/29/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat‑22 ta’ Mejju 2001 dwar l-armonizzazzjoni ta’ ċerti aspetti ta’ drittijiet ta’ l-awtur u drittijiet relatati fis-soċjetà ta’ l-informazzjoni ( 12 ):

“L-Istati Membri għandhom jipprovdu għad-dritt esklussiv li jawtorizza jew jipprojbixxi riproduzzjoni diretta jew indiretta, temporanja jew permanenti b’kull mezz u f’kull forma, kollha jew parti:

[…]”

11.

Skont l-Artikolu 9 ta’ din id-direttiva:

“Din id-Direttiva għandha tkun mingħajr preġudizzju għad-disposizzjonijiet dwar drittijiet ta’ privattivi partikolari, trade marks, drittijiet ta’ disinni, mudelli ta’ utilità, topografiji ta’ prodotti ta’ semikondutturi, type faces, aċċess kondizzjonat, aċċess għal cable ta’ servizzi tax-xandir, protezzjoni ta’ teżori nazzjonali, ħtiġiet ta’ depożiti legali, liġijiet dwar prattiċi restrittivi u kompetizzjoni inġusta, sigrieti professjonali, sigurtà, kunfidenzalità, protezzjoni u privatezza ta’ data, aċċess għal dokumenti pubbliċi, il-liġi tal-kuntratt.”

12.

L-Artikolu 96(2) tar-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 6/2002 tat‑12 ta’ Diċembru 2001 dwar id-disinji Komunitarji ( 13 ) jipprovdi:

“Disinn protett minn disinn Komunitarju għandu jkun eliġibbli wkoll għall-protezzjoni skond il-liġijiet tad-drittijiet ta’ l-awtur ta’ l-Istati Membri mid-data li fiha d-dritt kien maħluq jew iffissat f’kull għamla. Sa fejn u sakemm li għalihom din il-protezzjoni tiġi kkonferita u l-kondizzjonijiet li fuqhom din il-protezzjoni tiġi kkonferita, inkluż il-livell meħtieġ ta’ l-oriġinalità, għandhom jiġu stabbiliti minn kull Stat membru.”

13.

Id-Direttiva 2001/29 ġiet trasposta fid-dritt Portugiż fil-Código do Direito de Autor e dos Direitos Conexos (il-Kodiċi tad-Drittijiet tal-Awtur u tad-Drittijiet Relatati), li l-Artikolu 2(1) tiegħu jelenka l-kategoriji ta’ oġġetti protetti permezz tad-drittijiet tal-awtur f’dawn it-termini:

“1.   Il-kreazzjonijiet intellettwali fl-oqsma letterarji, xjentifiċi u artistiċi, ikun x’ikun il-ġeneru tagħhom, il-forma ta’ espressjoni, il-mertu, il-mod ta’ komunikazzjoni u l-għan, jinkludu b’mod partikolari:

[…]

[…]”

14.

G-Star Raw CV (iktar ’il quddiem “G-Star”), kumpannija rregolata mid-dritt Olandiż, toħloq, tipproduċi u tikkummerċjalizza l-ħwejjeġ. G-Star tuża, bħala detentriċi jew bis-saħħa ta’ kuntratti ta’ liċenzja esklużiva, it-trade marks G-Star, G-Star Raw, G-Star Denim Raw, GS-Raw, G-Raw u Raw. Il-ħwejjeġ ikkummerċjalizzati taħt dawn it-trade marks jinkludu b’mod partikolari mudelli ta’ jeans imsejħa Arc, kif ukoll mudelli ta’ sweat-shirts u tee-shirts imsejħa Rowdy.

15.

Cofemel – Sociedade de Vestuario SA (iktar ’il quddiem “Cofemel”), kumpannija rregolata mid-dritt Portugiża, toħloq, tipproduċi u tikkummerċjalizza, taħt it-trade mark Tiffosi, mudelli ta’ jeans, sweat-shirts u tee-shirts.

16.

Fit‑30 ta’ Awwissu 2013, G-Star adixxiet qorti Portugiża tal-ewwel istanza b’azzjoni intiża prinċipalment sabiex Cofemel tiġi ordnata twaqqaf il-ksur kollu tad-drittijiet tal-awtur tagħha u kull att ta’ kompetizzjoni żleali kontriha kif ukoll sabiex tikkumpensaha għad-dannu mġarrab b’riżultat ta’ dan il-fatt u, fil-każ ta’ ksur ġdid, tħallasha pagamenti ta’ penalità ta’ kuljum sal-waqfien tiegħu. Fil-kuntest ta’ dan ir-rikors, G-Star argumentat b’mod partikolari li ċerti mudelli ta’ jeans, sweat-shirts u tee-shirts ikkummerċjalizzati minn Cofemel kellhom disinn identiku jew simili għal dak tal-mudelli tagħha Arc u Rowdy. G-Star sostniet ukoll li dawn tal-aħħar kienu kreazzjonijiet intellettwali oriġinali u, bħala tali, xogħlijiet ta’ disinn protetti permezz tad-drittijiet tal-awtur.

17.

Is-sentenza mogħtija mill-qorti adita laqgħet parzjalment ir-rikors imressaq minn G-Star. Cofemel appellat minn din is-sentenza quddiem it-Tribunal da Relação de Lisboa (il-Qorti tal-Appell ta’ Lisbona, il-Portugall), li kkonfermatha.

18.

Adita b’appell ta’ Cofemel, is-Supremo Tribunal de Justiça (il-Qorti Suprema) tqis bħala stabbilit, l-ewwel nett, li l-mudelli ta’ ħwejjeġ ta’ G-Star ikkupjati minn Cofemel kienu ġew iddisinjati minn disinjaturi mpjegati minn G-Star jew minn disinjaturi li jaġixxu għaliha u li kienu assenjawlha kuntrattwalment id-drittijiet tal-awtur tagħhom. It-tieni nett, dawn il-mudelli tal-ħwejjeġ huma r-riżultat ta’ kunċetti u ta’ proċessi ta’ manifattura rrikonoxxuti bħala innovattivi fid-dinja tal-moda. It-tielet nett, dawn il-mudelli huma kkaratterizzati minn sett ta’ elementi speċifiċi (forma tridimensjonali, pożizzjoni ta’ ċerti komponenti, skema ta’ assemblaġġ u ta’ kuluri, eċċ.), parzjalment riprodotti fil-mudelli tal-ħwejjeġ ta’ Cofemel. Fid-dawl ta’ din is-sitwazzjoni, is-Supremo Tribunal de Justiça (il-Qorti Suprema) tistaqsi dwar it-tifsira li għandha tingħata lill-Artikolu 2(1)(i) tal-Kodiċi tad-Drittijiet tal-Awtur u tad-Drittijiet Relatati. F’dan ir-rigward, il-qorti tar-rinviju tosserva li, filwaqt li tinkludi b’mod ċar xogħlijiet tal-arti applikata, disinni industrijali u xogħlijiet ta’ disinn li jikkostitwixxu kreazzjoni artistika fil-lista ta’ xogħlijiet protetti permezz tad-drittijiet tal-awtur, din id-dispożizzjoni ma tispeċifikax il-grad ta’ oriġinalità meħtieġ sabiex tali xogħlijiet jibbenefikaw minn din il-protezzjoni.

