IL-KUMMISSJONI EWROPEA

Strasburgu, 17.4.2018

COM(2018) 450 final

KOMUNIKAZZJONI TAL-KUMMISSJONI LILL-PARLAMENT EWROPEW, LILL-KUNSILL, LILL-KUMITAT EKONOMIKU U SOĊJALI EWROPEW U LILL-KUMITAT TAR-REĠJUNI

Komunikazzjoni tal-2018 dwar il-Politika tat-Tkabbir tal-UE

{SWD(2018) 150 final}
{SWD(2018) 151 final}
{SWD(2018) 152 final}
{SWD(2018) 153 final}
{SWD(2018) 154 final}
{SWD(2018) 155 final}
{SWD(2018) 156 final}

I.    INTRODUZZJONI

F’Novembru 2015, il-Kummissjoni Ewropea ppreżentat strateġija ta’ perjodu medju għall-politika ta’ tkabbir tal-UE, li għadha valida. Din il-komunikazzjoni teżamina l-progress li sar fl-implimentazzjoni tal-politika ta’ tkabbir sal-aħħar ta’ Jannar 2018, u tinkoraġġixxi lill-pajjiżi kkonċernati biex ikomplu l-modernizzazzjoni tagħhom permezz ta’ riformi politiċi u ekonomiċi, skont il-kriterji ta’ adeżjoni.

Il-proċess ta’ tkabbir ikompli jkun ibbażat fuq kriterji stabbiliti u kondizzjonalità ġusta u rigoruża. Kull pajjiż jiġi evalwat fuq il-bażi tal-merti proprji tiegħu. Il-valutazzjoni tal-progress miksub u l-identifikazzjoni tan-nuqqasijiet għandhom l-għan li jipprovdu inċentivi u gwida lill-pajjiżi biex isegwu r-riformi estensivi meħtieġa. Biex il-prospett tat-tkabbir isir realtà, jibqa’ essenzjali impenn sod lejn il-prinċipju “l-ewwel jiġi dak li hu fundamentali”. Għad hemm nuqqasijiet strutturali, notevolment fl-oqsma ewlenin tal-istat tad-dritt u l-ekonomija. Il-pajjiżi kandidati għall-adeżjoni jridu jisħqu dwar l-istat tad-dritt, ir-riforma ġudizzjarja, il-ġlieda kontra l-korruzzjoni u l-kriminalità organizzata, is-sigurtà, id-drittijiet fundamentali, ir-riforma tal-amministrazzjoni pubblika u l-istituzzjonijiet demokratiċi, kif ukoll fuq il-kompetittività u l-iżvilupp ekonomiku. Minħabba n-natura kumplessa tar-riformi meħtieġa, dan huwa proċess fit-tul.

Huwa importanti li jiġi rikonoxxut li n-negozjati tal-adeżjoni ma humiex – u qatt ma kienu – għan fihom infushom. Huma parti minn proċess usa' ta' modernizzazzjoni u ta' riforma. Il-gvernijiet tal-pajjiżi involuti fit-tkabbir jeħtieġ li jħaddnu r-riformi meħtieġa b'mod aktar attiv u li tassew ipoġġuhom fl-aġenda politika tagħhom – mhux għaliex dan titolbu l-UE, iżda, għaliex dan huwa fl-aħjar interess taċ-ċittadini tagħhom. Hu ċentrali għall-għażla ġenerazzjonali tal-aspirazzjoni għas-sħubija fl-UE li wieħed iħaddan il-valuri Ewropej ewlenin bħall-istat tad-dritt. L-appoġġ pubbliku għal tkabbir fil-ġejjieni se jiddependi fuq il-grad ta' tħejjija tal-pajjiżi kandidati. Jinħtieġ li r-riformi permezz tal-proċess ta' adeżjoni tal-UE jikkontribwixxu biex tiżdied il-fiduċja taċ-ċittadini tal-Istati Membri tal-UE u tal-pajjiżi kandidati bl-istess mod.

Fi Frar 2018, il-Kummissjoni Ewropea rriaffermat il-prospett sod, ibbażat fuq il-mertu għas-sħubija fl-UE tal-Balkani tal-Punent fil-Komunikazzjoni tagħha Perspettiva kredibbli ta’ tkabbir għall-Balkani tal-Punent u għall-involviment imsaħħaħ ta’ l-UE magħhom 1 . Dan huwa messaġġ qawwi ta’ inkoraġġiment għall-Balkani tal-Punent kollha u sinjal tal-impenn tal-UE lejn il-ġejjieni Ewropew tagħhom. Il-mexxejja fir-reġjun ma jridu jħallu l-ebda dubju dwar l-orjentazzjoni strateġika u l-impenn tagħhom. Il-kooperazzjoni reġjonali u r-relazzjonijiet tajbin bejn il-ġirien huma essenzjali għal progress fit-toroq rispettivi Ewropej. Il-Kummissjoni Ewropea ddikjarat ukoll li l-Unjoni tagħna trid tkun aktar b’saħħitha u aktar solida, qabel ma tkun tista’ eventwalment tkun akbar. Din hija r-raġuni għaliex, skont il-Pjan Direzzjonali tagħha Lejn Unjoni Aktar Magħquda, Aktar Qawwija u Aktar Demokratika 2 , matul din is-sena l-Kummissjoni se tippreżenta għadd ta’ inizjattivi mmirati lejn it-titjib tal-qafas demokratiku, istituzzjonali u ta’ politika tal-Unjoni tal-2025, abbażi tat-Trattati attwali.

It-Turkija hija sieħba ewlenija għall-UE u pajjiż kandidat, li magħha għadu għaddej djalogu fuq livell għoli u kooperazzjoni f’oqsma ta’ interess konġunt, inkluż appoġġ lir-refuġjati Sirjani. Il-Kummissjoni rrikonoxxiet l-ħtieġa leġittima tat-Turkija li tieħu azzjoni rapida u proporzjonata fid-dawl tal-attentat fallut ta’ kolp ta’ stat ta’ Lulju 2016. Madankollu, it-Turkija kienet qed titbiegħed b’mod sinifikanti mill-Unjoni Ewropea, b’mod partikolari fl-oqsma tal-istat tad-dritt u tad-drittijiet fundamentali u permezz tad-dgħufija tal-kontrolli u l-ekwilibriji effettivi fis-sistema politika. Il-Kummissjoni Ewropea appellat ripetutament lit-Turkija biex treġġa’ lura din it-tendenza negattiva bħala kwistjoni ta’ prijorità.

II.    L-IMPLIMENTAZZJONI TAL-ISTRATEĠIJA TAT-TKABBIR TAL-2015

L-indirizzar tar-riformi fil-qasam tal-istat tad-dritt, id-drittijiet fundamentali u l-governanza tajba tibqa’ l-aktar kwistjoni pressanti għall-pajjiżi tat-tkabbir. Huwa wkoll punt ta’ riferiment ewlieni li fuqu se jiġu ġġudikati l-prospetti tagħhom mill-UE. Huma jrid jħaddnu dawn il-valuri fundamentali tal-UE iktar b’aktar saħħa u kredibbiltà. In-nuqqas ta’ rispett lejhom huwa wkoll ta’ deterrent għall-investiment u l-kummerċ. It-tisħiħ tal-istat tad-dritt mhuwiex biss kwistjoni istituzzjonali. Dan jeżiġi t-trasformazzjoni tas-soċjetà.

A) L-Istat tad-Dritt

Minkejja ż-żieda fl-iffukar fuq ir-riformi tal-istat tad-dritt, il-progress baqa’ irregolari fil-pajjiżi tat-tkabbir. F’dik li qabel kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja l-impenn qawwi tal-gvern il-ġdid biex jimplimenta l-“Prijoritajiet ta’ Riforma Urġenti” kellu impatt pożittiv fuq l-istat tad-dritt. Wara l-attentat ta’ kolp ta’ stat ta’ Lulju 2016, is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fit-Turkija kompliet tmur għall-agħar.

Ir-riforma b’suċċess tas-sistema ġudizzjarja huwa proċess fit-tul li jeħtieġ rieda politika kontinwa mill-ispettru politiku kollu u għad baqa’ ħafna xogħol xi jsir fil-pajjiżi tat-tkabbir. Fl-Albanija, il-proċess kontibwu bla preċedent tal-evalwazzjoni mill-ġdid tal-imħallfin u l-prosekuturi huwa mistenni li jagħti spinta lis-sistema ġudizzjarja f’termini ta’ professjonalità, indipendenza u integrità. Fit-Turkija, is-sensji massivi ta’ mħallfin u prosekuturi, kif ukoll il-bidliet kostituzzjonali xekklu ulterjorment l-effiċjenza u l-indipendenza tal-ġudikatura.

Il-pajjiżi jridu jeliminaw il-korruzzjoni bl-għeruq u x-xniexel mingħajr kompromess, u jeliminaw kull element ta’ manipulazzjoni tal-istat. Il-korruzzjoni għadha mifruxa, minkejja sforzi kontinwi biex l-oqfsa legali u istituzzjonali jinġiebu f’konformità mal-acquis tal-UE u l-istandards Ewropej. Istituzzjonijiet b’saħħithom u indipendenti huma kruċjali biex tiġi pprevenut u miġġielda l-korruzzjoni, b’mod partikolari fil-livelli għolja, u biex jiwettqu aktar investigazzjonijiet u prosekuzzjonijiet effettivi, li jwasslu għal sentenzi finali tal-qorti li jiġu infurzati u li jinkludu sanzjonijiet dissważivi. Hemm bżonn ta’ iktar trasparenza fil-ġestjoni ta’ fondi pubbliċi speċjalment fl-istadji kollha tal-akkwist pubbliku, qasam partikolarment suxxettibbli għall-korruzzjoni.

Korpi speċjalizzati jinsabu fis-seħħ iżda każijiet ta’ ġid inspjegabbli fost persuni esposti politikament rarament jiġu investigati. Il-progress limitat juri nuqqas ta’ rieda politika ġenwina flimkien ma’ kapaċità amministrattiva li għadha limitata. Jibqgħu essenzjali aktar trasparenza u responsabbiltà, is-separazzjoni tas-setgħat u korpi ta’ sorveljanza indipendenti aktar b’saħħithom. Sforzi mnedija fi Trieste fl-2017 biex ikun hemm qbil dwar strument reġjonali dwar l-iskambju tad-data fl-iżvelar tal-assi u l-kunflitti ta’ interess jistgħu jikkontribwixxu biex jittejjeb ir-rekord tal-pajjiżi li jittrattaw każijiet ta’ korruzzjoni fir-reġjun tal-Balkani tal-Punent.

L-influwenza tal-kriminalità organizzata fuq il-pajjiżi tat-tkabbir tal-UE għadha f’saħħitha. Gruppi kriminali b’saħħithom għadhom joperaw mir-reġjun tal-Balkani tal-Punent u t-Turkija u lejhom. Ir-reġjun għadu rotta ta’ dħul importanti għat-traffikar ta’ prodotti illeċiti, b’mod partikolari d-drogi u l-armi, u n-nies fi triqthom lejn l-UE. Il-pajjiżi tat-tkabbir qed jikkooperaw dejjem aktar mal-aġenziji tal-infurzar tal-liġi tal-UE bħall-Europol u l-Eurojust u qed itejbu gradwalment il-kapaċità tagħhom li jittrattaw tipi speċifiċi ta’ kriminalità organizzata, inkluż it-traffikar tad-droga. Fl-Albanija, operazzjonijiet tal-infurzar tal-liġi fuq skala kbira wasslu b’suċċess għal qabdiet ta’ kwantitajiet kbar ta’ kannabis u, reċentement, anki ta’ kokaina mill-Amerika Latina. Madankollu, il-livelli tal-persunal u r-rispett lejn l-indipendenza operattiva tal-korpi tal-infurzar tal-liġi jibqgħu problematiċi fir-reġjun. Għad hemm distakk bejn l-analiżi tat-theddid mill-kriminalità organizzata u l-prijoritajiet operazzjonali stabbiliti, biex b’hekk tonqos ir-rata ta’ suċċess tal-izmantelllar tal-gruppi kriminali b’mod effettiv. L-awtoritajiet jeħtieġu wkoll jibdew jużaw l-investigazzjonijiet finanzjarji skont il-metodoloġija tat-Task Force ta’ Azzjoni Finanzjarja u jittejbu r-riżultati dwar il-konfiska tar-rikavat mill-kriminalità. L-istabbiliment u t-tisħiħ ta’ aġenziji ċentralizzati responsabbli għall-identifikazzjoni u t-traċċar ta’ assi kriminali (Uffiċċji għall-Irkupru tal-Assi) fil-pajjiżi tat-tkabbir jistgħu jagħmlu s-sistemi nazzjonali tagħhom ta’ rkupru tal-assi aktar effettivi u jiffaċilitaw il-kooperazzjoni operazzjonali mal-Uffiċċji tal-Irkupru tal-Assi tal-Istati Membri tal-UE. Dwar il-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus / il-ġlieda kontra l-finanzjament tat-terroriżmu, jinħtieġ li l-pajjiżi tat-tkabbir bħala prijorità jallinjaw il-leġiżlazzjoni u l-prattiki tagħhom konformi mar-rakkomandazzjonijiet tat-Task Force tal-Azzjoni Finanzjarja. Jinħtieġ li jiġi stabbilit b'urġenza track record konkret u sostnut fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni, il-ħasil tal-flus u l-kriminalità organizzata.

Biex jiġu miġġielda t-terroriżmu, l-estremiżmu vjolenti, ir-radikalizzazzjoni u, b’mod partikolari, il-fenomenu ta’ ġellieda terroristi barranin (li jirritornaw), l-UE intensifikat il-kooperazzjoni operazzjonali ma’ kull wieħed mill-pajjiżi involuti fil-proċess tat-tkabbir. Saru sforzi tajba kontinwi fil-pajjiżi kollha biex jallinjaw il-leġiżlazzjoni u l-prattiki fil-qasam tal-ġlieda kontra t-terroriżmu u l-ġlieda kontra r-radikalizzazzjoni ma’ standards u prattiċi tal-UE. Għad hemm xorta waħda lok għal strutturi aktar effettivi fil-livelli nazzjonali u reġjonali biex jiżguraw riżultati konkreti, b’mod partikolari f’dak li għandu x’jaqsam mal-prevenzjoni tal-estremiżmu vjolenti, it-traffikar tal-armi, il-ħasil tal-flus, l-iffinanzjar tat-terroriżmu, il-kondiviżjoni tal-informazzjoni u l-politiki kontra r-radikalizzazzjoni. In-netwerk dwar is-Sensibilizzazzjoni tar-Radikalizzazzjoni tal-UE ilu jappoġġa ħafna minn dan ix-xogħol. Jinħtieġ li l-ġlieda kontra t-terroriżmu tiġi aktar intensifikata ma’ kull imsieħeb tal-Balkani tal-Punent u t-Turkija. Jinħtieġ li l-istandards tal-protezzjoni tad-data personali jiġu allinjati mal-istandards tal-UE biex jippermettu l-konklużjoni tal-ftehimiet ta’ kooperazzjoni mal-Eurojust. Ispirati mill-ħidma konġunta dwar il-ġlieda kontra t-terroriżmu, l-UE u l-imsieħba tal-Balkani tal-Punent qablu fl-2017 dwar il-Governanza Integrata tas-Sigurtà Interna tal-Balkani tal-Punent bħala approċċ ġdid lejn il-governanza tas-sigurtà tal-bini tal-kapaċità u riformi fir-reġjun.

B) Drittijiet fundamentali

Id-drittijiet fundamentali huma fil-biċċa l-kbira mnaqqxa fil-leġiżlazzjoni tal-Balkani tal-Punent iżda hemm bżonn li jsiru sforzi serji sabiex jiġu implimentati bis-sħiħ fil-prattika. It-Turkija esperjenzat deterjorament qawwi kontinwu f’oqsma ewlenin marbutin mad-drittijiet tal-bniedem matul il-perjodu ta’ rapportar.

Hemm bżonn attenzjoni partikolari biex tiġi salvagwardjata l-libertà tal-espressjoni u l-indipendenza tal-midja bħala pilastru tad-demokrazija fir-reġjun kollu. Kien hemm deterjorament importanti f’dan il-qasam f’xi pajjiżi, inklużi rigressi serji fit-Turkija, fejn aktar minn 150 ġurnalist għadhom il-ħabs. Band’oħra, l-aktar l-aktar sar progress limitat. Komplew l-attakki u t-theddid kontra l-ġurnalisti, filwaqt li l-investigazzjonijiet u l-prosekuzzjonijiet għadhom għaddejjin bil-mod. L-isforzi biex jiġu influwenzati l-indipendenza tax-xandara tas-servizz pubbliku u finanzjament pubbliku mhux trasparenti tal-midja jibqgħu prevalenti fil-pajjiżi kollha tat-tkabbir. Dawn l-abbużi jdgħajfu mhux biss id-dritt fundamentali għal-libertà ta’ espressjoni, iżda wkoll id-demokrazija fir-reġjun. Il-gvernijiet jeħtieġ li jieħdu passi urġenti u konkreti biex jiġu implimentati l-oqfsa legali eżistenti fuq il-libertà ta’ espressjoni, u biex tittejjeb il-klima ġenerali rigward il-libertà tal-mezzi tax-xandir. L-UE tappoġġa bis-sħiħ l-organizzazzjonijiet lokali tas-soċjetà ċivili, id-difensuri tad-drittijiet tal-bniedem, il-ġurnalisti u l-midja indipendenti, li ta’ spiss jiġu intimidati. Il-kontribut tagħhom huwa kruċjali biex tiġi żgurata responsabbiltà mill-gvern dwar il-libertà tal-espressjoni, kif ukoll dwar id-drittijiet fundamentali l-oħra kollha.

Hemm bżonn ta’ aktar sforzi fil-pajjiżi kollha ta’ tkabbir biex jindirizzaw b’mod effettiv l-abbużi tad-drittijiet tat-tfal li għadhom prevalenti. Il-gvernijiet jeħtieġu wkoll li jindirizzaw id-diskriminazzjoni kontra l-persuni b’diżabbiltà, il-minoranzi u l-gruppi vulnerabbli l-oħra bħala kwistjoni ta’ prijorità. Irid isir aktar biex tintgħata spinta lill-ugwaljanza bejn is-sessi u biex titwaqqaf li tiġi indirizzata l-vjolenza kontra n-nisa. Filwaqt li sar progress fil-Balkani tal-Punent dwar id-drittijiet tal-persuni leżbjani, omosesswali, bisesswali, transġeneri u persuni intersesswali, huma meħtieġa sforzi addizzjonali biex tintemm id-diskriminazzjoni, it-theddid u l-vjolenza. Is-sitwazzjoni prekarja tar-Roma teħtieġ ukoll li tingħata prijorità hekk kif komplew jiffaċċjaw l-esklużjoni soċjali, il-marġinalizzazzjoni u d-diskriminazzjoni. Il-kundizzjonijiet tal-ħabs jeħtieġ li jittejbu u d-drittijiet proċedurali tal-persuni suspettati u akkużati u d-drittijiet tal-vittmi jinħtieġ li jiġu allinjati mal-acquis tal-UE. Fit-Turkija, d-digrieti adottati taħt l-Istat ta’ Emerġenza naqqsu d-drittijiet proċedurali ewlenin inklużi d-drittijiet tad-difiża.

c) Il-funzjonament tal-istituzzjonijiet demokratiċi u r-riforma tal-amministrazzjoni pubblika

Il-funzjonament kif suppost tal-istituzzjonijiet demokratiċi għadu sfida ewlenija f'għadd ta’ pajjiżi. Dan jinkludi li jiġi żgurat djalogu kostruttiv u sostenibbli fl-ispettru politiku kollu, b’mod partikolari fil-parlamenti. Minkejja li sar xi progress, bosta aspetti fundamentali fit-twettiq tal-elezzjonijiet demokratiċi għadhom joħolqu sfidi. Jinħtieġ li r-rakkomandazzjonijiet tal-missjonijiet ta’ osservazzjoni elettorali jiġu implimentati kif suppost. Ir-responsabbiltà parlamentari, bħala element essenzjali ta’ demokrazija li tiffunzjona tajjeb, jeħtieġ li jiġi minqux fil-kultura politika.

Fit-Turkija, filwaqt li tiġi rrikonoxxuta l-ħtieġa leġittima tat-Turkija li tieħu azzjoni rapida u proporzjonata fid-dawl tal-attentat fallut ta’ kolp ta’ stat, hemm tħassib serju fir-rigward tal-proporzjonalità tal-miżuri taħt stat ta’ emerġenza li għadhom fis-seħħ u li naqqsu l-funzjoni prinċipali tal-Parlament, filwaqt li l-ispazju għal djalogu fost il-partiti politiċi ġie aktar ristrett. Il-bidliet kostituzzjonali estensivi li ġew evalwati mill-Kunsill tal-Ewropa bħala li għandhom nuqqas ta’ kontrolli u bilanċi suffiċjenti u jipperikolaw is-separazzjoni tas-setgħat ġew approvati f’referendum organizzat waqt l-istat ta’ emerġenza.

