52003XC0823(02)

State aid - Greece

Invitation to submit comments pursuant to Article 88(2) of the EC Treaty concerning State aid C 39/03 (ex NN 119/02) - Greece - Financial support for air carriers following the damage sustained from 11 to 14 September 2001

(2003/C 199/03)

(Text with EEA relevance)

Interested parties may submit their comments on the measures in respect of which the Commission is initiating the procedure within one month of the date of publication of this summary and the following letter, to: European Commission Directorate-General for Energy and Transport

Directorate A - Unit A4

DM 28 5/55

B - 1049 Brussels Fax (32-2) 296 41 04.

These comments will be communicated to Greece. Confidential treatment of the identity of the interested parties submitting the comments may be requested in writing, stating the reasons for the request.

SUMMARY

1. Procedure

In accordance with Article 88(3) of the EC Treaty, in a letter to the European Commission dated 24 September 2002, registered on 26 September 2002 (TREN(2002) A/66844), the Greek Transport Minister set out the details of a scheme to compensate for losses in the airline industry following the attacks of 11 September 2001. Prior to this notification, there had been an exchange of letters between the Greek authorities and DG TREN between December 2001 and July 2002.

Having been implemented before its formal approval by the Commission, this aid scheme was registered as non-notified aid under the number NN 119/02.

2. Brief description of the measure

As a result of the terrorist attacks in the United States on 11 September 2001, some airspace was closed for several days, notably that of the United States. During this period, airlines had to cancel flights using the airspace concerned. They also suffered losses owing to disruption of other traffic and the fact that some passengers were unable to complete their journeys.

For Greece, the scheme, which is the subject of this decision, gave Greek companies the following compensation terms:

- it covers the period from 11 to 15 or even 16 September 2001,

- it is intended to cover not only operating losses sustained by the companies as a result of the closure of airspace, in particular US airspace, following the attacks of 11 September, but also the loss of income sustained on all other networks,

- this would be as part of total payments in the region of EUR 5 million.

3. Assessment of the aid

The compensation paid by Greece constitutes State aid because it uses State funds, gives an advantage to certain air carriers, affects trade between Member States and is likely to affect competition.

Under Article 87(2)(b) of the EC Treaty "aid to make good the damage caused by natural disasters or exceptional occurrences" is compatible with the common market. In its communication of 10 October 2001, the Commission considered that the events of 11 September 2001 could be described as exceptional occurrences within the meaning of this Article.

The Commission has doubts as to the compatibility of the measure notified with the policy it established in its communication of 10 October 2001 because, even if the scheme is not discriminatory,

- the period covered by the notification exceeds the four days accepted by the Commission, and therefore concerns a period during which air traffic was no longer interrupted; in addition, Greece did not provide enough detail to allow, if appropriate, a partially favourable decision to be taken for the period ending on 14 September,

- the eligible losses relate to compensation covering all the networks of the companies concerned, and not, as the Commission accepted in its previous decisions cited in the draft letter to the Member State, those affected directly by the closure of airspace, either in respect of cancelled flights or passengers travelling to or from these destinations.

The Commission therefore has serious reservations as to the nature of these measures and their compatibility with the provisions of the EC Treaty relating to State aid.

In accordance with Article 14 of Council Regulation (EC) No 659/1999, all unlawful and incompatible aid can be recovered from the recipient.

TEXT OF LETTER

"Με την παρούσα επιστολή, η Επιτροπή λαμβάνει την τιμή να πληροφορήσει την Ελλάδα ότι, αφού εξέτασε τις πληροφορίες που τής διαβίβασαν οι ελληνικές αρχές σχετικά με το συγκεκριμένο μέτρο, αποφάσισε να κινήσει τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 88, παράγραφος 2, της συνθήκης ΕΚ.

1. Διαδικασία

1. Στο πλαίσιο του άρθρου 88 § 3 της συνθήκης ΕΚ, το Υπουργείο Μεταφορών της Ελλάδας με επιστολή του που φέρει ημερομηνία 24 Σεπτεμβρίου 2002, η οποία καταχωρίσθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2002 με τον αριθμό TREN(2002) A/66844, διευκρίνισε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το μηχανισμό αποζημίωσης για τις ζημίες που προκλήθηκαν στον τομέα των αερομεταφορών λόγω των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.

2. Το καθεστώς αυτό, το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή πριν ακόμη εγκριθεί επίσημα από την Επιτροπή, καταχωρίσθηκε ως μη κοινοποιημένη ενίσχυση με τον αριθμό NN 119/02. Για το σημείο αυτό οι υπηρεσίες της Επιτροπής απέστειλαν στις 28 Οκτωβρίου 2002 επιστολή [TREN(2002) D/17401] για την οποία εκδόθηκε βεβαίωση παραλαβής.