19.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, is-Supremo Tribunal de Justiça (il-Qorti Suprema) iddeċidiet li tissospendi l-proċedura quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari segwenti:

20.

It-talba għal deċiżjoni preliminari waslet għand il-Qorti tal-Ġustizzja fis‑6 ta’ Diċembru 2017. Osservazzjonijiet bil-miktub ġew ippreżentati mill-Gvern Portugiż, mill-Gvern Ċek, mill-Gvern Taljan u mill-Gvern tar-Renju Unit kif ukoll mill-Kummissjoni Ewropea. Il-partijiet fil-kawża prinċipali, il-Gvern Portugiż, il-Gvern Ċek u l-Gvern tar-Renju Unit kif ukoll il-Kummissjoni kienu rrappreżentati fis-seduta, li saret fit‑12 ta’ Diċembru 2018.

21.

Permezz taż-żewġ domandi preliminari tagħha, li fil-fehma tiegħi għandhom jiġu eżaminati flimkien, il-qorti tar-rinviju essenzjalment tistaqsi jekk l-Artikolu 2(a) tad-Direttiva 2001/29, kif interpretat mill-Qorti tal-Ġustizzja, jipprekludix il-fatt li d-disinni industrijali ( 14 ) ma jkunux protetti permezz tad-drittijiet tal-awtur ħlief bil-kundizzjoni li jkollhom karattru artistiku qawwi, li jmur lil hinn minn dak li normalment huwa meħtieġ minn kategoriji oħra ta’ xogħlijiet.

22.

Ir-risposta għal din id-domanda teħtieġ analiżi tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-kunċett ta’ “xogħol” fid-drittijiet tal-awtur fl-Unjoni, kif ukoll l-analiżi tal-argumenti, imressqa b’mod partikolari mill-Gvern Taljan, mill-Gvern Ċek u mill-Gvern tar-Renju Unit, ibbażati fuq l-allegat status speċjali ta’ disinni fis-sistema stabbilita mid-dritt tal-Unjoni.

23.

L-Artikolu 2(a) tad-Direttiva 2001/29, iċċitat mill-qorti tar-rinviju, fih innifsu ma jiddefinixxix x’għandu jitqies bħala xogħol. Din id-dispożizzjoni tagħti biss lill-awturi d-dritt esklużiv li tkun awtorizzata jew ipprojbita kwalunkwe riproduzzjoni tax-xogħlijiet tagħhom. Barra minn hekk, l-ebda dispożizzjoni oħra ta’ din id-direttiva ma tiddefinixxi l-kunċett ta’ “xogħol”. Huwa probabbli li, kif isostni l-Gvern Ċek fl-osservazzjonijiet tiegħu, id-differenzi kbar bejn is-sistemi tad-drittijiet tal-awtur tal-Istati Membri ma għamluhiex possibbli li wieħed jasal għal definizzjoni unanimament aċċettabbli. F’dan ir-rigward, ta’ min jinnota li, anki fuq il-livell nazzjonali, huwa estremament diffiċli, jekk mhux impossibbli, li tinħoloq definizzjoni astratta li kapaċi tkopri l-għadd ta’ oġġetti differenti ħafna li jistgħu jiġu protetti permezz tad-drittijiet tal-awtur u li jiġu esklużi fl-istess ħin dawk li ma humiex. L-iktar li jista’ jsir huwa li titfassal lista, li neċessarjament ma hijiex eżawrjenti, tal-oqsma tal-ħolqien li fihom jistgħu japplikaw id-drittijiet tal-awtur, kif dan sar fl-Artikolu 2(1) tal-Konvenzjoni ta’ Berne.

24.

Madankollu, lakuna bħal din ma setgħetx tibqa’ teżisti, billi l-kunċett ta’ “xogħol” huwa l-pedament ta’ kwalunkwe sistema tad-drittijiet tal-awtur peress li jiddefinixxi l-kamp ta’ applikazzjoni materjali tiegħu. Interpretazzjoni uniformi ta’ dan il-kunċett hija għaldaqstant indispensabbli fl-armonizzazzjoni tad-drittijiet tal-awtur stabbiliti mid-dritt tal-Unjoni. Fil-fatt, ikun inutli li jiġu armonizzati d-drittijiet differenti li jgawdu l-awturi kieku l-Istati Membri jkunu liberi li jinkludu jew jeskludu minn din il-protezzjoni, sew b’mezzi leġiżlattivi kif ukoll ġurisprudenzjali, ħaġa jew oħra. Il-Qorti tal-Ġustizzja bilfors kienet ser tintalab, illum jew għada, sabiex timla din il-lakuna permezz ta’ domandi preliminari minn qrati li jiddubitaw mill-applikabbiltà tad-direttivi fuq id-drittijiet tal-awtur f’każijiet speċifiċi.

25.

Billi d-Direttiva 2001/29 ma tiddefinixxix fiha nnifisha l-kunċett ta’ “xogħol” u ma tirreferixxix għad-dritt tal-Istati Membri sabiex tagħtih definizzjoni, dan huwa kunċett awtonomu tad-dritt tal-Unjoni ( 15 ). Għalhekk, skont il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, sabiex oġġett jiġi kklassifikat bħala “xogħol” skont id-drittijiet tal-awtur, huwa meħtieġ li jkun “oriġinali fis-sens li huwa kreazzjoni intellettwali tal-awtur stess” ( 16 ). Din il-kundizzjoni tal-applikabbiltà tad-drittijiet tal-awtur, kif armonizzata fid-dritt tal-Unjoni, b’mod partikolari mid-Direttiva 2001/29, ġiet dedotta mill-Qorti tal-Ġustizzja mill-istruttura ta’ din id-direttiva kif ukoll mill-Konvenzjoni ta’ Berne. Madankollu, din il-kundizzjoni ma hijiex invenzjoni tad-dritt tal-Unjoni: fil-fatt hija tidher fil-biċċa l-kbira tal-liġijiet nazzjonali dwar id-drittijiet tal-awtur, għall-inqas fis-sistemi tad-dritt kontinentali ( 17 ). Għaldaqstant hija tappartjeni, b’ċertu mod, għat-tradizzjonijiet ġuridiċi tal-Istati Membri.