Fil-Balkani tal-Punent, il-kapaċità tal-parlamenti nazzjonali li jeżerċitaw il-funzjoni leġiżlattiva u ta’ sorveljanza ewlenin hija mminata min-nuqqas ta’ djalogu politiku, l-użu eċċessiv ta’ proċeduri parlamentari b’urġenza u n-nuqqas ta’ involviment kostruttiv mill-partijiet kollha.  Għad hemm kultura politika diviżiva, għalkemm xi bojkotts ingħelbu. Fl-Albanija, il-ftehim politiku bejn il-partiti ta’ Mejju 2017 ippermetta t-tkomplija tal-ħidma parlamentari qabel il-waqfa elettorali. F’dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja, il-Parlament il-ġdid għamel sforz biex jerġgħu jinkisbu l-kapaċitajiet tas-sorveljanza tiegħu fuq l-eżekuttiv. Madankollu, fil-Montenegro, l-oppożizzjoni bbojkottjat attività leġiżlattiva minn meta beda jiltaqa’ l-Parlament f’Novembru 2016. Fis-Serbja, l-effikaċja parlamentari u l-kwalitá tal-leġislazzjoni huma żvantaġġati min-nuqqas ta’ skrutinju parlamentari xieraq fuq l-abbozzi ta’ leġiżlazzjoni. Fil-Kosovo 3*, kemm taħt il-koalizzjonijiet ta’ deċiżjoni preċedenti u dawk attwali, il-ħidma tal-Assemblea kienet ikkaratterizzata minn polarizzazzjoni politika u paraliżi, għalkemm l-Assemblea riċentament irratifikat il-Ftehim tad-Demarkazzjoni tal-Fruntiera mal-Montenegro. Fil-Bożnja u l-Ħerzegovina, l-adozzjoni ta’ leġiżlazzjoni li tirriżulta mill-Aġenda ta’ Riforma ġiet affettwata b’mod negattiv minn tensjonijiet bejn il-partijiet tal-koalizzjoni fil-gvern, li wassal għal tnaqqis fir-ritmu tal-proċess ta’ riforma. Filwaqt li t-twettiq ta’ elezzjonijiet bħala tali fir-reġjun ġeneralment iseħħu mingħajr inċidenti kbar, nuqqasijiet importanti, inkluża l-politiċizzazzjoni tal-korpi elettorali, l-abbuż mir-riżorsi tal-Istat u n-nuqqas ta’ trasparenza fil-finanzjament tal-partiti politiċi u tal-kampanji elettorali, ikollhom impatt fuq il-livell ta’ fiduċja taċ-ċittadini fil-proċessi elettorali.

Ir-riforma tal-amministrazzjoni pubblika hija kruċjali għat-tisħiħ tat-tmexxija fil-livelli kollha. Dan jinkludi t-titjib tal-kwalità u r-responsabbiltà ta’ l-amministrazzjoni, u biex ikun hemm aktar professjonalità, id-depolitiċizzazzjoni u t-trasparenza, kif ukoll ir-reklutaġġ u s-sensji, aktar ġestjoni trasparenti tal-finanzi pubbliċi, u servizzi aħjar għaċ-ċittadini. Jeħtieġ ukoll li jinstab bilanċ xieraq bejn il-gvern ċentrali, reġjonali u lokali. Filwaqt li kien hemm progress moderat fil-Balkani tal-Punent f’ċerti oqsma, fit-Turkija kien hemm rigress serju rigward is-servizz pubbliku u l-ġestjoni tar-riżorsi umani u r-responsabbiltà.

Issa huma fis-seħħ strateġiji ta’ riforma komprensivi tal-amministrazzjoni pubblika u tal-ġestjoni finanzjarja pubblika, ħlief fil-Bosnja u Ħerzegovina u t-Turkija. Id-dewmien fl-implimentazzjoni u s-sostenibbiltà tar-riformi finanzjarji għadhom inwetanti. F’ħafna każijiet, it-trasparenza baġitarja tjiebet. Il-kwalità tal-ippjanar strateġiku tal-gvern ċentrali u r-rabtiet mal-ippjanar settorjali jeħtieġ li jiġu sostanzjalment imtejba fil-Balkani tal-Punent. Il-politiki, l-leġiżlazzjoni u l-investimenti pubbliċi ta’ spiss għadhom qed jiġu ppreparati mingħajr valutazzjonijiet sistematiċi ta l-impatt u konsultazzjonijiet. Problema ewlenija f’ħafna pajjiżi hija l-użu estensiv ta’ proċeduri leġislattivi urġenti. Il-professjonalizzazzjoni tas-servizz pubbliku għad trid tiġi żgurata fil-pajjiżi kollha. Minkejja l-leġiżlazzjoni moderna dwar is-servizz ċivili, regolarment jintużaw l-eċċezzjonijiet, speċjalment għall-ħatriet u t-tneħħijiet ta' uffiċjali għolja taċ-ċivil.

Fil-pajjiżi kollha tat-tkabbir, l-istruttura tal-amministrazzjoni tal-istat jeħtieġ li tkompli tiġi razzjonalizzata. Fil-Balkani tal-Punent, il-korpi amministrattivi simili għandhom status differenti, ħafna minnhom jirrappurtaw direttament lill-gvern jew lill-parlament pjuttost milli lill-ministeri prinċipali naturali tagħhom. Hemm nuqqas ta’ responsabbiltà u rappurtar bejn l-aġenziji subordinati u l-istituzzjonijiet prinċipali tagħhom. Biex jittejjeb it-twassil tas-servizzi, bosta pajjiżi involuti fil-proċess tat-tkabbir kienu ffukati fuq l-introduzzjoni ta’ servizzi tal-gvern elettroniku iżda l-inizjattivi ħafna drabi kellhom nuqqas ta’ koordinazzjoni u ta’ direzzjoni strateġika. Il-biċċa l-kbira tal-pajjiżi għamlu wkoll progress bl-adozzjoni tal-liġijiet moderni dwar il-proċeduri amministrattivi ġenerali, iżda f’ħafna pajjiżi għad irid jiġi emendat ammont sostanzjali ta’ leġiżlazzjoni settorjali biex jitnaqqsu kemm jista’ jkun il-proċeduri amministrattivi speċjali.

d) Il-Migrazzjoni    

L-isfidi marbuta mal-kriżi tar-rifuġjati u l-migrazzjoni irregolari kienu ċentrali għall-ħidma tal-UE mal-pajjiżi tat-tkabbir. Sar progress permezz ta’ ħidma konġunta tul ir-rotot migratorji tal-Lvant tal-Mediterran / Balkani tal-Punent. Il-kuntrabandu tal-migranti u t-traffikar tal-bnedmin għadu inkwetanti. Aktar sforzi huma meħtieġa biex jiżguraw li l-pajjiżi huma mgħammra aħjar biex jiffaċċjaw l-isfidi tal-migrazzjoni, inkluż fir-rigward tat-tnaqqis tal-migrazzjoni irregolari, l-attivitajiet dwar ir-ritorn u l-protezzjoni tal-fruntieri u l-prevenzjoni tal-migrazzjoni irregolari, it-tisħiħ tal-kapaċitajiet dwar l-ażil, l-inklużjoni soċjali u l-integrazzjoni, f’konformità mal-acquis tal-UE.

Permezz ta’ ħidma eċċellenti, it-Turkija bħalissa qed tipprovdi kenn lil aktar minn 3,5 miljun refuġjat Sirjan u l-UE tibqa’ impenjata li tassisti lit-Turkija fl-indirizzar ta’ din l-isfida. Il-kooperazzjoni skont id-Dikjarazzjoni UE-Turkija kompliet tagħti riżultati konkreti. Ix-xejra ta’ tnaqqis sinifikanti tal-vjaġġi irregolari u perikolużi u t-telf ta’ ħajjiet fil-Baħar Eġew ġiet ikkonsolidata. Waslu 42 319-il migrant permezz tar-rotta tal-Lvant tal-Mediterran fl-2017, meta mqabbla ma’ 182 277 fl-2016, li jirrappreżentaw tnaqqis ta’ kważi 77 %. Il-Gwardja tal-Kosta Torka baqgħet impenjata li tissorvelja attivament u tipprevjeni l-qsim irregolari u l-ftuħ ta’ rotot ġodda. Il-Faċilità tal-UE għar-Refuġjati fit-Turkija qed tkompli tappoġġa l-ħtiġijiet tar-refuġjati u tappoġġa l-komunitajiet ospitanti. L-ewwel porzjon ta’ EUR 3 biljun ġie kkuntrattat kollu. L-iżborżi sal-lum laħqu EUR 1,9 biljun. Bdiet il-mobilizzazzjoni tat-tieni porzjon tal-Faċilità, f’konformità mad-Dikjarazzjoni UE-Turkija. Il-Faċilità spiċċat waħda mill-mekkaniżmi ta’ appoġġ tal-UE l-aktar veloci u effettivi, u tipprovdi kważi 1,2 miljun mill-aktar refuġjati vulnerabbli bi trasferimenti ta’ flus kontanti fix-xahar bis-Sistema tal-Protezzjoni Soċjali ta’ Emerġenza. Aktar minn 312 000 tifel u tifla rċevew taħriġ fil-lingwa Torka u 500 000 student ġew ipprovduti bi stationery u kotba tal-korsijiet. Ir-refuġjati bbenefikaw minn aktar minn 763 000 konsultazzjoni dwar il-kura tas-saħħa primarja u aktar minn 217 000 refuġjat trabi Sirjani tlaqqmu kompletament.

Il-miżuri ta’ reazzjoni kkoordinati mill-UE li jappoġġaw l-isforzi nazzjonali fl-2017 wasslu għal tnaqqis ta’ 91 % fil-flussi migratorji irregolari li jgħaddu mir-reġjun tal-Balkani tal-Punent u l-istabbilizzazzjoni ġenerali tas-sitwazzjoni tul il-fruntieri. Dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja u s-Serbja, b’mod partikolari, spiċċaw bħala sħab affidabbli tal-UE f’dan il-qasam. Madankollu, huma baqgħu affettwati u l-kapaċità tagħhom biex jindirizzaw sitwazzjonijiet ta’ kriżi ġiet kontinwament ittestjata. Il-kapaċità amministrattiva u l-infrastruttura teħtieġ aktar tisħiħ fir-reġjun kollu. L-UE hija impenjata li tappoġġa l-isforzi tal-imsieħba tal-Balkani tal-Punent. Il-Kummissjoni qed tinnegozja l-ftehimiet tal-istatus bejn l-Aġenzija Ewropea għall-Gwardja tal-Fruntiera u tal-Kosta u l-Balkani tal-Punent. Dawn se jippermettu l-iskjerament tat-Timijiet Ewropej ta’ Gwardji tal-Fruntiera u tal-Kosta b’setgħat eżekuttivi f’żoni fuq il-fruntiera fil-fruntieri esterni tal-UE f’appoġġ tal-awtoritajiet tal-fruntieri nazzjonali.

e)    Ekonomija

Il-Balkani tal-Punent u t-Turkija għandhom potenzjal ekonomiku sinifikanti. Żidiet fir-rati tat-tkabbir f’dawn l-aħħar ftit snin kienu wasslu għall-ħolqien ta’ impjiegi fl-oqsma kollha. Minkejja xi progress li sar, il-gvernijiet kollha jaffaċċjaw sfidi strutturali ekonomiċi u soċjali ewlenin, b’rati għolja ta’ qgħad, b’mod partikolari fost iż-żgħażagħ, in-nuqqas ta’ tlaqqigħ tal-ħiliet, livelli persistentement għoljin ta’ ekonomija informali dgħajfa l-ambjenti tan-negozju b’aċċess limitat għall-finanzjament u livelli baxxi ta’ innovazzjoni u ta’ konnettività reġjonali. Fil-Balkani tal-Punent, il-klima tal-investiment tibqa’ tiġi mxekkla minn sinjali ta’ manipulazzjoni tal-istat, b’mod partikolari fir-rigward tan-nuqqas ta’ sistemi ġudizzjarji effiċjenti u indipendenti u infurzar mhux ekwu tar-regoli tal-kompetizzjoni. L-influwenza tal-Istat fl-ekonomija hija b’saħħitha fir-reġjun, li tista’ taggrava r-riskju tal-korruzzjoni permezz ta’ ġestjoni finanzjarja pubblika dgħajfa u t-tibdil frekwenti fil-permessi u t-taxxi. L-oqfsa ta’ governanza korporattiva jeħtieġi li jissaħħu u l-proċess ta’ privatizzazzjoni ġie ffinalizzat. L-infrastruttura u s-sistemi tal-edukazzjoni jeħtieġ li jiġu mtejba. Jinħtieġ li l-investimenti infrastrutturali fir-reġjun ikunu konsistenti mal-prijoritajiet maqbula mal-UE, b’mod partikolari fil-kuntest tal-estensjoni tan-Netwerks Trans-Ewropej tat-Trasport fil-Balkani tal-Punent. Fit-Turkija t-tkabbir ekonomiku ssaħħaħ, iżda l-ambjent tan-negozju baqa' jiddeterjora u l-ekonomija għadha vulnerabbli quddiem l-inċertezza finanzjarja, il-bidliet fil-fiduċja tal-investituri globali u r-riskji politiċi li għadhom hemm.

L-UE qed tappoġġa l-formulazzjoni aħjar tal-politika u l-governanza ekonomika permezz ta’ eżercizzju ta’ Programm ta’ Riforma Ekonomika, li huwa parti integrali mill-proċess ta’ tħejjija. Dan l-eżerċizzju sar l-għodda ewlenija biex jiġu fformulati u implimentati riformi makroekonomiċi u strutturali. B’hekk, jikkontribwixxi biex jissaħħaħ it-tkabbir sostenibbli fit-tul u l-konverġenza, jiffaċilita l-ippjanar tal-politika, u l-progress lejn il-kriterji ekonomiċi ta’ Copenhagen. Il-gvernijiet kollha huma mistiedna jippreżentaw il-Programmi ta’ Riforma Ekonomika annwali. Issa hemm bżonn sforz politiku qawwi u s-sjieda mill-gvernijiet ikkonċernati biex jiġu implimentati r-riformi identifikati. L-UE qed tappoġġa wkoll it-titjib tal-klima ta’ investiment fil-Balkani tal-Punent permezz tal-approfondiment taż-Żona Ekonomika Reġjonali li għandha l-għan li tneħħi l-ostakoli għall-kummerċ, il-mobilità u l-investiment madwar ir-reġjun. F’Diċembru 2016, il-Kummissjoni adottat rakkomandazzjoni biex tiftaħ negozjati bil-ħsieb ta’ estensjoni potenzjali u l-modernizzazzjoni tal-Unjoni Doganali bejn l-UE u t-Turkija, li minn dak iż-żmien ’il hawn ġiet eżaminata fil-Kunsill.

f)    Il-kooperazzjoni reġjonali u r-relazzjonijiet tajbin bejn il-ġirien;

Il-kooperazzjoni reġjonali hija kruċjali biex tiġi żgurata l-istabbilizazzjoni politika u l-opportunitajiet ekonomiċi. L-aġenda tal-UE dwar il-konnettività b’mod partikolari tat momentun miżjud lill-kooperazzjoni reġjonali fil-Balkani tal-Punent. Fl-2017, fi Trieste, il-mexxejja tar-reġjun approvaw pjan ta’ azzjoni għal Żona Ekonomika Reġjonali u ffirmaw it-Trattat dwar il-Komunità tat-Trasport. Il-Proċess ta’ Kooperazzjoni fix-Xlokk tal-Ewropa u l-inizjattivi reġjonali oħrajn komplew ukoll jippromwovu l-istabbilizzazzjoni u l-kooperazzjoni. Ġie stabbilit l-Uffiċċju Reġjonali tal-Kooperazzjoni taż-Żgħażagħ u nieda l-ewwel sejħa għal proposti li jkomplu jsaħħu l-kooperazzjoni bejn il-persuni. Il-programm Erasmus + kompla jrawwem id-djalogu interkulturali fl-edukazzjoni ogħla u fost iż-żgħażagħ, u appoġġa azzjonijiet għall-promozzjoni tal-internazzjonalizzazzjoni u l-modernizzazzjoni ta’ istituzzjonijiet u sistemi ta’ edukazzjoni ogħla. Kien hemm xi progress fit-twettiq ta’ proġetti ta’ konnettività fil-post. L-Istrateġija tal-UE għall-Pjan ta’Azzjoni Reġjonali tal-Adrijatiku u tal-Jonju kkontribwixxiet biex jitrawwem l-iżvilupp ta’ proġetti konġunti, bil-promozzjoni ta’ aktar allinjament mal-acquis fil-pajjiżi parteċipanti. Madankollu, għadhom ma ġewx issodisfati ħafna mill-obbligi tal-ftehimiet u l-impenji reġjonali. Jekk iċ-ċittadini jridu jaraw benefiċċji reali mill-kooperazzjoni reġjonali, hemm bżonn ta’ aktar sforzi biex dawn il-ftehimiet u l-impenji jsiru operazzjonali, inkluż fir-rigward tal-implimentazzjoni u tal-miżuri ta’ riforma tal-konnettività miftehma fl-2015.

Ir-relazzjonijiet ta' viċinat tajba u l-kooperazzjoni reġjonali huma elementi essenzjali tal-Proċess ta' Stabbilizzazzjoni u Assoċjazzjoni u tat-tkabbir. Filwaqt li kien hemm kuntatti regolari u kostanti bejn il-gvernijiet u kooperazzjoni fuq livell bilaterali u reġjonali, hemm bżonn ta’ aktar sforzi fl-aktar oqsma sensittivi bħal delitti tal-gwerra, persuni nieqsa, kriminalità organizzata u kooperazzjoni tal-pulizija u dik ġudizzjarja. Eċċezzjoni waħda tirrigwarda r-ritorn ta’ rifuġjati minn gwerer tal-Balkani; hawnhekk, il-Programm Reġjonali tad-Djar qed juri riżultati pożittivi. Jinħtieġ li jiġu evitati dikjarazzjonijiet li jkollhom impatt negattiv fuq ir-relazzjonijiet tajba ta' viċinat. Il-promozzjoni tal-istabbiltà u l-ħolqien ta’ ambjent li jwassal sabiex jingħeleb il-legat tal-passat u r-rikonċiljazzjoni jirrikejdu kemm tmexxija politika responsabbli u aktar sforzi sostanzjali. It-Trattat ta’ Ħbiberija bejn il-Bulgarija u dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja huwa eżempju pożittiv f’dan ir-rigward.

Il-politika tat-tkabbir tal-UE għandha tkompli tesporta l-istabbiltà. Għalhekk l-UE ma tistax u mhux se timporta tilwimiet bilaterali. Iridu jiġu solvuti bħala kwistjoni ta’ urġenza mill-partijiet responsabbli. F'dan ir-rigward, ir-riżultati kienu limitati. Huma meħtieġa aktar sforzi madwar ir-reġjun tal-Balkani tal-Punent. Hemm l-urġenza li jsir progress fid-Djalogu ffaċilitat mill-UE lejn normalizzazzjoni sħiħa tar-relazzjonijiet bejn is-Serbja u l-Kosovo, li jinħtieġ li jirriżulta fil-konklużjoni u l-implimentazzjoni ta’ ftehim komprensiv u legalment vinkolanti ta’ normalizzazzjoni. Fir-rigward ta’ dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja, il-progress pożittiv li sar biex tinstab soluzzjoni negozjata u aċċettabbli b’mod reċiproku għall-kwistjoni tal-isem taħt l-awspiċi tan-NU għandu jkun jservi ta’ bażi għal aktar titjib, flimkien ma’ progress li jsir fuq relazzjonijiet tajbin bejn il-ġirien. L-Albanija ħadet passi biex issolvi tilwimiet bilaterali li ilhom żmien twil.

Għalkemm l-isforzi mġedda li saru fit-taħditiet ta’ riżoluzzjoni mmexxija min-Nazzjonijiet Uniti dwar Ċipru ma rnexxilhomx iwasslu għal ftehim, huwa importanti li jinżamm il-progress li sar sa issa u li jkunu segwiti tħejjijiet għal soluzzjoni ġusta, komprensiva u vijabbli, inklużi l-aspetti esterni tagħha. L-impenn u l-kontribut kontinwu tat-Turkija f’termini konkreti lejn negozjati dwar soluzzjoni ġusta, komprensiva u vijabbli għall-kwistjoni ta’ Ċipru fil-qafas tan-NU se tkun ta’ importanza kbira. Hemm bżonn urġenti li t-Turkija tissodisfa l-obbligu tagħha li timplimenta bis-sħiħ il-Protokoll Addizzjonali u tagħmel progress lejn in-normalizzazzjoni tar-relazzjonijiet mar-Repubblika ta’ Ċipru. Il-Kummissjoni tħeġġeġ ukoll li jiġi skartat kull xorta ta' theddid, sors ta' tensjoni jew azzjoni li tkun ta' ħsara għar-relazzjonijiet tajba ta' viċinat u ir-riżoluzzjoni paċifika tad-disputi. Il-Kummissjoni tagħmel enfażi fuq id-drittijiet sovrani kollha tal-Istati Membru tal-UE. Dan jinkludi, fost affarijiet oħra, id-dritt li jsiru ftehimiet bilaterali u li jiġu esplorati u esplojtati r-riżorsi naturali skont l-acquis tal-UE u l-liġi internazzjonali, inkluża l-Konvenzjoni tan-NU dwar il-Liġi tal-Baħar. L-azzjonijiet tat-Turkija u d-dikjarazzjonijiet kontra diversi Stati Membri tal-UE ħolqu wkoll tensjonijiet li qed jaffettwaw b’mod negattiv ir-relazzjonijiet tagħha mal-UE. Is-soluzzjoni ta’ dawn il-kwistjonijiet bilaterali hija kwistjoni ta’ prijorità.

