1.

Il-kwistjoni ġuridika li jqajjem dan ir-rinviju għal deċiżjoni preliminari hija din li ġejja: sa fejn id-dritt tal-Unjoni fil-qasam tal‑politika tal-immigrazzjoni jistabbilixxi limiti għall-applikazzjoni ta’ dispożizzjonijiet nazzjonali li jipprevedu obbligu ta’ integrazzjoni ċivika taċ-ċittadini barranin?

2.

Fil-Pajjiżi l-Baxxi, l-obbligu ta’ integrazzjoni ċivika taċ-ċittadini barranin ġie stabbilit fl-2007. Dan l-obbligu jimplika l-ħtieġa li persuna tgħaddi minn eżami li jevalwa l-kapaċitajiet lingwistiċi kif ukoll l-għarfien bażiku tas-soċjetà Olandiża. In-nuqqas ta’ konformità ma’ dan l‑obbligu fit-termini preskritti huwa ssanzjonat permezz ta’ multa.

3.

F’din il-kawża, is-Centrale Raad van Beroep (qorti amministrattiva ta’ appell Olandiża kompetenti b’mod partikolari fil‑qasam tas-sigurtà soċjali) għandha dubji rigward il-kwistjoni dwar jekk, u, f’każ ta’ risposta fl-affermattiv, b’liema kundizzjonijiet, dan l-obbligu jista’ jirrigwarda ċittadini barranin li ilhom jirrisjedu b’mod legali fit‑territorju tal-Pajjiżi l-Baxxi għal żmien twil u li għandhom l-istatus ta’ resident għat-tul fis-sens tad-Direttiva 2003/109/KE ( 2 ).

4.

L-Artikolu 4 tad-Direttiva 2003/109, intitolat “Tul ta’ żmien ta’ residenza”, jipprevedi dan li ġej fil-paragrafu (1) tiegħu:

“L-Istati Membri għandhom jagħtu status ta’ residenti għat-tul lil ċittadini ta’ pajjiżi terzi li ikunu rrisjedew legalment u kontinwament fit-territorju tagħhom għal ħames snin li jiġu minnufih qabel is‑sottomissjoni ta’ l-applikazzjoni relevanti.”

5.

L-Artikolu 5 tad-Direttiva 2003/109, intitolat “Kondizzjonijiet għall-kisba ta’ status ta’ residenti għat-tul”, fil-paragrafu (2) tiegħu jipprevedi:

“L-Istati membri jistgħu jeħtieġu li ċittadini ta’ pajjiżi terzi jikkonformaw ma’ kondizzjonijiet ta’ integrazzjoni, skont il-liġi nazzjonali.”

6.

L-Artikolu 11 tad-Direttiva 2003/109, intitolat “Trattament ugwali”, fil-paragrafu (1) tiegħu jipprevedi:

“Ir-residenti għat-tul għandhom igawdu trattament ugwali ma’ dak taċ‑ċittadini fir-rigward ta’:

[…]”

7.

L-Artikolu 15 tad-Direttiva 2003/109, intitolat “Kondizzjonijiet għar-residenza f’tieni Stat Membru”, fil-paragrafu 3 tiegħu jistipula:

“L-Istati Membri jistgħu jeħtieġu li ċ-ċittadini ta’ pajjiżi terzi jikkonformaw mal-miżuri ta’ integrazzjoni, skont il-liġi nazzjonali.

Din il-kondizzjoni ma għandhiex tapplika fejn iċ-ċittadini tal-pajjiżi terzi konċernati ikunu ġew meħtieġa li jikkonformaw mal‑kondizzjonijiet ta’ integrazzjoni sabiex jingħataw status ta’ residenti għat-tul, skont id-disposizzjonijiet tal-Artikolu 5(2).

Mingħajr preġudizzju għa-tieni subparagrafu, il-persuni konċernati jistgħu ikunu meħtieġa li jattendu korsijiet tal-lingwa.”

8.

Il-kundizzjonijiet ta’ għoti ta’ status ta’ resident għat-tul fis-sens tad-Direttiva 2003/109 fil-Pajjiżi l-Baxxi huma rregolati permezz tal‑Liġi dwar il-Barranin (Vreemdelingenwet).

9.

Skont l-Artikolu 21(1)(k) tal-Vreemdelingenwet, it-talba għall‑ħruġ tal-permess ta’ residenza għal żmien indeterminat tista’ tiġi miċħuda meta ċ-ċittadin barrani ma jkunx għadda mill-eżami previst fl‑Artikolu 7(2)(a) tal-Liġi dwar l-Integrazzjoni Ċivika (Wet inburgering, iktar ’il quddiem il-“Wi”) jew ma jkunx kiseb diploma, ċertifikat jew dokument ieħor imsemmi fl-Artikolu 5(1)(c) ta’ din il‑liġi.

10.

Kif tindika l-qorti tar-rinviju, din id-dispożizzjoni daħlet fis-seħħ fl-1 ta’ Jannar 2007, iżda bdiet tapplika fil-fatt mill-1 ta’ Jannar 2010. Qabel din id-data, iċ-ċittadin barrani ma kienx obbligat jgħaddi mill‑eżami ta’ integrazzjoni sabiex jikseb l-istatus ta’ resident għat-tul.

11.

L-Artikoli 3 u 31 tal-Wi, kif kienet redatta fil-mument li fih seħħew il-fatti, kienu jipprevedu:

“Artikolu 3

1.   Għandu l-obbligu ta’ integrazzjoni ċivika l-barrani li jkun jirrisjedi b’mod regolari [fil-Pajjiżi l-Baxxi] fis-sens tal‑Artikolu 8(a) sa (e) jew (l) tal-Vreemdelingenwet 2000 li:

[…]

Artikolu 31

1.   Il-Kulleġġ jimponi multa amministrattiva fuq il-persuna li kellha l-obbligu ta’ integrazzjoni ċivika li ma tkunx għaddiet mill-eżami ta’ integrazzjoni jew fit-terminu stipulat fl-Artikolu 7(1), jew fit‑terminu mġedded abbażi tas-subparagrafu (a) tat-tieni paragrafu.

2.   B’deroga mill-paragrafu 1:

[…]”

12.

Il-Wi daħlet fis-seħħ fl-1 ta’ Jannar 2007.

13.

Kif issemmi l-qorti tar-rinviju, għaċ-ċittadini barranin li emigraw lejn il-Pajjiżi l-Baxxi wara d-dħul fis-seħħ tal-Liġi, it-terminu sabiex jgħaddu mill-eżami li jevalwa l-għarfien tal-lingwa u tas‑soċjetà Olandiża jibda jiddekorri mill-bidu tar-residenza tagħhom fil-Pajjiżi l-Baxxi. Għall-persuni li kienu diġà jirrisjedu fil-Pajjiżi l‑Baxxi fil-mument tad-dħul fis-seħħ tal-Liġi, it-terminu sabiex jgħaddu mill-eżami kien stabbilit f’deċiżjoni amministrattiva distinta.

14.

P. għandha nazzjonalità Amerikana u ilha tirrisjedi fil-Pajjiżi l‑Baxxi mill-2002. Fl-14 ta’ Novembru 2008, hija kisbet l-istatus ta’ resident għat-tul fis-sens tad-Direttiva 2003/109.