2. Περιγραφή της ενίσχυσης

Πλαίσιο

3. Εξαιτίας των τρομοκρατικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις Ηνωμένες Πολιτείες, έκλεισαν επί αρκετές ημέρες ορισμένα τμήματα του εναέριου χώρου. Μάλιστα ο εναέριος χώρος των Ηνωμένων Πολιτειών έκλεισε εντελώς από τις 11 έως τις 14 Σεπτεμβρίου 2001 και άρχισε να ανοίγει πάλι σταδιακά και μόνον από τις 15 Σεπτεμβρίου 2001. Παρόμοια μέτρα αναγκάσθηκαν να λάβουν και άλλες χώρες για ολόκληρη την επικράτειά τους ή μέρος αυτής.

4. Λόγω του γεγονότος αυτού και κατά την αρχική περίοδο, οι αεροπορικές εταιρείες υποχρεώθηκαν να ματαιώσουν τις πτήσεις τους που διέρχονταν από τους αντίστοιχους εναέριους χώρους. Υπέστησαν επίσης ζημίες εξαιτίας των διαταραχών που δημιουργήθηκαν στην υπόλοιπη κυκλοφορία ή επειδή δεν ήταν σε θέση να ολοκληρώσουν την μετακίνηση ορισμένων επιβατών.

5. Λόγω της έκτασης και του αιφνίδιου χαρακτήρα των γεγονότων, όπως και λόγω του κόστους που προκλήθηκε στις αεροπορικές εταιρείες, τα κράτη μέλη αναγκάσθηκαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο ενός έκτακτου καθεστώτος αποζημίωσης.

Καθεστώς που έθεσε σε εφαρμογή η Ελλάδα

6. Πριν την επίσημη κοινοποίηση της Ελλάδας που προαναφέρθηκε πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή επιστολών μεταξύ Ελλάδας και υπηρεσιών της Επιτροπής:

- στις 20 Δεκεμβρίου 2001, το Υπουργείο Μεταφορών της Ελλάδας, με επιστολή του που καταχωρίσθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2001 με τον αριθμό TREN(2001) A/73092, πληροφορούσε την Επιτροπή ότι η Ελλάδα είχε την πρόθεση να καταβάλει στις αεροπορικές εταιρείες ποσό που δεν θα υπερέβαινε τα 2 δις δρχ. (ήτοι ± 5,9 εκατ. EUR) ως αποζημίωσή τους για το κόστος που υπέστησαν λόγω των τρομοκρατικών επιθέσεων· οι ελληνικές αρχές διευκρίνισαν ότι οι νομικές πράξεις στις οποίες βασίζεται το καθεστώς αυτό θα διαβιβάζονταν αργότερα στην Επιτροπή·

- στις 17 Μαΐου 2002, το Υπουργείο Μεταφορών της Ελλάδας, με επιστολή του που καταχωρίσθηκε την ίδια ημέρα με τον αριθμό TREN(2002) A/58915, διαβίβασε στην Επιτροπή το κείμενο του νόμου 2992/2002, το άρθρο 45, παράγραφος 16 του οποίου επέτρεπε την αποζημίωση βάσει του ελληνικού δικαίου·

- στις 11 Ιουλίου 2002, οι υπηρεσίες της Επιτροπής με επιστολή τους [TREN(2002) D/11594] διευκρίνισαν στις ελληνικές αρχές ότι οι πληροφορίες που είχαν διαβιβάσει μέχρι τότε δεν ήταν δυνατόν να επέχουν θέση επίσημης κοινοποίησης, έθεταν το ερώτημα εάν οι ελληνικές αρχές εμμένουν στην πρόθεσή τους να θέσουν σε εφαρμογή το καθεστώς και, εάν ναι, ζήτησαν τα στοιχεία με βάση τα οποία η Επιτροπή θα μπορούσε να εξετάσει το καθεστώς·

- στις 24 Σεπτεμβρίου 2002 οι ελληνικές αρχές με την επιστολή τους που αναφέρεται στο σημείο 1 παρείχαν τις εν λόγω πληροφορίες.

7. Η κοινοποίηση, η οποία αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας απόφασης, προβλέπει αποζημίωση των αεροπορικών εταιρειών για τις ζημίες που υπέστησαν κατά την περίοδο από τις 11 έως τις 15 Σεπτεμβρίου 2001· εκ των πραγμάτων το καθεστώς που κοινοποιήθηκε προβλέπει επίσης αποζημίωση για το κόστος που προκλήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2001.

8. Οι ελληνικές αρχές, υποστηρίζοντας την κοινοποίησή τους, έκριναν ότι το κλείσιμο του εναερίου χώρου των Ηνωμένων Πολιτειών είχε άμεση επίπτωση στις αεροπορικές εταιρείες πέραν της 14ης Σεπτεμβρίου 2001, καθόσον μια πτήση της Ολυμπιακής Αεροπορίας στις 16 Σεπτεμβρίου με προορισμό τη Νέα Υόρκη ματαιώθηκε προληπτικά ελλείψει διαθέσιμων πληροφοριών για τη δυνατότητα προσγείωσης του αεροσκάφους στη Νέα Υόρκη. Έτσι η αποζημίωση κάλυπτε και το κόστος για τη 15η Σεπτεμβρίου 2001.

9. Οι επιλέξιμες αεροπορικές εταιρείες είναι αερομεταφορείς που διαθέτουν άδεια εκμετάλλευσης αερομεταφορέα, την οποία έχουν εκδώσει οι ελληνικές αρχές βάσει του κανονισμού 2407/92 του Συμβουλίου.