III.    KONKLUŻJONIJIET U RAKKOMANDAZZJONIJIET

Fuq il-bażi tal-analiżi ta' hawn fuq, u tal-evalwazzjonijiet fil-ġabriet fil-qosor rigward il-pajjiżi li jinsabu fl-anness, il-Kummissjoni qiegħda tippreżenta l-konklużjonijiet u r-rakkomandazzjonijiet li ġejjin:

I

1.Il-politika tat-tkabbir tal-UE hija investiment fil-paċi, is-sigurtà, il-prosperità u għalhekk l-istabbilità fl-Ewropa. Hija tipprovdi aktar opportunitajiet ekonomiċi u għall-kummerċ għall-benefiċċju reċiproku tal-UE u l-Istati Membri aspiranti. Il-prospettiva soda tal-adeżjoni mal-UE, kif affermat mill-ġdid kontinwament mill-UE u mill-Istati Membri tagħha, qegħda tkompli tixpruna t-trasformazzjoni u tqawwi l-istabbiltà u s-sigurtà fil-pajjiżi tax-Xlokk tal-Ewropa.

2.Il-proċess ta’ tkabbir ikompli jkun ibbażat fuq kriterji stabbiliti u kondizzjonalità ġusta u rigoruża. Kull pajjiż jiġi evalwat fuq il-merti tiegħu biex jingħata inċentivi biex iwettaq riformi li jmorru aktar lil hinn. Biex il-perspettiva ta’ tat-tkabbir issir realtà, jibqa’ essenzjali impenn sod lejn il-prinċipju “l-ewwel jiġi dak li hu fundamentali”.

3.L-istrateġija tal-Kummissjoni dwar il-Balkani tal-Punent, adottata fi Frar 2018, toffri tieqa storika ta’ opportunità torbot il-futur tar-reġjun bis-sod u b’mod inekwivokabbli mal-Unjoni Ewropea. Il-pajjiżi fir-reġjun issa jeħtieġ li jaġixxu b’determinazzjoni biex jagħtu spinta b’mod deċiżiv u b’mod irriversibbli l-proċess ta’ trasformazzjoni tagħhom u jindirizzaw in-nuqqasijiet eżistenti, b’mod partikolari fir-rigward tal-elementi fundamentali tal-istat tad-dritt, id-drittijiet fundamentali, ir-riforma tal-amministrazzjoni pubblika u l-istituzzjonijiet demokratiċi, kif ukoll l-ekonomija.

II

4.It-Turkija hija sieħeb kruċjali għall-Unjoni Ewropea. L-UE, li kkundannat immedjatament u bil-qawwa l-attentat ta’ kolp ta’ stat ta’ Lulju 2016, tenniet l-appoġġ sħiħ tagħha għall-istituzzjonijiet demokratiċi tal-pajjiż, u rrikonoxxiet il-ħtieġa leġittima tat-Turkija li tieħu azzjoni rapida u proporzjonata fid-dawl ta’ tali theddida serja. Madankollu, l-iskala wiesgħa u n-natura kollettiva tal-miżuri meħuda wara t-tentattiv ta’ kolp ta’ stat, bħalma huma s-sensji fi grupp, l-arresti, u d-detenzjonijiet, ikomplu jqajmu tħassib serju fir-rigward tal-proporzjonalità tal-miżuri taħt stat ta’ emerġenza li għadu fis-seħħ. Il-Gvern Tork tenna l-impenn tiegħu għal sħubija fl-UE iżda dan ma ġiex akkumpanjat minn miżuri u riformi korrispondenti. Għall-kuntrarju, it-Turkija kienet qed titbiegħed ferm mill-Unjoni Ewropea. Fiċ-ċirkostanzi prevalenti attwali, l-ebda kapitolu ġdid mhu qed jiġi kkunsidrat li jinfetaħ. It-Turkija teħtieġ li treġġa’ lura t-tendenza negattiva attwali l-istat tad-dritt u d-drittijiet fundamentali bħala kwistjoni ta’ prijorità, ibda bit-tneħħija tal-istat ta’ emerġenza u tindirizza d-dgħufija tal-kontrolli u l-ekwilibriji effettivi fis-sistema politika, inkluż permezz ta’ kooperazzjoni msaħħa mal-Kunsill tal-Ewropa.

Kien hemm rigress serju f’oqsma ewlenin tal-ġudikatura, ir-riforma tal-amministrazzjoni pubblika, id-drittijiet fundamentali u l-libertà tal-espressjoni, u aktar rigress f’għadd dejjem ikbar ta’ oqsma oħra. Ir-rispett sħiħ tal-istat tad-dritt u d-drittijiet u l-libertajiet fundamentali huwa obbligu essenzjali tal-proċess ta’ adeżjoni. Mill-introduzzjoni tal-istat ta’ emerġenza, aktar minn 150 000 persuna kienu arrestati u 78 000 ġew arrestati. Aktar minn 150 ġurnalista għadhom miżmuma l-ħabs, flimkien ma’ għexieren ta’ kittieba, difensuri tad-drittijiet tal-bniedem, avukati, rappreżentanti eletti. Ħafna ċittadini Torok ġew arrestati talli esprimew l-opinjonijiet politiċi tagħhom fuq il-midja soċjali. Il-31 digriet li ttieħdu fl-istat ta’ emerġenza, li ġew eżentati minn rieżami ġudizzjarju u skrutinju effettiv mill-parlament, naqqsu b’mod sostanzjali d-drittijiet ċivili u politiċi ewlenin, inkluża l-libertà ta’ espressjoni, il-libertà ta’ assemblea u d-drittijiet tad-difiża. Kummissjoni ta’ Stat ta’ Emerġenza saret formalment operazzjonali iżda xorta teħtieġ li tiżviluppa f’rimedju effettiv, kredibbli, f’kuntest fejn il-kapaċità tat-Turkija biex tiżguraw rimedju legali domestiku effettiv fis-sens tal-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem kompliet tiġi mminata minn numru ta’ sentenzi problematiċi tal-qorti.

F’referendum organizzat waqt l-istat ta’ emerġenza, emendi kostituzzjonali estensivi li jintroduċu sistema presidenzjali ġew approvati bi ftit. Dawn ġew eżaminati mill-Kunsill tal-Ewropa bħala nieqsa minn kontrolli u bilanċi suffiċjenti kif ukoll joħolqu periklu għas-separazzjoni tal-poteri bejn l-eżekuttiv u l-ġudikatura. Il-funzjoni ewlenija tal-Parlament bħala leġiżlatur kienet limitata, l-ispazju għal djalogu fost il-partiti politiċi ġie limitata aktar fil-Parlament, filwaqt li aktar Membri Parlamentari tal-HDP ġew arrestati u 10 minnhom tneħħewlhom is-siġġijiet rispettivi tagħhom. Il-ħatra ta’ persuni ta’ fiduċja biex jieħdu post ir-rappreżentanti eletti wasslet għal dgħufija sinifikanti tad-demokrazija lokali. Is-soċjetà ċivili sabet ruħha taħt pressjoni dejjem akbar minħabba għadd kbir ta’ arresti ta’ attivisti, inklużi difensuri tad-drittijiet tal-bniedem, li wasslet għal tnaqqis rapidu tal-ispazju għad-drittijiet u l-libertajiet fundamentali. Is-sitwazzjoni fix-xlokk tal-pajjiż għadha waħda mill-aktar sfidi kritiċi għall-istabbiltà tat-Turkija stess. Ma kien hemm ebda żviluppi dwar l-issoktar ta’ proċess politiku kredibbli li huwa meħtieġ biex tinkiseb soluzzjoni paċifika u sostenibbli.

Filwaqt li t-tkabbir reġa’ tela’ sew fl-2017, is-sitwazzjoni għadha vulnerabbli dment li t-Turkija ma tindirizzax l-iżbilanċi makroekonomiċi, twettaq aktar riformi strutturali u ttejjeb l-ambjent tan-negozju. L-inċertezza politika, iż-żieda tal-kontroll tal-istat fl-isfera ekonomika u l-attakki fuq l-indipendenza tal-ġudikatura wasslu għal klima ta’ investiment inqas prevedibbli, tnaqqis drammatiku tal-valur tal-munita nazzjonali u tnaqqis sinifikanti tal-investiment dirett Ewropew.

L-UE u t-Turkija komplew għaddejin bid-djalogu u l-kooperazzjoni f’oqsma ta’ interess komuni inkluż permezz ta’ numru ta’ żjarat ta’ livell għoli, u laqgħat tal-Mexxejja f’Mejju 2017 u Marzu 2018. Id-djalogi ta’ livell għoli komplew dwar il-politika barranija u s-sigurtà, inkluża l-ġlieda kontra t-terroriżmu, fuq it-trasport u fuq l-ekonomija. Il-Kummissjoni Ewropea tenfasizza l-importanza tal-proposti tagħha lill-Kunsill għall-estensjoni u l-modernizzazzjoni tal-Unjoni Doganali bejn l-UE u t-Turkija, li tista’ tkun ta’ benefiċċju reċiproku.

It-Turkija kompliet tagħmel sforzi liema bħalhom biex tipprovdi kenn lil aktar minn 3,5 miljun refuġjat mis-Sirja u xi 365 000 refuġjat minn pajjiżi oħrajn. Il-kooperazzjoni mal-UE fejn tidħol il-migrazzjoni kompliet tagħti riżultati konkreti u riżultati notevoli fit-tnaqqis tal-vjaġġi irregolari u perikolużi u biex jiġu salvati l-ħajjiet fil-Baħar Eġew. Il-Faċilità tal-UE għar-Refuġjati fit-Turkija qed tkompli tappoġġa l-ħtiġijiet tar-refuġjati u tappoġġa l-komunitajiet ospitanti. F’dak li għandu x’jaqsam mal-implimentazzjoni tal-Pjan Direzzjonali dwar il-Liberalizzazzjoni tal-Viża, fil-bidu ta’ Frar, it-Turkija ppreżentat pjan ta’ ħidma lill-Kummissjoni Ewropea li jispjega kif it-Turkija fi ħsiebha twettaq seba’ parametri referenzjarji pendenti tal-liberalizzazzjoni tal-viża. Il-Kummissjoni qed tevalwa l-proposti tat-Turkija u issa jmiss konsultazzjoni ulterjuri mal-kontropartijiet Torok.

It-Turkija tat bidu għal operazzjoni militari fit-Tramuntana tas-Sirja. Filwaqt li t-Turkija għandha d-dritt li tieħu azzjoni biex tipprevjeni attakki terroristiċi kontriha, l-operazzjoni qajmet inkwiet umanitarju immedjat filwaqt li żdied it-tħassib dwar żieda ġdida fil-vjolenza.

Skont il-pożizzjonijiet tal-Kunsill u tal-Kummissjoni minn snin preċedenti, it-Turkija trid tissodisfa l-obbligu tagħha li timplimenta bis-sħiħ il-Protokoll Addizzjonali b'urġenza u tagħmel progress lejn in-normalizzazzjoni tar-relazzjonijiet tagħha mar-Repubblika ta' Ċipru. Għalkemm il-Konferenza li tlaqqgħet dwar Ċipru ngħalqet mingħajr ftehim f’Lulju 2017, huwa importanti li jinżamm il-progress li sar u li jkunu segwiti tħejjijiet għal riżoluzzjoni ġusta, komprensiva u vijabbli, inklużi l-aspetti esterni tagħha. L-impenn u l-kontribut kontinwu tat-Turkija f’termini konkreti lejn riżoluzzjoni ġusta, komprensiva u vijabbli se jkun ta’ importanza kbira.

Il-kooperazzjoni mal-Greċja u l-Bulgarija dwar il-migrazzjoni intensifikat aktar. Madankollu, it-tensjonijiet fil-Baħar Eġew u tal-Lvant tal-Mediterran ma kinux favorevoli għal relazzjonijiet tajba mal-ġirien u mminaw l-istabbiltà u s-sigurtà reġjonali. Ir-relazzjonijiet bilaterali ma’ bosta Stati Membri tal-UE marru għall-agħar, inkluża retorika xi minn daqqiet offensiva u inaċċettabbli. L-UE appellat lit-Turkija sabiex tevita kull tip ta' theddid jew azzjoni diretta kontra Stat Membru, jew kull sors ta' frizzjoni jew azzjoni, li jkun ta' ħsara għar-relazzjonijiet tajba tal-viċinat u għar-riżoluzzjoni paċifika tat-tilwim. Barra minn hekk, f’Marzu 2018 il-Kunsill Ewropew ikkundanna bil-qawwa l-azzjonijiet illegali kontinwi tat-Turkija fil-Lvant tal-Mediterran u l-Baħar Eġew u fakkar fl-obbligu tat-Turkija li tirrispetta l-liġi internazzjonali u relazzjonijiet tajba mal-ġirien u biex tinnormalizza r-relazzjonijiet tagħha mal-Istati Membri kollha tal-UE.

5.Il-Montenegro kellha elezzjonijiet presidenzjali fi April 2018. Ittieħdu passi inizjali biex jiġu indirizzati r-rakkomandazzjonijiet tal-Uffiċċju għall-Istituzzjonijiet Demokratiċi u l-Missjoni tal-Osservazzjoni Elettorali tal-Jeddijiet tal-Bniedem tal-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Koperazzjoni fl-Ewropa wara l-elezzjonijiet parlamentari tal-2016. Madankollu, is-segwitu ġudizzjarju tal-irregolaritajiet irrappurtati kien limitat ħafna. Hija meħtieġa aktar ħidma biex tiġi kkonsolidata l-fiduċja fil-qafas elettorali. Hija r-responsabbiltà tal-partijiet kollha li jirritorna d-dibattitu politiku fil-parlament.

In-negozjati tal-adeżjoni mal-UE komplew jiksbu progress f’dan ir-rigward u infetħu 30 kapitolu, li tlieta minnhom ingħalqu provviżorjament. Fil-qasam tal-istat tad-dritt, il-Montenegro kompla jagħmel progress b’mod partikolari fil-qafas legali u istituzzjonali, filwaqt li l-impatt prattiku tar-riformi għadu mhux viżibbli biżżejjed u ma sar l-ebda progress fil-qasam tal-libertà tal-espressjoni. Is-sistema kollha tal-istat tad-dritt, b’mod partikolari l-ġudikatura, issa jeħtieġ tagħti aktar riżultati. Il-progress fuq il-kapitoli tal-istat tad-dritt, kif jixhdu r-riżultati tanġibbli, b’mod partikolari biex tissaħħaħ il-libertà tal-espressjoni u tal-midja u rekord tajjeb fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni u l-kriminalità organizzata, il-ħasil tal-flus u t-traffikar tal-persuni, se jkompli jiddetermina l-pass globali tan-negozjati tal-adeżjoni.

Sar progress tajjeb dwar leġiżlazzjoni mmirata biex timplimenta servizz pubbliku ta’ reklutaġġ ibbażat fuq il-mertu, li issa jeħtieġ li jiġi implimentat. Il-Montenegro għamel progress fit-tisħiħ tal-istabbiltà makroekonomika u fiskali bil-bidu tal-implimentazzjoni tal-istrateġija ta’ konsolidazzjoni fiskali fuq perjodu medju. Il-livell ta’ dejn pubbliku huwa għoli u qed ikompli jiżdied. L-isforzi attwali biex ittejjeb l-infrastruttura u s-sistema edukattiva jeħtieġ li jiġu kkumplimentati b’riforma tas-suq tax-xogħol, tnaqqis ta’ diżinċentivi għax-xogħol, u l-iżvilupp ta’ industrija kompetittiva orjentata lejn l-esportazzjoni.

6.Is-Serbja kellha elezzjonijiet presidenzjali f’April 2017. Wara r-riżenja tal-Prim Ministru wara li ġie elett bħala President, il-gvern il-ġdid ħa l-kariga f’Ġunju 2017. Il-Gvern il-ġdid baqa’ impenjat lejn l-integrazzjoni mal-UE.

In-negozjati tal-adeżjoni mal-UE komplew jiksbu progress f’dan ir-rigward u infetħu 12-il kapitolu, li tnejn minnhom ingħalqu provviżorjament. Il-pass globali tan-negozjati se jkompli jiddependi mill-progress tas-Serbja fir-riformi u b’mod partikolari fuq il-pass aktar intens tar-riformi dwar l-istat tad-dritt u tan-normalizzazzjoni tar-relazzjonijiet mal-Kosovo. Filwaqt li sar xi progress dwar l-istat tad-dritt, is-Serbja issa jeħtieġ li ssaħħaħ l-isforzi u tikseb aktar riżultati, b’mod partikolari f’termini ta’ ħolqien ta’ ambjent li jippermetti l-libertà tal-espressjoni, fit-tisħiħ tal-indipendenza u l-effiċjenza ġenerali tas-sistema ġudizzjarja, u biex tagħmel progress sostenibbli fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni u l-kriminalità organizzata, inkluż il-ħasil tal-flus. Ir-riformi ekonomiċi jkomplu jipproduċu riżultati, speċjalment f’termini ta’ stabbilizzazzjoni makroekonomika. Madankollu, il-livelli ta’ investimenti pubbliċi u privati għadhom baxxi u l-ambjent tan-negozju għall-intrapriżi żgħar u medji jeħtieġ li jitjieb aktar. Ir-riformi strutturali kbar tal-amministrazzjoni pubblika, l-awtorità tat-taxxa, u l-intrapriżi proprjetà tal-istat jibqgħu mhux kompluti. Fil-kuntest tan-negozjati tal-adeżjoni tagħha, huwa essenzjali li s-Serbja tiżviluppa u żżomm aktar il-kapaċità amministrattiva sabiex tittratta kwistjonijiet tal-UE.

Jeħtieġ li s-Serbja tapprofondixxi sostanzjalment l-involviment tagħha fid-Djalogu mal-Kosovo, inkluża l-implimentazzjoni tal-ftehimiet kollha u b’mod partikolari l-ftehim dwar l-Enerġija, il-Pont Mitrovica, l-IBM u r-Rikonoxximent tad-Diplomi. L-inizjattiva tal-President biex iniedi djalogu intern dwar il-Kosovo hija milqugħa b’sodisfazzjon. Jinħtieġ li s-Serbja tkompli taqdi rwol pożittiv fit-titjib tar-rabtiet reġjonali fir-reġjun u l-preservazzjoni tal-istabbiltà.

7.Dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja, wara perjodu diffiċli, finalment tegħleb kriżi politika profonda, bl-appoġġ tal-UE u tal-komunità internazzjonali. Tidher biċ-ċar li hemm rieda politika biex wieħed jimxi ’l quddiem u fost is-soċjetà kollha dehret bidla pożittiva fil-mentalità politika, li n-nuqqas tagħha kien ta’ xkiel kbir għar-riformi f’dawn l-aħħar snin. L-implimentazzjoni ta’ dawn ir-riformi strutturali meħtieġa huwa proċess fuq medda twila ta’ żmien.

Il-Kummissjoni hija sodisfatta li l-Ftehim ta’ Pržino fil-parti l-kbira ġie implimentat, anki f’kuntest politiku diffiċli.

Saret ħafna ħidma sabiex jiġu indirizzati l-Prijoritajiet ta’ Riforma Urġenti mis-sajf tal-2017, permezz ta’ xewqa ġenwina għar-riforma, segwita bit-tħejjija ta’ strateġiji u leġiżlazzjoni li ilhom mistennija, u konsultazzjoni tal-partijiet interessati kollha, inkluża l-oppożizzjoni, b’mod inklużiv u trasparenti. Numru ta’ strateġiji u liġijiet ġew adottati, b’mod partikolari fil-qasam tal-istat tad-dritt, bejn Novembru 2017 u Frar 2018. Ħafna oħrajn qed jitħejjew għall-adozzjoni fix-xhur li ġejjin. Madankollu, għad baqa’ sfidi strutturali partikolarment fil-qasam tal-ġudikatura.

Fid-dawl tal-progress li sar, il-Kummissjoni tirrakkomanda li l-Kunsill jiddeċiedi li jinfetħu negozjati tal-adeżjoni ma’ dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja, u jinżamm u jiġi approfondit il-momentum attwali tar-riforma fuq prijoritajiet urġenti ta’ riforma, deċiżivi biex il-pajjiż jagħmel iżjed progress. Biex issostni dan, il-Kummissjoni tapplika approċċ imsaħħaħ għall-kapitoli tan-negozjati dwar il-ġudikatura u d-drittijiet fundamentali u l-ġustizzja, il-libertà u s-sigurtà fil-pajjiż.

8.L-Albanija kompliet tagħmel progress konsistenti lejn it-twettiq tal-ħames prijoritajiet kruċjali kollha biex ikunu jistgħu jinfetħu n-negozjati tal-adeżjoni. Ir-riforma tal-amministrazzjoni pubblika ġiet ikkonsolidata, bil-ħsieb li tissaħħaħ il-professjonalità u d‑depolitiċizzazzjoni tagħha. Ittieħdu azzjonijiet ulterjuri biex tissaħħaħ l-indipendenza, l-effiċjenza u r-responsabbiltà tal-istituzzjonijiet ġudizzjarji, b’mod partikolari permezz ta’ progress fl-implimentazzjoni ta’ riforma ġudizzjarja komprensiva. Dan jinkludi l-ewwel riżultati tanġibbli fl-evalwazzjoni mill-ġdid tal-imħallfin u l-prosekuturi kollha (skrutinju), bir-riżenja ta’ 15-il imħallef u prosekutur ta’ grad għoli, u l-ewwel seduti li rriżultaw fit-tkeċċija ta’ mħallef tal-Qorti Kostituzzjonali u l-konferma tal-ħatra ta’ mħallef tal-Qorti Kostituzzjonali.