15.

Permezz ta’ deċiżjoni tal-1 ta’ Awwissu 2008, issostitwita sussegwentement permezz ta’ deċiżjonijiet tal-4 ta’ Awwissu 2009 u tal-25 ta’ Frar 2010, il-Commissie Sociale Zekerheid Breda (Kummissjoni tas-Sigurtà Soċjali ta’ Breda, iktar ’il quddiem il-“Commissie”) innotifikat lil P. li hija kellha obbligu ta’ integrazzjoni ċivika, kif previst fil-Wi, u li hija kellha tgħaddi mill-eżami ta’ integrazzjoni sat-30 ta’ Ġunju 2013.

16.

P. bdiet kors ta’ integrazzjoni ċivika organizzat mill‑Commissie, li hija interrompiet fil-25 ta’ Awwissu 2008 għal raġunijiet mediċi u li sussegwentement ma komplietx.

17.

S. twieldet f’dik li kienet ir-Repubblika Jugoslava u għandha n‑nazzjonalità tan-New Zealand.

18.

Permezz ta’ deċiżjonijiet tal-24 ta’ Frar 2010 u tas-6 ta’ Mejju 2010, il-College van burgemeester en wethouders van de gemeente Amstelveen (Kulleġġ ta’ Sindki u Viċi-Sindki tal-komun ta’ Amstelveen) innotifika lil S. li hija kellha obbligu ta’ integrazzjoni ċivika u li hija kellha tgħaddi minn eżami ta’ integrazzjoni sal-24 ta’ Awwissu 2013.

19.

P. u S. it-tnejn ippreżentaw rikors kontra dawn id-deċiżjonijiet, rispettivament, quddiem ir-Rechtbank Breda u r-Rechtbank Amsterdam (tribunali tal-ewwel istanza ta’ Breda u ta’ Amsterdam). Dawn ir-rikorsi ġew miċħuda permezz ta’ sentenza tar-Rechtbank Breda tat-12 ta’ Lulju 2010 u permezz ta’ sentenza tar-Rechtbank Amsterdam tat-8 ta’ Settembru 2011.

20.

P. u S. appellaw minn dawn is-sentenzi quddiem is-Centrale Raad van Beroep.

21.

Insostenn tal-appelli tagħhom, P. u S. sostnew li, bħala benefiċjarji tal-istatus ta’ resident għat-tul, huma kellhom jiġu ttrattati bl-istess mod bħaċ-ċittadini Olandiżi u għalhekk ma għandhomx ikunu marbuta bl-obbligu ta’ integrazzjoni. Huma ddikjaraw ukoll li l‑impożizzjoni ta’ tali obbligu fuq ir-residenti għat-tul kienet tmur kontra l-għan tad-Direttiva 2003/109 kif ukoll kontra l-Artikoli 5(2) u 11(1) tagħha.

22.

Il-qorti tar-rinviju tikkunsidra li ma jistax jiġi eskluż li l‑impożizzjoni ta’ obbligu ta’ integrazzjoni fuq residenti għat-tul imur kontra d-Direttiva 2003/109. Din il-qorti tinnota li l-Artikolu 5(2) tal-imsemmija direttiva jawtorizza lill-Istat Membru jirrifjuta l‑istatus ta’ resident għat-tul jekk ma jiġux issodisfatti l‑kundizzjonijiet ta’ integrazzjoni stabbiliti fid-dritt nazzjonali. L‑għoti ta’ dan l-istatus ifisser, bħala regola, li l-integrazzjoni tal‑persuna tkun intlaħqet. Għalhekk tqum il-kwistjoni dwar jekk l-Istat Membru jistax jimponi obbligu ta’ integrazzjoni fuq persuna li diġà tkun ingħatat l-istatus ta’ resident għat-tul u jekk, f’każ li ma jiġix osservat dan l-obbligu, tistax tiġi imposta sanzjoni taħt il-forma ta’ multa.

23.

Kien f’dawn iċ-ċirkustanzi li s-Centrale Raad van Beroep iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:

24.

It-talba għal deċiżjoni preliminari ġiet irreġistrata fir-Reġistru tal‑Qorti tal-Ġustizzja fit-15 ta’ Novembru 2013.

25.

Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub minn P. u S., mill‑Gvernijiet tal-Pajjiżi l-Baxxi u tal-Portugall kif ukoll mill‑Kummissjoni. P. u S. talbu li ssir seduta.

26.

P. u S., il-Gvern tal-Pajjiżi l-Baxxi kif ukoll il-Kummissjoni pparteċipaw fis-seduta li saret fil-5 ta’ Novembru 2014.

27.

Id-Direttiva 2003/109 tagħmel parti minn serje ta’ atti tad-dritt tal-Unjoni dwar l-istatus taċ-ċittadini ta’ pajjiżi terzi, li ġew adottati abbażi tal-kompetenzi leġiżlattivi mogħtija bit-Trattat ta’ Amsterdam ( 3 ).

28.

L-għanijiet leġiżlattivi tal-Unjoni milħuqa bl-imsemmija direttiva ġew inklużi fil-konklużjonijiet tal-Kunsill Ewropew ta’ Tampere tal‑15 u s-16 ta’ Ottubru 1999. Dawn il-konklużjonijiet jipprevedu, b’mod partikolari, li l-istatus ġuridiku ta’ barranin għandu jiġi approssimat għal dak taċ-ċittadini u, b’mod partikolari, li persuna li kienet residenti legalment fi Stat Membru, għal perijodu li għandu jiġi stabbilit, u li jkollha permess ta’ residenza għat-tul għandha tingħata numru ta’ drittijiet kemm jista’ jkun simili għal dawk li jgawdu ċ-ċittadini tal-Unjoni ( 4 ).

29.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, jidher li d‑Direttiva 2003/109 toħloq, favur ċittadini ta’ pajjiżi terzi li rrisjedew legalment fl-Unjoni għal perijodu ta’ mill-inqas ħames snin, status ġuridiku partikolari li jirriżulta esklużivament mid-dritt tal-Unjoni: l‑istatus ta’ resident għat-tul ( 5 ).

30.

Meta pparagunata maċ-ċittadinanza, l-introduzzjoni ta’ dan l‑istatus toħloq forma alternattiva ta’ parteċipazzjoni fil-ħajja ekonomika u soċjali tal-Unjoni għaċ-ċittadini barranin, li fid-duttrina tikkorrispondi mal-kunċett ta’ “denizenship”, għall-kuntrarju ta’ dak ta’ “citizenship” ( 6 ).

31.

Għall-kwistjonijiet li ma humiex irregolati mid-dritt tal-Unjoni, l‑istatus taċ-ċittadini ta’ pajjiżi terzi residenti fl-Unjoni jibqa’ jaqa’ taħt id‑dritt nazzjonali tal-Istati Membri.

32.