10. Οι ελληνικές αρχές διευκρίνισαν ότι συμβουλεύθηκαν όλες τις επιλέξιμες αεροπορικές εταιρείες· αφού κλήθηκαν με επιστολές των τοπικών αρχών στις 24 Οκτωβρίου και στις 5 Δεκεμβρίου 2001 όλες οι ελληνικές αεροπορικές εταιρείες να υποβάλουν αίτηση αποζημίωσης, τρεις μόνον από αυτές υπέβαλαν τελικά αίτηση. Μια από αυτές, η Axon Airlines, έπαυσε τις δραστηριότητές της στις 3 Δεκεμβρίου 2001, δηλαδή πριν την καταβολή των αποζημιώσεων τον Ιούλιο του 2002· έτσι η Ελλάδα αποφάσισε να μην καταβάλει την αποζημίωση στην εταιρεία αυτή διότι στόχος της αποζημίωσης ήταν να επιτραπεί στις εταιρείες να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους χωρίς να θιγούν υπέρμετρα από το κόστος που υπέστησαν εξαιτίας των επιθέσεων. Οι υπόλοιπες εταιρείες στις οποίες καταβλήθηκαν οι αποζημιώσεις είναι η Ολυμπιακή Αεροπορία, αναφερόμενη στο εξής ως ΟΑ, και η Aegean Cronus, αναφερόμενη στο εξής ως AC.

11. Τα ποσά που καταβλήθηκαν στις συγκεκριμένες εταιρείες ήταν αντίστοιχα ύψους [...] EUR για την ΟΑ και [...] EUR για την AC, ήτοι συνολικού ύψους 4968154 EUR και κοινοποιήθηκαν στις 24 Σεπτεμβρίου 2002. Τα εν λόγω ποσά χορηγήθηκαν, σύμφωνα με το σχετικό νόμο που εκδόθηκε, από τα ταμεία 'ΤΑΣΣ' και 'ΤΑΕΑ', τα οποία αποβλέπουν στην κατασκευή και τον εκσυγχρονισμό των αερολιμένων.

12. Οι ελληνικές αρχές επεσήμαναν ότι οι εταιρείες είχαν λάβει αντίγραφο των επιστολών των υπηρεσιών της Επιτροπής της 14ης Νοεμβρίου 2001 και ότι αυτό αποτέλεσε τη βάση των αιτήσεων αποζημίωσής τους.

13. Η Ελλάδα όρισε ως αποζημιωτέες τις ζημίες που υπέστησαν οι αερομεταφορείς και σχετίζονται άμεσα με τα γεγονότα· περιλαμβάνουν τις ζημίες από τα μειωμένα έσοδα από τη μεταφορά επιβατών, τις ζημίες από τα μειωμένα έσοδα από τη μεταφορά εμπορευμάτων, τις ζημίες που οφείλονται στην καταστροφή αποστολών προϊόντων που δεν έφθασαν στον προορισμό τους, το κόστος που προκλήθηκε από την εκτροπή των αεροσκαφών και το χρόνο παραμονής τους σε άλλους αερολιμένες εξαιτίας του κλεισίματος του εναερίου χώρου, το κόστος διανυκτέρευσης επιβατών και πληρωμάτων.

14. Οι αποζημιωτέες ζημίες δεν περιορίσθηκαν στα δρομολόγια που θίγηκαν άμεσα από την απόφαση ορισμένων κρατών μετά τα γεγονότα να κλείσουν μέρος του εναερίου χώρου· περιελάμβαναν λοιπόν ολόκληρο το δίκτυο των αερομεταφορέων και η αποζημίωση καταβλήθηκε για τις συνολικές ζημίες που υπέστησαν σε όλο το δίκτυό τους.

15. Η Ελλάδα κοινοποίησε λεπτομερείς πληροφορίες για κάθε δικαιούχο.

Σε ό,τι αφορά την Ολυμπιακή Αεροπορία

16. Η Ελλάδα επεσήμανε στην Επιτροπή ότι η συνολική αποζημίωση ήταν μικρότερη των τεσσάρων τριακοσιοστών εξηκοστών πέμπτων του κύκλου εργασιών της εταιρείας και ότι αφορούσε όχι μόνον τις πτήσεις προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και το Ισραήλ αλλά ολόκληρο το δίκτυο της εταιρείας.

17. Το αποζημιωθέν κόστος, ήτοι [...] δρχ. ([...] EUR) κατανέμεται ως εξής:

17.1. Έσοδα συνδεόμενα με τις απώλειες στη μεταφορά επιβατών

Ανέρχονται χονδρικά σε ποσό ύψους [...] δρχ. (ήτοι [...] EUR), από το οποίο [...] δρχ. ([...] EUR) αφορούν την περίοδο από 11 έως 15 Σεπτεμβρίου 2001· ποσό [...] δρχ. ([...] EUR) αντιστοιχεί στις ζημίες που υπέστη η εταιρεία στον εναέριο χώρο του Βορείου Ατλαντικού. Το υπόλοιπο, ήτοι [...] δρχ. ([...] EUR), αντιστοιχεί στις ζημίες στο υπόλοιπο δίκτυο της εταιρείας, δηλαδή ουσιαστικά στο εσωτερικό και ευρωπαϊκό δίκτυο, όπως επίσης και στο δίκτυό της στη Μέση Ανατολή, την Αφρική, την Αυστραλία και την Ασία.