Saru aktar sforzi determinati fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni u l-kriminalità organizzata, inkluża l-ġlieda kontra t-traffikar u l-kultivazzjoni tad-drogi, bil-kontribuzzjoni lejn l-istabbiliment ta’ rekord sod ta’ investigazzjonijiet proattivi, prosekuzzjonijiet u kundanni. Ġew adottati miżuri addizzjonali biex tissaħħaħ il-protezzjoni effettiva tad-drittijiet tal-bniedem, inkluż ta’ persuni li jagħmlu parti minn minoranzi u mir-Roma, u l-politiki kontra d-diskriminazzjoni, kif ukoll l-implimentazzjoni tad-drittijiet tal-proprjetà.

Fid-dawl tal-progress li sar, il-Kummissjoni tirrakkomanda li l-Kunsill jiddeċiedi li jinfetħu negozjati tal-adeżjoni mal-Albanija, jinżamm u jitwessa’ l-momentum attwali tar-riforma fil-qasam prinċipali ta’ l-istat tad-dritt, b’mod partikolari madwar il-ħames prijoritajiet ewlenin, u tkompli twassal riżultati konkreti u tanġibbli fl-evalwazzjoni mill-ġdid tal-imħallfin u l-prosekuturi (skrutinju). Biex issostni dan, il-Kummissjoni tapplika approċċ imsaħħaħ għall-kapitoli tan-negozjati dwar il-ġudikatura u d-drittijiet fundamentali u l-ġustizzja, il-libertà u s-sigurtà fil-pajjiż.

9.Il-Bożnija-Ħerzegovina mxiet bil-mod fit-twettiq tal-prijoritajiet li joħorġu mill-proċess tagħha ta' riformi, b'mod partikolari għal dak li għandu x'jaqsam mal-Aġenda ta' Riforma. Hemm bżonn li jingħataw spinta l-isforzi ta' riformi orjentati lejn l-UE biex jiġu indirizzati l-problemi strutturali b'għeruq fondi li ilhom iżommu lura l-iżvilupp tal-pajjiż. Il-qafas elettorali jibqa’ jiġi emendata b’urġenza bil-ħsieb li tiġi żgurata l-organizzazzjoni kif imiss tal-elezzjonijiet ta’ Ottubru 2018 u tal-implimentazzjoni mingħajr intoppi tar-riżultati. F’dan ir-rigward, hemm bżonn li l-mexxejja politiċi kollha jassumu r-responsabbiltà tagħhom u jsibu soluzzjoni fir-rigward tal-Kamra Federali tal-popli, b’tali mod li ma tiġix imminata l-perspettiva tal-UE tal-pajjiż u taċ-ċittadini tiegħu. Ir-riformi soċjoekonomiċi ulterjuri, it-tisħiħ tal-istat tad-dritt u tal-amministrazzjoni pubblika f'konformità mal-istandards Ewropej fil-livelli kollha tal-gvern, kif ukoll titjib ulterjuri fil-kooperazzjoni bejn il-livelli kollha għadhom prijorita. Il-mekkaniżmu ta’ koordinazzjoni dwar kwistjonijiet tal-UE kien effettiv biex iwassal sett ta’ tweġibiet koordinati meħtieġa għat-tħejjija kontinwa tal-Opinjoni tal-Kummissjoni dwar l-applikazzjoni tal-Bożnija-Ħerzegovina għas-sħubija fl-UE. Il-funzjonament tajjeb tal-mekkaniżmu se jibqa’ essenzjali sabiex jippermetti lill-pajjiż biex jiffaċċja l-isfidi li dejjem jiżdiedu tal-proċess tal-integrazzjoni tal-UE bħalma huma l-adozzjoni ta’ aktar strateġiji għall-pajjiż kollu kif ukoll programm strateġiku tal-approssimazzjoni legali tal-pajjiż mal-acquis tal-UE. L-iżvilupp ekonomiku għadu kajman, u jsofri minn stat tad-dritt dgħajjef, l-ambjent tan-negozju għadu dgħajjef, l-amministrazzjoni pubblika hija ineffiċjenti u frammentata u l-iżbilanċji ewlenin tas-suq tax-xogħol, ma joffrux appoġġ għall-investiment.

10.Fil-Kosovo, ir-riformi relatati mal-UE battew minħabba perjodu elettorali twil fl-2017 u l-kuntest politiku domestiku iebes li affettwa l-ħidma parlamentari. Huwa meħtieġ li l-atturi politiċi jerġgħu jimpenjaw ruħhom fi djalogu kostruttiv, mal-Assemblea bħala l-forum ewlieni għad-dibattitu politiku. Il-gvern il-ġdid u l-Assemblea għandhom jippreżentaw riformi bħala kwistjoni ta’ prijorità u jibnu kunsens dwar kwistjonijiet strateġiċi ewlenin għall-Kosovo. Jinħtieġ li l-implimentazzjoni tal-Ftehim ta’ Stabbilizzazzjoni u Assoċjazzjoni u l-Aġenda ta’ Riforma Ewropea tiġi aċċellerata. Kien hemm progress fir-rigward tal-ekonomija, b’mod partikolari dwar it-titjib tal-ambjent tan-negozju. Madankollu, jinħtieġ li jittieħdu miżuri kontra l-ekonomija informali li hija mifruxa ħafna u l-qgħad għoli. Is-sitwazzjoni fit-Tramuntana tal-Kosovo għadha partikolarment iebsa. Ir-ratifika reċenti tal-ftehim ta’ demarkazzjoni tal-fruntieri / konfini mal-Montenegro tikkostitwixxi kisba importanti fl-ispirtu ta’ relazzjonijiet tajba mal-ġirien, u huwa pass kruċjali lejn il-liberalizzazzjoni tal-viżi. Il-Kummissjoni qed tivvaluta r-rekord tal-Kosovo fil-ġlieda kontra l-kriminalità organizzata u l-korruzzjoni.

L-attentat minn 43 membru tal-Assemblea tal-Kosovo f’Diċembru 2017 biex jabrogaw il-Liġi dwar il-Kmamar tal-Ispeċjalisti u l-Uffiċċju tal-Prosekutur Speċjalizzat qajjem tħassib serju. Se jkun essenzjali għall-Kosovo li jikkonforma bis-sħiħ mal-obbligi internazzjonali tiegħu fir-rigward tal-Kmamar tal-Ispeċjalisti u l-Uffiċċju tal-Prosekutur Speċjalizzat, li ġew stabbiliti biex jindirizzaw ċerti allegazzjonijiet ta’ reati internazzjonali mwettqa fil-kuntest tal-kunflitt tal-Kosovo.

Il-Kosovo jeħtieġ li japprofondixxi sostanzjalment l-involviment tiegħu fid-Djalogu mas-Serbja, inkluża l-implimentazzjoni tal-ftehimiet kollha u b’mod partikolari l-ftehim dwar l-Assoċjazzjoni / Komunità tal-muniċipalitajiet fejn hemm maġġoranza Serba. Jeħtieġ li jintensifika x-xogħol tat-Tim tal-Maniġment, imniedi fl-4 ta’ April f’konformità sħiħa mal-Ftehimiet ta’ Brussell tal-2013 u tal-2015.

IV. ANNESSI

1. Ġabra fil-qosor tar-riżultanzi tar-rapporti 4

2. Annessi statistiċi

(1)

  COM(2018) 65 final

(2)

  https://ec.europa.eu/commission/sites/beta -political/files/roadmap-factsheet-tallinn_en.pdf

(3)

* Din id-deżinjazzjoni hija mingħajr preġudizzju għall-pożizzjonijiet dwar l-istatus, u hija konformi ma ' UNSCR 1244/1999 u l-Opinjoni tal-QIĠ dwar id-dikjarazzjoni tal-indipendenza tal-Kosovo.

(4)

Referenza għan-numri ta’ dokumenti ta’ ħidma tal-persunal.

IL-KUMMISSJONI EWROPEA

Strasburgu, 17.4.2018

COM(2018) 450 final

ANNESSI

tal-

KOMUNIKAZZJONI MILL-KUMMISSJONI LILL-PARLAMENT EWROPEW, IL-KUNSILL, IL-KUMITAT EKONOMIKU U SOĊJALI EWROPEW U L-KUMITAT TAR-REĠJUNI

Komunikazzjoni tal-2018 dwar il-Politika tat-Tkabbir tal-UE

{SWD(2018) 150 final}
{SWD(2018) 151 final}
{SWD(2018) 152 final}
{SWD(2018) 153 final}
{SWD(2018) 154 final}
{SWD(2018) 155 final}
{SWD(2018) 156 final}

Anness 1 - Sommarji tar-riżultanzi tar-rapporti

It-Turkija

L-istat ta’ emerġenza ddikjarat wara l-attentat ta’ kolp ta’ stat tal-15 ta’ Lulju 2016 jibqa’ fis-seħħ, bil-għan li jiżżarma l-moviment Gülen, iddikjarat mill-awtoritajiet Torok bħala organizzazzjoni terroristika responsabbli tal-attentat ta’ kolp ta’ stat, kif ukoll l-appoġġ lejn il-ġlieda kontra t-terroriżmu, fl-isfond ta’ attakki repetuti fit-Turkija.

L-UE, li kkundannat immedjatament u bil-qawwa l-attentat ta’ kolp ta’ stat, tenniet l-appoġġ sħiħ tagħha għall-istituzzjonijiet demokratiċi tal-pajjiż, u rrikonoxxiet il-ħtieġa leġittima tat-Turkija li tieħu azzjoni rapida u proporzjonata fid-dawl ta’ theddida serja bħal din. Madankollu, l-iskala wiesgħa u n-natura kollettiva, kif ukoll l-isproporzjonalità tal-miżuri meħuda wara l-attentat ta’ kolp ta’ stat fi stat ta’ emerġenza, bħalma huma t-tkeċċijiet, l-arresti u d-detenzjonijiet mifruxa, iqajmu inkwiet serju. Jinħtieġ li t-Turkija tneħħi l-istat ta’ emerġenza bla dewmien.

Nuqqasijiet serji jaffettwaw il-31 digriet li ttieħdu sal-lum taħt l-istat ta’ emerġenza. Ma kinux ġew soġġetti għal eżami diliġenti u l-iskrutinju effettiv tal-parlament. Konsegwentement, id-digrieti għal ħafna żmien għadhom ma nfetħux għal rieżami ġudizzjarju u ebda wieħed minnhom sa issa ma kien soġġett għal deċiżjoni mill-Qorti Kostituzzjonali. Dawn id-digrieti ta’ emerġenza prinċipalment illimitaw ċerti drittijiet ċivili u politiċi, inkluża l-libertà tal-espressjoni, il-libertà tal-assemblea u d-drittijiet proċedurali. Emendaw ukoll partijiet ewlenin tal-leġiżlazzjoni li ser jibqgħu fis-seħħ meta jitneħħa l-istat ta’ emerġenza.

Mill-introduzzjoni tal-istat ta’ emerġenza, aktar minn 150 000 persuna kienu arrestati, 78 000 ġew arrestati u aktar minn 110 000 impjegati tas-servizz pubbliku tkeċċew filwaqt li, skont l-awtoritajiet, xi 40 000 reġgħu ddaħħlu u minnhom madwar 3 600 permezz ta’ digriet.

Bdiet tiffunzjona Kummissoni tal-Appell tal-Istat ta’ Emerġenza u b’kollox irċeviet xi 107 000 talba ta’ appell. Din il-Kummissjoni bdiet tieħu deċiżjonijiet f’Diċembru 2017 u sa issa pprovdiet rimedju għal biss ftit applikanti. Id-deċiżjonijiet tagħha huma suġġetti għal rieżami ġudizzjarju. Għad jeħtieġ li tiżviluppa rimedju effettiv u trasparenti għal dawk affettwati ħażin mill-miżuri taħt l-istat ta’ emerġenza.

Lil hinn mill-Kummissjoni tal-Appell, il-kapaċità tat-Turkija li tiżgura rimedju legali domestiku effettiv fis-sens tal-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem kompliet tiggrava minħabba numru ta’ fatturi sfortunati preċedenti. F’każ minnhom qorti inferjuri rrifjutat li tosserva sentenza tal-Qorti Kostituzzjonali dwar każ emblematiku; sentenza ta’ segwitu mill-Qorti Kostituzzjonali għal wieħed mill-konvenuti eventwalment ġiet osservata mill-qorti inferjuri. Diversi sentenzi tal-qorti favorevoli għal konvenuti prominenti, inklużi d-Difensuri tad-Drittijiet tal-Bniedem, kienu malajr imreġġa’ lura permezz ta’ qorti oħra jew saħansitra mill-istess qorti, f’xi każijiet wara kummenti mill-eżekuttiv.

Rakkomandazzjonijiet ewlenin tal-Kunsill tal-Ewropa u l-korpi tiegħu għad iridu jiġu indirizzati mit-Turkija. Għandhom jiġu stabbiliti allegazzjonijiet abbużi permezz ta’ proċeduri trasparenti u fuq bażi individwali. Ir-responsabbiltà kriminali individwali tista' tiġi stabbilita biss fir-rispett sħiħ tas-separazzjoni tal-poteri, l-indipendenza sħiħa tal-ġudikatura u d-dritt ta' kull individwu għal proċes ġust. Jinħtieġ li t-Turkija tneħħi l-istat ta’ emerġenza bla dewmien.

F’April 2017, it-Turkija organizzat referendum li kien approvat bi ftit għal emendi kostituzzjonali li jintroduċu sistema presidenzjali. L-emendi ġew ivvalutati mill-Kummissjoni ta’ Venezja bħala nieqsa minn kontrolli u bilanċi suffiċjenti kif ukoll joħolqu periklu għas-separazzjoni tal-poteri bejn l-eżekuttiv u l-ġudikatura. Ir-referendum innifsu qajjem tħassib serju dwar l-impatt negattiv globali tal-istat ta’ emerġenza, il-"livell żbilanċjat" taż-żewġ naħat tal-kampanja u l-imminar tas-salvagwardji u l-integrità tal-elezzjonijiet.

Taħt l-istat ta’ emerġenza, il-funzjoni ewlenija tal-Parlament bħala setgħa leġiżlattiva kienet limitata, hekk kif il-gvern irrikorra għal digrieti ta’ emerġenza bil-"forza tad-dritt" biex jirregola wkoll kwistjonijiet li għandhom ikunu pproċessati skont il-proċedura leġiżlattiva ordinarja. Fid-dawl tad-deterjorament tat-tensjonijiet politiċi fil-pajjiż, l-ispazju għad-djalogu fost il-partiti politiċi kien limitat aktar fil-Parlament. Wara t-tneħħija ta’ darba tal-immunitajiet parlamentari f’Mejju 2016, bosta leġiżlaturi tal-partit HDP fl-oppożizzjoni, ġew arrestati u 10 minnhom itteħdilhom is-siġġu rispettiv tagħhom.

Ir-rwol tal-President fuq l-eżekuttiv żdied, wara diversi trasferimenti ta’ setgħat lill-Presidenza permezz ta’ digrieti ta’ emerġenza. Il-ħatra ta’ persuni ta’ fiduċja biex jieħdu post l-eżekuttivi muniċipali u r-rappreżentanti eletti wasslet għal dgħufija sinjifikanti tad-demokrazija lokali.

Is-soċjetà ċivili sabet ruħha taħt pressjoni dejjem akbar partikolarment minħabba għadd kbir ta’ arresti ta’ attivisti, inklużi difensuri tad-drittijiet tal-bniedem, u l-użu rikorrenti ta’ projbizzjonijiet ta’ dimostrazzjonijiet u laqgħat oħra tal-massa, li wasslu għal tnaqqis rapidu tal-ispazju għad-drittijiet u l-libertajiet fundamentali Ħafna organizzazzjonijiet bbażati fuq id-drittijiet baqgħu magħluqa bħala parti mill-miżuri taħt l-istat ta’ emerġenza u ma kienx disponibbli rimedju legali effettiv fir-rigward tal-konfiski.

Il-gvern organizza mill-ġdid il-qafas legali li jirregola r-relazzjonijiet ċivili-militari u żied is-setgħat tal-eżekuttiv u l-militar b’mod sinifikanti, u b’hekk issaħħet is-sorveljanza ċivili. Bħala parti mill-emendi kostituzzjonali, il-qrati militari għolja effettivament ġew aboliti. Is-servizzi militari u sigrieti għad ma għandhomx responsabbiltà suffiċjenti fil-Parlament.

Is-sitwazzjoni fix-xlokk tal-pajjiż baqgħet waħda mill-aktar sfidi akuti għall-pajjiż. Is-sitwazzjoni tas-sigurtà li marret għall-agħar, parzjalment imxiet lejn iż-żoni rurali. L-impenn tal-gvern biex ikompli bl-operazzjonijiet tas-sigurtà, fl-isfond ta’ atti vjolenti rikorrenti mill-Partit tal-Ħaddiema tal-Kurdistan (PKK) li għadu fil-lista tal-UE tal-persuni, gruppi u entitajiet involuti f’atti ta’ terroriżmu, baqgħu bħala element karatteristiku tas-sitwazzjoni fir-reġjun. Filwaqt li l-gvern għandu d-dritt leġittimu fil-ġlieda kontra t-terroriżmu, huwa wkoll responsabbli biex jiżgura dan isir skont l-istat tad-dritt, u d-drittijiet u l-libertajiet fundamentali tal-bniedem. Il-miżuri kontra t-terroriżmu jeħtieġ li jkunu proporzjonati. Il-pjan ta’ investiment tal-gvern għar-rikostruzzjoni taż-żoni degradati fix-Xlokk irriżulta f’kostruzzjoni kontnwa ta’ eluf ta’ djar iżda huma biss ftit il-persuni spostati internament jirċievu kumpens sa issa. Ma kien hemm ebda żviluppi dwar l-issoktar ta’ proċess politiku kredibbli li huwa meħtieġ biex tinkiseb soluzzjoni paċifika u sostenibbli.

It-Turkija hija moderatament preparata fil-qasam tar-riforma tal-amministrazzjoni pubblika, b’impenn qawwi għal amministrazzjoni aktar miftuħa u l-użu tal-gvern elettroniku. Madankollu, kien hemm rigress serju fil-qasam tas-servizz pubbliku u l-ġestjoni tar-riżorsi umani u fil-qasam tar-responsabbiltà tal-amministrazzjoni fir-rigward tad-dritt għall-ġustizzja amministrattiva u d-dritt li jintalab kumpens għad-danni. Jeħtieġ li jiġi pprovdut rimedju trasparenti u effettiv għas-sensji fuq skala kbira.

Is-sistema ġudizzjarja tal-Albanija għadha fi stat bikri ta' tħejjija. Kien hemm rigress serju ulterjuri matul is-sena li għaddiet, b'mod partikolari fir-rigward tal-indipendenza tal-ġudikatura. L-emendi Kostituzzjonali li jirregolaw il-Kunsill tal-Imħallfin u l-Prosekuturi (Council of Judges and Prosecutors, CJP) daħal fis-seħħ u kompla jimmina l-indipendenza tiegħu mill-eżekuttiv. Is-CJP kompla jinvolvi ruħu f’sospensjonijiet u t-trasferimenti fuq skala kbira tal-imħallfin u l-prosekuturi. Ma sar l-ebda sforz biex jiġu indirizzati l-problemi rigward ir-reklutaġġ u l-promozzjoni ta’ imħallfin u prosekuturi b’nuqqas ta’ kriterj oġġettivi, skont il-mertu u uniformi, stabbiliti minn qabel.

Il-pajjiż għandu livell żgħir ta’ tħejjija fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni, fejn ma sar l-ebda progress. Il-qafas legali u istituzzjonali jeħtieġ li jkun allinjat aktar mal-istandards internazzjonali u għadu jipprmetti ndħil mill-eżekuttiv fl-investigazzjoni u l-prosekuzzjoni ta’ każijiet ta’ korruzzjoni f’livelli għolja. Ir-rekord tat-Turkija fl-investigazzjonijiet, il-prosekuzzjoni u l-kundanni ta’ każijiet ta’ korruzzjoni għadu dgħajjef, b’mod partikolari fir-rigward ta’ każijiet ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli. Ma sar l-ebda progress fit-tisħiħ tar-responsabbilizzazzjoni u t-trasparenza fix-xogħol tal-korpi pubbliċi. Hemm bżonn kunsens politiku bejn il-partiti u rieda politika qawwija fi ġlieda deċiżiva kontra l-korruzzjoni. It-Turkija għad trid issegwi kważi r-rakkomandazzjonijiet kollha tal-Assemblea tal-Grupp ta’ Stati kontra l-Korruzzjoni tal-Kunsill tal-Ewropa. Il-korruzzjoni għadha prevalenti f'ħafna oqsma u għadha problema serja. Il-perċezzjoni tal-korruzzjoni wkoll għadha għolja.

It-Turkija għandha ftit livell ta’ tħejjija fil-ġlieda kontra l-kriminalità organizzata, u sar xi progress bl-adozzjoni ta’ strateġija ġdida u t-titjib tal-kapaċità istituzzjonali. It-Turkija jeħtieġ li ssaħħaħ il-leġiżlazzjoni tagħha dwar iċ-ċiberkriminalità, il-konfiska tal-assi u l-protezzjoni tax-xhieda. Il-leġiżlazzjoni dwar il-protezzjoni tad-dejta hija fis-seħħ iżda għadha mhux konformi ma’ standards Ewropej. L-investigazzjonijiet finanzjarji għadhom mhux qed jintużaw biżżejjed. L-iffriżar prekawzjonali tal-assi rarament jiġi applikat u l-livell tal-assi kkonfiskati huwa baxx. Fil-ġlieda kontra t-terroriżmu hemm qafas legali komprensiv dwar il-finanzjament tat-terroriżmu. Kemm il-leġiżlazzjoni kriminali u dik ta’ kontra t-terroriżmu jeħtieġ li jiġu allinjati mal-ġurisprudenza tal-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem. Il-prinċipju tal-proporzjonalità jrid jiġi osservat fil-prattika.