B’mod partikolari, l-Istati Membri jibqgħu liberi li jsegwu politika ta’ integrazzjoni intiża sabiex jiġu evitati l-marġinalizzazzjoni u s‑segregazzjoni taċ-ċittadini barranin ( 7 ). L-obbligu ta’ integrazzjoni jista’ jirrigwarda diversi fażijiet tal-immigrazzjoni, skont jekk huwa ddefinit bħala: (i) kundizzjoni ta’ għoti ta’ awtorizzazzjoni ta’ dħul u ta’ residenza; (ii) kundizzjoni ta’ għoti ta’ permess ta’ residenza għat-tul; (iii) kundizzjoni ta’ kisba tal-istatus ta’ resident għat-tul jew; (iv) kundizzjoni ta’ kisba tan-nazzjonalità permezz ta’ naturalizzazzjoni.

33.

Dan l-obbligu jimplika ġeneralment il-ħtieġa li jintwera ċertu livell ta’ għarfien tal-lingwa uffiċjali u, xi drabi, għarfien tas-soċjetà ospitanti (l‑istorja, id-dritt nazzjonali u l-valuri tagħha). Ċerti Stati Membri jirrikjedu li ċ-ċittadini ta’ pajjiżi terzi jgħaddu minn eżami, li jista’ jsir wara korsijiet obbligatorji. Oħrajn jimponu biss li jiġu segwiti korsijiet ta’ integrazzjoni ( 8 ).

34.

Id-domanda magħmula mill-qorti Olandiża f’din il-kawża tirrigwarda l-possibbiltà li jiġi impost obbligu ta’ integrazzjoni fuq il‑persuni li għandhom l-istatus ta’ resident għat-tul fis-sens tad-dritt tal‑Unjoni. Fid-dritt Olandiż, l-imsemmi obbligu fir-rigward ta’ dawn il‑persuni ma huwiex iddefinit bħala kundizzjoni għall-kisba tad‑drittijiet, iżda bħala rekwiżit partikolari li għandu jiġi ssodisfatt bis‑sempliċi fatt tar-residenza fit-territorju tal-Istat ospitanti.

35.

Sabiex tiġi deċiża din il-kwistjoni, għandha tingħata risposta għal żewġ domandi fundamentali. Fl-ewwel lok għandu jkun magħruf jekk l‑impożizzjoni ta’ obbligu ta’ integrazzjoni fuq residenti għat-tul huwiex kompatibbli mal-istatus ta’ resident għat-tul fis-sens tad‑Direttiva 2003/109. Fit-tieni lok, fil-każ ta’ risposta fl-affermattiv għall‑ewwel domanda, għandu jiġi stabbilit sa fejn id-dritt tal-Unjoni jillimita l-libertà tal-Istati Membri li jiddefinixxu l-kontenut ta’ dan l‑obbligu ta’ integrazzjoni.

36.

L-Artikolu 5(2) tad-Direttiva 2003/109 jistipula espressament il‑possibbiltà li l-għoti tal-istatus ta’ resident għat-tul jiġi suġġett għal “kondizzjonijiet ta’ integrazzjoni” skont id-dritt nazzjonali.

37.

Madankollu, id-Direttiva ma tispeċifikax jekk u sa fejn l‑impożizzjoni ta’ obbligu ta’ integrazzjoni tibqa’ possibbli wara l‑kisba ta’ dan l-istatus.

38.

L-opinjonijiet tal-partijiet u tal-intervenjenti fil-proċedura huma diverġenti fuq dan il-punt. Ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali u l-Gvern Portugiż jikkunsidraw li l-impożizzjoni ta’ obbligu ta’ integrazzjoni fuq ir-residenti għat-tul hija kuntrarja għad-Direttiva 2003/109. Bil-kontra, il-Gvern Olandiż u l-Kummissjoni, filwaqt li jsostnu li l-imsemmija direttiva ma tiddeċidix dwar din il-kwistjoni, iqisu li dan l-obbligu jista’ jiġi impost.

39.

Kif jirriżulta mid-deċiżjoni tar-rinviju, iż-żewġ rikorrenti fil‑kawża prinċipali ilhom is-snin jirrisjedu fil-Pajjiżi l-Baxxi u huma parti minn grupp ta’ residenti għat-tul “anzjani”, għaliex kisbu dan l-istatus qabel ma l-obbligu ta’ integrazzjoni beda japplika fir‑realtà. Madankollu, skont id-dritt Olandiż, huma xorta għandhom l-obbligu li jgħaddu mill-eżami ta’ integrazzjoni ( 9 ).

40.

Fit-talba għal deċiżjoni preliminari, il-qorti Olandiża tqajjem dubju dwar il-possibbiltà li jiġi impost obbligu ta’ integrazzjoni fuq persuni li diġà jibbenefikaw mill-istatus ta’ resident għat-tul. Skont il‑qorti tar-rinviju, il-kisba ta’ dan l-istatus tfisser li l-persuna kkonċernata ssodisfat l-obbligu li turi li ankrat ruħha fil-pajjiż ospitanti, kif stipulat fil-premessa 6 tad-Direttiva 2003/109, u, għalhekk, li l-integrazzjoni tagħha ntlaħqet.

41.

Nixtieq nenfasizza li — kif il-qorti tar-rinviju tindika korrettament — id-Direttiva 2003/109 hija bbażata fuq l-idea li, maż-żmien, ir‑rabtiet tal-persuna residenti b’mod legali u mhux interrott fl-Istat Membru kkonċernat jakkwistaw natura stabbli u juru li l-persuna ankrat ruħha fis-soċjetà. Id-Direttiva hija intiża sabiex tagħti status partikolari liċ-ċittadini ta’ pajjiżi terzi li stabbilixxew ruħhom għat-tul fl-Istati Membri, għaliex l‑integrazzjoni ta’ dawn iċ-ċittadini tikkontribwixxi għall-promozzjoni tal-koeżjoni ekonomika u soċjali fl-Unjoni ( 10 ).

42.

Madankollu, fl-opinjoni tiegħi, din l-idea ma teskludix il‑possibbiltà għall-Istati Membri li jadottaw azzjonijiet ta’ integrazzjoni fir-rigward tar-residenti għat-tul.

43.

Għandu jiġi rrilevat li d-Direttiva 2003/109 tuża żewġ kunċetti differenti fir-rigward tal-azzjonijiet ta’ integrazzjoni. L-Artikolu 5(2) jawtorizza l-applikazzjoni ta’ “kondizzjonijiet ta’ integrazzjoni” ( 11 ) għall-għoti tal-istatus ta’ resident għat-tul. L-Artikolu 15(3) tad‑Direttiva, li jirrigwarda d-dritt tar-resident għat-tul li jirrisjedi fi Stat Membru ieħor, jawtorizza lill-pajjiż ospitanti jimponi “miżuri ta’ integrazzjoni” fuq il-persuna li tkun kisbet l-istatus ta’ resident għat-tul fi Stat Membru ieħor ( 12 ), sakemm din il-persuna ma tkunx diġà ntalbet tissodisfa kundizzjonijiet ta’ integrazzjoni sabiex tikseb dan l-istatus f’dan l-Istat l-ieħor ( 13 ).

44.

Din l-interpretazzjoni hija kkonfermata permezz tal-oriġini tad‑dispożizzjoni ċċitata iktar ’il fuq. Matul ix-xogħol preparatorju tad‑Direttiva 2003/109, ċerti Stati Membri pproponew, fi ħdan il‑Kunsill, li fl-Artikolu 15 jiġi ssostitwit it-terminu “miżuri” b’“kundizzjonijiet”, proposta li madankollu ma ġietx introdotta fit-test definittiv tad-Direttiva ( 14 ).