Εξάλλου, ποσό ύψους περίπου [...] δρχ. ([...] EUR) αντιστοιχεί σε ζημίες που υπέστη η εταιρεία στις 16 Σεπτεμβρίου 2001 στο δίκτυο του Βορείου Ατλαντικού.

Διευκρινίσθηκε ότι το ύψος της αποζημίωσης υπολογίσθηκε κατόπιν σύγκρισης της κυκλοφορίας που είχε σημειώσει η εταιρεία στη συγκεκριμένη περίοδο με εκείνην που είχε σημειώσει τις αντίστοιχες ημέρες της προηγούμενης εβδομάδας, και κατόπιν διόρθωσης με τη διακύμανση που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια της αντίστοιχης περιόδου το 2000. Η ζημία υπολογίσθηκε με βάση τη μέση τιμή της περιόδου αυτής για κάθε κατηγορία προορισμού.

17.2. Άλλες απώλειες εσόδων και προκληθέντα κόστη

Πρόκειται ουσιαστικά για:

- τις ζημίες στη μεταφορά εμπορευμάτων: [...] δρχ., ήτοι [...] EUR,

- το κόστος που σχετίζεται με την καταστροφή προϊόντων: [...] δρχ., ήτοι [...] EUR,

- διάφορα έξοδα σχετιζόμενα με τους συμπληρωματικούς ελέγχους ασφαλείας: συνολικά [...] δρχ., ήτοι [...] EUR,

- το κόστος που σχετίζεται με τη ματαίωση εκτελούμενων πτήσεων, την εκτροπή και την παραμονή αεροσκαφών στο έδαφος στο εξωτερικό: [...] δρχ., ήτοι [...] EUR,

- το έκτακτο κόστος σύμπτυξης των πτήσεων ή των 'ferry flights'(1): [...] δρχ., ήτοι [...] EUR,

- το κόστος παραμονής ή υπερωριών: [...] δρχ., ήτοι [...] EUR.

17.3. Πραγματοποιηθείσες εκπτώσεις

Αφορούν την εξοικονόμηση καυσίμων ύψους [...] δρχ., ήτοι [...] EUR.

Σε ό,τι αφορά την Aegean Cronus

18. Η Ελλάδα επεσήμανε στην Επιτροπή ότι η συνολική αποζημίωση υπολογίσθηκε με παρεμφερή τρόπο, είναι όμως κατά πολύ μικρότερη, διότι η εταιρεία δεν εκτελεί υπερατλαντικές πτήσεις. Η αποζημίωση ανέρχεται σε [...] δρχ., ήτοι [...] EUR.

3. Αξιολόγηση της ενίσχυσης

Ύπαρξη ενίσχυσης

19. Δυνάμει του άρθρου 87, παράγραφος 1, της Συνθήκης, εκτός αντίθετης παρέκκλισης, οι ενισχύσεις που χορηγούνται υπό οποιαδήποτε μορφή από τα κράτη ή με κρατικούς πόρους και που νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό διά της ευνοϊκής μεταχειρίσεως ορισμένων επιχειρήσεων ή ορισμένων κλάδων παραγωγής είναι ασυμβίβαστες με την κοινή αγορά.

20. Οι επιχορηγήσεις των αεροπορικών εταιρειών αποτελούν χορήγηση κρατικών πόρων προς όφελός τους και επομένως συνιστούν γι' αυτές βέβαιο οικονομικό πλεονέκτημα.

21. Το μέτρο αυτό στις αερομεταφορές είναι εκ φύσεως επιλεκτικό. Επιπλέον, ορίσθηκαν ρητά οι δύο αεροπορικές εταιρείες για τις οποίες προορίζονταν οι ενισχύσεις του καθεστώτος.

22. Μέσα σε μια αγορά αερομεταφορών η οποία έχει ελευθερωθεί με την τρίτη δέσμη μέτρων από την 1η Ιανουαρίου 1993(2), οι αεροπορικές εταιρείες ενός κράτους μέλους είναι σε ανταγωνισμό με τις εταιρείες των άλλων κρατών μελών. Πιο συγκεκριμένα, οι δύο αεροπορικές εταιρείες που επελέγησαν για να λάβουν ενίσχυση δραστηριοποιούνται στην κοινοτική αγορά. Οι προβλεπόμενες προς όφελός τους επιχορηγήσεις, και το πλεονέκτημα που αποκτούν συνεπεία αυτών, θίγουν τις συναλλαγές μεταξύ κρατών μελών και μπορούν να θίξουν τον ανταγωνισμό.

23. Τα μέτρα αυτά, τα οποία συνιστούν κρατική ενίσχυση, είναι συμβιβάσιμα με τη Συνθήκη μόνον εφόσον θεωρηθούν συμβιβάσιμα με μια από τις προβλεπόμενες παρεκκλίσεις.

Νομική βάση για την αξιολόγηση της ενίσχυσης

24. Δυνάμει του άρθρου 87, παράγραφος 2, στοιχείο β) της συνθήκης ΕΚ είναι συμβιβάσιμες με την κοινή αγορά: 'οι ενισχύσεις για την επανόρθωση ζημιών που προκαλούνται από θεομηνίες ή άλλα έκτακτα γεγονότα'. Στην ανακοίνωσή της στις 10 Οκτωβρίου 2001(3), η Επιτροπή κρίνει ότι τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 μπορούν να χαρακτηρισθούν έκτακτα γεγονότα υπό την έννοια του άρθρου 87, παράγραφος 2, στοιχείο β) της συνθήκης.

25. Στο σημείο 35 της ανακοίνωσης, η Επιτροπή εξηγεί τις προϋποθέσεις που κρίνει αναγκαίες για να θεωρηθεί ότι οι αποζημιώσεις που συνδέονται με τα γεγονότα αυτά πληρούν τους όρους του άρθρου 87, παράγραφος 2, στοιχείο β) της συνθήκης:

Η Επιτροπή είναι της άποψης ότι το άμεσο κόστος από το κλείσιμο του αμερικανικού εναέριου χώρου την περίοδο 11-14 Σεπτεμβρίου 2001 αποτελεί άμεση συνέπεια των γεγονότων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Συνεπώς, μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο αποζημίωσης από τα κράτη μέλη, δυνάμει των διατάξεων του άρθρου 87 παράγραφος 2 εδάφιο β) της Συνθήκης, εφόσον πληρούνται οι εξής προϋποθέσεις:

- η αποζημίωση χορηγείται χωρίς διακρίσεις σε όλες τις αεροπορικές εταιρείες του ίδιου κράτους μέλους

- αφορά αποκλειστικά τις δαπάνες της περιόδου 11-14 Σεπτεμβρίου 2001, μετά το κλείσιμο του εναέριου χώρου που αποφασίστηκε από τις αμερικανικές αρχές

- το ύψος της αποζημίωσης υπολογίζεται με ακριβή και αντικειμενικό τρόπο, συγκρίνοντας την κυκλοφορία που καταγράφηκε από κάθε αεροπορική εταιρεία στη διάρκεια των τεσσάρων ημερών με αυτήν που σημείωσε η ίδια εταιρεία στη διάρκεια της προηγούμενης εβδομάδας, διορθωμένη σύμφωνα με την εξέλιξη που σημειώθηκε την αντίστοιχη περίοδο του έτους 2000. Το μέγιστο ύψος της αποζημίωσης, στο οποίο πρέπει να συνυπολογιστούν ιδιαίτερα τόσο οι δαπάνες που προέκυψαν όσο και αυτές που αποφεύχθηκαν, ισούται με την απώλεια εσόδων που διαπιστώθηκε την εν λόγω περίοδο των τεσσάρων ημερών. Προφανώς, αυτό το ποσό δεν μπορεί να υπερβαίνει το τετραπλάσιο του ενός τριακοσιοστού εξηκοστού πέμπτου του κύκλου εργασιών της εταιρείας.

Συμβιβάσιμο υπό την έννοια του άρθρου 87, παράγραφος 2, στοιχείο β)

26. Η Επιτροπή σημειώνει ότι, ακόμη και εάν ζήτησαν επίσημα αποζημίωση για τις ζημίες που υπέστησαν μόνον τρεις εταιρείες, όλοι οι αερομεταφορείς, κάτοχοι αδείας δημοσίων μεταφορών που έχει εκδοθεί από το κράτος μέλος, είναι επιλέξιμοι για το καθεστώς αποζημίωσης. Ο αποκλεισμός ενός αερομεταφορέα από αυτούς, της Axon Airlines, με την αιτιολογία ότι δεν εκτελούσε πλέον δρομολόγια όταν εστάλησαν οι επιστολές κοινοποίησης τού καθεστώτος στις εταιρείες και, πόσο μάλλον, όταν καταβλήθηκε η ενίσχυση, από τη φύση του δεν έχει ως αποτέλεσμα την εισαγωγή διακρίσεων από το καθεστώς. Το μέτρο καθορίστηκε λοιπόν οπωσδήποτε χωρίς να εισαχθούν διακρίσεις.

27. Οι αποζημιώσεις που προαναφέρθηκαν αφορούν σε μεγάλο βαθμό την περίοδο από τις 11 έως τις 14 Σεπτεμβρίου την οποία όρισε η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της και έλαβε υπόψη της στις προηγούμενες σχετικές αποφάσεις της· οι αποζημιώσεις αφορούν ωστόσο και την 15η ή ακόμη και την 16η Σεπτεμβρίου 2001.