It-Turkija għamlet progress tajjeb fil-qasam tal-migrazzjoni u l-politika tal-ażil u baqgħet impenjata biex timplimenta d-Dikjarazzjoni UE-Turkija ta’ Marzu 2016 dwar ġestjoni aktar effettiva tal-flussi migratorji tul ir-rotta tal-Mediterran tal-Lvant. F’dak li għandu x’jaqsam mal-implimentazzjoni tal-Pjan Direzzjonali dwar il-Liberalizzazzjoni tal-Viża, fil-bidu ta’ Frar, it-Turkija ppreżentat pjan ta’ ħidma lill-Kummissjoni Ewropea li jispjega kif it-Turkija fi ħsiebha twettaq seba’ parametri referenzjarji pendenti tal-liberalizzazzjoni tal-viża. Il-Kummissjoni qed tevalwa l-proposti tat-Turkija u issa jmiss konsultazzjonijiet ulterjuri mal-kontropartijiet Torok.

Il-qafas legali Tork jinkludi garanziji ġenerali ta’ rispett għad-drittijiet tal-bniedem u dawk fundamentali, li madankollu ġew sfidati ulterjorment u mminati minn numru ta’ digrieti ta’ emerġenza. Għadu għaddej rigress serju tal-libertà tal-espressjoni, qasam fejn it-Turkija għadha fi stat bikri ta’ tħejjija. L-ambitu tal-azzjonijiet li tieħdu taħt l-istat ta’ emerġenza ġie estiż maż-żmien għal ħafna ilħna kritiċi fil-midja u fost l-akkademiċi fost l-oħrajn, li jmur kontra l-prinċipju tal-proporzjonalità. Il-każijiet kriminali kontra l-ġurnalisti — aktar minn 150 minnhom għadhom maqfula — kontra d-difensuri tad-drittijiet tal-bniedem, kittieba, jew utenti tal-midja soċjali, l-irtirar tat-tesseri tal-istampa, kif ukoll l-għeluq ta’ bosta kumpaniji tal-midja jew il-ħatra mill-gvern ta’ persuni ta’ fiduċja li jamministrawhom, huma ta’ tħassib serju u huma fil-biċċa l-kbira tagħhom ibbażati fuq l-applikazzjoni selettiva u arbitrarja tal-liġi, speċjalment dispożizzjonijiet dwar is-sigurtà nazzjonali u l-ġlieda kontra t-terroriżmu. Il-Liġi tal-Internet u l-qafas legali ġenerali jkomplu jippermettu lill-eżekuttiv biex jimblukka l-kontenut onlajn mingħajr ordni tal-qorti għal firxa wiesgħa żżejjed ta’ raġunijiet. Kien hemm ukoll rigress serju fl-oqsma tal-libertà tal-assemblea, il-libertà ta’ assoċjazzjoni, u d-drittijiet proċedurali u dawl tal-proprjetà. Il-libertà tal-assemblea għadha ristretta ħafna, kemm fil-liġi kif ukoll fil-prattika. Il-miżuri adottati taħt l-istat ta’ emerġenza neħħew ukoll salvagwardji kruċjali għall-protezzjoni ta’ detenuti mill-abbuż u b’hekk tkabbar ir-riskju ta’ impunità, f’kuntest fejn l-allegazzjonijiet tat-trattament ħażin u t-tortura żdiedu. Id-digrieti ta’ emerġenza imponew restrizzjonijiet addizzjonali għal drittijiet proċedurali inkluż fuq id-drittijiet tad-difiża. L-infurzar tad-drittijiet huwa ostakolat mill-frammentazzjoni u l-mandat limitat ta’ istituzzjonijiet pubbliċi responsabbli għad-drittijiet tal-bniedem u l-libertajiet u f’kuntest fejn l-indipendenza tal-ġudikatura ġiet mhedda. Il-faqar estrem u n-nuqqas ta’ bżonnijiet bażiċi għadhom komuni fost l-unitajiet domestiċi Rom fit-Turkija. Jinħtieġ li d-drittijiet tal-aktar gruppi vulnerabbli u ta' persuni li jappartjenu għall-minoritajiet ikunu mħarsa b'mod xieraq. Il-vjolenza sessista, id-diskriminazzjoni, id-diskors ta' mibegħda kontra l-minoranzi, ir-reati ta' mibegħda u l-ksur tad-drittijiet tal-bniedem tal-persuni leżbjani, gay, bisesswali, transgender u intersex, għadhom sors ta' tħassib serju.

It-Turkija esprimiet l-appoġġ għat-taħditiet dwar ir-riunifikazzjoni ta' Ċipru bejn il-mexxejja taż-żewġ komunitajiet, u għall-isforzi tas-Segretarju Ġenerali tan-NU u tal-Konsulent Speċjali tiegħu. Konferenza dwar Ċipru, imlaqqgħa f’Ġinevra f’Jannar 2017 u fi Crans-Montana f’Lulju 2017, ingħalqet mingħajr ftehim. Madankollu, it-Turkija għadha ma implimentatx l-obbligi tagħha biex tiżgura implimentazzjoni sħiħa u mhux diskriminatorja tal-Protokoll Addizzjonali mal-Ftehim ta' Assoċjazzjoni u għadha ma neħħietx l-ostakli kollha fuq il-moviment ħieles tal-prodotti, inkluż r-restrizzjonijiet fuq ir-rotot ta' trasport diretti ma' Ċipru. Ma sar l-ebda progress fejn tidħol in-normalizzazzjoni tar-relazzjonijiet bilaterali mar-Repubblika ta’ Ċipru. Il-konklużjonijiet dwar it-Turkija adottati mill-Kunsill tal-Unjoni Ewropea u approvati mill-Kunsill Ewropew f'Diċembru 2006 għadhom fis-seħħ. Huma jistipulaw li n-negozjati ma jinfetħux fuq tmien kapitoli 1 marbuta mar-restrizzjonijiet tat-Turkija rigward ir-Repubblika ta' Ċipru u li ma huwa se jingħalaq b'mod proviżorju l-ebda kapitolu sakemm il-Kummissjoni tikkonferma li t-Turkija tkun implimentat għal kollox il-Protokoll Addizzjonali mal-Ftehim ta' Assoċjazzjoni.

Il-kooperazzjoni mal-Greċja u l-Bulgarija dwar il-migrazzjoni intensifikat aktar. Madankollu, it-tensjonijiet fil-Baħar Eġew u tal-Lvant tal-Mediterran ma kinux favorevoli għal relazzjonijiet tajba mal-ġirien u mminaw l-istabbiltà u s-sigurtà reġjonali. Ir-relazzjonijiet bilaterali ma’ bosta Stati Membri individwali tal-UE marru għall-agħar, inkluża retorika xi minn daqqiet offensiva u inaċċettabbli. F’Marzu 2018 il-Kunsill Ewropew ikkundanna bil-qawwa l-azzjonijiet illegali kontinwi tat-Turkija fil-Lvant tal-Mediterran u l-Baħar Eġew u fakkar fl-obbligu tat-Turkija li tirrispetta l-liġi internazzjonali u relazzjonijiet tajba mal-ġirien u biex tinnormalizza r-relazzjonijiet tagħha mal-Istati Membri kollha tal-UE. Il-Kunsill Ewropew esprima wkoll it-tħassib serju tiegħu dwar id-detenzjoni kontinwa ta’ ċittadini tal-UE fit-Turkija, inklużi żewġ għas-suldati Griegi, u appella għal riżoluzzjoni rapida u pożittiva ta’ dawn il-kwistjonijiet permezz ta’ djalogu mal-Istati Membri.

It-Turkija jeħtieġ li tikkommetti ruħha b'mod inekwivoku għal relazzjonijiet tajba tal-viċinat, ftehimiet internazzjonali, u għar-riżoluzzjoni paċifika tat-tilwim f'konformità mal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti, b'rikors, jekk meħtieġ, għall-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja. F'dan il-kuntest, l-UE esprimiet għal darb'oħra tħassib serju u ħeġġet lit-Turkija sabiex tevita kull tip ta' theddid jew azzjoni diretta kontra Stat Membru, jew sors ta' frizzjoni jew azzjonijiet, li jkunu ta' ħsara għar-relazzjonijiet tajba tal-viċinat u għar-riżoluzzjoni paċifika tat-tilwim.

Fir-rigward tal-kriterji ekonomiċi, l-ekonomija tat-Turkija hija avvanzat sew u tista' tiġi kkunsidrata ekonomija tas-suq li tiffunzjona. L-ekonomija appoġġata minn miżuri ta’ stimolu tal-gvern, irnexxielha tirkupra minn kontrazzjoni li seħħet wara l-attentat ta’ kolp ta’ stat tal-2016 u inkiseb tkabbir qawwi fl-2017. Madankollu, ż-żieda fit-tkabbir hu mżewweġ ma’ żbilanċi makroekonomiċi sinifikanti. Id-defiċit tal-kont kurrenti għadu għoli u żdied lejn l-aħħar tal-2017, u b’hekk il-pajjiż huwa dipendenti fuq il-flussi tal-kapital u vulnerabbli għal xokkijiet esterni. L-inflazzjoni mxiet lejn rati b’żewġ ċifri (11,1 %) fl-2017, u kompla d-deprezzament tal-lira Torka, b’enfasi fuq tħassib dwar il-livell ta’ impenn ta’ dawk li jieħdu d-deċiżjonijiet dwar il-politika monetarja għall-istabbiltà tal-prezzijiet. L-ekonomija tat-Turkija kompliet tkun karatterizzata minn livell għoli ta’ informalità. B’mod ġenerali, kien hemm rigress f’dan il-qasam. It-tendenza li jiżdied il-kontroll tal-istat fl-isfera ekonomika u l-azzjonijiet immirati lejn kumpaniji, negozjanti u avversarji politiċi u n-negozji tagħhom għamlu ħsara lill-ambjent tan-negozju.

It-Turkija għamlet xi progress u laħqet livell tajjeb ta’ tħejjija biex tlaħħaq mal-pressjonijiet kompetittivi u l-forzi tas-suq fl-UE. It-Turkija hija integrata sew fis-suq tal-UE f’termini ta’ kummerċ u investiment. Sar xi progress fis-settur tal-enerġija, partikolarment fis-suq tal-gass, u biex jiżdied l-infiq fuq ir-riċerka u l-iżvilupp. Madankollu, għad hemm problemi sinifikanti fir-rigward tal-kwalità tal-edukazzjoni. Ma kien hemm l-ebda progress biex titjieb it-trasparenza tal-għajnuna mill-istat.

Rigward l-abbiltà tagħha li tieħu fuqha l-obbligi tas-sħubija, it-Turkija kompliet tallinja ruħha mal-acquis. Kien hemm aktar mumenti ta’ rigress rigward għadd ta’ aspetti ewlenin fl-oqsma tas-soċjetà tal-informazzjoni, il-politika soċjali u l-impjiegi u r-relazzjonijiet esterni. It-Turkija hija avvanzaa sew fl-oqsma tal-liġi tal-kumpaniji, in-netwerks Trans-Ewropej, u x-xjenza u r-riċerka u kisbet livell tajjeb ta' tħejjija fl-oqsma tal-moviment liberu tal-merkanzija, il-liġi tal-proprjetà intellettwali, is-servizzi finanzjarji, il-politika dwar l-intrapriżi u l-politika industrijali, il-protezzjoni tal-konsumatur u tas-saħħa, l-unjoni doganali u l-kontroll finanzjarju. It-Turkija hija mħejjija biss b'mod moderat fejn jidħol l-akkwist pubbliku billi għad fadal diskrepanzi kbar fl-allinjament tagħha. It-Turkija hija mħejjija b'mod moderat fil-qasam tal-istatistika u tal-politika dwar it-trasport fejn huma meħtieġa sforzi sinifikanti ulterjuri fl-oqsma kollha. It-Turkija laħqet biss xi livell ta' tħejjija fl-ambjent u t-tibdil fil-klima fejn politiki aktar ambizzjużi u politiki koordinati aħjar għad iridu jiġu stabbiliti u implimentati. Fl-oqsma kollha, jeħtieġ li tingħata aktar attenzjoni għall-infurzar tal-leġiżlazzjoni filwaqt li bosta oqsma jeħtieġu aktar progress sinifikanti biex jintlaħaq allinjament leġiżlattiv mal-acquis tal-UE.

Il-Montenegro

Fir-rigward tal-kriterji politiċi, il-perjodu tar-rappurtaġġ kien ikkaratterizzat minn livell baxx ta’ fiduċja lejn il-qafas elettorali u mill-bojkott parlamentari mtawwal mill-oppożizzjoni kollha mill-elezzjonijiet parlamentari ta’ Ottubru 2016. Hija r-responsabbiltà tal-partijiet kollha li jirritorna d-dibattitu politiku fil-Parlament mill-atturi politiċi kollha. Partijiet mill-oppożizzjoni rritornaw fil-Parlament f’Diċembru 2017, iżda dan it-tmiem parzjali u selettiv tal-bojkott għad irid iwassal għal djalogu u skrutinju parlamentari. Ix-xena politika għadha mfarrka, polarizzata u mmarkata minn nuqqas ta’ djalogu politiku, b’mod partikolari fl-istituzzjonijiet demokratiċi.

Il-kapaċità leġiżlattiva parlamentari u s-sorveljanza tal-eżekuttiv jeħtieġ li tissaħħaħ aktar. Il-Parlament xorta tindirizza s-sejbiet tal-awditjar tal-Istituzzjoni Statali tal-Awditjar b’mod limitat, u ma hemm l-ebda diskussjoni jew rappurtar dwar l-implimentazzjoni ta’ politiki u leġiżlazzjonijiet ewlenin. F’Diċembru 2017, il-Parlament adotta mingħajr konsultazzjoni pubblika adegwata sett ta’ liġijiet li jindirizzaw biss parzjalment ir-rakkomandazzjonijiet tal-Uffiċċju għall-Istituzzjonijiet Demokratiċi u d-Drittijiet tal-Bniedem tal-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa. Jinħtieġ li tiġi kkunsidrata riforma elettorali komprensiva. Kien hemm tmien elezzjonijiet lokali fil-perjodu ta’ rappurtar. L-elezzjonijiet lokali ma jseħħux fl-istess jum madwar il-pajjiż kollu, iżda fuq bażi ta’ rotazzjoni; għalhekk, ambjent elettorali prolongat u personalizzat ħafna jikkaratterizza l-pajsaġġ politiku. Minħabba ċ-ċiklu elettorali, l-osservazzjoni elettorali hija diffiċli, partikolarment għal osservaturi internazzjonali, u jħallu lok wiesa’ għal dikjarazzjonijiet ta’ irregolaritajiet li ma jistgħux jiġu evalwati b’mod indipendenti. Ma kien hemm l-ebda żviluppi ġodda fis-segwitu politiku u ġudizzjarju tal-allegat użu ħażin ta’ fondi pubbliċi għal finijiet politiċi ta’ partit fl-2012 ("il-każ tar-reġistrazzjoni awdjo").

Fir-rigward tal-governanza, hemm bżonn li tissaħħaħ it-trasparenza, il-parteċipazzjoni tal-partijiet interessati, u l-kapaċità tal-gvern li jimplimenta r-riformi. Jinħtieġ li l-koerenza tas-sistema tat-tfassil tal-politika tiġi żgurata permezz tal-iżvilupp koordinat ta’ politika. Huma stabbiliti mekkaniżmi għal konsultazzjoni tal-gvern tal-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili, iżda jeħtieġu regoli ċari, u involviment ġenwin taż-żewġ naħat.

Il-Montenegro huwa mħejji b'mod moderat fejn tidħol ir-riforma tal-amministrazzjoni pubblika tiegħu. Sar progress tajjeb, notevolment permezz tal-adozzjoni ta’ liġijiet ġodda dwar l-impjegati taċ-ċivil u tal-istat u dwar il-governanza awtonoma lokali mmirata lejn l-implimentazzjoni ta’ reklutaġġ ta’ servizz pubbliku ibbażat fuq il-mertu. Għad hemm bżonn ta’ rieda politika qawwija biex tiġi indirizzata b’mod effikaċi d-depolitiċizzazzjoni tas-servizz pubbliku u l-ottimizzazzjoni tal-amministrazzjoni tal-istat, kif ukoll biex tiġi żgurata l-implimentazzjoni effiċjenti, u s-sostenibbiltà finanzjarja tar-riformi.

Is-sistema ġudizzjarja tal-Montenegro hija moderament preparata u sar xi progress. Il-qafas leġiżlattiv dwar il-ġudikatura li kellu l-għan li jżid l-indipendenza u l-professjonaliżmu għad irid jiġi implimentat bis-sħiħ. Il-kapaċità istituzzjonali ġiet imsaħħa.

Il-Montenegro kiseb ċertu livell ta' tħejjija fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni. Minkejja li sar xi progress, il-korruzzjoni għadha prevalenti f’ħafna oqsma u tibqa’ kwistjoni ta’ tħassib. Tjiebet il-kapaċità operattiva tal-istituzzjonijiet; madankollu, jinħtieġ li l-istituzzjonijiet kollha juru attitudni iżjed proattiva. Jeħtieġ li jiġu indirizzati l-isfidi għall-kredibilità, l-indipendenza u l-iffissar tal-prijoritajiet tal-Aġenzija kontra l-Korruzzjoni. Għad iridu jitjiebu l-investigazzjonijiet finanzjarji u l-qbid u s-sekwestru tal-assi. Ġie stabbilit rekord inizjali ta’ investigazzjoni, prosekuzzjoni u kundanni finali f’każijiet ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli, iżda jeħtieġ li jiġi kkonsolidat ulterjorment Titjib ulterjuri tar-rekord ta’ investigazzjonijiet u kundanni b’suċċess se jkun possibbli biss f’ambjent fejn l-istituzzjonijiet indipendenti jkunu protetti minn kull influwenza mhux xierqa u inċentivati li jużaw b’mod sħiħ is-setgħat tagħhom.

Fil-ġlieda kontra l-kriminalità organizzata, hemm rekord inizjali ta’ prosekuzzjonijiet fil-ġlieda kontra l-kuntrabandu tal-migranti u kontra t-traffikar tad-drogi. Madankollu, hemm bżonn ta’ iktar riżultati biex jiġi prodott track record konvinċenti, b’mod partikolari fil-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus u t-traffikar tal-bnedmin.

Fuq id-drittijiet fundamentali, il-Montenegro jkompli jallinja l-leġiżlazzjoni tiegħu mal-istandards tal-UE. B’mod partikolari tjieb ix-xogħol tal-Uffiċċju tal-Ombudsman, iżda għad hemm bżonn ta’ aktar sforzi biex jissaħħu l-qafas istituzzjonali u l-protezzjoni effettiva tad-drittijiet tal-bniedem. Wara l-progress li sar dwar leġiżlazzjoni kontra d-diskriminazzjoni, il-Montenegro issa teħtieġ jiżgura li jkunu fis-seħħ il-mekkaniżmi istituzzjonali adatti biex jipproteġu l-gruppi vulnerabbli għad-diskriminazzjoni. L-implimentazzjoni tal-leġiżlazzjoni għadha dgħajfa u l-kapaċità istituzzjonali dwar id-drittijiet tal-bniedem jeħtieġ li tiżdied. Il-minoranza tar-Roma 2 tibqa’ l-komunità l-aktar vulnerabbli u diskriminata. Il-vjolenza fuq il-bażi ta’ sess u l-vjolenza kontra t-tfal għadha kwistjoni ta’ tħassib serju fil-pajjiż.

Il-Montenegro kiseb xi livell ta' tħejjija fil-libertà tal-espressjoni, iżda ma sar l-ebda progress matul il-perjodu tar-rapportar. Ma sar l-ebda żvilupp importanti rigward l-investigazzjonijiet dwar każijiet qodma ta’ vjolenza kontra l-ġurnalisti. L-indħil politiku reċenti fil-Kunsill tax-xandir pubbliku nazzjonali u fl-Aġenzija għall-Midja Elettronika huma kwistjoni ta’ tħassib serju. Ix-xena tal-midja għadha polarizzata ħafna u jippersistu l-isfidi biex wieħed jifhem ir-rwol tal-midja ħielsa. In-numru ta’ każijiet ta’ malafama għadu għoli, ukoll minħabba dgħufijiet ta’ mekkaniżmi awtoregolatorji.

Il-Montenegro jibqa’ impenjat b’mod kostruttiv lejn relazzjonijiet bilaterali ma’ pajjiżi oħrajn tat-tkabbir u ma’ Stati Membri ġirien tal-UE u parteċipant attiv fil-kooperazzjoni reġjonali.

Rigward il-kriterji ekonomiċi, il-Montenegro għamel xi progress u huwa moderament preparat biex jiżviluppa ekonomija tas-suq li taħdem. L-istabbiltà makroekonomika u fiskali ġew imsaħħa, iżda huma meħtieġa aktar sforzi biex jiġu indirizzati sfidi persistenti, speċjalment piż għoli ta’ dejn pubbliku. L-ekonomija ilha tikber mill-2013 fil-kuntest ta’ inflazzjoni baxxa jew moderata. Is-settur finanzjarju tejjeb is-solvenza u l-likwidità tiegħu. Madankollu, il-bażi tal-esportazzjoni trid tittejjeb fl-ambitu u l-kwalità biex jitnaqqas id-defiċit kummerċjali. Id-dgħufijiet fl-istat tad-dritt, inkluża l-kompetizzjoni inġusta mill-ekonomija informali, għandhom impatt negattiv fuq l-ambjent tan-negozju. Is-suq tax-xogħol qed jiffaċċja sfidi strutturali, u dan huwa rifless f’parteċipazzjoni baxxa u rati għolja ta’ qgħad.

Il-Montenegro għamel xi progress u huwa moderatament preparat fil-kapaċità tiegħu biex jaffaċċja l-pressjoni kompetittiva u l-forzi tas-suq fl-Unjoni. Il-bini tal-infrastruttura ewlenija f’għadd ta’ oqsma kif ukoll l-iżvilupp tal-kapital uman jistabbilixxu l-bażi għal titjib fil-kompetittività. Għadha għaddejja r-riforma tal-edukazzjoni, iżda jeħtieġ isiru iżjed sforzi biex jiġi indirizzat in-nuqqas ta’ tlaqqigħ tal-ħiliet. L-SMEs għadhom jiffaċċjaw bosta sfidi, bħalma huma l-aċċess għall-finanzjament jew il-kumplessità regolatorja. Għadhom meħtieġa aktar sforzi biex titjieb il-prestazzjoni kumplessiva tal-esportazzjoni ta’ kumpaniji lokali.

Rigward il-kapaċità tal-Montenegro biex jassumi l-obbligi tas-sħubija, saret ħidma importanti fħafna oqsma dwar l-allinjament u l-preparazzjoni għall-implimentazzjoni tal-acquis. Il-pajjiż għandu livell tajjeb ta’ tħejjija f’oqsma bħal-liġi tal-kumpaniji u l-politika barranija, tas-sigurtà u d-difiża. Huwa moderatament preparat f’bosta kapitoli, bħall-moviment liberu tal-merkanzija, l-agrikoltura, is-sikurezza tal-ikel, il-politika veterinarja u fitosanitarja. Il-Montenegro jinsab fl-istadju bikri tat-tħejjija rigwar is-sajd u d-dispożizzjonijiet baġitarji u finanzjarji, u jinsab f'ċertu livell ta' tħejjija fil-qasam tal-ambjent u tat-tibdil fil-klima, l-istatistika, il-politika soċjali u l-impjiegi. Sar progress tajjeb fl-oqsma tal-liġi tal-kumpaniji, l-agrikoltura u l-iżvilupp rurali, is-sikurezza tal-ikel, il-politika veterinarja u fitosanitarja. Sar progress fil-qasam tal-akkwist pubbliku. Għall-quddiem, jinħtieġ li l-Montenegro jiffoka b'mod partikolari fuq il-politikà tal-kompetittività, l-ambjent u t-tibdil fil-klima u l-akkwist pubbliku. It-tisħiħ tal-kapaċità amministrattiva għall-iżgurar tal-applikazzjoni tal-acquis għadha sfida sostanzjali għall-Montenegro. Il-Montenegro kompla jallinja ruħu mal-pożizzjonijiet u d-dikjarazzjonijiet komuni kollha tal-UE rigward l-affarijiet barranin u dawk li jolqtu s-sigurtà.

Minkejja li l-Montenegro sa issa baqa’ ’l barra mir-rotta prinċipali migratorja tal-Balkani tal-Punent lejn l-UE, ra żieda fin-numru ta’ migranti / applikanti għall-ażil li daħal fit-territorju tiegħu u għalhekk irid isaħħaħ il-kapaċità li jlaħħaq ma’ pressjoni ta’ żidiet f’daqqa relatati mal-migrazzjoni. Il-Montenegro għamel aktar progress b’mod partikolari fil-qafas legali relatat mal-migrazzjoni. Għalkemm il-kapaċità tal-Montenegro biex tittratta t-talbiet għall-ażil sa issa kienet biżżejjed, illum tista’ tiġi taħt pressjoni minħabba: (i) l-għadd dejjem jikber ta’ persuni li qed ifittxu l-ażil u t-tul estiż tas-soġġorni tagħhom, xi drabi minħabba proċeduri tal-appell fit-tul; u (ii) l-introduzzjoni ta’ proċeduri tal-ażil aktar esiġenti, allinjati mal-istandards tal-UE. F’dan il-kuntest, il-Montenegro hemm bżonn li jpoġġi fis-seħħ mekkaniżmu ta’ ritorn għall-immigranti irregolari, li jkun konformi mal-acquis tal-UE, kif ukoll li jallinja progressivament il-politika tiegħu dwar il-viżi ma’ dik tal-UE. Jinħtieġ li l-Montenegro jiftaħ faċilitajiet addizzjonali ta’ reċezzjoni li jikkonformaw mal-istandards rikjesti u jtejjeb il-maniġment tal-faċilitajiet kollha. Wara l-adozzjoni tal-pjan ta’ azzjoni ta’ Schengen fi Frar 2017, il-Montenegro kompla jallinja l-leġiżlazzjoni tiegħu mal-acquis tal-UE dwar il-viżi.

Is-Serbja

Fir-rigward tal-kriterji politiċi, is-Serbja kellha elezzjonijiet presidenzjali f’April 2017. Osservaturi internazzjonali sabu li l-elezzjonijiet ipprovdew lill-eletturi b’għażla ġenwina ta’ kontestanti, iżda li l-kundizzjonijiet ma kinux l-istess minħabba diversi fatturi. Ir-rakkomandazzjonijiet tal-osservaturi internazzjonali jeħtieġ li jiġu indirizzati b’mod sħiħ, inklużi dawk relatati mat-trasparenza u l-integrità tal-proċess elettorali matul il-kampanja elettorali.

Wara r-riżenja tal-Prim Ministru Vučić wara li ġie elett bħala President, il-gvern il-ġdid, immexxi minn Ana Brnabić ħa l-kariga f’Ġunju 2017. Għall-ewwel darba, mara ġiet eletta bħala Prim Ministru. Il-Parlament għadu ma jeżerċitax kontroll effettiv tal-eżekuttiv. It-trasparenza, l-inklużività, il-kwalità tat-tfassil tal-liġijiet hemm bżonn li jiġu msaħħa u jittejjeb id-djalogu bejn il-partiti. Jinħtieġ li l-użu ta' proċeduri urġenti jiġi mnaqqas. Iridu jiġu evitati azzjonijiet li jillimitaw il-kapaċità tal-parlament għal skrutinju effettiv tal-leġiżlazzjoni. Jeħtieġ li jiġi rikonoxxut bis-sħiħ ir-rwol tal-korpi regolatorji indipendenti. Hemm bżonn ta' riformi kostituzzjonali biex ikun hemm allinjament ma' standards tal-UE f'ċerti oqsma.

Is-Serbja hija mħejjija fuq livell moderat fil-qasam tar-riforma fl-amministrazzjoni pubblika. Inkiseb xi progress fil-qasam tat-twassil tas-servizzi u bl-adozzjoni ta’ diversi liġijiet ġodda. Jeħtieġ li s-Serbja timplimenta l-miri tar-riformi tagħha, tara li l-amministrazzjoni tkun professjonalizzata u depolitiċizzata, b’mod speċjali fir-rigward ta’ pożizzjonijiet ta’ maniġment superjuri, u tiżgura koordinazzjoni sistematika u monitoraġġ tal-programm pubbliku dwar ir-riforma tal-ġestjoni finanzjarja 2016-20. Il-kapaċità tas-Serbja li tattira u żżomm persunal ikkwalifikat fl-amministrazzjoni li jittratta l-kwistjonijiet tal-UE se tkun kruċjali.

Is-sistema ġudizzjarja tas-Serbja laħqet livell żgħir ta' tħejjija. Sar xi progress, b’mod partikolari billi tnaqqsu l-każijiet ta’ infurzar qodma pendenti u li l-istabbilizzazzjoni ta’ miżuri għall-armonizzazzjoni tal-prattiki tal-qorti. Ġew adottati regoli mtejba biex jevalwaw il-prestazzjoni professjonali tal-imħallfin u l-prosekuturi. L-ambitu tal-influwenza politika fuq il-ġudikatura għadha kwistjoni ta’ tħassib. F’Jannar 2018 ġie ppubblikat abbozz ġdid ta’ emendi għall-Kostituzzjoni fil-qasam tal-ġudikatura u ġie ppreżentat għal diskussjoni pubblika qabel ma’ ntbagħat lill-Kummissjoni ta’ Venezja għall-opinjoni tagħha.

Is-Serbja kisbet ċertu livell ta' tħejjija fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni. Inkiseb xi progress, b’mod partikolari bl-adozzjoni ta’ emendi għall-Kodiċi Kriminali fit-taqsima tar-reati ekonomiċi; fil-liġi dwar l-organizzazzjoni tal-awtoritajiet statali fil-qasam tal-ġlieda kontra l-korruzzjoni, il-kriminalità organizzata u t-terroriżmu; fil-liġi dwar is-sekwestru u l-konfiska ta’ rikavat minn attivitajiet kriminali. Madankollu, hemm dewmien sinifikanti tal-adozzjoni tal-liġi l-ġdida dwar l-Aġenzija Kontra l-Korruzzjoni. Il-korruzzjoni għadha prevalenti f'ħafna oqsma u għadha problema serja. Il-kapaċità operattiva tal-istituzzjonijiet rilevanti għadha irregolari. L-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi u dawk ġudizzjarji għad iridu juru li jkunu jistgħu jinvestigaw, iħarrku u jipproċedu kontra kull kawża ta’ korruzzjoni f’livell għoli b’mod imparzjali u b’mod indipendenti operazzjonalment .

Is-Serbja għandha ċertu livell ta' tħejjija fil-ġlieda kontra l-kriminalità organizzata. Sar xi progress f’oqsma bħal dak tal-immaniġġar tar-riżorsi umani fil-Ministeru tal-Intern u fil-pulizija. Ġiet imtejba l-kapaċità operattiva kemm fl-Uffiċċju tal-Prosekutur għall-Kriminalità Organizzata u fl-Uffiċċju tal-Prosekutur għaċ-Ċiberkriminalità. Ġew adottati strateġija u pjan ta’ azzjoni ġodda biex jipprevjenu u jiġġieldu kontra t-traffikar tal-bnedmin, inħatar Koordinatur Nazzjonali għall-Ġlieda kontra t-Traffikar fi Bnedmin u ġiet adottata liġi ġdida dwar il-Prevenzjoni tal-Ħasil tal-Flus u l-Iffinanzjar ta’ Terroristi. Madankollu, is-Serbja għad trid tistabbilixxi rekord inizjali ta’ investigazzjonijiet finanzjarji effettivi, kif ukoll ta’ investigazzjonijiet, prosekuzzjonijiet u kundanni finali f’każijiet ta’ ħasil ta’ flus. L-għadd ta’ kundanni għal reati ta’ kriminalità organizzata għadu baxx. Is-Serbja jeħtieġ li tiffoka fuq l-implimentazzjoni tal-pjan ta’ azzjoni miftehma mat-Task Force ta’ Azzjoni Finanzjarja.

Il-qafas legali u istituzzjonali għar-rispett tad-drittijiet fundamentali qiegħed hemm. Hemm bżonn li tiġi assigurata l-implimentazzjoni konsistenti madwar il-pajjiż, inkluż fejn tidħol il-protezzjoni tal-minoritajiet. Filwaqt li s-Serbja għandha ċertu livell ta’ tħejjija, ma sar l-ebda progress dwar il-libertà tal-espressjoni, kwistjoni ta’ tħassib dejjem tikber. Hemm bżonn ta' aktar sforzi sostnuti biex titjieb is-sitwazzjoni ta' persuni li jappartjenu għall-grupp li l-aktar ibatu minn diskriminazzjoni (ir-Rom, il-leżbjani, il-gays, il-bisesswali, it-transgender u l-persuni intersex, il-persuni b'diżabbiltà, il-persuni li għandhom l-HIV/AIDS u gruppi soċjalment vulnerabbli oħra). Hemm bżonn li tiġi adottata liġi dwar l-ugwaljanza bejn is-sessi.

Kollox ma kollox is-Serbja baqgħet impenjata b’mod kostruttiv lejn relazzjonijiet bilaterali ma’ pajjiżi oħrajn tat-tkabbir u ma’ Stati Membri ġirien tal-UE u tieħu sehem attiv fil-kooperazzjoni reġjonali.

Fir-rigward tan-normalizzazzjoni tar-relazzjonijiet mal-Kosovo, is-Serbja baqgħet impenjata fid-djalogu. Madankollu, jeħtieġ li s-Serbja tagħmel aktar sforzi sostanzjali dwar l-implimentazzjoni tal-ftehimiet eżistenti u tikkontribwixxi għall-istabbiliment ta’ ċirkustanzi li jwasslu għan-normalizzazzjoni sħiħa tar-relazzjonijiet mal-Kosovo, li għandhom jiġu definiti fi ftehim legalment vinkolanti.

Fejn jidħlu l-kriterji ekonomiċi, is-Serbja għamlet progress sew hu hi ppreparata b’mod moderat fl-iżvilupp ta' ekonomija tas-suq effettiva. Ġew indirizzati xi wħud mid-dgħufijiet politiċi tagħha, partikolarment fir-rigward tad-defiċit tal-baġit. Il-karatteristiċi fundamentali tat-tkabbir huma sodi u ġiet ippreservata l-istabbiltà makroekonomika. L-inflazzjoni nżammet baxxa u l-politika monetarja appoġġat it-tkabbir. Il-kundizzjonijiet tas-suq tax-xogħol tjiebu aktar. Madankollu, id-dejn tal-gvern, għalkemm imnaqqas, għadu għoli u l-qafas baġitarju u l-governanza tiegħu jeħtieġ li jissaħħu. Ir-riformi strutturali kbar tal-amministrazzjoni pubblika, l-awtorità tat-taxxa, u l-intrapriżi proprjetà tal-istat jibqgħu mhux kompluti. L-impjiegi informali, il-qgħad u l-inattività ekonomika għadhom għoljin ħafna, b’mod partikolari fost in-nisa u ż-żgħażagħ. Is-settur privat mhux żviluppat biżżejjed u huwa mfixkel minn nuqqasijiet fl-istat tad-dritt u l-infurzar ta’ kompetizzjoni ġusta.

Is-Serbja, hija mħejjija f'livell moderat fil-ħila tagħha li tlaħħaq mal-pressjoni kompetittiva u mal-forzi tas-suq fl-Unjoni. Sar xi progress biex tiżdied il-kompetittività. Madankollu, il-livell ta’ investiment għadu ’l isfel mill-ħtiġijiet tal-ekonomija. Minkejja xi titjib, il-kumpaniji jiffaċċjaw għadd ta’ diffikultajiet, inkluż ambjent ta’ negozju mimli sfidi, livell għoli ta’ imposti para fiskali, aċċess diffiċli u għali għall-finanzjament.

Rigward l-abbiltà tagħha li tieħu fuqha l-obbligi tas-sħubija, is-Serbja kompliet tallinja tuħha mal-acquis tal-UE fis-setturi kollha. Ir-riżorsi finanzjarji u umani adegwati kif ukoll oqsfa strateġiċi sodi se jkunu kruċjali għaż-żamma tal-pass tar-riformi. Is-Serbja għandha livell tajjeb ta' tħejjija f'oqsma bħal ma huma l-liġi tal-kumpaniji, il-proprjetà intellettwali, ix-xjenza u r-riċerka, l-edukazzjoni u l-kultura u d-dwana. Is-Serbja tejbet ir-rabta tal-ippjanar tal-investiment tagħha mal-eżekuzzjoni tal-baġit iżda għad trid tiżviluppa mekkaniżmu uniku għall-prijoritizzazzjoni tal-investimenti kollha irrispettivament mis-sors ta’ finanzjament skont il-programm tal-gvern ta’ riforma tal-ġestjoni tal-finanzi pubbliċi. Fl-oqsma bħal tal-akkwist pubbliku, l-istatistika, il-politika monetarja u l-kontroll finanzjnarju, is-Serbja hija mħejjija f'livell moderat. Is-Serbja għandha bżonn tallinja l-politika tagħha barranija u ta' sigurta ftit ftit mal-politika komuni barranija u ta' sigurtà tal-Unjoni Ewropea fil-perjodu li jwassal għall-adeżjoni. Jeħtieġ li s-Serbja tindirizza, bħala kwistjoni ta’ prijorità, kwistjonijiet ta’ nuqqas ta’ konformità mal-SAA fir-rigward ta’ restrizzjonijiet b’mod partikolari fuq il-moviment tal-kapital, regolamentazzjoni dwar l-għajnuna mill-Istat, id-diskriminazzjoni fiskali fuq spirti importati u restrizzjonijiet fuq l-esportazzjoni tal-iskart.

Is-Serbja kompliet timmaniġġa l-effetti tal-kriżi tal-migrazzjoni u r-refuġjati. Is-Serbja qiegħda fil-proċess li tinnegozja mal-UE il-ftehim dwar l-istatus tal-azzjonijiet li għandhom jitwettqu mill-Aġenzija Ewropea għall-Gwardja tal-Fruntiera u tal-Kosta fis-Serbja. Is-Serbja adottat liġi ġdida dwar l-ażil u l-protezzjoni temporanja, liġi dwar barranin, u liġi dwar il-kontroll tal-fruntieri. Hemm bżonn li tiġi adottata strateġija u pjan ta’ azzjoni għall-2017-2020 kontra l-immigrazzjoni irregolari. F’dan il-kuntest, is-Serbja hemm bżonn li tpoġġi fis-seħħ mekkaniżmu robust ta’ ritorn għall-immigranti irregolari, li jkun konformi mal-acquis tal-UE, kif ukoll li jallinja progressivament il-politika tiegħu dwar il-viżi ma’ dik tal-UE. Trid tiġi żgurata koordinazzjoni aktar f’saħħitha fost l-awtoritajiet varji tal-Istat involuti fl-immaniġġjar tal-migrazzjoni. Is-Serbja kompliet tikkoopera mal-pajjiżi ġirien u l-Istati Membri, b’mod partikolari fuq il-livell tekniku, u għamlet sforzi sostanzjali biex tipprovdi kenn u provvisti umanitarji, primarjament bl-appoġġ tal-UE. Is-Serbja teħtieġ li żżid il-kapaċità tagħha biex tindirizza l-ħtiġijiet speċjali tal-akkoljenza ta’ minorenni mhux akkumpanjati.

Dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja: 

Fir-rigward tal-kriterji politiċi, il-pajjiż fl-aħħar għeleb definittivament l-agħar kriżi politika tiegħu mill-2001. Il-proċess diffiċli tal-formazzjoni tal-gvern laħaq punt kritiku matul l-attakki tas-27 ta’ April 2017 fil-Parlament, li ġew ikkundannati bl-aktar mod qawwi mill-komunità internazzjonali. Minn Mejju 2017 ’l hawn, gvern ġdid orjentat lejn ir-riformi ħa passi biex jindirizza l-manipulazzjoni tal-Istat billi jiġu restawrati gradwalment il-kontrolli u l-bilanċi, it-tisħiħ tad-demokrazija u l-istat tad-dritt. Il-pajjiż għaddej minn bidliet fundamentali f’soċjetà aktar inklużiva u atmosfera politika miftuħa. L-elezzjonijiet muniċipali f’Ottubru 2017 ikkonfermaw l-appoġġ taċ-ċittadini għal politiki dwar l-UE ta’ koalizzjoni tal-gvern. Il-Parlament kompla jaħdem mal-partiti tal-oppożizzjoni li tippresjedi kumitati importanti. Il-Parlament jeħtieġ li jsaħħaħ is-superviżjoni u l-funzjonijiet leġiżlattivi tiegħu, inkluż billi jrażżan l-użu estensiv ta’ proċeduri mqassra.

Filwaqt li s-sitwazzjoni interetnika kienet fraġli, b’mod ġenerali s-sitwazzjoni baqgħet kalma. Ir-rieżami tal-implimentazzjoni tal-Ftehim ta' Qafas Ohrid, li temm il-kunflitt tal-2001 u jipprovdi l-qafas tar-relazzjonijiet interetniċi, jeħtieġ li jiġi segwit b’mod trasparenti u inklużiv. Il-gvern wera l-impenn li tiżdied il-fiduċja fost il-komunitajiet.

Is-soċjeta ċivili kellha rwol kostruttiv fl-appoġġ ta' proċessi demokratiċi u biex tiżgura li jkun hemm aktar kontrolli u bilanċi. Sa mit-tieni nofs tal-2017, il-klima li fiha joperaw l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili tjiebet u l-gvern wera impenn favur id-djalogu u l-inklużjoni.

Il-pajjiż huwa mħejji b'mod moderat fejn tidħol ir-riforma tal-amministrazzjoni pubblika tiegħu. Sar progress tajjeb bl-adozzjoni tal-istrateġija għar-riforma tal-amministrazzjoni pubblika u l-programm ta’ riforma tal-ġestjoni finanzjarja pubblika. Saru sforzi konkreti biex tiżdied it-trasparenza u r-responsabbiltà u jiġu involuti partijiet interessati esterni fit-tfassil tal-politika. Hemm bżonn li tittejjeb il-kapaċità tal-Ministeru għas-Soċjetà tal-Informazzjoni u l-Amministrazzjoni biex imexxi u jikkoordina r-riforma tal-amministrazzjoni pubblika. Għadu essenzjali impenn politiku qawwi biex tiġi garantita l-professjonalità tal-amministrazzjoni pubblika, speċjalment dwar ħatriet ta’ amministrazzjoni għolja, u r-rispett lejn il-prinċipji tat-trasparenza, il-mertu u r-rappreżentanza ekwa skont l-ispirtu u n-natura tal-leġiżlazzjoni.

Is-sistema ġudizzjarja tal-pajjiż għandha ċertu livell ta’ tħejjija u sar progress tajjeb, b’mod partikolari fl-aħħar parti tal-perjodu ta’ rapportar. Ir-rigress tas-snin ta’ qabel beda jiġi rivertit permezz ta’ passi deċiżivi meħuda f’dawn l-aħħar xhur, b’mod partikolari sabiex tiġi restawrata l-indipendenza tal-ġudikatura. Il-pajjiż adotta stratreġija ġdida kredibbli ta’ riforma ġudizzjarja li tistabbilixxi l-bażi għal aktar riforma f’dan il-qasam, u ġew emendati partijiet ewlenin tal-leġiżlazzjoni f’konformità mar-rakkomandazzjonijiet tal-Kummissjoni ta’ Venezja u l-“Prijoritajiet Urġenti ta’ Riforma”. L-Uffiċċju tal-Prosekutur Speċjali jiffaċċja inqas xkiel mill-qrati, u dan jippermettilu jaħdem b’mod aktar effettiv. Hemm bżonn sforzi sustnuti biex jiġu indirizzati r-rakkomandazzjonijiet pendenti u biex jiġi żgurat li l-ġudikatura tista’ tiffunzjona mingħajr influwenza mhux dovuta.

Rigward il-ġlieda kontra l-korruzzjoni, il-pajjiż akkwista ċertu livell ta' tħejjija. Il-qafas leġiżlattiv u istituzzjonali jinsab fis-seħħ, kif ukoll rekord kemm fil-prevenzjoni kif ukoll fil-prosekuzzjoni, għalkemm għadhom limitati s-sentenzi finali tal-qorti dwar każijiet ta’ korruzzjoni f’livell għoli. Il-korruzzjoni għadha prevalenti f'ħafna oqsma u għadha problema serja. Il-kapaċità tal-istituzzjonijiet biex jiġġieldu b’mod effettiv kontra l-korruzzjoni wriet nuqqasijiet strutturali u operattivi. L-indħil politiku għadu riskju.

Rigward il-ġlieda kontra l-kriminalita organizzata, il-pajjiż laħaq xi livell ta' tħejjija. Il-qafas leġiżlattiv huwa b'mod ġenerali konformi mal-istandards Ewropej u jridu jkomplu l-istrateġiji ta’ implimentazzjoni. Il-pajjiż ħa passi lejn ir-riforma tas-sistema tal- interċettazzjoni tal-komunikazzjonijiet u biex jiġu indirizzati l-“Prijoritajiet ta’ Riforma Urġenti”. Jeħtieġ li jsir aktar fil-ġlieda effikaċi kontra ċerti forom ta’ kriminalità bħall-ħasil tal-flus u l-kriminalità finanzjarja. Hija essenzjali l-koordinazzjoni fost il-partijiet interessati rilevanti kollha. Jeħtieġ jitjieb ir-rekord ta’ investigazzjonijiet, prosekuzzjonijiet u kundanni fil-ġlieda kontra l-kriminalità organizzata. In-numru ta' kundanni għadu baxx.

Il-qafas legali u istituzzjonali għall-protezzjoni tad-drittijiet fundamentali fil-parti l-kbira huwa fis-seħħ u r-riformi tejbu l-konformità mal-istandards Ewropej tad-drittijiet tal-bniedem. L-implimentazzjoni sħiħa teħtieġ sforzi kontinwi. Hija ħaġa pożittiva li l-pajjiż irratifika l-Konvenzjoni dwar il-prevenzjoni u l-ġlieda kontra l-vjolenza fuq in-nisa u l-vjolenza domestika (magħrufa wkoll bħala l-Konvenzjoni ta’ Istanbul), bdiet ir-riformi legali meħtieġa għall-istabbiliment ta’ mekkaniżmu ta’ sorveljanza esterna tal-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi u li l-emendi għall-qafas għan-nondiskriminazzjoni kienu ppreparati b’mod inklużiv. Is-sitwazzjoni fil-ħabsijiet u l-istituzzjonijiet psikjatriċi trid tiġi indirizzata, il-każijiet ta’ reati ta’ mibegħda u diskors ta’ mibegħda jridu jiġu segwiti u l-korpi involuti fil-protezzjoni u trid tissaħħaħ il-promozzjoni tad-drittijiet tal-bniedem. Aktar sforzi huma meħtieġa rigward l-inklużjoni tar-Roma. Fir-rigward tal-libertà ta’ espressjoni, il-pajjiż kiseb ċertu livell ta’ preparazzjoni u għamel progress tajjeb, notevolment permezz ta’ titjib tal-klima għall-midja u inqas pressjoni fuq il-ġurnalisti. Il-pajjiż jeħtieġ li jindirizza l-isfidi li fadal, inkluża r-riforma tax-xandar pubbliku.

Għar-rigward tal-kooperazzjoni reġjonali, il-pajjiż b'mod ġenerali żamm relazzjonijiet tajbin ma' pajjiż oħra involuti fit-tkabbir u pparteċipa b'mod attiv f'inizjattivi reġjonali. Ittieħdu passi deċiżivi biex jitjiebu r-relazzjonijiet tajba mal-pajjiżi ġirien, inkluż permezz tad-dħul fis-seħħ tat-trattat bilaterali mal-Bulgarija. Il-"kwistjoni tal-isem" jeħtieġ li tiġi riżolta urġentement. Intensifikaw it-taħdidiet dwar il-“kwistjoni tal-isem” taħt l-awspiċji tan-Nazzjonijiet Uniti. Id-diskussjonijiet kostruttivi fil-livell tal-Prim Ministru u l-Ministru għall-Affarijiet Barranin ivvalutaw b’mod pożittiv il-progress fl-implimentazzjoni ta’ miżuri ta’ bini ta’ fiduċja. Id-dikjarazzjoni konġunta tal-Prim Ministri tal-Greċja u ta’ dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja f’Jannar 2018, li tinvolvi t-tibdil tal-isem tal-ajruport ta’ Skopje u ta’ awtostrada u li jipproċedu b’xi inizjattivi tal-UE b’xi dewmien, kienu sinjali konkreti ta’ tisħiħ ta’ fiduċja reċiproka.

Għar-rigward tal-kriterji ekonomiċi, dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja gamlet xi progress u għandha livell tajjeb ta' tħejjija fl-iżvilupp ta' ekonomija tas-suq effettiva. Minkejja l-istaġnar politiku fl-ewwel nofs tas-sena, sar titjib notevoli, b’mod partikolari fil-ġestjoni tal-finanzi pubbliċi u t-trasparenza. Għad hemm dgħufijiet ewlenin tal-ekonomija. Dawn jinkludu nuqqasijiet fl-ambjent tan-negozju, bħalma huma l-infurzar dgħajjef tal-kuntratti u l-ekonomija informali kbira. Il-problemi strutturali tas-suq tax-xogħol huma riflessi f’attività baxxa u rati għolja ta’ qgħad. L-ambjent makroekonomiku iddeterjora fl-ewwel nofs tal-2017, hekk kif il-kriżi politika li ilha għaddejja żmien twill ħalliet marka fuq l-investiment. Il-politika fiskali hija mmirata lejn miżuri fuq medda qasira ta’ żmien u hija nieqsa minn pjan ta’ konsolidament fit-tul.

L-ekonomija għamlet xi progress u hija moderatament preparata fil-kapaċità tagħha biex taffaċċja l-pressjoni kompetittiva u l-forzi tas-suq fl-UE. Sar progress ulterjuri lejn id-diversifikazzjoni tal-esportazzjonijiet u b’valur miżjud ogħla tal-produzzjoni fis-settur tal-manifattura. Ir-relazzjonijiet tal-kummerċ u l-investiment mal-UE komplew jintensifikaw. L-ekonomija għadha ssofri minn nuqqasijiet fil-kurrikula tal-edukazzjoni, ir-rati baxxi ta’ innovazzjoni u lakuni sinjifikanti ta’ investiment inkluż b’mod partikolari l-infrastruttura pubblika.

Għar-rigward tal-ħila tiegħu li jieħu fuqu l-obbligi tas-sħubija, il-pajjiż għandu tħejjija moderata fil-biċċa l-kbira tal-oqsma, inkluż fl-oqsma tal-kompetizzjoni, it-trasport u l-enerġija. Il-pajjiż juri livell tajjeb ta’ tħejjija f’oqsma bħalma huma l-liġi tal-kumpaniji, l-unjoni doganali, in-netwerks Trans-Ewropej, ix-xjenza u r-riċerka. Huma meħtieġa aktar sforzi b'mod ġenerali, b'mod partikolari f'dawk il-ftit oqsma fejn il-pajjiż għadu fi stat bikri ta' tħejjija, bħal fil-każ tal-moviment liberu tal-ħaddiema. Hemm bżonn ukoll ta' aktar iffokar fuq il-kapaċità amministrattiva u l-implimentazzjoni effettiva. Il-pajjiż kompla jtejjeb l-allinjament tiegħu mad-dikjarazzjonijiet tal-UE u mad-deċiżjonijiet tal-Kunsill dwar il-Politika Estera u ta’ Sigurtà Komuni.  

Dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja kompliet timmaniġġa l-effetti tal-kriżi tal-migrazzjoni u r-refuġjati. Il-pajjiż qiegħed fil-proċess li jinnegozja mal-UE il-ftehim dwar l-istatus tal-azzjonijiet li għandhom jitwettqu mill-Aġenzija Ewropea għall-Gwardja tal-Fruntiera u tal-Kosta fil-pajjiż. Dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja għamlet sforzi biex ittejjeb il-qafas legali tagħha. Ix-xogħol fuq l-emendi tal-Liġi dwar il-Barranin għadha għaddejja. Il-pajjiż kompla jimplimenta r-Riżoluzzjoni tiegħu dwar il-Politika tal-Migrazzjoni. Il-pajjiż baqa’ għaddej bl-isforzi biex titjieb is-sistema tal-ażil u l-ġestjoni tal-migrazzjoni. Għad hemm bżonn reġistrazzjoni sistematika għall-migranti u tfassil tal-profili protettivi-sensittivi, li jiggarantixxu li l-ħtiġijiet tal-individwi jkunu indirizzati. F’dan il-kuntest, dik li kienet ir-Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja hemm bżonn li tpoġġi fis-seħħ mekkaniżmu ta’ ritorn għall-immigranti irregolari, li jkun konformi mal-acquis tal-UE, kif ukoll li tallinja progressivament il-politika tiegħu dwar il-viżi ma’ dik tal-UE. Il-pajjiż kompla jikkoopera mal-pajjiżi ġirien u l-Istati Membri, b’mod partikolari fuq il-livell tekniku, u għamel sforzi sostanzjali biex jipprovdi kenn u provvisti umanitarji, primarjament bl-appoġġ tal-UE.

L-Albanija

Fir-rigward tal-kriterji politiċi, kien għad hemm polarizzazzjoni qawwija fl-istabbiliment politiku. Attivitajiet parlamentari kienu affettwati minn żmien twil ta’ bojkott mill-oppożizzjoni kmieni fl-2017, li dewwem ukoll il-ħatra tal-istituzzjonijiet ta’ skrutinju ġudizzjarju. F’Mejju, ftehim bejn il-partit prinċipali fil-gvern u l-oppożizzjoni ppermetta li jerġgħu jibdew l-attivitajiet parlamentari, u skattaw xi bidliet fil-qafas leġiżlattiv elettorali. Dan wassal għall-organizzazzjoni bla xkiel tal-elezzjonijiet ġenerali f’Ġunju, għalkemm baqgħu pendenti għadd ta’ rakkomandazzjonijiet tal-Uffiċċju għall-Istituzzjonijiet Demokratiċi u d-Drittijiet tal-Bniedem tal-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa. Sar xi progress lejn it-titjib tal-funzjonament tal-Kunsill Nazzjonali għas-Soċjetà Ċivili. Huma meħtieġa sforzi addizzjonali biex jinvolvu iktar organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili bħala parti minn djalogu politiku inklużiv.

L-Albanija hija mħejjija b'mod moderat fejn tidħol ir-riforma tal-amministrazzjoni pubblika tagħha. Issuktaw l-isforzi, li rriżultaw f’xi progress fl-effiċjenza u t-trasparenza tat-twassil tas-servizzi pubbliċi, it-taħriġ ta’ impjegati taċ-ċivil, proċeduri ta’ reklutaġġ aktar trasparenti, u għat-tisħiħ globali ta’ proċeduri ta’ servizz ċivili bbażat fuq il-mertu. jinħtieġ li l-konsolidazzjoni ta’ dawn il-kisbiet tavvanza aktar, biex jiġi żgurat suq aktar effiċjenti, u depolitiċizzat, u amministrazzjoni pubblika professjonali.

Is-sistema ġudizzjarja tal-Albanija laħqet xi livell ta' tħejjija. Kompliet l-implimentazzjoni ta’ riforma tal-ġustizzja komprensiva u profonda, li rriżulta fi progress tajjeb b’mod ġenerali. Bdiet l-evalwazzjoni mill-ġdid tal-imħallfin u l-prosekuturi kollha (il-proċess ta’ skrutinju) u qed tagħti l-ewwel riżultati tanġibbli. Dan il-proċess għandu appoġġ mill-partiti kollha, jitwettaq minn awtorità indipendenti, huwa soġġett għal monitoraġġ internazzjonali u l-kompatibbiltà tiegħu mal-Konvenzjoni Ewropea dwar id-Drittijiet tal-Bniedem ġiet ikkonfermata mill-Kummissjoni ta’ Venezja. Taħt il-patroċinju tal-Kummissjoni Ewropea, li ġiet immbolizzata Operazzjoni Internazzjonali ta’ Monitoraġġ biex tissorvelja l-proċess matul l-implimentazzjoni tiegħu. L-istituzzjonijiet awżiljarji li jirfdu l-proċess lestew l-ewwel rapporti dwar il-valutazzjonijiet tal-profiċjenza, il-kontrolli tal-kondotta u d-dikjarazzjonijiet tal-assi.

L-Albanija kisbet ċertu livell ta' tħejjija fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni. Sar progress tajjeb, partikolarment bl-adozzjoni ta’ emendi għall-kodiċi ta’ proċedura kriminali. Qed tiġi stabbilita katina ta’ korpi speċjalizzati kontra l-korruzzjoni, inkluż l-uffiċċju tal-prosekutur speċjali. Żdied l-għadd ta’ kundanni finali li jinvolvu uffiċjali ta’ livell medju jew anqas meta mqabbel mal-perjodu ta’ rapportar preċedenti. Il-kundanni ta’ uffiċjali ta’ livell għoli seħħew l-aktar fil-ġudikatura (l-imħallfin u l-prosekuturi); madankollu, ir-rata ta’ kundanni finali għal uffiċjali ta’ grad għoli għadha ġeneralment baxxa ħafna. Il-korruzzjoni għadha prevalenti f'ħafna oqsma u għadha problema serja.

l-Albanija għandha ċertu livell ta' tħejjija fil-ġlieda kontra l-kriminalità organizzata. B’mod ġenerali kien hemm xi progress matul il-perjodu ta’ rapportar, b’mod partikolari fil-ġlieda kontra l-kultivazzjoni tal-kannabis. L-Albanija teħtieġ tibni fuq ir-riżultati operattivi f’dan il-qasam, tintensifika l-konfiska tal-assi li jappartjenu għal gruppi kriminali u teqred il-ħażniet tal-kannabis eżistenti kollha. L-emendi fil-liġi kontra l-mafja u l-Kodiċi ta’ Proċedura Kriminali ħolqu l-kundizzjonijiet għal aktar effiċjenza tal-investigazzjonijiet kriminali. L-Albanija ħadet sehem b’suċċess fil-kooperazzjoni internazzjonali tal-pulizija u intensifikat l-interazzjonijiet partikolarment mal-Istati Membri tal-UE. Fil-livell domestiku, għad hemm bżonn titjib tal-kooperazzjoni tal-prosekuzzjoni tal-pulizija. Rigward it-track record, ftit li xejn kien hemm progress fiż-żarmar ta’ gruppi kriminali organizzati. L-għadd finali ta’ kundanni f’każijiet ta’ kriminalità organizzata għadu baxx ħafna u żdiedu biss marġinalment. Huma meħtieġa aktar sforzi biex jiġu indirizzati l-ħasil tal-flus, l-assi kriminali u l-ġid mhux ġustifikat.

L-Albanija rratifikat il-biċċa l-kbira tal-konvenzjonijiet tad-drittijiet tal-bniedem u żviluppat il-qafas legali tagħha f’konformità mal-istandards Ewropej. L-infurzar tal-mekkaniżmi tal-protezzjoni tad-drittijiet tal-bniedem għad irid jissaħħaħ. Għar-rigward tal-libertà tal-espressjoni, l-Albanija kisbet ċertu livell ta' tħejjija / kisbet livell moderat ta' tħejjija. Kien hemm xi progress fit-tisħiħ tal-indipendenza tal-awtorità regolatorja u tax-xandir pubbliku iżda t-trasparenza tar-riklami mill-istat fil-midja għad trid tiġi msaħħa. Għad baqa’ progress xi jsir fil-qasam tad-drittijiet għall-proprjetà bl-aġġornament tal-leġiżlazzjoni attwali u t-tisħiħ ta’ koordinazzjoni istituzzjonali. Il-mekkaniżmi istituzzjonali għall-protezzjoni tad-drittijiet tat-tfal u biex tiġi mrażżna l-vjolenza bbażata fuq il-ġeneru għadhom batuti. Ittieħdu passi importanti biex jittejjeb il-qafas legali fir-rigward tar-rispett u l-protezzjoni tal-minoranzi iżda hemm bżonn li tiġi żviluppata l-leġiżlazzjoni sekondarja rilevanti. Jeħtieġ li jittejbu l-kundizzjonijiet ta' għajxien tar-Rom u tal-Eġizzjani.

L-Albanija kompliet tipparteċipa b’mod attiv fil-kooperazzjoni reġjonali u żżomm relazzjonijiet tajba mal-ġirien tagħha. Ittieħdu passi importanti biex jiġu indirizzati l-kwistjonijiet bilaterali mal-Greċja.

Rigward il-kriterji ekonomiċi, l-Albanija għamlet xi progress u għandha livell moderat ta’ preparazzjoni biex tiżviluppa ekonomija tas-suq li taħdem. Il-proporzjon tad-dejn pubbliku mal-PDG u d-defiċit tal-kont kurrenti tnaqqsu. It-tkabbir ekonomiku kompla jiżdied u l-qgħad naqas iżda għadu għoli. Is-self mhux produttiv fis-settur bankarju ġie mnaqqas, iżda s-self tal-banek lill-impriżi għadu batut. Ir-riformi kruċjali biex jittejjeb l-ambjent tan-negozju għamlu progress imma għad għandhom bżonn ta’ iktar sforz, inkluż it-tnaqqis tal-ekonomija informali. Ir-riforma ġudizzjarja komprensiva avvanzat iżda jeħtieġ li tiġi implimentata b’mod sħiħ. Il-liġi l-ġdida dwar il-falliment daħlet fis-seħħ u għandha ssaħħaħ is-sistema tal-insolvenza. Madanollu, r-regolamenti rilevanti għan-negozji għadhom ikkumplikati u n-nuqqasijiet fejn jidħol l-istat tad-dritt baqgħu ixekklu n-negozju u jgerrxu l-investiment.

L-Albanija għamlet xi progress u għandha livell moderat ta’ tħejjija fil-kapaċità tagħha biex taffaċċja l-pressjoni kompetittiva u l-forzi tas-suq fl-UE. B’mod speċifiku, sar progress dwar l-infrastruttura tal-enerġija u tat-trasport u d-diġitalizzazzjoni, għalkemm għad hemm xi nuqqasijiet li qed jostakolaw il-kompetittività u l-kummerċ tal-Albanija. Jeħtieġ li l-kwalità tal-edukazzjoni tiżdied fuq il-livelli kollha, mhux l-inqas sabiex in-nies jingħataw b’mod aħjar il-ħiliet li għandu bżonn is-suq tax-xogħol. Il-kummerċ barrani għadu ’l isfel mill-potenzjal u settorjalment ikkonċentrat. Il-kapaċità tal-Albanija għar-riċerka, l-iżvilupp u l-innovazzjoni għadha baxxa.

L-Albanija kompliet tallinja l-leġiżlazzjoni tagħha mar-rekwiżiti tal-UE f'għadd ta' oqsma, b'mod li tejbet l-abbilta tagħha li tieħu fuqha l-obbligi tas-sħubija. Il-pajjiż għandu livell moderat ta’ tħejjija f’bosta oqsma, bħal fil-kontroll finanzjarju, l-edukazzjoni u l-kultura, jew għandu ċertu livell ta’ tħejjija fl-oqsma tal-akkwist pubbliku u l-istatistika. L-Albanija se jkollha bżonn tkompli bl-isforzi tagħha għar-rigward tal-preparazzjonijiet ġenerali għall-adozzjoni u l-implimentazzjoni tal-acquis tal-UE. Jinħtieġ li tkompli taħdem fuq l-iżvilupp tan-netwerks tat-trasport u tal-enerġija, anki bil-ħsieb ta' titjib tal-konnettività madwar ir-reġjun. Il-kapaċità amministrattiva u l-istandards professjonali tal-korpi li se jkunu inkarigati bl-implimentazzjoni tal-acquis hemm bżonn li tissaħħaħ u li tiġi salvagwardjata l-indipendenza tal-korpi regolatorji. It-titjib tat-trasparenza u tar-responsabbiltà, b'mod partikolari biex jiġi żgurat il-funzjonament effettiv, effikaċi u trasparenti tas-sistema tal-akkwist pubbliku u tal-ġestjoni tal-finanzi pubbliċi, għadu essenzjali. L-Albanija kompliet tallinja ruħħa kompletament mal-pożizzjonijiet u d-dikjarazzjonijiet komuni kollha tal-UE rigward l-affarijiet barranin u dawk li jolqtu s-sigurtà.