45.

Id-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 2003/86 juru wkoll il-ħtieġa li ssir distinzjoni bejn miżuri u kundizzjonijiet ta’ integrazzjoni. L‑Artikolu 7(2) tad-Direttiva 2003/86 jippermetti lill-Istati Membri jitolbu li ċ-ċittadini ta’ pajjiżi terzi li jkunu talbu awtorizzazzjoni ta’ dħul fit-territorju għar-riunifikazzjoni tal-familja jikkonformaw ruħhom ma’ miżuri ta’ integrazzjoni. Hawnhekk il-leġiżlatur uża l-istess kliem bħal fl-Artikolu 15(3) tad-Direttiva 2003/109. Kif innota l-Avukat Ġenerali Mengozzi wara li analizza l-oriġini tal-Artikolu 15(3) tad‑Direttiva 2003/109 u kkompara d-dispożizzjonijiet ta’ dawn iż-żewġ direttivi, il-leġiżlatur delibarament uża kunċett differenti minn dak ta’ “kundizzjonijiet ta’ integrazzjoni” marbut mal-kisba ta’ ċerti drittijiet ( 15 ).

46.

Id-distinzjoni msemmija hawn fuq hija partikolarment importanti għall-finijiet tal-applikazzjoni tad-Direttiva 2003/86. Il-kunsiderazzjoni tal-eżami ta’ integrazzjoni bħala “kundizzjoni” indispensabbli għall‑kisba ta’ awtorizzazzjoni ta’ dħul fit-territorju ta’ membru tal‑familja tippreġudika l-essenza stess tad-dritt għar-riunifikazzjoni tal-familja ( 16 ).

47.

Id-distinzjoni inkwistjoni għandha wkoll rwol essenzjali fil‑kuntest tad-Direttiva 2003/109: il-miżuri ta’ integrazzjoni imposti fuq ir-residenti għat-tul li jibbenefikaw minn dritt ta’ residenza fi Stat Membru ieħor ma jistgħux jikkostitwixxu “kundizzjonijiet”, fis-sens li dawn ma għandhomx ikunu la de jure u lanqas de facto strument ta’ għażla ta’ persuni jew ta’ kontroll tal-immigrazzjoni. Inkella, dawn l-azzjonijiet ta’ integrazzjoni jerġgħu jippreġudikaw id-dritt ta’ moviment fi ħdan l-Unjoni, li huwa aspett fundamentali tal-istatus ġuridiku li jirriżulta mid-Direttiva 2003/109.

48.

Iż-żewġ atti leġiżlattivi ċċitati iktar ’il fuq jagħmlu għalhekk distinzjoni bejn l-azzjonijiet ta’ integrazzjoni ddefiniti bħala kundizzjonijiet ta’ kisba jew ta’ eżerċizzju ta’ ċerti drittijiet u dawk iddefiniti bħala miżuri li huma intiżi biex sabiex jiffaċilitaw l‑integrazzjoni tal-persuni ( 17 ).

49.

Fl-opinjoni tiegħi, l-impożizzjoni ta’ miżuri ta’ integrazzjoni fuq ir-residenti għat-tul ma hijiex kuntrarja għall-għanijiet tad‑Direttiva 2003/109, għaliex dawn il-miżuri huma intiżi esklużivament sabiex iħajru lir-residenti għat-tul jipparteċipaw fil-ħajja ekonomika u soċjali tal-Istat ta’ residenza.

50.

Dawn il-miżuri jidhru wkoll ammissibbli fid-dawl tal-istruttura tad-Direttiva. Kif diġà fakkart, l-Artikolu 15(3) tad-Direttiva jippermetti lil Stat Membru — taħt ċerti kundizzjonijiet partikolari — li jimponi miżuri ta’ integrazzjoni fuq persuna li tkun kisbet l-istatus ta’ resident għat-tul fi Stat Membru ieħor. Xejn ma jindika li l-impożizzjoni ta’ miżuri simili għar-residenti “nazzjonali”, li ma jkunux użaw id-dritt ta’ residenza fi Stat Membru ieħor, hija kuntrarja għall-għanijiet tad‑Direttiva.

51.

Ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali jinvokaw il-prinċipju ta’ ugwaljanza fit-trattament tar-residenti għat-tul billi jsemmu l-fatt li l‑obbligu ta’ integrazzjoni ma ġiex impost la fuq iċ-ċittadini Olandiżi u lanqas fuq iċ-ċittadini l-oħra tal-Unjoni.

52.

Dan l-argument ma jikkonvinċinix, għaliex, fir-rigward tal‑obbligu ta’ integrazzjoni, iċ-ċittadini ta’ pajjiżi terzi ma humiex f’sitwazzjoni komparabbli għal dik taċ-ċittadini tal-Istat Membru kkonċernat jew taċ-ċittadini l-oħra tal-Unjoni.

53.

Din il-konklużjoni hija wkoll valida għaċ-ċittadini barranin li għandhom l-istatus ta’ resident għat-tul. Skont l-Artikolu 11(1) tad‑Direttiva, il-persuna residenti għat-tul għandha tgawdi minn ugwaljanza fit-trattament bħaċ-ċittadini fil-bosta oqsma msemmija f’din id-dispożizzjoni (b’mod partikolari f’dak li jirrigwarda l‑kundizzjonijiet ta’ aċċess għal impjieg u għal attività bħala persuna li taħdem għal rasha, l-edukazzjoni u t-taħriġ vokazzjonali, is-sigurtà soċjali kif ukoll l-aċċess għal oġġetti u għal servizzi). Id-dritt tar-residenti għat-tul għal ugwaljanza fit-trattament japplika għalhekk prinċipalment għall‑oqsma konkreti elenkati fl-Artikolu 11(1) tad‑Direttiva 2003/109 ( 18 ). Ir-ratio legis ta’ din id-dispożizzjoni huwa rifless fil-premessa 2 tad-Direttiva, li ssemmi l-“approssimazzjoni” tal‑istatus tar-residenti għat-tul ma’ dak taċ-ċittadini, iktar milli l‑armonizzazzjoni tal-istatus tagħhom.

54.

Fl-opinjoni tiegħi ma hemmx dubju li dispożizzjonijiet nazzjonali li jissuġġettaw iż-żamma tal-istatus ta’ resident għat-tul jew l‑eżerċizzju tad-drittijiet relatati miegħu għall-kundizzjoni ta’ obbligu ta’ integrazzjoni huma kuntrarji wkoll għall-Artikolu 9 tad-Direttiva 2003/109, li jistipula l-kundizzjonijiet għall-irtirar jew għat-telf ta’ dan l-istatus, u għall-Artikolu 5(2) tal-imsemmija direttiva, li ma jippermettix li jiġu imposti “kundizzjonijiet” ta’ integrazzjoni ħlief sabiex jinkiseb dan l‑istatus.

55.

Id-distinzjoni bejn l-obbligu ta’ integrazzjoni bħala miżura jew kundizzjoni ta’ integrazzjoni għalhekk għandha importanza deċiżiva f’din il-kawża.