26.

Il-kategorija ta’ “kreazzjoni intellettwali tal-awtur stess” hija l-element ewlieni tad-definizzjoni tax-xogħol. Din id-definizzjoni ġiet żviluppata iktar tard fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, li qieset li hija kreazzjoni intellettwali tal-awtur stess meta tirrifletti l-personalità tal-awtur. Dan ikun il-każ meta l-awtur seta’ jesprimi l-kapaċitajiet kreattivi tiegħu meta jsawwar ix-xogħol billi jagħmel għażliet ħielsa u kreattivi ( 18 ). Min-naħa l-oħra, meta l-espressjoni tal-komponenti tal-oġġett inkwistjoni tkun iddettata mill-funzjoni teknika tagħhom, il-kriterju tal-oriġinalità ma jkunx issodisfatt, għaliex il-modi differenti ta’ implimentazzjoni ta’ idea huma tant limitati li l-idea u l-espressjoni jingħaqdu. Sitwazzjoni bħal din ma tippermettix lill-awtur jesprimi l-ispirtu kreattiv tiegħu b’mod oriġinali u twassal għal riżultat li jikkostitwixxi kreazzjoni intellettwali tiegħu stess ( 19 ). Hija biss il-kreazzjoni intellettwali tal-awtur stess, fis-sens iddefinit hawn fuq, li tikklassifika bħala xogħol li jista’ jkun protett permezz tad-drittijiet tal-awtur. L-elementi bħax-xogħol intellettwali u l-ħila tal-awtur ma jistgħux, bħala tali, jiġġustifikaw il-protezzjoni tal-oġġett ikkonċernat permezz tad-drittijiet tal-awtur, jekk dan ix-xogħol u din il-ħila ma jesprimu l-ebda oriġinalità ( 20 ). Finalment, huwa meħtieġ li l-oġġett tal-protezzjoni taħt id-drittijiet tal-awtur ikun identifikabbli bi preċiżjoni u oġġettività suffiċjenti ( 21 ) ( 22 ).

27.

Kuntrarjament għal dak li jsostni l-Gvern Ċek fl-osservazzjonijiet bil-miktub tiegħu, id-definizzjoni ta’ xogħol bħala kreazzjoni intellettwali tal-awtur stess ma hijiex limitata għal dawk l-oqsma suġġetti għal regoli speċifiċi tad-dritt tal-Unjoni fejn dan il-kriterju huwa pprovdut espressament fihom, jiġifieri d-databases, ir-ritratti u l-programmi tal-kompjuter ( 23 ).

28.

Fil-fatt, l-ewwel applikazzjoni li għamlet il-Qorti tal-Ġustizzja ta’ dan il-kriterju kienet tikkonċerna xogħol letterarju protett fuq il-bażi tad-Direttiva 2001/29. Kif diġà indikajt, il-Qorti tal-Ġustizzja stabbilixxiet dan il-kriterju mill-istruttura ġenerali tad-drittijiet tal-awtur kemm internazzjonali kif ukoll tal-Unjoni. Għalkemm il-Qorti tal-Ġustizzja mbagħad applikat dan il-kriterju għall-oġġetti rregolati minn regoli speċifiċi tad-dritt tal-Unjoni, bħar-ritratti, din l-applikazzjoni kienet ibbażata mhux fuq dawn ir-regoli imma fuq il-ġurisprudenza preċedenti tagħha ( 24 ).

29.

Minn dan jirriżulta, fil-fehma tiegħi, b’mod ċar li l-kriterju tal-kreazzjoni intellettwali tal-awtur stess, kif żviluppat fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, huwa intiż li japplika għall-kategoriji kollha ta’ xogħlijiet. Dan jirriżulta wkoll mill-uniformità meħtieġa fl-applikazzjoni tad-Direttiva 2001/29 għat-territorju kollu tal-Unjoni. Fil-fatt, kwalunkwe differenza bejn id-drittijiet interni tal-Istati Membri fil-kamp ta’ applikazzjoni tal-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur iddgħajjef din l-applikazzjoni uniformi ( 25 ). Għalhekk ma nara l-ebda raġuni sabiex dan il-kriterju ma jiġix applikat, għall-inqas bħala prinċipju, għad-disinni industrijali għal dak li jirrigwarda l-protezzjoni tagħhom permezz tad-drittijiet tal-awtur.

30.

Lanqas ma jien konvint mill-argument żviluppat mill-Gvern Ċek waqt is-seduta li jgħid li l-kriterju tal-kreazzjoni intellettwali tal-awtur stess huwa inerenti għal kwalunkwe xogħol u ma jipprekludix rekwiżiti iktar stretti li d-dritt nazzjonali jimponi fuq ċerti kategoriji ta’ oġġetti, bħalma huma xogħlijiet tal-arti applikata.

31.

Il-kriterju tal-kreazzjoni intellettwali tal-awtur stess ċertament jagħmilha possibbli li ssir distinzjoni bejn oġġetti li jistgħu jkunu protetti permezz tad-drittijiet tal-awtur minn dawk li ma jaqgħux taħt din il-protezzjoni ( 26 ). Madankollu, dan il-kriterju, li l-Qorti tal-Ġustizzja tirreferi għalih ukoll bħala kriterju ta’ oriġinalità ( 27 ), jikkostitwixxi wkoll ir-rekwiżit massimu li l-Istati Membri huma intitolati li jimponu sabiex wieħed jibbenefika mill-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur, ikun xi jkun il-livell tal-kreazzjoni artistika tal-oġġett inkwistjoni. Il-Qorti tal-Ġustizzja għamlitha ċara ħafna fis-sentenza tagħha Painer li fil-każ ta’ ritratt, il-protezzjoni mogħtija mill-Artikolu 2(a) tad-Direttiva 2001/29 ma tistax tkun inferjuri għal dik li minnha jibbenefikaw xogħlijiet oħra, inklużi xogħlijiet fotografiċi oħra ( 28 ). Fil-fatt, l-ebda element fid-Direttiva 2001/29 jew f’direttiva oħra applikabbli fil-qasam ma jippermetti li jitqies li l-portata ta’ tali protezzjoni hija riżultat ta’ differenzi eventwali fil-possibbiltajiet ta’ kreazzjoni artistika, fil-ħolqien ta’ diversi kategoriji ta’ xogħlijiet ( 29 ). Issa, għalkemm il-portata tal-protezzjoni ma tistax tiġi limitata fuq din il-bażi, ma jistax a fortiori jitqies li tali protezzjoni hija kompletament eskluża għar-raġuni msemmija.