L-għadd ta' applikazzjonijiet infondati għall-ażil li tressqu minn ċittadini Albaniżi fi Stati Membri tal-UE u l-pajjiżi assoċjati ma' Schengen baqa' għoli. L-Albanija wriet l-impenn u adottat għadd ta’ miżuri, inkluż kooperazzjoni bilaterali msaħħa mal-Istati Membri relevanti tal-UE. Dawn il-miżuri ħallew riżultati pożittivi. Għandhom jissoktaw aktar azzjonijiet deċiżivi, inkluż fil-qafas tal-mekkaniżu ta' sorveljanza ta' wara l-liberalizzazzjoni tal-viża, biex tindirizza dan il-fenomenu b'mod effettiv. L-Albanija teħtieġ li tistabbilixxi mekkaniżmu ta’ ritorn għal migranti irregolari, li jkun konformi mal-acquis tal-UE, kif ukoll biex tallinja b’mod progressiv il-politika tagħha tal-viża ma’ dik tal-UE. 

Il-Bożnija-Ħerzegovina

Rigward il-kriterji politiċi, iIl-qafas elettorali jibqa’ jiġi emendata b’urġenza bil-ħsieb li tiġi żgurata l-organizzazzjoni kif imiss tal-elezzjonijiet ta’ Ottubru 2018 u tal-implimentazzjoni mingħajr intoppi tar-riżultati. F’dan ir-rigward, hemm bżonn li l-mexxejja politiċi kollha jassumu r-responsabbiltà tagħhom u jsibu soluzzjoni fir-rigward tal-Kamra Federali tal-Popli. Id-deċiżjoni tal-Qorti Kostituzzjonali tal-2010 dwar ir-rispett tad-dritt demokratiku bażiku taċ-ċittadini ta’ Mostar li jivvotaw fl-elezzjonijiet lokali għad trid tiġi implimentata. L-adozzjoni ta’ leġiżlazzjoni li tirriżulta mill-Aġenda ta’ Riforma, inkluża l-adozzjoni tal-leġiżlazzjoni tat-taxxa tas-sisa, ġiet milquta b’mod negattiv minn tensjonijiet bejn il-koalizzjoni li qiegħda tiggverna u l-partiti tal-oppożizzjoni fil-Parlamenti fil-livell ta’ stat u ta’ entità, li wasslet għal tnaqqis fir-ritmu tal-pass tar-riforma. L-Aġenda ta’ Riforma ġiet implimentata b’mod effettiv fil-livell tal-istat u dak tal-entitajiet ikkooperaw b’mod koordinat. Il-kostituzzjoni tal-Bożnija-Ħerzegovina għadha tikser il-Konvenzjoni Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem, skont il-kawzi Sejdić-Finci relatati.

Il-funzjonament tal-Presidenza tal-Bosnja u Ħerzegovina ntlaqtet mill-espressjoni ta’ pożizzjonijiet diverġenti minn membri individwali tagħha dwar għadd ta’ kwistjonijiet fil-kompetenza tagħha dwar il-politika barranija. Il-Kunsill tal-Ministri adotta aktar strateġiji għall-pajjiż kollu fuq oqsma bħalma huma l-ambjent u l-iżvilupp rurali. Madankollu, bl-eċċezzjoni ta’ ftit ta’ riformi u l-adozzjoni notevoli tal-leġiżlazzjoni tas-sisa, għadd ta’ riformi ġew ittardjati minħabba nuqqas ta’ ftehim fost il-membri tal-koalizzjoni. Għad iridu jiġu adottati strateġiji fil-pajjiż kollu f’oqsma bħalma huma l-enerġija, l-impjieg jew il-ġestjoni finanzjarja pubblika. Il-mekkaniżmu ta’ koordinazzjoni dwar kwistjonijiet tal-UE beda jaħdem f’Ġunju 2017 bit-tħejjija ta’ tweġibiet tal-pajjiż tal-Kwestjonarju tal-Opinjoni tal-Kummissjoni. Għad irid jiġi adottat programm strateġiku għall-approssimazzjoni legali tal-pajjiż mal-acquis tal-UE.

Il-Bożnija-Ħerzegovina għadha fi stadju bikri fir-riforma tal-amministrazzjoni pubblika tagħha u ma sar l-ebda progress matul is-sena li għaddiet. Qed tiġi żviluppata strateġija ta’ riforma mal-pajjiż kollu tal-amministrazzjoni pubblika u għad trid tiġi adottata. Il-frammentazzjoni ulterjuri tas-servizz ċivili fl-entità Federali u fil-livell kantonali żiedet ir-riskju ta’ politiċizzazzjoni. Il-Bożnija-Ħerzegovina kisbet ċertu livell ta' tħejjija rigward is-sistema ġudizzjarja tagħha. Sar xi progress fir-rigward tal-ġudikatura, iżda b’mod ġenerali, ir-riformi mexjin b’pass kajman. Jinħtieġ li kwalunkwe reviżjoni tal-kodiċi ta’ proċedura kriminali tkun konformi mal-istandards internazzjonali u jinħtieġ li ma timminax l-abbiltà tal-istituzzjonijiet li jittrattaw il-kriminalità serja organizzata, il-korruzzjoni jew l-isfidi tal-istat tad-dritt. Għad hemm ċertu livell ta' tħejjija fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni. Madankollu, il-korruzzjoni għadha mifruxa u għadha kwistjoni ta’ tħassib. Il-Bożnija-Ħerzegovina kisbet ċertu livell ta' tħejjija fil-ġlieda kontra l-kriminalità organizzata. Sar xi progress, b’mod partikolari bl-adozzjoni ta’ strateġija ġdida dwar il-ġlieda kontra l-kriminalità organizzata u t-trażżin u t-twettiq tal-pjan ta’ azzjoni dwar il-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus u l-finanzjament tat-terroriżmu, minħabba li l-Bożnja u Ħerzegovina mhux se tkun soġġetta aktar għal Monitoraġġ tat-Task Force ta’ Azzjoni Finanzjarja. Madankollu, huma meħtieġa sforzi sinifikanti rigward l-investigazzjonijiet finanzjarji u biex jitjiebu l-kapaċitajiet għall-ġlieda kontra t-terroriżmu kif ukoll billi titjieb il-kooperazzjoni mal-pajjiżi ġirien dwar kwistjonijiet ta’ ġestjoni tal-fruntieri.

Inkiseb xi progress dwar id-drittijiet tal-bniedem u kwistjonijiet tal-minoritajiet. Madankollu, l-oqsfa strateġiċi, legali, istituzzjonali u ta' politika għall-osservanza tad-drittijiet tal-bniedem għad għandhom bżonn titjib sostanzjali. Dan jinkludi l-libertà tal-espressjoni fejn baqgħet għaddejja l-pressjoni politika u l-intimidazzjoni tal-ġurnalisti, inklużi attakki fiżiċi u verbali. In-nuqqas ta’ implimentazzjoni effettiva tal-leġiżlazzjoni dwar il-prevenzjoni u l-ħarsien minn vjolenza fuq il-bażi ta’ sess, b’mod partikolari l-vjolenza domestika, jibqa’ jikkawża tħassib. Hu meħtieġ approċċ aktar komprensiv u integrat lejn il-popolazzjoni tar-Roma biex titrawwen l-inklużjoni soċjali tagħhom.

Il-konformità tal-Bożnja u Ħerzegovina mal-Politika Estera u ta’ Sigurtà Komuni tal-UE għad trid titjieb.

Dwar l-iżvilupp ekonomiku u l-kompetittività, il-Bożnja u Ħerżegovina għamlet xi progress, iżda għadha fi stadju bikri biex tistabbilixxi ekonomija tas-suq li tiffunzjona. Sar ċertu progress tal-ambjent tan-negozju u ssaħħaħ is-settur finanzjarju. Il-kwistjonijiet pendenti ewlenin huma, stat tad-dritt dgħajjef, ambjent tan-negozju li għadu lura, u amministrazzjoni pubblika frammentata u ineffiċjenti, u żbilanċji kbar fis-suq tax-xogħol, relatati ma’ sistema ta’ edukazzjoni fqira, kapaċitajiet istituzzjonali dgħajfa u klima ta’ investiment li ma toffrix appoġġ. Barra minn hekk, l-ekonomija informali għadha sinifikanti.

Il-Bożnija-Ħerzegovina għamlet xi progress u għadha fi stadju bikri biex tkun kapaċità taffaċċja l-pressjoni kompetittiva u l-forzi tas-suq fl-Unjoni. Il-livell ġenerali tal-edukazzjoni u tal-infiq fuq ir-riċerka u l-iżvilupp baqa’ baxx. Il-kwalità tal-kapital fiżiku ssofri minn nuqqas ta’ investiment. L-infrastruttura tat-trasport u tal-enerġija mhijiex żviluppata biżżejjed. Ir-ritmu tal-aġġustament strutturali kien batut, għalkemm kien hemm xi diversifikazzjoni fl-istruttura tal-kummerċ reġjonali tal-pajjiż.

Il-kapaċità tal-ġestjoni tal-migrazzjoni, partikolarment fejn jidħlu gruppi vulnerabbli, għad trid tiġi msaħħa. Il-Bożnja u Ħerżegovina teħtieġ li tistabbilixxi mekkaniżmu ta’ ritorn tal-immigranti irregolari. 

Il-Kosovo

Fir-rigward tal-kriterji politiċi, il-Kosovo kellu elezzjonijiet presidenzjali kmieni f’Ġunju 2017. Inħatru Assemblea u Gvern ġdid f’Settembru. Sa issa, madankollu, il-koalizzjoni l-ġdida kellha suċċess limitat biex tippreżenta riformi relatati mal-UE u tibni kunsens dwar kwistjonijiet strateġiċi ewlenin għall-Kosovo. Il-frammentazzjoni politika kontinwa u l-polarizzazzjoni affettwaw ħażin ir-rwol tal-Assemblea u kellhom impatt fuq l-effettività tal-gvern. L-imġiba ta’ ostakli minn xi membri parlamentari, inkluż l-użu tal-gass tad-dmugħ, fixkel il-ħidma tal-Assemblea. Ir-ratifika tal-ftehim ta’ demarkazzjoni tal-fruntieri / konfini mal-Montenegro f’Marzu 2018 kien pass importanti ’il quddiem.

L-elezzjonijiet parlamentari u muniċipali, li saru fl-2017, kienu ġeneralment kompetittivi u amministrati sew f’ħafna postijiet fil-Kosovo. Madankollu, qajmu tħassib il-forom ta’ intimidazzjoni f'ħafna komunitajiet Kosovari Serbi, li jimmiraw b’mod partikolari lejn kandidati li ma jappartjenux għall-partit Srpska Lista.

Il-kuntest fit-Tramuntana tal-Kosovo joffri sfidi partikolari. Għadha għaddejja l-investigazzjoni dwar il-qtil tal-politiku Kosovar Serb Oliver Ivanović f’Jannar 2018.

L-attentati minn membri tal-Assemblea tal-Kosovo f’Diċembru 2017 biex jabrogaw il-Liġi dwar il-Kmamar tal-Ispeċjalisti u l-Uffiċċju tal-Prosekutur Speċjalizzat qajmu tħassib serju. Se jkun essenzjali għall-Kosovo li jikkonforma bis-sħiħ mal-obbligi internazzjonali tiegħu fir-rigward tal-Kmamar tal-Ispeċjalistiċi u l-Uffiċċju tal-Prosekutur Speċjalizzat u juri l-impenn sħiħ u inekwivokabbli għal dawn l-istituzzjonijiet.

Jeżisti ċertu livell ta' tħejjija fil-qasam tar-riforma fl-amministrazzjoni pubblika. Sar xi progress b’mod partikolari bir-rieżami tal-aġenziji u l-korpi (semi) indipendenti. Il-politiċizzazzjoni kontinwa tal-amministrazzjoni pubblika għadha ta’ tħassib, u taffettwa b’mod negattiv l-effiċjenza u l-indipendenza professjonali tal-amministrazzjoni pubblika.

Is-sistema ġudizzjarja tal-Kosovo għadha fi stadju bikri. Sar xi progress fl-implimentazzjoni tal-pakkett ta’ liġijiet tal-ġustizzja tal-2015. L-integrazzjoni tal-imħallfin u l-prosekuturi Kosovari Serbi u l-persunal ta’ ġestjoni tagħhom madwar il-Kosovo fis-sistema ġudizzjarja tal-Kosovo kienet kisba kbira tal-2017. Il-ġudikatura għadha vulnerabbli quddiem influwenza politika mhux dovuta u l-istituzzjonijiet tal-istat tad-dritt jeħtieġu sforzi kontinwi biex jibnu l-kapaċitajiet tagħhom. L-amministrazzjoni tal-ġustizzja xorta waħda għadha miexja b’mod kajman u ineffiċjenti.

Il-Kosovo għadu fi stadju bikri / kiseb ċertu livell ta' tħejjija fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni. Il-Kosovo għamel xi progress rigward ir-rekord fuq l-investigazzjoni u l-prosekuzzjoni ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli u każijiet ta’ kriminalità organizzata, inklużi l-kundanni finali. Sar ukoll progress dwar il-konfiska preliminari tal-assi għalkemm il-konfiski finali jibqgħu baxxi. Il-korruzzjoni hija mifruxa u għadha kwistjoni ta’ tħassib. Huma meħtieġa sforzi kordinati biex tiġi indirizzata din il-problema b’mod komprensiv u b’mod strateġiku.

Il-Kosovo jinsab fi stadju bikri fil-ġlieda kontra l-kriminalità organizzata. Sar xi progress rigward ir-rekord fil-korruzzjoni ta’ livell għoli u każi ta’ kriminalità organizzata. Filwaqt li hemm iktar konfiski preliminari tal-assi, għad hemm ftit kundanni finali, investigazzjonijiet finanzjarji u konfiski finali tal-assi. L-aġenziji tal-infurzar tal-liġi qed ibatu biex jiġġieldu b’mod effettiv kontra l-kriminalità organizzata fit-Tramuntana tal-Kosovo. Sar xi progress fil-ġlieda kontra t-terroriżmu, inkluż permezz ta’ miżuri li jindirizzaw l-estremiżmu vjolenti u r-radikalizzazzjoni, u biex jipprevjenu liċ-ċittadini milli jingħaqdu ma’ kunflitti barra mill-pajjiż. L-awtoritajiet tal-Kosovo jeħtieġ li jkunu aktar effettivi fl-isforzi tagħhom li jiġġieldu l-ħasil tal-flus u jinħtieġ li l-liġi rilevanti ssir konformi mal-acquis tal-UE u l-istandards internazzjonali.

Il-qafas legali jiggarantixxi b’mod wiesa’ l-protezzjoni tad-drittijiet tal-bniedem u dawk fundamentali b’konformità mal-istandards Ewropej. Madankollu, huma meħtieġa aktar sforzi rigward l-infurzar. L-implimentazzjoni ta’ strateġiji u leġiżlazzjoni tad-drittijiet tal-bniedem ta’ spiss tiddgħajjef minn nuqqas ta’ riżorsi finanzjarji u riżorsi oħrajn, b’mod partikolari fil-livell lokali, prijoritizzazzjoni politika limitata u nuqqas ta’ koordinazzjoni. Jeħtieġ li jsir aktar sabiex jiġu garantiti b’mod effettiv id-drittijiet tal-persuni li jagħmlu parti minn minoranzi, inklużi r-Rom u l-Ashkali u l-persuni spostati, li tiġi żgurata fil-prattika l-ugwaljanza bejn is-sessi, it-twaqqif ta’ sistema integrata ta’ protezzjoni tat-tfal u biex javvanzaw il-protezzjoni tal-wirt kulturali. Il-Kosovo laħaq ċertu livell ta' tħejjija fil-qasam tal-libertà tal-espressjoni, li hija minquxa fil-kostituzzjoni. Il-Kosovo jibbenefika minn ambjent medjatiku pluralistiku u vivaċi. Madankollu, kompla t-theddid u l-attakki kontra l-ġurnalisti. L-assemblea turi impenn limitat lejn is-sejba ta' soluzzjoni għall-iffinanzjar sostenibbli tax-xandir pubbliku, biex b'hekk dan huwa vulnerabbli għall-pressjoni politika.

Fejn jidħlu l-kriterji ekonomiċi, is-Serbja għamel progress sew hu hi ppreparat b’mod moderat fl-iżvilupp ta' ekonomija tas-suq effettiva. L-ambjent tan-negozju tjieb u l-gvern rispettata r-regola fiskali fuq id-defiċit tal-baġit; madankollu l-benefiċċji tal-veterani tal-gwerra jkomplu jkunu ta’ sfida għall-finanzi pubbliċi. L-ekonomija informali għadha mifruxa. Iż-żieda fir-rata tal-parteċipazzjoni tal-forza tax-xogħol ma kinetx segwita minn żieda fl-impjiegi u għalhekk ir-rata tal-qgħad żdiedet aktar. Affettwat b’mod partikolari n-nisa u ż-żgħażagħ u l-ħaddiema bla sengħa. Minkejja tkabbir qawwi fl-esportazzjoni d-defiċit kummeċjali għoli jirrifletti bażi produttiva dgħajfa.

Il-Kosovo għamel xi progress u huwa fi stadju bikri f’termini tal-kapaċità tiegħu biex jaffaċċja l-pressjoni kompetittiva u l-forzi tas-suq fl-UE. Ma sar l-ebda progress fuq it-titjib tal-kwalità tal-edukazzjoni u l-indirizzar ta’ diskrepanzi ta’ ħiliet fis-suq tax-xogħol. Il-Kosovo għamel ċeru progress fit-titjib tal-infrastruttura tat-toroq iżda għad baqa’ lakuni kbar ta’ infrastruttura tal-ferroviji u setturi tal-enerġija. It-tibdil strutturali fl-ekonomija huwa batut għax għadha dipendenti fuq is-settur tal-kummerċ bl-imnut. L-integrazzjoni mal-UE hija mxekkla minħabba d-dewmien fl-implimentazzjoni tal-SSA.

Il-Kosovo kompla bl-isforzi tiegħu biex iżomm relazzjonijiet bilterali tajbin u kostruttivi ma’ pajjiżi oħra involuti fit-tkabbir. Il-Kosovo huwa rappreżentat f’bosta organizzazzjonijiet reġjonali li jaqgħu fil-kamp tal-applikazzjoni tar-Regolament dwar l-Arranġamenti dwar ir-Rappreżentanza Reġjonali u Kooperazzjoni miftiehem bejn Belgrad u Pristina fl-2012.

Fir-rigward tan-normalizzazzjoni tar-relazzjonijiet mas-Serbja, il-Kosovo baqa’ impenjat fid-djalogu. Madankollu, jeħtieġ li l-Kosovo jwettaq aktar sforzi sostanzjali dwar l-implimentazzjoni ta’ ftehimiet eżistenti u jikkontribwixxi għall-istabbiliment ta’ ċirkustanzi li jwasslu għan-normalizzazzjoni tar-relazzjonijiet mas-Serbja, li għandhom jiġu definiti fi ftehim legalment vinkolanti.

Fir-rigward tal-allinjament mal-istandards Ewropej, il-Kosovo għadu fi stadju bikri. L-allinjament leġiżlattiv kompla f'ċerti oqsma iżda l-implimentazzjoni hija dgħajfa. Sar xi progress fil-qasam tal-moviment liberu ta’ merkanzija u s-servizzi, l-akkwist pubbliku u l-kompetizzjoni kif ukoll fit-titjib tal-ambjent tan-negozju. Fil-qasam tat-tassazzjoni u d-dwana, sar ukoll xi progress fil-ġbir tad-dħul u s-simplifikazzjoni tal-proċeduri amministrattivi, iżda jinħtieġ li l-Kosovo jintensifika l-ġlieda kontra l-ekonomija informali u l-evażjoni tat-taxxa. Is-settur tal-enerġija għadu qed jiffaċċja sfidi serji. Ma sar l-ebda progress biex jiġu indirizzati l-kwistjonijiet ambjentali. B’mod ġenerali, jeħtieġ li l-Kosovo jtejjeb il-kapaċità amministrattiva u l-koordinazzjoni, fis-setturi kollha, biex tkun żgurata l-implimentazzjoni effettiva tal-acquis.

L-awtoritajiet għamlu progress fil-ġestjoni tal-migrazzjoni regolari u irregolari. Jinħtieġ li dawn l-isforzi jitkomplew u jservu ta’ bai għal iktar titjib. Jeħtieġ li l-Kosovo jpoġġi fis-seħħ mekkaniżmu ta’ ritorn għall-immigranti rregolari. 

Anness 2 — Statistika ewlenija

(1)

Il-moviment ħieles tal-merkanzija, id-dritt ta' stabbiliment u l-libertà li jiġu provduti servizzi, is-servizzi finanzjarji, l-agrikultura u l-iżvilupp rurali, is-sajd, il-politika tat-trasport, l-Unjoni Doganali u r-relazzjonijiet esterni.

(2)

Dawn il-gruppi kollha huma kkunsidrati taħt it-terminu ġeneriku "Rom" skont il-Qafas tal-UE għal strateġiji nazzjonali għall-integrazzjoni tar-Rom.