56.

Mid-deċiżjoni tar-rinviju jirriżulta li d-dispożizzjonijiet nazzjonali li huma applikabbli f’din il-kawża ma jistipulawx b’mod espliċitu l-obbligu li persuna tgħaddi mill-eżami ta’ integrazzjoni bħala “kundizzjoni” għat-tgawdija tal-istatus ta’ resident għat-tul. In-nuqqas ta’ osservanza ta’ dan l-obbligu ma jwassalx għat-telf tal-istatus tar‑resident għat-tul u lanqas għal-limitazzjoni tad-drittijiet li jirriżultaw minnu. Kif jirriżulta mill-proċess, l-unika konsegwenza negattiva fit‑dritt nazzjonali hija l-impożizzjoni ta’ multa.

57.

Għalhekk jiena ma neskludix li l-obbligu ta’ integrazzjoni previst fid-dritt Olandiż jista’ jitqies li huwa “miżura ta’ integrazzjoni” fis-sens tad-Direttiva 2003/109.

58.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, inqis li d‑Direttiva 2003/109, u b’mod partikolari l-Artikoli 5(2) u 11(1) tagħha, ma jipprekludux li jiġu imposti miżuri ta’ integrazzjoni fuq ċittadini ta’ pajjiżi terzi li jkunu kisbu l-istatus ta’ resident għat-tul fl-Istat Membru kkonċernat ( 19 ), sakemm dawn il-miżuri jkollhom biss l-għan li jiffaċilitaw l-integrazzjoni tal-persuna kkonċernata u sakemm ma jikkostitwixxux kundizzjoni espliċita jew moħbija għaż-żamma ta’ dan l-istatus jew għall‑eżerċizzju tad-drittijiet relatati miegħu.

59.

Fir-rigward tat-tieni domanda preliminari, nixtieq nenfasizza li, għall-finijiet tal-applikazzjoni tal-interpretazzjoni mogħtija hawn fuq, ma tagħmilx differenza li jkun magħruf jekk l-obbligu ta’ integrazzjoni ġiex impost qabel ma l-persuna kkonċernata kisbet l-istatus ta’ resident għat-tul jew wara din id-data. Jekk l-Istat Membru ma stipulax tali obbligu bħala kundizzjoni għall-kisba tal-istatus ta’ resident għat-tul, ma jistax jerġa’ lura minn din id-deċiżjoni billi jimponi, fir-rigward tal-persuni li diġà jibbenefikaw mill-imsemmi status, kundizzjoni għaż‑żamma ta’ dan l-istatus jew għall-eżerċizzju tad-drittijiet relatati miegħu. Wara l-kisba tal-istatus ta’ resident għat-tul, l-azzjonijiet ta’ integrazzjoni intiżi għal dawn il-persuni għandhom ikunu limitati għal miżuri ta’ integrazzjoni ( 20 ).

60.

Issa għandu jiġi eżaminat sa fejn id-dritt tal-Unjoni jista’ jillimita l-libertà tal-Istati Membri li jiddefinixxu l-kontenut ta’ tali miżuri ta’ integrazzjoni.

61.

Kif diġà osservajt, id-Direttiva 2003/109 tawtorizza lill-Istati Membri sabiex jimponu obbligu ta’ integrazzjoni “skond il-liġi nazzjonali” [Artikoli 5(2) u 15(3)], iżda ma fiha l-ebda indikazzjoni dwar il-kontenut tal-miżuri inkwistjoni jew dwar il-kundizzjonijiet għall‑applikazzjoni tagħhom, u f’dan ir-rigward tirreferi għad-dritt nazzjonali.

62.

Liema huma l-kriterji ta’ evalwazzjoni tal-konformità mad-dritt tal-Unjoni tad-dispożizzjonijiet nazzjonali li jirregolaw l-obbligu ta’ integrazzjoni?

63.

Sabiex tingħata tweġiba għal din il-mistoqsija, għandu jiġi eżaminat jekk id-dispożizzjonijiet inkwistjoni jaqgħux taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni. F’każ ta’ tweġiba fl-affermattiv, dawn id‑dispożizzjonijiet għandhom jiġu evalwati kemm mill-perspettiva tal‑projbizzjoni li jiġi kkawżat preġudizzju għall-portata u l-effikaċja tad-dritt tal-Unjoni kif ukoll fir-rigward tal-obbligu tal-osservanza tal‑prinċipju ta’ proporzjonalità u tar-rispett tad-drittijiet fundamentali protetti mill-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (iktar ’il quddiem il-“Karta”).

64.

Nixtieq nenfasizza li d-Direttiva 2003/109 toħloq status ġuridiku ġdid għal ċittadini ta’ pajjiżi terzi li jirrisjedu fit-territorju tal-Unjoni, u dan jimplika l-ħtieġa li dan l-istatus jiġi rregolat b’mod eżawrjenti.

65.

F’dan il-kuntest, l-affermazzjoni li l-azzjonijiet ta’ integrazzjoni jaqgħu fil-qasam ta’ kompetenza tal-Istati Membri bl-ebda mod ma tippermetti li jiġi konkluż abbażi tagħha biss li dawn iżommu libertà totali f’dan il-qasam. L-eżerċizzju, mill-Istati Membri, tal-kompetenzi tagħhom, sa fejn jaffettwa d-drittijiet mogħtija u mħarsa mill-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, jista’ jkun suġġett għal stħarriġ ġudizzjarju fid-dawl tad-dritt tal-Unjoni ( 21 ).

66.

F’dak li jirrigwarda l-ħlas ta’ tariffi għall-ħruġ ta’ permessi u ta’ titoli ta’ residenza abbażi tad-Direttiva 2003/109, il-Qorti tal‑Ġustizzja ddeċidiet li, jekk l-Istati Membri jżommu marġni ta’ diskrezzjoni meta jiffissaw l-ammont ta’ dawn it-tariffi, huma ma jistgħux japplikaw leġiżlazzjoni nazzjonali li tista’ tipperikola t-twettiq tal‑għanijiet ta’ direttiva u, b’hekk, iċċaħħadha mill-effettività tagħha ( 22 ).

67.

Ma għandi l-ebda dubju li, meta Stat Membru juża possibbiltà espressament prevista mid-Direttiva 2003/109, id-dispożizzjonijiet nazzjonali inkwistjoni jaqgħu taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal‑Unjoni.

68.

Dan huwa l-każ meta d-dispożizzjonijiet nazzjonali jissuġġettaw il-kisba tal-istatus ta’ resident għat-tul għal “kundizzjonijiet ta’ integrazzjoni” skont is-setgħat espressament previsti fl-Artikolu 5(2) tad-Direttiva 2003/109. Hawnhekk għandu jiġi kkunsidrat ukoll il-fatt li l-kisba tal-istatus ta’ resident għat-tul hija suġġetta għal proċedura partikolari rregolata mid-Direttiva 2003/109, li tiddefinixxi b’mod eżawrjenti l-kundizzjonijiet għall-kisba ta’ dan l-istatus ( 23 ).

69.