32.

Bl-istess mod, fid-Direttiva 2001/29 ma nara l-ebda element li jippermetti li ssir distinzjoni fil-livell ta’ protezzjoni ta’ xogħlijiet tal-arti applikata fuq il-bażi tal-mertu artistiku tagħhom. Madankollu, il-Gvern Taljan, il-Gvern Ċek u l-Gvern tar-Renju Unit, li ssottomettew osservazzjonijiet fil-kawża preżenti, iqisu li element bħal dan jidher f’dispożizzjonijiet oħra tad-dritt tal-Unjoni Ewropea, jiġifieri l-Artikolu 17 tad-Direttiva 98/71 u l-Artikolu 96(2) tar-Regolament Nru 6/2002. Għalhekk, issa ser nanalizza dan l-aspett.

33.

Infakkar li l-Artikolu 17 tad-Direttiva 98/71 jistabbilixxi l-prinċipju ta’ kumulu ta’ protezzjoni tad-disinni kemm permezz tad-dritt tad-disinni kif ukoll permezz tad-drittijiet tal-awtur. Skont it-tieni sentenza ta’ dan l-artikolu, il-portata u l-kundizzjonijiet għall-ksib tal-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur, inkluż il-livell meħtieġ ta’ oriġinalità, huma ddeterminati minn kull Stat Membru. Formulazzjoni simili tinsab fl-Artikolu 96(2) tar-Regolament Nru 6/2002.

34.

Skont il-Gvern Taljan, il-Gvern Ċek u l-Gvern tar-Renju Unit, dawn id-dispożizzjonijiet jagħtu lill-Istati Membri diskrezzjoni sħiħa fil-kundizzjonijiet għall-għoti ta’ protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur lid-disinni, u dan minkejja l-adozzjoni ta’ Direttiva 2001/29. Dawn il-gvernijiet isostnu għalhekk li l-Artikolu 17 tad-Direttiva 98/71 jikkostitwixxi lex specialis fir-rigward tad-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 2001/29 kif interpretati mill-Qorti tal-Ġustizzja. Pożizzjoni simili hija rrakkomandata fid-duttrina ( 30 ).

35.

Ma naqbilx ma’ din il-pożizzjoni u ser nanalizza iktar ’l isfel id-diversi argumenti mressqa sabiex isostnuha, li jien ma tantx insib li huma konvinċenti.

36.

L-ewwel nett, kif jirriżulta mingħajr dubji mill-ewwel sentenza tiegħu, l-Artikolu 17 tad-Direttiva 98/71 jirrigwarda biss disinni rreġistrati. Għalhekk il-libertà eventwali mogħtija lill-Istati Membri tirrigwarda biss din il-kategorija ta’ disinni. Issa, il-maġġoranza tad-disinni fl-Unjoni Ewropea ma humiex irreġistrati ( 31 ). Kif jirriżulta mill-informazzjoni mogħtija fit-talba għal deċiżjoni preliminari f’din il-kawża, dan huwa partikolarment veru għad-disinni inkwistjoni fil-kawża prinċipali. Għaldaqstant, jidhirli li huwa iktar rilevanti r-raġunament ibbażat fuq l-Artikolu 96(2) tar-Regolament Nru 6/2002. Fil-fatt, dan ir-regolament jipprovdi protezzjoni limitata għal tliet snin għal kull disinn fl-Unjoni Ewropea, bil-kundizzjoni li jkun ġdid u oriġinali, mingħajr il-ħtieġa ta’ reġistrazzjoni.

37.

Huwa veru li, fid-dawl tal-kliem tiegħu, l-Artikolu 96(2) tar-Regolament Nru 6/2002 jidher li jagħti lill-Istati Membri marġni wiesa’ ta’ diskrezzjoni fil-kundizzjonijiet għall-għoti tal-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur lid-disinni. Madankollu, dan il-marġni ta’ diskrezzjoni jingħatalhom bla ħsara għall-armonizzazzjoni tad-drittijiet tal-awtur fuq il-livell tal-Unjoni, li huwa kkonfermat mill-premessa 32 ta’ dan ir-regolament, li tgħid “[f]in-nuqqas ta’ l-armonizzazzjoni sħiħa tal-liġijiet dwar id-drittijiet ta’ l-awtur, huwa importanti li jiġi stabbilit il-prinċipju ta’ kumulu tal-protezzjoni taħt id-disinn Komunitarju u taħt il-liġijiet tad-drittijiet ta’ l-awtur, filwaqt li l-Istati Membri jitħallew ħielsa li jistabbilixxu sa fejn u sakemm iwasslu l-liġi tad-drittijiet ta’ l-awtur u l-kondizzjonijiet li taħthom tiġi kkonferita din il-protezzjoni” ( 32 ). Jidher terġa’ iktar ċar mill-memorandum ta’ spjegazzjoni tar-Regolament Nru 6/2002 ( 33 ) li s-soluzzjoni adottata fl-Artikolu 96(2) attwali tar-Regolament Nru 6/2002 kienet maħsuba sabiex tkun provviżorja, fl-istennija tal-armonizzazzjoni tad-drittijiet tal-awtur.

38.

Għalhekk, jidher ċar, fil-fehma tiegħi, li ladarba din l-armonizzazzjoni saret, b’mod partikolari permezz tad-Direttiva 2001/29, kif interpretata mill-Qorti tal-Ġustizzja, il-marġni ta’ diskrezzjoni mogħti lill-Istati Membri fl-Artikolu 96(2) tar-Regolament Nru 6/2002 huwa limitat mill-obbligi imposti fuqhom bis-saħħa ta’ din id-direttiva. Ikun tassew sorprendenti li wieħed iqis li kwalunkwe riferiment f’test tad-dritt tal-Unjoni għad-dritt tal-Istati Membri jammonta sabiex dawn l-istess Stati jinħelsu mill-obbligi tagħhom li jirriżultaw, fil-qasam kopert minn dak ir-riferiment, minn atti oħra tal-Unjoni, kemm jekk ġew qabel jew inkella wara. Riferiment bħal dan neċessarjament jirreferi għad-dritt intern kif inkwadrat mill-obbligi negattivi u pożittivi li joħorġu mid-dritt tal-Unjoni.

39.

F’dan ir-rigward, m’iniex konvint mill-argument tal-Gvern tar-Renju Unit li r-Regolament Nru 6/2002 ġie wara d-Direttiva 2001/29. Huwa minnu li dan ir-regolament ġie adottat biss fit‑12 ta’ Diċembru 2001, filwaqt li d-Direttiva 2001/29 ġiet adottata fit‑22 ta’ Mejju tal-istess sena. Madankollu, l-ewwel nett, it-test li jikkorrispondi mal-Artikolu 96(2) attwali tar-Regolament Nru 6/2002, għalkemm ifformulat b’mod differenti, kien diġà inkluż fl-ewwel proposta tal-Kummissjoni għal dan ir-regolament tat‑3 ta’ Diċembru 1993, ferm qabel l-ewwel proposta tad-Direttiva 2001/29 ( 34 ). Sussegwentement, ix-xogħol leġiżlattiv fuq dawn iż-żewġ testi sar b’mod simultanju. It-tieni nett, it-terminu għat-traspożizzjoni tad-Direttiva 2001/29 skada biss fit‑22 ta’ Diċembru 2002, filwaqt li r-Regolament Nru 6/2002 daħal fis-seħħ fil-bidu ta’ Marzu ta’ dik is-sena. Fiż-żmien tad-dħul fis-seħħ ta’ dan ir-regolament, l-armonizzazzjoni tad-drittijiet tal-awtur skont id-Direttiva 2001/29 għalhekk ma kinitx intlaħqet, billi l-Istati Membri għadhom ma kinux obbligati jittrasponu d-dispożizzjonijiet ta’ din id-direttiva. Għalhekk, il-fatt li r-Regolament Nru 6/2002 ġie adottat wara d-Direttiva 2001/29 ma għandu l-ebda effett fuq l-analiżi tar-relazzjoni bejn dawn iż-żewġ atti: il-marġni ta’ diskrezzjoni mogħti lill-Istati Membri mill-Artikolu 96(2) ta’ dan ir-regolament huwa limitat mill-obbligi li jirriżultaw mid-Direttiva 2001/29.

40.

Lanqas ma jien konvint mill-argument ibbażat fuq ix-xogħol preparatorju tad-Direttiva 98/71 jew tar-Regolament Nru 6/2002 ( 35 ). Għalkemm il-Kummissjoni kellha għanijiet iktar ambizzjużi u għalkemm finalment ġie deċiż li ma kienx xieraq, dak iż-żmien, li tarmonizza d-drittijiet tal-awtur tal-Istati Membri permezz ta’ atti leġiżlattivi dwar id-disinni, dan ma jfissirx li l-protezzjoni ta’ dawn id-disinni permezz tad-drittijiet tal-awtur għandha tibqa’ tikkostitwixxi eċċezzjoni, ladarba tinkiseb din l-armonizzazzjoni. Għalkemm ix-xogħol preparatorju ta’ atti tad-dritt tal-Unjoni jistgħu ċertament jagħtu informazzjoni prezzjuża dwar ir-raġunijiet li ggwidaw l-għażliet tal-leġiżlatur tal-Unjoni, it-tagħlim meħud minn dan ix-xogħol preparatorju ma jistax jipprevali, madankollu, fuq il-kliem u s-sinjifikat tad-dispożizzjonijiet inkwistjoni. B’mod partikolari, ma huwiex xieraq li wieħed jislet mix-xogħol preparatorju ta’ test (id-Direttiva 98/71 jew ir-Regolament Nru 6/2002) konklużjonijiet dwar l-interpretazzjoni jew il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ test ieħor (id-Direttiva 2001/29).

41.

Sussegwentement, il-Gvern tar-Renju Unit jinvoka, insostenn tal-pożizzjoni tiegħu, l-Artikolu 9 tad-Direttiva 2001/29, li jgħid li din id-direttiva ma taffettwax id-dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni dwar, b’mod partikolari, id-disinni, inkluż l-Artikolu 17 tad-Direttiva 98/71 ( 36 ). Min-naħa tiegħi, inqis li din id-dispożizzjoni tad-Direttiva 2001/29 lanqas ma tista’ tifforma l-bażi tal-argument ta’ dan il-Gvern. Fil-fatt, huwa evidenti li d-Direttiva 2001/29, li tirrigwarda d-drittijiet tal-awtur, ma għandhiex taffettwa d-dispożizzjonijiet f’oqsma oħra, bħad-dritt tad-disinni. Madankollu, l-Artikolu 17 tad-Direttiva 98/71, bħall-Artikolu 96(2) tar-Regolament Nru 6/2002, ma huwiex dispożizzjoni li taqa’ fil-qasam tad-dritt tad-disinni, imma f’dak tad-drittijiet tal-awtur. Interpretazzjoni differenti tkun tfisser li l-protezzjoni ta’ xogħlijiet tal-arti applikata permezz tad-drittijiet tal-awtur hija funzjoni tad-dritt tad-disinni, filwaqt li dawn iż-żewġ oqsma huma awtonomi. L-Artikolu 9 tad-Direttiva 2001/29 ma jistax, għaldaqstant, jiġi interpretat bħala l-bażi tal-esklużjoni tad-disinni mill-armonizzazzjoni magħmula mid-Direttiva 2001/29.

42.

Fi kwalunkwe każ, kieku l-leġiżlatur tal-Unjoni Ewropea kellu l-intenzjoni li jistabbilixxi eċċezzjoni daqstant importanti għad-drittijiet tal-awtur armonizzati, ma kienx jagħmel dan impliċitament f’diversi atti tad-dritt tal-Unjoni, imma b’mod ċar u espliċitu, pereżempju fl-Artikolu 1 tad-Direttiva 2001/29 li tiddefinixxi l-kamp ta’ applikazzjoni tagħha.

43.

Il-Gvern Ċek iżid li, kif jindika t-titolu tagħha, id-Direttiva 2001/29 tarmonizza biss “ċerti aspetti tad-drittijiet tal-awtur” u dan “fis-soċjetà tal-informazzjoni”. Madankollu, ma narax kif din l-osservazzjoni tista’ tkun konsistenti mal-argumenti li jressaq dwar il-protezzjoni ta’ xogħlijiet tal-arti applikata.

44.

Huwa veru li d-Direttiva 2001/29 tħalli barra mill-kamp ta’ applikazzjoni tagħha aspetti importanti tad-drittijiet tal-awtur: id-drittijiet morali, il-ġestjoni kollettiva tad-drittijiet, id-difiża ta’ dawn id-drittijiet (ħlief għad-dispożizzjonijiet ġenerali ħafna tal-Artikolu 8), eċċ. Madankollu, G-star invokat fil-kawża prinċipali d-dritt esklużiv tal-awtur li jawtorizza jew jipprojbixxi r-riproduzzjoni tax-xogħol tiegħu. Issa, dan id-dritt huwa armonizzat b’mod eżawrjenti bid-Direttiva 2001/29. Huwa veru wkoll li, b’mod partikolari fil-letteratura anglofona, id-Direttiva 2001/29 ħafna drabi tissejjaħ “id-Direttiva dwar is-Soċjetà tal-Informazzjoni” (Information Society Directive). Jidhirli li wħud mill-awturi joħorġu minn dan l-isem informali konklużjonijiet eċċessivi daqs kemm huma żbaljati. Fil-fatt, għalkemm l-Artikolu 1(1) tad-Direttiva 2001/29 jagħti “enfasi partikolari fuq is-soċjetà ta’ informazzjoni” jibqa’ l-fatt li d-dispożizzjonijiet ta’ din id-direttiva huma maħsuba sabiex japplikaw l-istess fi kwalunkwe ambjent, kemm jekk jaqaw taħt is-soċjetà tal-informazzjoni u kemm jekk le. Għalhekk, il-fatt li d-disinni huma normalment inkorporati f’oġġetti tanġibbli li jappartjenu għad-dinja “reali” ( 37 ) dan bl-ebda mod ma jiġġustifika l-esklużjoni tagħhom mill-protezzjoni pprovduta minn din id-direttiva.

45.

L-argument ta’ dawn il-gvernijiet lanqas ma huwa bbażat fuq id-dritt internazzjonali. Huwa veru li l-Artikolu 2(7) tal-Konvenzjoni ta’ Berne jħalli għad-diskrezzjoni tal-Istati firmatarji l-kwistjoni tal-applikazzjoni tad-drittijiet tal-awtur għad-disinni. Din il-konvenzjoni għandha, madankollu, tapplika mingħajr preġudizzju għall-obbligi tal-Istati Membri li jirriżultaw mid-dritt tal-Unjoni. Għalhekk, jekk dan id-dritt jirrestrinġi l-libertà tal-għażla tal-Istati Membri, dispożizzjoni fakultattiva tal-Konvenzjoni ta’ Berne ma tistax tfixkel din ir-restrizzjoni. Kwalunkwe konklużjoni differenti tmur kontra t-tieni paragrafu tal-Artikolu 351 TFUE. L-istess kunsiderazzjonijiet jgħoddu għall-Artikolu 25 tal-Ftehim TRIPs.

46.

Barra minn hekk, kieku l-Artikolu 2(7) tal-Konvenzjoni ta’ Berne kellu jitqies bħala deroga mill-obbligi tal-Istati Membri li jirriżultaw mid-Direttiva 2001/29, ikun jeħtieġ li tiġi applikata wkoll it-tieni sentenza ta’ dak il-paragrafu, fejn hemm sanċit il-prinċipju ta’ reċiproċità bejn l-Istati firmatarji fil-protezzjoni tad-disinni. Skont din id-dispożizzjoni, għall-oġġetti protetti biss bħala disinni fil-pajjiż tal-oriġini, din il-protezzjoni speċjali biss tista’ tintalab f’pajjiż ieħor, sakemm din il-protezzjoni speċjali ma tingħatax hemmhekk, f’liema każ ikunu protetti permezz tad-drittijiet tal-awtur. Issa, l-eliminazzjoni ta’ dan il-prinċipju ta’ reċiproċità, sors ta’ diskriminazzjoni li tmur kontra r-regoli tas-suq intern, fir-relazzjonijiet bejn l-Istati Membri kienet preċiżament wieħed mill-għanijiet tal-Artikolu 9(2) tar-Regolament Nru 6/2002 ( 38 ).

47.

Finalment, l-argument li l-Artikolu 17 tad-Direttiva 98/71 jippermetti lill-Istati Membri jidderogaw mid-dispożizzjonijiet tad-drittijiet tal-awtur tal-Unjoni huwa mdgħajjef mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar l-interpretazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni. Fis-sentenza Flos ( 39 ), rigward it-terminu ta’ protezzjoni ta’ disinni permezz tad-drittijiet tal-awtur, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-għażla mħollija f’idejn l-Istati Membri sabiex jiddeterminaw il-portata u l-kundizzjonijiet sabiex tinkiseb tali protezzjoni ma setgħetx tikkonċerna t-tul ta’ din il-protezzjoni, li huwa armonizzat fuq il-livell tal-Unjoni bid-Direttiva 93/98/KEE ( 40 ). L-istess raġunament jista’ jiġi segwit fir-rigward tad-Direttiva 2001/29: billi din id-direttiva, kif interpretata mill-Qorti tal-Ġustizzja, armonizzat id-drittijiet ekonomiċi tal-awturi, inkluż il-kunċett ta’ “xogħol”, li huwa fundamentali għal applikazzjoni uniformi ta’ dawn id-drittijiet, dawn il-kwistjonijiet ma humiex koperti mill-possibbiltà mogħtija lill-Istati Membri fl-Artikolu 17 tad-Direttiva 98/71 u, b’analoġija, fl-Artikolu 96(2) tar-Regolament Nru 6/2002. Jiena naqbel mal-pożizzjoni tal-Kummissjoni espressa fl-osservazzjonijiet tagħha.

48.

Għalhekk, l-Artikolu 17 tad-Direttiva 98/71 u l-Artikolu 96(2) tar-Regolament Nru 6/2002 għandhom jiġu interpretati bħala affermazzjoni tal-prinċipju ta’ kumulu tal-protezzjoni: xogħol tal-arti applikata ma għandux jiġi eskluż mill-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur minħabba s-sempliċi fatt li jista’ jibbenefika minn protezzjoni sui generis bħala disinn. Min-naħa l-oħra, dawn id-dispożizzjonijiet ma jistgħux jiġu interpretati bħala deroga minn dawk tad-Direttiva 2001/29 jew kwalunkwe test ieħor tal-Unjoni li jirregola d-drittijiet tal-awtur.

49.

Għaldaqstant, f’dan l-istadju, inqis li r-risposta għad-domandi preliminari hija li l-Artikolu 2(a) tad-Direttiva 2001/29, kif interpretat mill-Qorti tal-Ġustizzja, jipprekludi li d-disinni industrijali jkunu protetti permezz tad-drittijiet tal-awtur biss bil-kundizzjoni li jkollhom karattru artistiku qawwi li jmur lil hinn minn dak li normalment huwa meħtieġ minn kategoriji oħra ta’ xogħlijiet.

50.

Minkejja dan li ngħad, ma rridx ninjora jew nissottovaluta t-tħassib espress kemm mill-gvernijiet li għamlu l-osservazzjonijiet tagħhom f’din il-kawża kif ukoll minn ċerti rappreżentanti tad-duttrina ( 41 ) rigward il-konsegwenzi dannużi ta’ protezzjoni eċċessiva tad-disinni permezz tad-drittijiet tal-awtur.

51.

Fil-fatt, il-protezzjoni sui generis ta’ disinni, bħal dik prevista fir-Regolament Nru 6/2002, hija adattata tajjeb għan-natura speċifika ta’ dawn l-oġġetti protetti, jiġifieri, oġġetti utilitarji komuni u prodotti fil-massa li madankollu jista’ jkollhom ukoll xi karatteristiċi estetiċi oriġinali li jistħoqqilhom protezzjoni. Din il-protezzjoni ddum biżżejjed sabiex tippermetti li jsir profitt mill-investiment li jikkostitwixxi l-elaborazzjoni tad-disinn ( 42 ), mingħajr ma tiġi mfixkla eċċessivament il-kompetizzjoni. Bl-istess mod, il-kundizzjonijiet sabiex tinkiseb din il-protezzjoni, ibbażati fuq l-oriġinalità u n-novità, kif ukoll il-kriterju użat sabiex jiġi ddeterminat att ta’ kontrafazzjoni, li huwa dak tal-impressjoni viżiva globali ( 43 ), huma adattati għar-realtà tas-swieq li jirrigwardaw dawn l-oġġetti.

52.

Madankollu, jekk ikun faċli wisq li tinkiseb, għall-istess oġġett, il-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur, li huma ħielsa minn kull formalità, li japplikaw mill-ħolqien tal-oġġett u mingħajr kundizzjoni ta’ novità u li t-tul ta’ żmien tagħhom huwa prattikament infinit fir-rigward tal-utilità ta’ disinn għas-sid tagħha ( 44 ), hemm ir-riskju li s-sistema tad-drittijiet tal-awtur teskludi s-sistema sui generis għad-disinni. Issa, din l-esklużjoni jkollha diversi effetti negattivi: l-iżvalutazzjoni tad-drittijiet tal-awtur, imfittxija sabiex jipproteġu l-kreazzjonijiet effettivament banali, l-ostakolu għall-kompetizzjoni minħabba t-tul eċċessiv tal-protezzjoni jew anki l-inċertezza legali, sa fejn il-kompetituri ma humiex f’pożizzjoni li jbassru jekk disinn li l-protezzjoni tiegħu sui generis tkun skadiet huwiex protett ukoll permezz tad-drittijiet tal-awtur.

53.

Dan it-tħassib jispjega l-limitazzjonijiet differenti tal-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur ta’ xogħlijiet tal-arti applikata fis-sistemi nazzjonali tal-proprjetà intellettwali msemmija fl-introduzzjoni għal dawn il-konklużjonijiet. Min-naħa l-oħra, kif spjegajt fir-risposta għad-domandi preliminari, is-sistema tad-drittijiet tal-awtur tal-Unjoni ma għandha l-ebda bażi legali li tippermetti din il-limitazzjoni peress li x-xogħlijiet tal-arti applikata huma protetti bħala kreazzjonijiet intellettwali tal-awtur tagħhom stess, bl-istess mod bħall-kategoriji l-oħra ta’ xogħlijiet.

54.

Madankollu, jidhirli li applikazzjoni stretta tad-drittijiet tal-awtur mill-qrati nazzjonali tkun tista’ tirrimedja sa ċertu punt l-iżvantaġġi li jirriżultaw mill-kumulu ta’ din it-tip ta’ protezzjoni mal-protezzjoni sui generis tad-disinni. Fil-fatt, din ma hijiex kwistjoni li tiġi estiża, permezz tad-drittijiet tal-awtur, il-protezzjoni mogħtija fuq id-disinni sa sebgħin sena wara l-mewt tal-awtur, imma li jinkisbu fir-rigward ta’ xogħlijiet tal-arti applikata l-għanijiet speċifiċi tad-drittijiet tal-awtur bl-użu ta’ dispożizzjonijiet speċifiċi għalihom.

55.

Issa, id-drittijiet tal-awtur u d-dritt tad-disinni għandhom għanijiet differenti. Dan tal-aħħar jipproteġi l-investiment fil-ħolqien ta’ disinni mill-imitazzjoni tagħhom mill-kompetituri. Min-naħa l-oħra, id-drittijiet tal-awtur jinjoraw din il-protezzjoni kontra l-kompetizzjoni. Għall-kuntrarju, id-djalogu, l-ispirazzjoni u r-riformulazzjoni huma inerenti fil-kreazzjoni intellettwali u d-drittijiet tal-awtur ma humiex maħsuba sabiex ifixkluhom ( 45 ). Dak li jipproteġu d-drittijiet tal-awtur, għall-inqas permezz ta’ drittijiet ekonomiċi, hija l-possibbiltà ta’ sfruttament ekonomiku bla xkiel tax-xogħol bħala tali.

56.

Dawn l-għanijiet differenti jimxu id f’id ma’ mekkaniżmi u prinċipji differenti ta’ protezzjoni.

57.

L-ewwel nett, għalkemm il-limitu minimu ta’ oriġinalità adottat fid-drittijiet tal-awtur normalment ma huwiex għoli ħafna, ma huwiex ineżistenti. Sabiex jibbenefika mill-protezzjoni, l-isforz tal-awtur irid ikun liberu u kreattiv. Is-soluzzjonijiet iddettati biss mir-riżultat tekniku ma humiex protetti ( 46 ), l-istess bħal xogħol nieqes minn kull kreattività ( 47 ). F’dan is-sens, ma huwiex neċessarju li mill-oġġetti utilitarji jkun meħtieġ livell artistiku partikolarment għoli meta mqabbel ma’ kategoriji oħra ta’ xogħlijiet, huwa biżżejjed li jiġi applikat letteralment il-kriterju tal-kreazzjoni intellettwali tal-awtur stess. Kull prodott ta’ utilità għandu dehra viżiva, frott tax-xogħol tad-disinjatur tiegħu. Madankollu, mhux kwalunkwe aspett viżiv ser jkun protett permezz tad-drittijiet tal-awtur.

58.

It-tieni nett, id-drittijiet tal-awtur huma bbażati fuq distinzjoni bejn l-idea u l-espressjoni tagħha, fejn l-espressjoni biss hija protetta. Għal xogħlijiet tal-arti applikata, din id-dikotomija x’aktarx, fl-opinjoni tiegħi, tnaqqas l-effetti antikompetittivi tal-protezzjoni tagħhom permezz tad-drittijiet tal-awtur. Ippermettuli nieħu bħala eżempju l-oġġetti inkwistjoni fil-kawża prinċipali sabiex nuri l-punt tiegħi.

59.

Skont id-deċiżjoni tar-rinviju, ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali titlob protezzjoni għal:

“[il-]mudelli […] ta’ sweat[-]shirts u t[ee]-shirts, […] magħmula minn diversi elementi, partikolarment immaġni stampata fuq quddiem, l-iskema tal-kuluri, il-post tal-but fuq iż-żaqq u l-inserzjonijiet fuq il-but […]” u

“[i]l-mudell [ta’ jeans] ikkaratterizzat mill-mod kif kull waħda mit-tliet biċċiet drapp differenti nqatgħet u twaħħlet. L-użu ta’ dawn il-biċċiet drapp ta’ tulijiet u forom differenti għamilha possibbli li tinħoloq sieq […] b’effett tridimensjonali (3D), b’pieg ’il ġewwa u lura, u b’hekk jinbaram madwar ir-riġel tal-utent (effett ta’ tornavit). Elementi oħra li jikkontribwixxu għall-“effett ta’ tornavit” huma d-darts inkorporati fil-mudell fil-livell tal-irkoppa, fuq kull waħda mis-saqajn”.

60.

Il-klassifikazzjoni tal-prodotti inkwistjoni bħala xogħlijiet protetti u l-konstatazzjoni ta’ kontrafazzjoni eventwali, li huma elementi purament fattwali, jaqgħu, ovvjament, kompletament taħt id-diskrezzjoni tal-qorti nazzjonali. Jidhirli, madankollu, li fatturi bħal “kompożizzjoni speċifika bbażata fuq forom, kuluri, kliem u numri”, l-“iskema ta’ kuluri”, il-“pożizzjoni tal-bwiet fuq iż-żaqq”, jew anki l-“qatgħa bi twaħħil ta’ tliet biċċiet drapp”, li Cofemel allegatament irriproduċiet, għandhom jiġu analizzati bħala ideat suxxettibbli għal espressjonijiet differenti, jew anki bħala soluzzjonijiet funzjonali ( 48 ), u ma għandhomx ikunu koperti bil-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur.

61.

Barra minn hekk, billi invokat il-karattru innovattiv u uniku (dak iż-żmien) tal-mudell G-Star Elwood tagħha, introdott fl‑1996, G-Star tidher li trid tipproteġi permezz tad-drittijiet tal-awtur ir-reputazzjoni tagħha u l-karattru distintiv tal-prodotti tagħha, protezzjoni li normalment hija żgurata permezz tad-dritt tat-trade marks.

62.

Huwa veru li l-ksur tad-drittijiet tal-awtur ma għandux, fil-każijiet kollha, jikkonsisti fir-riproduzzjoni sħiħa tax-xogħol. Il-partijiet ta’ xogħol jibbenefikaw ukoll mill-protezzjoni, sakemm fihom l-elementi li huma l-espressjoni tal-kreazzjoni intellettwali tal-awtur stess ta’ dan ix-xogħol ( 49 ). Barra minn hekk, ma għandhomx ikunu elementi sempliċement ispirati mill-ideat espressi mix-xogħol, imma mill-partijiet meħuda minn dan ix-xogħol. L-evalwazzjoni fuq dan il-punt għandha ssir mill-qorti li tiddeċiedi fuq il-mertu fuq bażi ta’ każ b’każ. Fil-kuntest ta’ din l-evalwazzjoni, din il-qorti għandha tiżgura ruħha wkoll min-natura suffiċjentement identifikabbli tal-oġġett tal-protezzjoni mitluba ( 50 ).

63.

Fl-aħħar u t-tielet nett, id-drittijiet tal-awtur huma differenti mid-dritt tad-disinni fl-evalwazzjoni tal-ksur tad-drittijiet esklużivi protetti. Sabiex jittenna dak li jgħid l-Artikolu 10(1) tar-Regolament Nru 6/2002, id-dritt tad-disinni jiżgura l-protezzjoni kontra “kull disinn li ma jħallix impressjoni ġenerali differenti fuq l-utent informat”. Issa, dan il-kunċett ta’ “impressjoni viżiva ġenerali” huwa għalkollox estranju għad-drittijiet tal-awtur.

64.

Id-drittijiet tal-awtur jipproteġu xogħol konkret, mhux xogħol li jkollu tali aspett viżiv ( 51 ). Żewġ fotografi li jieħdu ritratt tal-istess xena fl-istess mument jistgħu jiksbu immaġnijiet li ma jipproduċux impressjoni viżiva ġenerali differenti. F’termini tad-dritt tad-disinni, kull min wera r-ritratt tiegħu l-ewwel jista’ jopponi l-wiri tar-ritratt tal-ieħor. Dan ma huwiex il-każ fid-drittijiet tal-awtur, fejn il-kreazzjoni parallela, sakemm tkun tassew oriġinali, mhux biss hija legali, imma tibbenefika bis-sħiħ mill-protezzjoni bħala xogħol separat. L-istess jgħodd għall-kreazzjoni ispirata minn xogħlijiet preċedenti. Sakemm din il-kreazzjoni ma tikkostitwixxix riproduzzjoni mhux awtorizzata ta’ elementi oriġinali ta’ xogħol ta’ ħaddieħor, il-kwistjoni tal-ksur tad-drittijiet tal-awtur ma tqumx, kemm jekk l-impressjoni viżiva ġenerali hija differenti jew le.

65.

Id-drittijiet tal-awtur għalhekk jippermettu lill-awtur ta’ disinn jopponi l-wiri u l-użu ta’ disinn li ma jipproduċix impressjoni viżiva ġenerali differenti biss jekk ikun kapaċi juri r-riproduzzjoni ta’ elementi oriġinali tad-disinn tiegħu.

66.

Fl-evalwazzjoni ta’ talba għall-protezzjoni ta’ disinn permezz tad-drittijiet tal-awtur, il-qorti għandha tieħu inkunsiderazzjoni dawn l-elementi sabiex tiddistingwi bejn dik li hija protezzjoni, eventwalment, sui generis tad-disinni u l-protezzjoni permezz tad-drittijiet tal-awtur, biex b’hekk tiġi evitata l-konfużjoni ta’ dawn iż-żewġ sistemi ta’ protezzjoni.

67.

Fid-dawl ta’ dak li ntqal iktar ’il fuq, nipproponi li tingħata r-risposta li ġejja għad-domandi preliminari magħmula mis-Supremo Tribunal de Justiça (il-Qorti Suprema, il-Portugall):