28. Όμως, η Επιτροπή αναγνώρισε μεν ήδη στην παράγραφο 35 της ανακοίνωσής της ότι το κλείσιμο του εναερίου χώρου των Ηνωμένων Πολιτειών από τις 11 έως τις 14 Σεπτεμβρίου είχε τον χαρακτήρα 'έκτακτου γεγονότος' και το συμβιβάσιμο των αποζημιώσεων των ζημιών εξαιτίας του κλεισίματος αλλά αντίθετα δεν αποδέχθηκε να θεωρηθούν συμβιβάσιμες άλλες ζημίες που συνδέονταν έμμεσα με το κλείσιμο του εναερίου χώρου. Αυτό ισχύει ιδίως για τις ζημίες που υπέστησαν οι αεροπορικές εταιρείες από το εκ νέου άνοιγμα του εναερίου χώρου στις 15 Σεπτεμβρίου.

29. Η Επιτροπή εξήγησε στην ανακοίνωσή της ότι οι αποζημιωτέες ζημίες πρέπει να είναι 'δαπάνες ... μετά το κλείσιμο του εναέριου χώρου που αποφασίστηκε ...'. Οι ελληνικές αρχές όμως πρόσθεσαν συστηματικά την 15η Σεπτεμβρίου στις 4 ημέρες που είχε ορίσει η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της. Αναφέρουν επίσης στις πληροφορίες που διαβίβασαν ότι, εξαιτίας της αβεβαιότητας που επικρατούσε σχετικά με τη δυνατότητα προσγείωσης, η ΟΑ είχε ματαιώσει προληπτικά από την προηγούμενη ημέρα την πτήση της 16ης Σεπτεμβρίου προς Νέα Υόρκη.

30. Η Επιτροπή διαπιστώνει πάντως ότι η κατάσταση μετά τις 14 Σεπτεμβρίου δεν χαρακτηριζόταν πλέον από διαταραχή της κυκλοφορίας αλλά από πιο περιορισμένη εκμετάλλευση των αεροπορικών γραμμών των αντίστοιχων εταιρειών.

31. Έτσι, η Επιτροπή δεν μπορεί να δεχθεί ότι οι έμμεσες συνέπειες των τρομοκρατικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου, όπως οι δυσχέρειες στην εκμετάλλευση των αεροπορικών γραμμών από τις 15 Σεπτεμβρίου, είναι του αυτού επιπέδου με τις άμεσες συνέπειες των γεγονότων, δηλαδή το ολοκληρωτικό κλείσιμο ορισμένων τμημάτων του εναερίου χώρου έως τις 14 Σεπτεμβρίου, και άρα την αδυναμία εκμετάλλευσης των αεροπορικών γραμμών που διέρχονται από τα τμήματα αυτά του εναερίου χώρου. Οι έμμεσες συνέπειες των τρομοκρατικών επιθέσεων έγιναν αισθητές σε πολυάριθμους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας, και παραμένουν μέχρι σήμερα σημαντικές, θα είναι δε κατά το μάλλον ή ήττον παρατεταμένης διάρκειας, αλλά, όπως σε κάθε άλλη οικονομική ή πολιτική κρίση, τέτοιες δυσχέρειες, όσο υπολογίσιμες και εάν είναι, δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν έκτακτα γεγονότα.

32. Η Επιτροπή εκφράζει επομένως σοβαρότατες αμφιβολίες ως προς το συμβιβάσιμο του καθεστώτος με τη Συνθήκη, για το διάστημα της 15ης και 16ης Σεπτεμβρίου 2001 που περιλαμβάνει, με βάση όχι μόνον την υπέρβαση της περιόδου που προβλέπεται στο σημείο 35 της ανακοίνωσής της αλλά επίσης κυρίως εξαιτίας της έλλειψης έκτακτου γεγονότος και της μεταβολής στη φύση των αποζημιωτέων ζημιών που επιφέρει η παράταση της οριοθετημένης περιόδου(4). Επειδή στις αποζημιώσεις που αναφέρονται στα σημεία 17 και 18 προηγουμένως δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ των ποσών που καταβλήθηκαν για την περίοδο έως τις 14 Σεπτεμβρίου, αφενός και αφετέρου, εκείνων που καταβλήθηκαν για την 15η Σεπτεμβρίου, η Επιτροπή δεν μπορεί να επιτρέψει σήμερα κανένα μέρος του καθεστώτος.

33. Στην ανακοίνωση της Επιτροπής ορίζεται επίσης ως αρχή η αποζημίωση των άμεσων συνεπειών από την απόφαση των αμερικανικών αρχών να κλείσουν τον εναέριο χώρο. Την αρχή αυτή εφάρμοσε συγκεκριμένα η Επιτροπή στις προηγούμενες αποφάσεις της επί του θέματος, οι οποίες υπενθυμίζονται στο σημείο 37 στη συνέχεια. Από τις αποζημιώσεις που κοινοποιήθηκαν, εκείνη των [...] δρχ., ανεξάρτητα από το πρόβλημα της 15ης Σεπτεμβρίου που αναφέρθηκε στην προηγούμενη παράγραφο, φαίνεται να είναι σύμφωνη με τους τρόπους εφαρμογής που αποφάσισε η Επιτροπή, εάν ληφθεί υπόψη το κόστος που υπέστησαν οι αεροπορικές εταιρείες σε άλλους εναέριους χώρους, όπως του Καναδά, και με την προϋπόθεση ότι είχαν τους ίδιους περιορισμούς.

34. Στις προηγούμενες αποφάσεις της για κρατικές ενισχύσεις η Επιτροπή έκρινε επίσης επί του θέματος ότι, για την αποζημίωση που πρότεινε το εκάστοτε κράτος μέλος, αυτή έπρεπε να περιορίζεται στις γραμμές ή τα δίκτυα που είχαν θιγεί από το κλείσιμο του εναερίου χώρου ή από διαταραχές, όπως η αδυναμία ολοκλήρωσης της μετακίνησης επιβατών, που δημιουργήθηκαν σε άλλα δίκτυα. Το μέτρο που κοινοποίησαν οι ελληνικές αρχές φαίνεται ότι προβλέπει επίσης, για τα δίκτυα εκτός του Βορείου Ατλαντικού, αποζημίωση ανάλογη της απώλειας επιβατών που παρατηρήθηκε σε σύγκριση με την περίοδο από τις 11 έως τις 15 Σεπτεμβρίου 2001 και με την προηγούμενη εβδομάδα.

35. Η Ελλάδα εκφράζει την άποψη ότι οι τρομοκρατικές επιθέσεις είχαν σαφείς επιπτώσεις σε όλα τα δίκτυα και ότι για το λόγο αυτό τις έλαβαν όλες υπόψη στον υπολογισμό της αποζημίωσης.

36. Η Επιτροπή αποδέχθηκε μεν ήδη σε πολλές περιπτώσεις τη δικαιολόγηση του κόστους εξαιτίας της απώλειας επιβατών σε πτήσεις ανταπόκρισης, υπενθυμίζει όμως στις ελληνικές αρχές ότι η δικαιολόγηση του κόστους πρέπει να γίνει μέσα στο πλαίσιο που προαναφέρθηκε και το οποίο ακολουθήθηκε στις προηγούμενες αποφάσεις(5). Πρέπει επομένως να περιορισθεί ουσιαστικά στην απώλεια των επιβατών που ακύρωσαν όντως την πτήση τους διότι δεν υπήρχε πτήση ανταπόκρισης από ή προς εναέριο χώρο κλειστό στην κυκλοφορία, και μάλιστα εφόσον την πτήση αυτή που ματαιώθηκε έπρεπε να εκτελέσει ελληνική ή άλλη εταιρεία.

37. Η Επιτροπή εκφράζει επομένως σοβαρότατες αμφιβολίες ως προς το συμβιβάσιμο της γενικευμένης αποζημίωσης με τη Συνθήκη, δεδομένου ότι δεν υφίσταται η απαραίτητη άμεση σύνδεση, όπως προβλέπεται στο σημείο 35 της ανακοίνωσής της, μεταξύ αποζημιωτέου κόστους και κλεισίματος του εναερίου χώρου.

38. Η Επιτροπή, συνεπεία όλων όσων προαναφέρθηκαν, καταλήγει ότι υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με το συμβιβάσιμο του καθεστώτος που κοινοποιήθηκε με τη Συνθήκη, όπως ερμηνεύεται στην ανακοίνωση που προαναφέρθηκε.

39. Οι στρεβλώσεις του ανταγωνισμού που θα μπορούσε να επιφέρει η έλλειψη αναλογικότητας μεταξύ αυτής της ενδεχόμενης στρέβλωσης και του επιδιωκόμενου στόχου χρειάζεται να εξετασθούν πιο διεξοδικά όπως φαίνεται.

4. Απόφαση

40. Με βάση όσα προαναφέρθηκαν, η Επιτροπή εκφράζει σοβαρές αμφιβολίες ως προς το συμβιβάσιμο των συγκεκριμένων ενισχύσεων με τους κανόνες της συνθήκης ΕΚ περί κρατικών ενισχύσεων και ιδίως με το άρθρο 87, παράγραφος 2, στοιχείο β) της συνθήκης. Δυνάμει των άρθρων 10 και 13 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 659/99 του Συμβουλίου, η Επιτροπή εντέλλεται την Ελλάδα να τής γνωστοποιήσει την απάντησή της σχετικά με την κίνηση της διαδικασίας, όπως επίσης να τής διαβιβάσει, εντός προθεσμίας ενός μηνός από την παραλαβή της παρούσας, όλα τα έγγραφα, τις πληροφορίες και τα δεδομένα που χρειάζονται για να αξιολογήσει ίσως ορθότερα το συμβιβάσιμο των προτεινόμενων μέτρων.

41. Συγκεκριμένα, στο παρόν στάδιο πρόκειται για έγγραφα και συμπληρωματικές εξηγήσεις που σχετίζονται με:

α) το συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίο οι αμερικανικές αρχές επέβαλαν απαγόρευση πτήσης ή δεν επέτρεψαν πτήσεις στις ελληνικές αεροπορικές εταιρείες από τις 15 Σεπτεμβρίου 2001·

β) την απόδειξη του έκτακτου χαρακτήρα των περιορισμών που ζήτησαν οι αρχές αυτές για να επιτραπούν οι πτήσεις με προορισμό τις Ηνωμένες Πολιτείες από τις 15 Σεπτεμβρίου 2001·

γ) την απόδειξη ότι, για τους προορισμούς εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών, υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ των αποζημιωτέων από την Ελλάδα απωλειών και του κλεισίματος ορισμένων τμημάτων του εναερίου χώρου, άμεση σύνδεση η οποία, σύμφωνα με την πρακτική που έχει θεσπίσει η Επιτροπή στο θέμα αυτό, περιορίζει τις δυνατότητες αποζημίωσης στις περιπτώσεις των επιβατών σε ανταπόκριση από ή προς δίκτυα, στα οποία αποδεδειγμένα επιβλήθηκε περιορισμός διέλευσης·

δ) το συμβιβάσιμο του συνυπολογισμού άλλων ζημιών στα έσοδα που σημειώθηκαν ή άλλου πρόσθετου κόστους όπως αναφέρονται στο σημείο 17.2 της απόφασης.

42. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή, για να μπορέσει να λάβει ισόρροπη απόφαση, ζητεί από τις αρχές σας να διευκρινίσουν πλήρως, για κάθε ποσό αναφερόμενο στα σημεία 17 και 18 της παρούσας απόφασης:

- την αντιστοιχία τους προς το κόστος που σημειώθηκε στον εναέριο χώρο του Βορείου Ατλαντικού κατά τη διάρκεια της περιόδου από 11 έως 14 Σεπτεμβρίου και μόνον·

- την αντιστοιχία τους προς το κόστος που σημειώθηκε στη μεταφορά επιβατών σε ανταπόκριση από ή προς υπερατλαντικές πτήσεις ή προς άλλο κόστος συνδεόμενο με το κλείσιμο αυτού του εναερίου χώρου κατά την ίδια περίοδο.

43. Εάν η Ελλάδα δεν δώσει σχετική απάντηση, η Επιτροπή θα λάβει απόφαση με βάση τα στοιχεία που διαθέτει. Η Επιτροπή καλεί τις αρχές σας να διαβιβάσουν αμέσως αντίγραφο της παρούσας επιστολής στους δυνητικούς δικαιούχους της ενίσχυσης.

44. Η Επιτροπή επιφυλάσσεται να ζητήσει περαιτέρω στοιχεία μετά την ανάλυση των ανωτέρω πληροφοριών.

45. Η Επιτροπή υπενθυμίζει στην Ελλάδα το ανασταλτικό αποτέλεσμα του άρθρου 88, παράγραφος 3, της συνθήκης ΕΚ και παραπέμπει στο άρθρο 14 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 659/99 του Συμβουλίου, το οποίο προβλέπει ότι κάθε μέτρο που συνιστά παράνομη και ασυμβίβαστη κρατική ενίσχυση μπορεί να ανακτηθεί από το δικαιούχο της.

46. Με την παρούσα, η Επιτροπή γνωστοποιεί στην Ελλάδα ότι θα ενημερώσει τα ενδιαφερόμενα μέρη για τη δημοσίευση της παρούσας επιστολής και της περίληψής της στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα ενημερώσει επίσης τα ενδιαφερόμενα μέρη στις χώρες ΕΖΕΣ που έχουν υπογράψει τη συμφωνία ΕΟΧ με δημοσίευση της ανακοίνωσης στο συμπλήρωμα ΕΟΧ της Επίσημης Εφημερίδας, καθώς επίσης θα ενημερώσει την εποπτεύουσα αρχή της ΕΖΕΣ αποστέλλοντάς της αντίγραφο της παρούσας. Όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη που προαναφέρθηκαν θα κληθούν να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους εντός προθεσμίας ενός μηνός από την ημερομηνία της δημοσίευσης αυτής."

(1) Στην αγγλική γλώσσα στην κοινοποίηση.

(2) Κανονισμοί του Συμβουλίου 2407/92 και 2408/92 (EE L 240 της 24.8.1992).

(3) COM(2001) 574 που διατίθεται στην ιστοσελίδα http://europa.eu.int/eur-lex/ fr/com/cnc/2001/ com2001_0574fr01.pdf

(4) Βλ. την τελική αρνητική απόφαση Γαλλία C 42/02 της 11ης Δεκεμβρίου 2002 σχετικά με την παράταση πέραν της 14ης Σεπτεμβρίου 2001 των αποζημιώσεων που είχαν εγκριθεί αρχικά με την απόφαση N 806/01: EE L 77 της 24ης Μαρτίου 2003, σ. 61. Βλ. επίσης την εν μέρει αρνητική τελική απόφαση της 15ης Σεπτεμβρίου για το καθεστώς που κοινοποίησε η Αυστρία (C 65/02 της 30ής Απριλίου 2003, η οποία δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη).

(5) Βλ. παρεμφερείς αποφάσεις Γαλλία (N 806/01 της 30ής Ιανουαρίου 2002), Ηνωμένο Βασίλειο (N 854/01 της 12ης Μαρτίου 2002) και Γερμανία (N 269/02 της 2ας Ιουλίου 2002) που διατίθενται στο Διαδίκτυο στη διεύθυνση: http://europa.eu.int/comm/ secretariat_general/sgb/ state_aids/transports.htm