Lanqas hemm dubju li d-dispożizzjonijiet nazzjonali li, skont l‑Artikolu 15(3) tad-Direttiva 2003/109, jimponu “miżuri ta’ integrazzjoni” fuq persuna li tkun kisbet l-istatus ta’ resident għat-tul fi Stat Membru ieħor jaqgħu taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal‑Unjoni.

70.

Leġiżlazzjoni nazzjonali bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, li timponi obbligu ta’ integrazzjoni fuq ir-residenti għat-tul “nazzjonali”, jiġifieri dawk li ma użawx id-dritt ta’ residenza fi Stat Membru ieħor, taqa’ wkoll taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni?

71.

Fil-fehma tiegħi, din id-domanda għandha tingħata risposta fl-affermattiv.

72.

L-istatus ta’ resident għat-tul jirriżulta esklużivament mid-dritt tal-Unjoni. F’dan il-kuntest, id-distinzjoni bejn ir-residenti għat-tul “migranti” u “nazzjonali”, jiġifieri bejn dawk li użaw id-dritt ta’ moviment fi ħdan l-Unjoni u dawk li ma eżerċitawx dan id-dritt, ma hijiex rilevanti sabiex jiġi ddefinit il-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal‑Unjoni. Anki meta resident għat-tul ma jeżerċitax id-dritt ta’ residenza tiegħu fi Stat Membru ieħor, din ma tistax titqies li hija sitwazzjoni purament interna.

73.

Għalhekk jiena tal-fehma li d-dispożizzjonijiet nazzjonali li jimponu obbligu ta’ integrazzjoni fuq il-persuni li għandhom l-istatus ta’ resident għat-tul jaqgħu taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, indipendentement mill-fatt li l-persuna kkonċernata tkun eżerċitat jew le d-dritt ta’ residenza tagħha fi Stat Membru ieħor.

74.

Is-soluzzjoni żviluppata hawn fuq hija wkoll effettiva sabiex jiġu ddefiniti l-limiti tal-applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni fis-sens tal‑Artikolu 51(1) tal-Karta ( 24 ). Din id-dispożizzjoni tal-Karta hija bbażata fuq il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li tipprovdi li d‑drittijiet fundamentali żgurati fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni jistgħu jiġu applikati fis-sitwazzjonijiet kollha rregolati mid-dritt tal‑Unjoni ( 25 ).

75.

Din il-konstatazzjoni tinkludi mingħajr dubju s-sitwazzjoni fejn Stat Membru jinvoka possibbiltà ta’ implementazzjoni ta’ direttiva espressament prevista mid-dispożizzjonijiet tagħha jew li tirriżulta mill-istruttura stess tad-direttiva — bħal ma huwa l-każ f’din il-kawża.

76.

Huwa irrilevanti li d-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 2003/109 dwar il-kundizzjonijiet u l-miżuri ta’ integrazzjoni jirreferu għad-dritt nazzjonali. Il-Qorti tal-Ġustizzja diġà kellha l-okkażjoni tiddikjara li, meta l-Istati Membri jistabbilixxu l-portata tad-drittijiet ta’ resident għat-tul għall-benefiċċji soċjali fis-sens tal-Artikoli 11(1)(d) u 11(4) tad-Direttiva 2003/109, kif ukoll il-portata tas-servizzi essenzjali, huma għandhom jirrispettaw id-drittijiet fundamentali protetti mill-Karta, anki jekk id-dispożizzjoni hawn fuq imsemmija tad-Direttiva tirreferi għad‑dritt nazzjonali ( 26 ).

77.

Infakkar li l-Qorti tal-Ġustizzja diġà eżaminat dispożizzjonijiet nazzjonali li jissuġġettaw id-dħul fit-territorju bis-saħħa tad-dritt għar‑riunifikazzjoni tal-familja għal miżuri ta’ integrazzjoni. F’din l‑okkażjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja vverifikat jekk l-imsemmija miżuri kinux iġġustifikati minħabba raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali, u jekk kinux proporzjonati ( 27 ). Ċertament, din l-analiżi kienet ibbażata fuq il-libertà ta’ stabbiliment mogħtija bis-saħħa tal-ftehim ta’ assoċjazzjoni mat-Turkija. Madankollu, l-użu ta’ kriterji analogi sabiex jiġu evalwati miżuri ta’ integrazzjoni ma għandux iqajjem dubji, b’mod partikolari meta l-imsemmija miżuri jkunu imposti f’qasam li huwa rregolat minn direttiva tal-Unjoni dwar il-politika tal‑immigrazzjoni.

78.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, jiena nqis li d‑dispożizzjonijiet nazzjonali li jimponu miżuri ta’ integrazzjoni fuq ir‑residenti għat-tul jaqgħu taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal‑Unjoni, inkluż fis-sens tal-Artikolu 51(1) tal-Karta.

79.

Kif diġà indikajt, ladarba l-Artikolu 79(4) TFUE jeskludi l‑kompetenza tal-Unjoni sabiex tarmonizza d-dritt fil-qasam tal‑integrazzjoni, jidher raġonevoli li jingħad li d-dritt tal-Unjoni jagħti marġni ta’ diskrezzjoni lill-Istati Membri.

80.

Madankollu, dan il-marġni ta’ diskrezzjoni ma għandux jintuża mill-Istati Membri b’mod li jippreġudika l-għan u l‑effettività tad-Direttiva ( 28 ). Id-dispożizzjonijiet nazzjonali li jidħlu fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni għandhom ikunu wkoll konformi mal-prinċipju ta’ proporzjonalità: l-obbligu ta’ integrazzjoni għandu jkun adegwat sabiex jiżgura t-twettiq tal-għan inkwistjoni u ma għandux imur lil hinn minn dak li huwa meħtieġ sabiex dan jintlaħaq ( 29 ).

81.

Meta jirrigwarda residenti għat-tul, l-obbligu ta’ integrazzjoni ma jistax jirrendi eċċessivament diffiċli l-eżerċizzju tad-drittijiet relatati mal-istatus tagħhom. Dan l-obbligu ma għandux ikun ta’ ostakolu għall‑eżerċizzju tad-dritt għal impjieg u għal attività ekonomika, u lanqas jostakola d-dritt għal edukazzjoni u għal taħriġ vokazzjonali. L‑aċċess għal korsijiet ta’ filgħaxija għandu, f’dan ir-rigward, importanza essenzjali; bl-istess mod, għandha tiġi kkunsidrata l-ispiża tat-taħriġ vokazzjonali u l-aċċess għal sistema ta’ għajnuna finanzjarja ( 30 ). Infakkar li l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li drittijiet fiskali li għandhom effett finanzjarju kunsiderevoli għaċ-ċittadini ta’ pajjiżi terzi li jissodisfaw il-kundizzjonijiet previsti mid‑Direttiva 2003/109 għall-għoti ta’ permess ta’ residenza jistgħu jċaħħdu lil dawn iċ-ċittadini mill-possibbiltà li jinvokaw id-drittijiet mogħtija minn din id-direttiva, u dan jippreġudika t‑twettiq tal-għan tagħha ( 31 ).

82.

Wara li ġie eżaminat jekk ir-rekwiżiti fir-rigward tal‑integrazzjoni imposti fuq ir-residenti għat-tul humiex fihom infushom sproporzjonati, dawn għandhom jiġu kkomparati wkoll mar‑rekwiżiti applikabbli għall-finijiet tal-kisba tan-nazzjonalità permezz ta’ naturalizzazzjoni. Ir-rekwiżiti imposti fuq ir-residenti għat‑tul għandhom ikunu inqas — u, fi kwalunkwe każ, ma għandhomx ikunu ogħla — minn dawk li japplikaw għall-kisba tan‑nazzjonalità ( 32 ).

83.

Il-miżuri applikati għandhom ikunu kompatibbli mad-drittijiet fundamentali protetti mill-Karta. Għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni b’mod partikolari d-dritt għar-rispett tal-ħajja privata u tal-familja (Artikolu 7 tal-Karta), il-libertà tal-ħsieb, tal-kuxjenza u tar-reliġjon (Artikolu 10 tal-Karta), in-nondiskriminazzjoni (Artikolu 21 tal-Karta) ( 33 ), id‑drittijiet tat-tfal (Artikolu 24 tal-Karta), kif ukoll id-drittijiet tal‑anzjani (Artikolu 25 tal-Karta) u ta’ persuni bi bżonnijiet speċjali (Artikolu 26 tal-Karta).

84.

Jekk hija l-qorti nazzjonali li għandha tevalwa d‑dispożizzjonijiet interni fid-dawl tal-prinċipji hawn fuq imsemmija, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tagħti punti ta’ interpretazzjoni meħtieġa għal din l-evalwazzjoni.

85.

Għall-finijiet ta’ din l-evalwazzjoni, l-ewwel nett għandu jiġi vverifikat jekk id-dispożizzjonijiet nazzjonali jistabbilixxux kundizzjonijiet jew miżuri ta’ integrazzjoni fis-sens tad‑Direttiva 2003/109. Minkejja li la d-Direttiva 2003/86 u lanqas id‑Direttiva 2003/109 ma jagħtu indikazzjonijiet speċifiċi f’dan ir‑rigward, jibqa’ l-fatt li l-“miżuri ta’ integrazzjoni” għandhom jiġu kkunsidrati li huma inqas restrittivi mill-“kundizzjonijiet ta’ integrazzjoni” ( 34 ).

86.

Il-miżuri ta’ integrazzjoni — għall-kuntrarju tal-kundizzjonijiet ta’ integrazzjoni — għandhom biss l-għan li jiffaċilitaw il-parteċipazzjoni tal-persuna kkonċernata fil-ħajja ekonomika u soċjali tal-Istat ikkonċernat u fl-ebda każ ma jistgħu jkunu strument ta’ għażla ta’ immigranti jew ta’ kontroll tal-immigrazzjoni ( 35 ).

87.

F’dan il-kuntest, x’inhi l-funzjoni tal-obbligu li persuna tgħaddi mill‑eżami ta’ integrazzjoni?

88.

L-eżami huwa mezz li bih jiġi evalwat il-livell ta’ għarfien tal‑persuna kkonċernata. Huwa joħloq livell li jippermetti li jiġu kkwalifikati l-persuni li jissodisfaw ir-rekwiżiti mixtieqa, bil-premessa li wħud minnhom ma jissodisfawx dawn ir-rekwiżiti. Peress li l-eżami huwa organizzat mill-Istat, jikkostitwixxi mingħajr dubju strument ta’ għażla bbażat fuq kriterji ddefiniti mill‑amministrazzjoni.

89.

Min-naħa l-oħra, ma narax kif l-introduzzjoni ta’ eżami obbligatorju li jevalwa l-għarfien tal-lingwa jew tas-soċjetà tista’ tikkontribwixxi għall-għan segwit permezz tal-miżuri ta’ integrazzjoni, jiġifieri li tiġi ffaċilitata l-parteċipazzjoni tal-persuna kkonċernata fis-soċjetà. Dan jgħodd b’mod partikolari għal persuna residenti legalment għal perijodu twil fl-Istat Membru kkonċernat u li tibbenefika b’dan il-mod mill-istatus ta’ resident għat-tul u li, indipendentement mill-kapaċitajiet lingwistiċi tagħha jew tal‑għarfien tagħha tas-soċjetà inkwistjoni, għandha diġà netwerk solidu ta’ rabtiet soċjali.

90.

L-impożizzjoni fuq tali persuna tal-obbligu li hija tgħaddi minn eżami ta’ integrazzjoni f’terminu stabbilit tippreġudika l-essenza stess tal-miżuri ta’ integrazzjoni, li għandhom ikunu azzjonijiet intiżi sabiex jiffavorixxu l-adattazzjoni għas-soċjetà kkonċernata, u mhux sabiex jistabbilixxu rekwiżiti ta’ kwalifikazzjoni marbuta mar-residenza fl-Istat Membru.

91.

L-obbligu li persuna tgħaddi mill-eżami huwa miżura inqas u inqas adegwata fil-każ tal-persuni li għandhom l-istatus ta’ resident għat-tul għaliex — kif donnu jirriżulta mis-sistema Olandiża deskritta fid-deċiżjoni tar‑rinviju ( 36 ) — l-imsemmi eżami huwa l-uniku kriterju li permezz tiegħu jista’ jiġi stabbilit il-livell ta’ integrazzjoni tal-persuna kkonċernata.

92.

Persuna li tkun ilha tgħix għal perijodu twil f’ambjent speċifiku neċessarjament tinseġ sensiela ta’ rabtiet li jippermettulha tintegra ruħha (permezz taż-żwieġ jew tal-familja, il-ħajja mal-ġirien, ix‑xogħol, il-prattika ta’ passatemp jew l-eżerċizzju ta’ attività fi ħdan organizzazzjonijiet mhux governattivi). Miżura ta’ integrazzjoni li ma tippermettix evalwazzjoni individwali ta’ dawn iċ-ċirkustanzi fattwali u li tieħu inkunsiderazzjoni biss ir-riżultat ta’ eżami ta’ integrazzjoni ma hijiex fi proporzjon mal-għan intiż sabiex jiffaċilita l-parteċipazzjoni tal‑persuna kkonċernata fil-ħajja tas-soċjetà.

93.

Il-possibbiltà li jiġi impost eżami ta’ integrazzjoni bħala miżura intiża sabiex tiffaċilita l-integrazzjoni tal-immigranti ma tidhirx li hija konformi mal-premessi li fuqhom huma bbażati l-prinċipji bażiċi komuni tal-politika ta’ integrazzjoni tal-immigranti, imħabbra mill‑Kunsill fl-2004 u kkonfermati permezz tal-programm imsejjaħ ta’ Stockholm ( 37 ).

94.

Il-prinċipji bażiċi jiddefinixxu l-integrazzjoni bħala proċess dinamiku f’sens doppju li fih l-elementi ewlenin huma l-interazzjoni, l‑intensifikazzjoni tal-iskambji bejn immigranti u ċittadini tal-Istat Membru kkonċernat u l-promozzjoni ta’ djalogu interkulturali. Dan id‑dokument jgħid li għarfien bażiku tal-lingwa, tal-istorja u tal-istituzzjonijiet tas-soċjetà ospitanti huwa element indispensabbli tal-integrazzjoni u li huwa essenzjali li l-immigranti jingħataw il‑possibbiltà li jakkwistaw dan l-għarfien sabiex jintegraw ruħhom. Madankollu, id-diversi miżuri rrakkomandati għal dan il-għan fil-livelli nazzjonali u tal-Unjoni ma jinkludux eżamijiet jew testijiet ta’ integrazzjoni ( 38 ).

95.

Fl-opinjoni tiegħi, dan ma jfissirx li l-miżuri ta’ integrazzjoni ma jistgħux jimponu obbligi fuq ir-residenti għat-tul. Madankollu, dawn l‑obbligi ma għandhomx jimplikaw il-ħtieġa li jintwera livell stabbilit minn qabel ta’ kompetenzi lingwistiċi jew ta’ għarfien tas‑soċjetà permezz ta’ eżami jew ta’ test ta’ kapaċità ( 39 ).

96.

Nixtieq nenfasizza li opinjoni simili — li l-miżuri ta’ integrazzjoni ma jistgħux jinkludu obbligi ta’ riżultat bħall-obbligu li persuna tgħaddi minn eżami — ġiet espressa fid-duttrina ( 40 ).

97.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nikkunsidra li l‑“miżuri ta’ integrazzjoni” fis-sens tad-Direttiva 2003/109, b’mod differenti mill-“kundizzjonijiet ta’ integrazzjoni”, ma jistgħux jinkludu obbligu li persuna tgħaddi minn eżami ta’ integrazzjoni.

98.

Il-kwistjoni dwar jekk il-qorti tar-rinviju tistax timponi sanzjoni fil-każ ta’ nuqqas ta’ osservanza tal-obbligu ta’ integrazzjoni għandha tiġi eżaminata b’mod separat.

99.

Fl-opinjoni tiegħi, din il-kwistjoni għandha titqies li hija ipotetika, għaliex mid-deċiżjoni tar-rinviju kif ukoll mill‑osservazzjonijiet tal-partijiet u tal-partijiet intervenjenti fil‑proċedura jirriżulta li ma ġiet imposta l-ebda multa fuq ir-rikorrenti.

100.

Madankollu, peress li din il-kwistjoni ġiet diskussa matul il‑proċedura u peress li, mill-bqija, il-pożizzjonijiet espressi f’dan ir-rigward kienu ċarament diverġenti ( 41 ), nixtieq inressaq xi osservazzjonijiet fuq dan il-punt.

101.

Is-sanzjoni tenfasizza n-natura ta’ koerċizzjoni tal-azzjonijiet ta’ integrazzjoni u r-rwol tagħhom bħala strument ta’ kontroll f’idejn l‑amministrazzjoni, u b’hekk telimina d-differenza bejn kundizzjoni u miżura ta’ integrazzjoni. Il-possibbiltà li tiġi imposta sanzjoni timplika livell għoli ta’ ndħil mill-Istat fis-sitwazzjoni tal-persuni li għandhom l‑istatus ta’ resident għat-tul, li huwa protett mid-dritt tal-Unjoni.

102.

L-impożizzjoni ta’ sanzjonijiet fuq ir-residenti għat-tul sabiex jiġu mġiegħla jipparteċipaw fl-azzjonijiet ta’ integrazzjoni tidher diffiċli li tiġi ġġustifikata fid-dawl tad-Direttiva 2003/109.

103.

L-unika forma ta’ pressjoni finanzjarja li tista’ tiġi aċċettata mingħajr riżerva f’sitwazzjoni simili hija r-rimbors tal-ispejjeż sostnuti minħabba l-organizzazzjoni tal-azzjonijiet ta’ integrazzjoni, meta l‑persuna kkonċernata tkun rrinunzjat mingħajr raġuni li tipparteċipa fl-imsemmija azzjonijiet.

104.

Madankollu, kuntrarjament għall-pożizzjoni difiża mill‑Kummissjoni f’din il-kawża, ma neskludix il-possibbiltà li tiġi applikata wkoll sanzjoni taħt il-forma ta’ multa imposta fuq il-persuna li tkompli tevita l-obbligu impost fuqha fil-kuntest tal-miżuri ta’ integrazzjoni. Madankollu, il-piena għandha tkun proporzjonata mal-ksur u għandha tieħu inkunsiderazzjoni r-raġunijiet li għalihom tali att jitqies li huwa oġġezzjonabbli ( 42 ). Sabiex jiġi ffissat l-ammont tal-multa, għandu jittieħed inkunsiderazzjoni wkoll il‑fatt li r-riżorsi finanzjarji tal-immigranti huma b’mod ġenerali inqas mill-medja nazzjonali. L-applikazzjoni tas-sanzjoni għandha tkun limitata fiż-żmien u fil-każ ta’ fatti li jirrepetu ruħhom. Barra minn hekk, għandu jiġi stabbilit jekk is-sanzjoni finanzjarja kkonċernata hijiex ta’ natura repressiva, li jwassal għall-ħtieġa li jittieħed inkunsiderazzjoni l-Artikolu 49(3) tal-Karta, li jipprevedi li s‑severità tal-piena ma għandhiex tkun sproporzjonata meta mqabbla mal-ksur ( 43 ).

105.

Dawn l-indikazzjonijiet jidhru rilevanti għal din il-kawża, għaliex, kif jirriżulta mill-osservazzjonijiet magħmula mill-Gvern Olandiż matul is-seduta, l-ammont massimu tal-multa minħabba nuqqas ta’ twettiq tal-obbligu ta’ integrazzjoni jilħaq, fil-Pajjiżi l-Baxxi, livell sostanzjali, jiġifieri EUR 1,000, u s-sanzjoni tista’ terġa’ tiġi imposta darb’oħra f’każ li persuna ma tgħaddix mill-eżami f’terminu ġdid, u dan mingħajr ebda limitu fir-rigward tal-kumulu tas-sanzjonijiet fil-każ ta’ “reċidiva”. B’multa stabbilita f’livell daqstant għoli u li l‑applikazzjoni tagħha ma hijiex limitata fil-każ ta’ nuqqasijiet ulterjuri mit-twettiq tal-obbligu ta’ integrazzjoni, għandu jiġi eżaminat ukoll jekk, għal ċerti persuni, it-theddida ta’ sanzjonijiet tikkostitwixxix motiv sabiex jitilqu mit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat, u dan jippreġudika manifestament l-istatus ta’ resident għat-tul li jirriżulta mid‑Direttiva 2003/109.

106.

Ir-raġunijiet li għadhom kemm ġew esposti jwasslu sabiex jiġi kkunsidrat li s-sanzjoni taħt il-forma ta’ multa prevista fid-dritt Olandiż fil-każ ta’ nuqqas ta’ twettiq tal-obbligu ta’ integrazzjoni hija sproporzjonata, kemm fir-rigward tal-ammont tagħha kif ukoll fir-rigward tal‑kundizzjonijiet tal-applikazzjoni tagħha.

107.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li r‑risposta tal-Qorti tal-Ġustizzja għad-domandi preliminari tas-Centrale Raad van Beroep (il-Pajjiżi l-Baxxi) tkun kif ġej: