1.01

Is éard atá sa Chóras Cuntas Eorpach (dá ngairtear CCE“CCE 2010” nó CCE“CCE” anseo feasta) creat cuntasaíochta atá comhoiriúnach go hidirnáisiúnta le haghaidh cur síos córasach agus mionsonraithe a dhéanamh ar gheilleagar iomlán (amhail réigiún, tír nó grúpa tíortha), ar a chomhpháirteanna agus ar an gcaidreamh idir é agus geilleagair iomlána eile.

1.02

Foilsíodh réamhtheachtaí CCE 2010, Córas Cuntas Eorpach 1995 (CCE 95), i 1996 (1). Tá an struchtúr céanna ag modheolaíocht CCE 2010 mar a leagtar amach san Iarscríbhinn seo agus a bhí ag CCE 95 sa chéad trí chaibidil déag, ach tá aon chaibidil déag nua curtha leis ina leagtar síos gnéithe an chórais a léiríonn forbairtí maidir le geilleagair nua-aimseartha a thomhas, nó úsáid CCE 95 san Aontas Eorpach (an AE).

1.03

Is mar seo a leanas struchtúr an lámhleabhair. I gCaibidil 1, cumhdaítear gnéithe bunúsacha an chórais i dtéarmaí coincheapúla, agus leagtar amach inti prionsabail CCE agus tugtar tuairisc ar na haonaid bhunúsacha staidrimh agus a ngrúpálacha. Tugtar forbhreathnú inti ar sheicheamh na gcuntas, agus tuairisc ghearr ar phríomh-chomhiomláin agus ar ról táblaí soláthair agus úsáide agus ar an gcreat ionchuir-aschuir. I gCaibidil 2, tugtar tuairisc ar na haonaid institiúideacha a úsáidtear chun an geilleagar a thomhas, agus conas mar a aicmítear na haonaid sin in earnálacha agus i ngrúpaí eile chun anailís a dhéanamh. I gCaibidil 3, tugtar tuairisc ar na hidirbhearta ar fad a bhaineann le táirgí (earraí agus seirbhísí), chomh maith le sócmhainní neamhtháirgthe, sa chóras. I gCaibidil 4, tugtar tuairisc ar na hidirbhearta ar fad sa gheilleagar lena ndáiltear agus lena n-athdháiltear ioncam agus rachmas sa gheilleagar. I gCaibidil 5, tugtar tuairisc ar idirbhearta airgeadais sa gheilleagar. I gCaibidil 6, tugtar tuairisc ar athruithe a d’fhéadfadh tarlú do luach sócmhainní trí theagmhais neamheacnamaíocha nó trí athruithe ar phraghsanna. I gCaibidil 7, tugtar tuairisc ar chláir chomhardaithe, agus ar scéim aicmithe na sócmhainní agus na ndliteanas. I gCaibidil 8, leagtar amach seicheamh na gcuntas, agus na hítimí comhardaithe a bhaineann le gach cuntas. I gCaibidil 9, tugtar tuairisc ar na táblaí soláthair agus úsáide, agus a ról chun aonaid tomhais ioncaim, aschuir agus caiteachais a réiteach sa gheilleagar. Tugtar tuairisc inti freisin ar na táblaí ionchuir-aschuir is féidir a dhíorthú ó na táblaí soláthair agus úsáide. I gCaibidil 10, tugtar tuairisc ar an mbonn coincheapúil atá leis na haonaid tomhais praghsanna agus méideanna a bhaineann leis na luachanna ainmniúla a fhaightear sna cuntais. I gCaibidil 11, tugtar tuairisc ar aonaid tomhais an mhargaidh saothair agus an daonra is féidir a úsáid taobh le haonaid tomhais na gcuntas náisiúnta in anailís eacnamaíoch. I gCaibidil 12, tugtar tuairisc ghearr ar chuntais náisiúnta ráithiúla, agus conas mar atá siad éagsúil leis na cuntais bhliantúla ó thaobh béime de.

1.04

I gCaibidil 13, tugtar tuairisc ar aidhmeanna, coincheapa agus ceisteanna tiomsaithe nuair atá sraith cuntas réigiúnach á leagan amach. I gCaibidil 14, cumhdaítear tomhas seirbhísí airgeadais arna soláthar ag idirghabhálaithe airgeadais arna gcistiú trí ghlanfháltais úis, agus léirítear inti na blianta a chaith na Ballstáit ar thaighde agus ar fhorbairt chun aonad tomhais atá láidir agus comhchuibhithe ar fud na mBallstát a fháil. Tá gá le Caibidil 15 maidir le conarthaí, léasanna agus ceadúnais chun réimse a bhfuil a thábhacht ag dul i méad sna cuntais náisiúnta a thuairisciú. I gCaibidil 16 agus i gCaibidil 17 maidir le hárachas, árachas sóisialta agus pinsin tugtar tuairisc ar conas mar a láimhseáiltear na socruithe seo sna cuntais náisiúnta, mar go gcuirtear níos mó spéise i gceisteanna athdháilte de réir mar atá daonraí ag dul in aois. I gCaibidil 18, cumhdaítear na cuntais a bhaineann leis an gcuid eile den domhan, arb ionann iad agus coibhéis na gcuntas náisiúnta de na cuntais a bhaineann le córas tomhais chomhardú na n-íocaíochtaí. Is Caibidil nua freisin Caibidil 19 maidir le cuntais Eorpacha, ina gcumhdaítear gnéithe na gcuntas náisiúnta i gcás ina n-ardaítear ceisteanna faoi shocruithe institiúideacha agus trádála Eorpacha a éilíonn cur chuige comhchuibhithe. I gCaibidil 20, tugtar tuairisc ar chuntais earnáil an rialtais — réimse sainspéise mar go bhfuil ceisteanna stuamachta fioscaí sna Ballstáit ríthábhachtach fós i gcur i bhfeidhm beartais eacnamaíoch san AE. I gCaibidil 21, tugtar tuairisc ar na naisc idir cuntais ghnó agus cuntais náisiúnta, réimse sainspéise atá ag fás mar go bhfuil corparáidí ilnáisiúnta ag glacadh freagrachta as cion méadaitheach den olltáirgeacht intíre (OTI) i gcás na dtíortha uile. I gCaibidil 22, tugtar tuairisc ar an ngaol idir cuntais satailíte agus na príomhchuntais náisiúnta. Is chun críoch tagartha iad Caibidil 23 agus Caibidil 24; i gCaibidil 23 leagtar amach na haicmithe a úsáidtear d’earnálacha, do ghníomhaíochtaí agus do tháirgí in CCE 2010, agus i gCaibidil 24 leagtar amach seicheamh iomlán na gcuntas do gach earnáil.

1.05

Tá struchtúr CCE 2010 comhsheasmhach leis na treoracha domhanda maidir le cuntasaíocht náisiúnta, i gCóras Cuntas Náisiúnta 2008 (CCN 2008), amach ó dhifríochtaí áirithe maidir le tuairisciú agus le mionchruinneas coincheap áirithe CCE 2010 a úsáidtear le haghaidh críocha sonracha AE. Cuireadh na treoirlínte sin ar fáil faoi fhreagracht chomhpháirteach na Náisiún Aontaithe (NA), an Chiste Airgeadaíochta Idirnáisiúnta (CAI), Oifig Staidrimh an Aontais Eorpaigh (Eurostat), na hEagraíochta um Chomhar agus Forbairt Eacnamaíochta (ECFE) agus an Bhainc Dhomhanda). Tá CCE 2010 dírithe ar na himthosca agus ar na riachtanais sonraí san AE. Fearacht CCN 2008, tá CCE 2010 ag teacht leis na coincheapa agus leis na haicmithe a úsáidtear in go leor staidrimh shóisialta agus eacnamaíocha eile (mar shampla, i staidreamh maidir le fostaíocht, i staidreamh maidir le monaraíocht, i staidreamh maidir le trádáil sheachtrach). Fónann CCE 2010, dá bhrí sin, mar chreat tagartha lárnach le haghaidh staidreamh sóisialta agus eacnamaíoch an AE agus a Bhallstát.

1.06

Tá dhá phríomhfhoireann táblaí cuimsithe i gcreat CCE:

1.07

Soláthraíonn cuntais na n-earnálacha, de réir earnála institiúidí, cur síos córasach ar na céimeanna éagsúla sa phróiseas eacnamaíoch: táirgeadh, ginúint ioncaim, dáileadh ioncaim, athdháileadh ioncaim, úsáid ioncaim agus carnadh airgeadais agus neamhairgeadais. Áirítear cláir chomhardaithe i gcuntais na n-earnálacha freisin agus déantar cur síos iontu ar stoic na sócmhainní, na ndliteanas agus an ghlanfhiúchais ag tús agus ag deireadh na tréimhse cuntasaíochta.

1.08

Trí na táblaí soláthair agus úsáide, sa chreat ionchuir-aschuir, tá tuairisc níos mionsonraithe le fáil ar an bpróiseas táirgthe (struchtúr na gcostas, an t-ioncam ginte agus fostaíocht) agus ar shreafaí earraí agus seirbhísí (aschur, allmhairí, onnmhairí, tomhaltas críochnaitheach, tomhaltas idirmheánach agus foirmiú caipitil de réir grúpa táirgí). Léirítear dhá chomhionannas cuntasaíochta thábhachtacha sa chreat sin: tá suim na n-ioncam arna nginiúint i dtionscal cothrom leis an mbreisluach arna tháirgeadh ag an tionscal sin; agus i gcás aon táirge nó aon ghrúpáil táirgí, tá an soláthar cothrom leis an éileamh.

1.09

Cuimsítear coincheapa an daonra agus na fostaíochta in CCE 2010. Is ábhartha coincheapa den sórt sin do chuntais na n-earnálacha, do na cuntais de réir tionscail agus don chreat soláthair agus úsáide.

1.10

Ní bhaineann CCE 2010 le cuntasaíocht náisiúnta bhliantúil amháin, ach le cuntais ráithiúla agus le cuntais do thréimhsí níos giorra nó níos faide chomh maith. Baineann sé le cuntais réigiúnacha chomh maith.

1.11

Maireann CCE 2010 taobh le taobh le CCN 2008 i ngeall ar úsáidí aonaid tomhais na gcuntas náisiúnta san AE. Tá Ballstáit freagrach as a gcuntais náisiúnta a thiomsú agus a thíolacadh chun cur síos a dhéanamh ar an staid eacnamaíoch ina dtíortha. Tiomsaíonn na Ballstáit sraith cuntas a chuirtear faoi bhráid an Choimisiúin (Eurostat) mar chuid de chlár rialaitheach um tharchur sonraí, a úsáidtear sna beartais thábhachtacha shóisialta, eacnamaíocha agus fhioscacha. Ar na húsáidí sin áirítear ranníocaíochtaí airgeadaíochta na mBallstát le buiséad an AE a chinneadh tríd an “ceathrú hacmhainn”, cabhair a thabhairt do réigiúin an AE trí chlár na gcistí struchtúracha agus faireachas a dhéanamh ar fheidhmíocht eacnamaíoch na mBallstát faoi chuimsiú an nós imeachta um easnamh iomarcach agus an Chomhshocraithe Cobhsaíochta agus Fáis.

1.12

Ionas go leithdháilfear tobhaigh agus sochair de réir na n-aonad tomhais arna dtiomsú agus arna dtíolacadh ar bhealach fíor-chomhsheasmhach, tiomsófar an staidreamh eacnamaíoch arna úsáid chun na críocha sin de réir na gcoincheap agus na rialacha céanna. Is éard atá in CCE 2010 rialachán ina leagtar amach na rialacha, na coinbhinsiúin, na sainmhínithe agus na haicmithe atá le cur i bhfeidhm agus na cuntais náisiúnta á soláthar sna Ballstáit a bheidh rannpháirteach sa chlár um tharchur sonraí mar atá leagtha amach in Iarscríbhinn B a ghabhann leis an Rialachán seo.

1.13

I bhfianaise na suimeanna móra airgid a bhaineann leis an gcóras ranníocaíochtaí agus sochar a oibrítear san AE, tá sé fíorthábhachtach go gcuirfear an córas tomhais i bhfeidhm go comhsheasmhach i ngach Ballstát. In imthosca den sórt sin, tá sé tábhachtach cur chuige aireach a ghlacadh maidir le meastacháin nach féidir a bhreathnú go díreach ar an margadh, agus nósanna imeachta atá bunaithe ar shamhlacha a sheachaint agus meastacháin á ndéanamh ar aonaid tomhais sna cuntais náisiúnta.

1.14

I roinnt mhaith cásanna tá coincheapa CCE 2010 níos sonraí agus níos beaichte ná coincheapa CCN 2008 chun an méid comhsheasmhachta agus is féidir a áirithiú idir aonaid tomhais na mBallstát, aonaid tomhais a dhíorthaítear ó na cuntais náisiúnta. I ngeall ar an riachtanas uileghabhálach maidir le meastacháin chomhsheasmhacha láidre a chur ar fáil, aithníodh sraith de bhunchuntais náisiúnta san AE. I gcás nach leor an leibhéal comhsheasmhachta tomhais ar fud na mBallstát, áirítear na meastacháin sna “neamh-bhunchuntais” ina gcumhdaítear táblaí forlíontacha agus cuntais satailíte.

1.15

Sampla amháin inar measadh gur ghá bheith aireach maidir le dearadh CCE 2010 is ea réimse na ndliteanas pinsin. Tá cás láidir ann iad a thomhas chun cuidiú le hanailísí eacnamaíocha, ach i ngeall ar an riachtanas fíorthábhachtach san AE cuntais atá comhsheasmhach ó thaobh ama agus spáis de a chur ar fáil, níor mhór cur chuige aireach a úsáid.

1.16

I ngeall ar an ngníomhaíocht eacnamaíoch bheith ag éirí níos domhandaithe de réir a chéile, tá méadú tagtha ar thrádáil idirnáisiúnta de gach uile chineál, agus is mó dá réir na dúshláin atá roimh thíortha chun a ngeilleagair intíre a thaifeadadh sna cuntais náisiúnta. Is éard atá sa domhandú próiseas dinimiciúil agus ilghnéitheach trína n-éiríonn acmhainní náisiúnta níos soghluaiste ar leibhéal idirnáisiúnta, agus trína n-éiríonn geilleagair náisiúnta níos idirspleáiche de réir a chéile. Is é an ghné sin den domhandú is mó is cúis le fadhbanna tomhais do na cuntais náisiúnta ná an cion méadaitheach d’idirbhearta idirnáisiúnta a dhéanann corparáidí ilnáisiúnta, nuair is idir máthairchorparáidí, fochorparáidí agus corparáidí cleamhnaithe a dhéantar na hidirbhearta thar theorainneacha. Ach tá dúshláin eile ann, áfach, agus seo a leanas liosta níos cuimsithí de na saincheisteanna maidir le sonraí:

1.17

I ngeall ar na gnéithe coiteanna seo den domhandú a bheith ag méadú, is dúshlán méadaitheach do staitisteoirí náisiúnta é sreafaí thar theorainneacha a ghabháil agus a thomhas go cruinn. Fiú le córas cuimsitheach láidir bailiúcháin agus tomhais do na hiontrálacha in earnáil na coda eile den domhan (agus mar sin freisin do na cuntais idirnáisiúnta atá i gcomhardú na n-íocaíochtaí), méadóidh an domhandú an gá atá ann le hiarrachtaí breise a dhéanamh chun cáilíocht na gcuntas náisiúnta sna geilleagair ar fad agus sna grúpálacha geilleagar ar fad a choimeád.

1.18

Féadfar creat CCE a úsáid chun anailís agus measúnú a dhéanamh ar an méid seo a leanas:

1.19

Tá na figiúirí ó chreat CCE an-tábhachtach don AE agus dá Bhallstáit chun a mbeartais shóisialta agus eacnamaíocha a fhoirmliú agus faireachán a dhéanamh orthu.

Léiríonn na samplaí a leanas úsáidí a bhaintear as creat CCE:

1.20

D’fhonn cothromaíocht a bhunú idir na riachtanais agus na féidearthachtaí i dtaca le sonraí, tá roinnt saintréithe tábhachtacha ag na coincheapa in CCE 2010. De réir na saintréithe beidh na cuntais:

1.21

Tá na coincheapa in CCE 2010 comhoiriúnach go hidirnáisiúnta de bharr an méid seo a leanas:

1.22

Tá na coincheapa in CCE 2010 á gcomhchuibhiú leis na coincheapa atá i staidreamh sóisialta agus eacnamaíoch eile mar úsáideann CCE 2010 coincheapa agus aicmithe (e.g. Aicmiú staidrimh ar ghníomhaíochtaí eacnamaíocha san Aontas Eorpach “NACE Rev. 2” (2)) a úsáidtear le haghaidh staidrimh eile shóisialta agus eacnamaíocha de chuid Ballstát, e.g. i staidreamh maidir le monaraíocht, i staidreamh maidir le trádáil sheachtrach agus i staidreamh maidir le fostaíocht; tá an méid is lú agus is féidir de dhifríochtaí coincheapúla á n-úsáid. Thairis sin, tá na coincheapa agus na haicmithe in CCE 2010 comhchuibhithe le coincheapa agus aicmithe na Náisiún Aontaithe.

Cuidíonn an comhchuibhiú le staidreamh sóisialta agus eacnamaíoch leis an nascáil leis na figiúirí seo agus le comparáid a dhéanamh eatarthu, chun gur féidir cáilíocht na bhfigiúirí sna cuntais náisiúnta a áirithiú. Ina theannta sin, is féidir an fhaisnéis atá sa staidreamh sonrach seo a chur i gcomparáid níos fearr leis an staidreamh ginearálta ar an ngeilleagar náisiúnta.

1.23

I ngeall ar na coincheapa comhroinnte a úsáidtear ar fud chreat na gcuntas náisiúnta agus na gcóras staidrimh shóisialta agus eacnamaíoch eile, is féidir aonaid tomhais chomhsheasmhacha a dhíorthú. Is féidir, mar shampla, na cóimheasa seo a leanas a ríomh:

Ceadaítear leis an gcomhsheasmhacht inmheánach seo idir na coincheapa CCEgo ndíorthaítear meastacháin ag úsáid iarmharaigh, e.g. is féidir coigilt a mheas mar an difríocht idir ioncam indiúscartha agus caiteachas ar thomhaltas críochnaitheach.

1.24

Cuirtear na coincheapa in CCE 2010 i bhfeidhm ar bhealach atá dírithe ar bhailiú agus ar thomhas sonraí. Léirítear an nádúr oibríochtúil ar roinnt bealaí sa treoir a thugtar chun na cuntais a leagan amach:

1.25

Mar sin féin, d’fhéadfadh nach mbeadh sé éasca na sonraí is gá do staidreamh na gcuntas náisiúnta a bhailiú go díreach, mar go mbíonn na coincheapa bunúsacha difriúil ó na coincheapa is bun leis na foinsí sonraí riaracháin. Is samplaí de na foinsí riaracháin iad cuntais ghnó, taifid ar chineálacha éagsúla cánacha (CBL, cáin ar ioncam pearsanta, tobhaigh ar allmhairí, etc.), sonraí slándála sóisialta agus sonraí ó bhoird mhaoirseachta baincéireachta agus árachais. Úsáidtear na sonraí riaracháin seo go minic mar ionchur chun cuntais náisiúnta a thiomsú. Go ginearálta, déantar iad a chlaochlú chun go mbeidh siad i gcomhréir le CCE.

Tá na coincheapa in CCE difriúil óna gcontrapháirteanna riaracháin sa mhéid seo a leanas:

1.26

Mar sin féin, sásaíonn foinsí sonraí riaracháin riachtanais sonraí na gcuntas náisiúnta agus staidrimh eile chomh maith, i ngeall ar an méid seo a leanas:

1.27

Tá na príomhchoincheapa a úsáidtear in CCE dea-bhunaithe agus socraithe le haghaidh tréimhse fada, ós rud é:

I ngeall ar an leanúnachas coincheapúil seo, laghdaítear an gá le hamshraitheanna a athríomh. Ina theannta sin, cuireann sé teorainn le leochaileacht na gcoincheap ó thaobh brú pholaitiúil de ar leibhéal náisiúnta agus idirnáisiúnta araon. Ar na cúiseanna sin, bhíothas in ann na figiúirí ó na cuntais náisiúnta a úsáid mar bhunachar sonraí oibiachtúil le haghaidh beartais eacnamaíoch agus anailíse eacnamaíche.

1.28

Tá na coincheapa in CCE 2010 dírithe ar chur síos a dhéanamh ar an bpróiseas eacnamaíoch i dtéarmaí airgeadaíochta agus i dtéarmaí atá inbhreathnaithe go héasca. Ní dhéantar stoic agus sreafaí nach bhfuil inbhreathnaithe go héasca i dtéarmaí airgeadaíochta nó nach bhfuil contrapháirt airgeadaíochta shoiléir acu a thaifeadadh in CCE.

Níor cuireadh an prionsabal sin i bhfeidhm go dian, ós rud é nárbh fholáir an ceanglas comhsheasmhachta agus riachtanais úsáideoirí a chur san áireamh freisin. Mar shampla, éilíonn comhsheasmhacht go dtaifeadtar luach seirbhísí comhchoiteanna arna dtáirgeadh ag an rialtas mar aschur, ós rud é go bhfuil íoc cúitimh d’fhostaithe agus ceannach cineálacha éagsúla earraí agus seirbhísí ag an rialtas inbhreathnaithe go héasca i dtéarmaí airgeadaíochta. Ina theannta sin, chun críocha anailíse eacnamaíche agus beartais eacnamaíoch, trí sheirbhísí comhchoiteanna an rialtais a thuairisciú i gcoibhneas leis an gcuid eile den gheilleagar náisiúnta, méadaítear a úsáidí agus atá na cuntais náisiúnta ina n-iomláine.

1.29

Is féidir raon feidhme na gcoincheap a úsáidtear in CCE a léiriú trí roinnt saincheisteanna teorannacha tábhachtacha a mheas.

Taifeadtar an méid seo a leanas faoi chuimsiú theorainn an táirgthe in CCE (féach mír 3.07 go mír 3.09):

1.30

Ní thagann an méid seo a leanas faoi chuimsiú theorainn an táirgthe, agus ní thaifeadfar é in CCE:

1.31

Déantar an t-aschur go léir a thig as táirgeadh faoi chuimsiú theorainn an táirgthe a thaifeadadh in CCE. Mar sin féin, ní dhéantar an t-aschur ó ghníomhaíochtaí coimhdeacha a thaifeadadh. Déantar gach ionchur arna thomhailt ag gníomhaíocht choimhdeach a láimhseáil mar ionchur sa ghníomhaíocht lena dtacaíonn sé. Má tá bunaíocht nach ndéanann ach gníomhaíochtaí coimhdeacha amháin inbhreathnaithe ó thaobh staidrimh de, sa mhéid is go bhfuil cuntais ar leith ar fáil go héasca maidir leis an táirgeadh a dhéanann sí, nó má tá sí lonnaithe i suíomh geografach eile seachas mar a bhfuil na bunaíochtaí a bhfónann sí dóibh, ní foláir í a thaifeadadh mar aonad ar leith agus a leithdháileadh ar an aicmiú tionsclaíoch a chomhfhreagraíonn dá príomhghníomhaíocht, sna cuntais náisiúnta agus réigiúnacha araon. I gcás nach bhfuil fáil ar bhunsonraí oiriúnacha, féadfar aschur na gníomhaíochta coimhdí a mheas trí chostais a shuimiú.

1.32

Má fhéachtar ar ghníomhaíochtaí áirithe mar tháirgeadh agus má thaifeadtar a n-aschur, déantar na comhthorthaí, is iad sin an t-ioncam, an fhostaíocht, an tomhaltas críochnaitheach, etc. a thaifeadadh freisin. Mar shampla, ós rud é go ndéantar seirbhísí tithíochta arna dtáirgeadh ar bhonn féinchuntais ag úinéirí-áititheoirí a thaifeadadh mar tháirgeadh, déantar an t-ioncam agus an caiteachas ar thomhaltas críochnaitheach a ghineann sé do na húinéirí-áititheoirí sin a thaifeadadh amhlaidh. Toisc nach bhfuil, de réir an tsainmhínithe, aon ionchur saothair i dtáirgeadh seirbhísí teaghaisí úinéirí-áitithe, ní thaifeadtar aon fhostaíocht. Áirithíonn sé sin comhsheasmhacht le córas an staidrimh saothair mar nach ndéantar aon fhostaíocht i leith úinéireachta teaghaisí a thaifeadadh faoin gcóras sin. Tá a mhalairt fíor, áfach, nuair nach dtaifeadtar gníomhaíochtaí áirithe mar tháirgeadh: ní ghineann seirbhísí tí arna dtáirgeadh agus arna dtomhailt laistigh den teaghlach céanna ioncam ná caiteachas ar thomhaltas críochnaitheach agus níl aon fhostaíocht i gceist.

1.33

Leagtar síos leis an CCE gnásanna freisin, a bhainnean le:

1.34

Cruthaítear cuntais earnálacha trí aonaid a leithdháileadh ar earnálacha agus is féidir ar an gcaoi sin idirbhearta agus ítimí comhardaithe na gcuntas a thíolacadh de réir earnála. Léiríonn an tíolacadh de réir earnála go leor aonad tomhais tábhachtach chun críoch beartais eacnamaíoch agus fhioscaigh. Is iad na príomhearnálacha atá ann teaghlaigh, corparáidí (airgeadais agus neamhairgeadais), institiúidí neamhbhrabúis a fhónann do theaghlaigh (INBFTanna) agus an chuid eile den domhan.

Tá an t-idirdhealú idir gníomhaíocht mhargaidh agus gníomhaíocht neamh-mhargaidh an-tábhachtach. Aicmítear eintiteas arna rialú ag an rialtas, agus atá ina chorparáid mhargaidh, faoi earnáil na gcorparáidí, lasmuigh d’earnáil an rialtais ghinearálta. Ar an dóigh sin, ní bheidh leibhéil easnaimh agus fiachais na corparáide mar chuid d’easnamh agus d’fhiachas an rialtais ghinearálta.

1.35

Tá sé tábhachtach critéir shoiléire agus láidre a leagan amach i dtaca le heintitis a leithdháileadh ar earnálacha.

Is éard atá san earnáil phoiblí na haonaid institiúideacha uile atá cónaitheach sa gheilleagar agus atá á rialú ag an rialtas. Is éard atá san earnáil phríobháideach na haonaid chónaitheacha eile ar fad.

I dTábla 1.1, leagtar amach na critéir a úsáidtear chun idirdhealú a dhéanamh idir an earnáil phoiblí agus an earnáil phríobháideach, agus san earnáil phoiblí idir earnáil an rialtais agus earnáil na gcorparáidí poiblí, agus san earnáil phríobháideach idir earnáil na INBFTanna agus earnáil na gcorparáidí príobháideacha.

Tábla — 1.1

1.36

Sainmhínítear rialú mar an cumas beartas ginearálta nó clár ginearálta aonaid institiúidigh a chinneadh. Tugtar tuilleadh sonraí maidir leis an sainmhíniú ar rialú i mír 2.35 go mír 2.39.

1.37

Maidir le difreáil a dhéanamh idir earnáil mhargaidh agus earnáil neamh-mhargaidh, agus dá réir sin, i gcás eintiteas na hearnála poiblí, iad a aicmiú in earnáil an rialtais ghinearálta nó in earnáil na gcorparáidí, cinntear é leis an riail seo a leanas:

Féachtar ar ghníomhaíocht mar ghníomhaíocht mhargaidh nuair a dhéantar na hearraí agus seirbhísí comhfhreagracha a thrádáil faoi na coinníollacha seo a leanas:

1.38

Ceadaíonn an mionsonrú a dhéantar i gcreat na gcoincheap in CCE gur féidir an creat a úsáid ar bhealach solúbtha: níl coincheapa áirithe san áireamh in CCE go sainráite ach is féidir iad a dhíorthú as mar sin féin. Sampla is ea cruthú earnálacha nua trí na fo-earnálacha atá sainmhínithe in CCE a atheagrú.

1.39

Is féidir úsáid sholúbtha a bhaint as freisin trí chritéir bhreise a thabairt isteach nach bhfuil ar neamhréir le loighic an chórais. Mar shampla, leis na critéir seo is féidir cuntais fo-earnála a tharraingt suas, de réir scála na fostaíochta le haghaidh aonad táirgthe nó méid an ioncaim le haghaidh na dteaghlach. I gcás na fostaíochta, d’fhéadfaí fo-aicmiú de réir leibhéil oideachais, de réir aoise agus de réir inscne a thabhairt isteach.

1.40

I gcás riachtanais sonraí áirithe, ba cheart cuntais satailíte ar leith a tharraingt suas.

Ar na táirgí sin tá:

1.41

Fónann na cuntais satailíte do na riachtanais sonraí sin trí:

1.42

Is éard atá i Maitrís Chuntasaíochta Sóisialta (MCS) cur i láthair i bhfoirm maitríse lena leagtar amach na nascálacha idir táblaí soláthair agus úsáide agus na cuntais earnála. Soláthraíonn MCS, de ghnáth, faisnéis bhreise faoi leibhéal agus faoi chomhdhéanamh na fostaíochta, trí chúiteamh d’fhostaithe a fhoroinnt de réir an chineáil duine a fhostaítear. Baineann an fhoroinnt sin le húsáid saothair de réir tionscail, mar a léirítear sna táblaí úsáide, agus le soláthar saothair de réir foghrúpa shocheacnamaíoch, mar a léirítear sa chuntas leithdháilte ioncaim phríomha le haghaidh fho-earnálacha earnáil na dteaghlach. Ar an mbealach sin, léirítear go córasach soláthar agus úsáid catagóirí éagsúla saothair.

1.43

Sna cuntais satailíte, coimeádtar coincheapa agus aicmithe bunúsacha uile an chreata lárnaigh CCE 2010. Ní thabharfar isteach aon athruithe ar na coincheapa ach amháin nuair is é sin is aidhm don chuntas satailíte. Sna cásanna sin, beidh tábla sa chuntas satailíte freisin ina léirítear an nasc idir na príomh-chomhiomláin sa chuntas satailíte agus na príomh-chomhiomláin sa chreat lárnach. Ar an gcuma sin, coimeádann an creat lárnach a ról mar chreat tagartha agus, an tráth céanna, déantar riachtanais is sonraí a shásamh.

1.44

Tríd is tríd, ní áirítear aonaid tomhais stoc ná sreafaí nach bhfuil inbhreathnaithe go héasca i dtéarmaí airgeadaíochta (nó nach bhfuil contrapháirt airgeadaíochta shoiléir acu) sa chreat lárnach. I ngeall ar a nádúr, féadtar anailís mhaith a dhéanamh ar a leithéidí de stoic agus de shreafaí freisin trí staidreamh a thiomsú i dtéarmaí neamhairgeadaíochta, e.g.:

1.45

Trí chuntais satailíte is féidir an staidreamh sin in aonaid neamhairgeadaíochta a nascadh le creat lárnach na gcuntas náisiúnta. Trí na haicmithe arna n-úsáid sa chreat lárnach a úsáid do staidreamh neamhairgeadaíochta den sórt sin, is féidir an nasc a dhéanamh e.g. aicmiú de réir cineáil teaghlach nó aicmiú de réir tionscail. Ar an gcuma sin, tarraingítear suas creat fadaithe comhsheasmhach. Is féidir an creat sin a úsáid mar bhunachar sonraí le haghaidh anailíse agus meastóireachta ar idirghníomhaíochtaí idir na hathróga sa chreat lárnach agus na hathróga sa chuid fhadaithe.

1.46

Ní thuairiscítear na hathruithe ar leas sa chreat lárnach ná i bpríomh-chomhiomláin an chreata. Is féidir cuntais fhadaithe a tharraingt suas lena n-áirítear luachanna airgeadaíochta barúlacha i dtaca leis an méid seo a leanas:

1.47

Féadtar an caiteachas críochnaitheach ar riachtanais mhíthaitneamhacha (e.g. cosaint) a athaicmiú sna cuntais fhadaithe mar thomhaltas idirmheánach, i.e. caiteachas nach rannchuidíonn le leas. Ar an gcuma chéanna, féadtar an damáiste a thig ó thuillte agus ó thubaistí nádúrtha eile a aicmiú mar thomhaltas idirmheánach, i.e. mar laghdú ar (dhearbh)leas. Ar an gcuma sin, d’fhéadfaí táscaire an-gharbh, an-neamhfhoirfe ar athruithe ar leas a cheapadh. Mar sin féin, tá go leor gnéithe a bhaineann le leas, agus is fearr gan an chuid is mó díobh a lua i dtéarmaí airgeadaíochta. Dá bhrí sin, is réiteach níos fearr é chun leas a thomhas, táscairí agus aonaid tomhais ar leith a úsáid le haghaidh gach gné. Ar na táscairí sin tá, mar shampla, mortlaíocht naíonán, ionchas saoil, litearthacht aosach agus ioncam náisiúnta in aghaidh an duine. D’fhéadfaí na táscairí sin a chorprú i gcuntas satailíte.

1.48

D’fhonn creat comhsheasmhach atá comhoiriúnach ar leibhéal idirnáisiúnta a fháil, ní úsáidtear coincheapa riaracháin in CCE. Mar sin féin, chun críoch náisiúnta de gach saghas, d’fhéadfadh sé a bheith an-úsáideach figiúirí atá bunaithe ar choincheapa riaracháin a fháil. Mar shampla, chun meastachán a dhéanamh ar ioncam ó chánacha éilítear staidreamh maidir le hioncam inchánach. Is féidir an staidreamh sin a sholáthar trí roinnt modhnuithe a dhéanamh ar staidreamh na gcuntas náisiúnta.

1.49

D’fhéadfaí cur chuige cosúil a ghlacadh le haghaidh coincheap áirithe a úsáidtear sa bheartas eacnamaíoch náisiúnta, e.g. sna cásanna seo a leanas:

Is féidir na riachtanais sonraí sin a shásamh le cuntais satailíte nó le táblaí forlíontacha.

1.50

Tá CCE 2010 bunaithe ar choincheapa CCN 2008, lena soláthraítear treoirlínte maidir le cuntasaíocht náisiúnta le haghaidh na dtíortha uile ar fud an domhain. Mar sin féin, tá roinnt difríochtaí idir CCE 2010 agus CCN 2008:

1.51

Tá CCE 2010 difriúil le CCE 95 ó thaobh raon feidhme de agus ó thaobh coincheap de chomh maith. Freagraíonn formhór na ndifríochtaí do dhifríochtaí idir CCN 1993 agus CCN 2008. Is iad na príomhdhifríochtaí:

1.52

Níl na hathruithe in CCE 2010 i gcóimheas le CCE 95 teoranta d’athruithe coincheapúla amháin. Tá difríochtaí móra sa raon feidhme, agus caibidlí nua ann ar na cuntais satailíte, ar chuntais an rialtais agus ar chuntais na coda eile den domhan. Tá síneadh suntasach curtha freisin leis na caibidlí ar na cuntais ráithiúla agus ar na cuntais réigiúnacha.

1.53

Is iad príomhghnéithe an chórais:

1.54

Úsáidtear dhá chineál aonaid agus dhá bhealach chomhfhreagracha chun an geilleagar a fhoroinnt i gcóras CCE 2010, bealaí atá difriúil go maith le chéile agus a fhónann do dhá chuspóir dhifriúla.

1.55

Maidir leis an gcéad chuspóir ioncam, caiteachas agus sreafaí airgeadais agus cláir chomhardaithe a thuairisciú, comhlíontar é trí na haonaid institiúideacha a ghrúpáil in earnálacha de réir a bpríomhfheidhmeanna, a n-iompraíochta agus a gcuspóirí.

1.56

Maidir leis an dara cuspóir a bhaineann le próisis táirgthe a thuairisciú agus le haghaidh anailíse ionchuir-aschuir, comhlíontar é trí na haonaid phríomhghníomhaíochta áitiúla (APGanna áitiúla) a ghrúpáil i dtionscail de réir a gcineáil ghníomhaíochta. Is iad príomhthréithe gníomhaíochta: ionchur táirgí, próiseas táirgthe agus aschur táirgí.

1.57

Is eintitis eacnamaíocha iad na heintitis institiúideacha ar féidir leo úinéireacht a fháil ar earraí agus ar shócmhainní, dliteanais a thabhú, agus dul i mbun gníomhaíochtaí eacnamaíocha agus idirbheart eacnamaíoch le haonaid eile as a gceart féin. Chun críocha chóras CCE 2010, déantar na haonaid institiúideacha a ghrúpáil i gcúig earnáil institiúideacha intíre chomheisiatacha:

Tá an geilleagar intíre iomlán comhdhéanta as an gcúig earnáil seo le chéile. Foroinntear gach earnáil freisin i bhfo-earnálacha. Leis an gcóras CCE 2010, is féidir sraith iomlán cuntas sreafaí agus clár comhardaithe a thiomsú do gach earnáil, agus do gach fo-earnáil, agus don gheilleagar iomlán. Is féidir le haonaid neamhchónaitheacha idirghníomhú leis na cúig earnáil intíre seo, agus léirítear na hidirghníomhaíochtaí idir na cúig hearnálacha intíre agus séú hearnáil institiúideach: earnáil na coda eile den domhan.

1.58

Nuair a dhéanann aonaid institiúideacha níos mó ná gníomhaíocht amháin, déantar iad a dheighilt de réir an chineáil ghníomhaíochta. Is féidir an méid sin a bhaint amach ag úsáid APGanna áitiúla.

Comhthiomsaítear le hAPG áitiúil na codanna go léir d’aonad institiúideach ina cháil mar tháirgeoir atá suite i suíomh ar leith nó i suíomhanna gar dá chéile, agus a chuidíonn le feidhmíocht gníomhaíochta ar bith ar leibhéal aicme (ceithre dhigit) de chuid Nace Rev. 2.

1.59

Déantar APGanna áitiúla a chlárú do gach gníomhaíocht thánaisteach; mar sin féin, mura bhfuil na doiciméid chuntasaíochta a bhfuil gá leo chun a leithéidí de ghníomhaíochtaí a thuairisciú ar bhonn leithleach ar fáil, déanfar le hAPG áitiúil roinnt gníomhaíochtaí tánaisteacha a chomhcheangal. Tugtar tionscal ar ghrúpa de na APGanna áitiúla uile atá ag gabháil don phríomhghníomhaíocht chéanna nó do phríomhghníomhaíochtaí cosúla.

Cuimsíonn aonad institiúideach APG áitiúil amháin nó níos mó; is le haon aonad institiúideach amháin,agus leis sin amháin a bhaineann APG áitiúil.

1.60

Chun anailís a dhéanamh ar an bpróiseas táirgthe, baintear úsáid as aonad táirgthe anailíseach. Níl an t-aonad sin inbhreathnaithe ach amháin nuair a tháirgeann APG áitiúil cineál amháin táirge, gan aon ghníomhaíochtaí tánaisteacha. Aonad táirgthe aonchineálach a thugtar ar an aonad sin. Is ionann grúpálacha aonad den sórt sin agus brainsí aonchineálacha.

1.61

Sainmhínítear an geilleagar iomlán i dtéarmaí aonad cónaitheach. Is ionann aonad agus aonad cónaitheach tíre nuair atá lárionad eacnamaíoch príomhleasa ar chríoch eacnamaíoch na tíre sin eadhon, nuair a bhíonn sé i mbun gníomhaíochtaí eacnamaíocha ar feadh tréimhse fadaithe (bliain amháin nó níos mó) sa chríoch sin. Is grúpaí d’aonaid institiúideacha chónaitheacha iad na hearnálacha institiúideacha i mír 1.57.

1.62

Téann aonaid chónaitheacha i mbun idirbheart le haonaid neamhchónaitheacha (eadhon, aonaid atá cónaitheach i ngeilleagair eile). Is idirbhearta seachtracha an gheilleagair iad na hidirbhearta seo agus grúpáiltear i gcuntas na coda eile den domhan iad. Dá bhrí sin, tá ról cosúil le ról earnála institiúidí ag an gcuid eile den domhan, cé nach n-áirítear aonaid neamhchónaitheacha ach a mhéid is a bhíonn siad i mbun idirbheart le haonaid institiúideacha chónaitheacha.

1.63

Déantar aonaid chónaitheacha bharúlacha, a láimhseáiltear in CCE 2010 mar aonaid institiúideacha sa chóras, a shainmhíniú mar seo a leanas:

1.64

Taifeadtar dhá chineál bhunúsacha faisnéise: sreafaí agus stoic.

Tagraíonn sreafaí do ghníomhaíochtaí agus d’éifeachtaí teagmhas a tharlaíonn laistigh de thréimhse áirithe, agus tagraíonn stoic do shuíomhanna ag tráth áirithe.

1.65

Léiríonn na sreafaí cruthú, claochlú, malairt, aistriú nó múchadh an luacha eacnamaíoch. Baineann siad le hathruithe ar luach sócmhainní nó ar luach dliteanas aonaid institiúidigh. Tá dhá chineál sreafa eacnamaíoch ann: idirbhearta agus athruithe eile ar na sócmhainní.

Tá idirbhearta le feiceáil sna cuntais agus sna táblaí go léir ina bhfuil sreafaí, cé is moite den chuntas athruithe eile ar mhéid na sócmhainní agus den chuntas athluachála. Is sa dá chuntas sin amháin a thaifeadtar athruithe eile ar shócmhainní.

Grúpáiltear idirbhearta bunúsacha agus sreafaí eile i líon beag cineálacha de réir a nádúir.

1.66

Is éard is idirbheart ann sreabhadh eacnamaíoch arb ionann é agus idirghníomhaíocht idir aonaid institiúideacha trí chomhaontú frithpháirteach nó trí ghníomhaíocht laistigh d’aonad institiúideach ar úsáideach é a láimhseáil mar idirbheart, mar gur minic a bhíonn an t-aonad ag oibriú in dhá cháil éagsúla. Déantar idirbhearta a dheighilt i gceithre phríomhghrúpa:

1.67

Is idirghníomhaíochtaí idir dhá aonad nó níos mó iad formhór na n-idirbheart. Mar sin féin, déantar roinnt gníomhaíochtaí laistigh d’aonaid institiúideacha i gcóras CCE 2010 a thaifeadadh mar idirbhearta. Is é is aidhm do thaifeadadh na n-idirbheart sin laistigh d’aonad léargas níos úsáidí ó thaobh anailíse de a thabhairt ar aschur, ar úsáidí críochnaitheacha agus ar na costais.

1.68

Is idirbheart laistigh d’aonad é ídiú an chaipitil sheasta, a thaifeadtar i gcóras CCE 2010 mar chostas. Is idirbhearta táirgí iad formhór na n-idirbheart eile laistigh d’aonad, a thaifeadtar de ghnáth nuair a roghnaíonn aonaid institiúideacha a oibríonn mar tháirgeoirí agus mar thomhaltóirí deiridh araon, cuid den aschur a tháirg siad féin a thomhailt. Is amhlaidh a bhíonn go minic i gcás na dteaghlach agus an rialtais ghinearálta.

1.69

Taifeadtar an t-aschur féintáirgthe go léir arna úsáid chun críche úsáide críochnaithí laistigh den aonad institiúideach céanna. Ní thaifeadtar aschur féintáirgthe arna úsáid chun críche tomhaltais idirmheánaigh laistigh den aonad institiúideach céanna ach amháin nuair a tharlaíonn an táirgeadh agus an tomhaltas idirmheánach in APGanna difriúla áitiúla laistigh den aonad institiúideach céanna. Ní thaifeadtar an t-aschur a tháirgtear agus a úsáidtear le haghaidh tomhaltais idirmheánaigh laistigh den APG áitiúil céanna.

1.70

Is idirbhearta airgeadaíochta na hidirbhearta nuair a dhéanann na haonaid lena mbaineann siad íocaíochtaí nó má fhaigheann siad íocaíochtaí, nó má thabhaíonn siad dliteanais nó má fhaigheann siad sócmhainní atá ainmnithe in aonaid airgeadra.

Is idirbhearta neamhairgeadaíochta iad na h-idirbhearta nach mbaineann malairt airgid leo, ná malairt sócmhainní nó dliteanas atá ainmnithe in aonaid airgeadra. Is idirbhearta neamhairgeadaíochta iad na hidirbhearta laistigh d’aonad. Tarlaíonn idirbhearta neamhairgeadaíochta a bhaineann le níos mó ná aonad institiúideach amháin i measc idirbheart táirgí (malartú táirgí), idirbheart dáileacháin (luach saothair comhchineáil, aistrithe comhchineáil, etc.) agus idirbheart eile (malartú sócmhainní neamhtháirgthe neamhairgeadais). Taifeadtar na hidirbhearta go léir i gcóras CCE 2010 i dtéarmaí airgeadaíochta. Ní foláir, mar sin, na luachanna a thaifeadtar le haghaidh idirbheart neamhairgeadaíochta a thomhas go hindíreach nó meastachán a dhéanamh orthu ar bhealach eile.

1.71

Tá dhá chineál idirbhirt ann a bhaineann le níos mó ná aonad amháin. D’fhéadfadh “rud éigin a bheith á thabhairt i gcomaoin ruda éigin”, i.e. idirbhearta cúitithe, nó “rud éigin a bheith á thabhairt i gcomaoin tada” i.e. idirbhearta neamhchúitithe. Is éard atá in idirbhearta cúitithe malairtí idir aonaid institiúideacha, i.e. soláthar earraí, seirbhísí nó sócmhainní i gcomaoin contrapháirte, e.g. airgead. Is éard atá sna hidirbhearta neamhchúitithe, íocaíochtaí in airgead nó íocaíochtaí comhchineáil ó aonad institiúideach amháin le haonad eile, gan contrapháirt a bheith i gceist. Tarlaíonn idirbhearta cúitithe i ngach ceann de na ceithre ghrúpa idirbhirt, agus is idirbhearta dáileacháin, den chuid is mó, iad na hidirbhearta neamhchúitithe, mar shampla, cánacha, sochair chúnaimh shóisialta nó tabhartais. Tugtar aistrithe ar na hidirbhearta neamhchúitithe sin.

1.72

Taifeadtar na hidirbhearta ar an gcuma chéanna agus a fheiceann na haonaid institiúideacha lena mbaineann iad. Mar sin féin, déantar athchóiriú ar idirbhearta áirithe chun aird níos mó a dhíriú ar na gaolmhaireachtaí eacnamaíocha atá mar bhun leo. Is féidir idirbhearta a athchóiriú ar thrí bhealach: trí athródú, trí dheighilt agus tríd an bpríomhpháirtí in idirbheart a aithint.

1.73

Is féidir idirbheart, ar léir do na haonaid lena mbaineann go bhfuil sé ag tarlú go díreach idir aonad A agus aonad C, a thaifeadadh sna cuntais mar idirbheart atá ag tarlú go hindíreach tríd an tríú haonad, aonad B. Ar an mbealach sin, taifeadtar an t-idirbheart aonair idir A agus C mar dhá idirbheart: idirbheart amháin idir A agus B, agus idirbheart amháin idir B agus C. Is é a tharlaíonn sa chás sin go ndéantar an t-idirbheart a athródú.

1.74

Is sampla den athródú seo é an chaoi ina ndéantar ranníocaíochtaí sóisialta na bhfostóirí arna n-íoc go díreach ag fostóirí leis na cistí árachais shóisialta a thaifeadtar sna cuntais. Taifeadtar na híocaíochtaí sin mar dhá idirbheart sa chóras: íocann na fostóirí ranníocaíochtaí sóisialta fostóirí lena bhfostaithe, agus íocann na fostaithe na ranníocaíochtaí céanna isteach i gcistí árachais shóisialta. Mar a tharlaíonn le gach athródú, is é an cuspóir aird a dhíriú ar an tsubstaint eacnamaíoch atá mar bhun leis an idirbheart, eadhon sa chás seo ranníocaíochtaí sóisialta na bhfostóirí a thaispeáint mar ranníocaíochtaí a íoctar chun leasa na bhfostaithe.

1.75

Is cineál eile athródaithe é idirbhearta a thaifeadadh mar idirbhearta a tharlaíonn idir dhá aonad institiúideacha nó níos mó, bíodh is nach dtarlaíonn idirbheart ar bith de réir na bpáirtithe lena mbaineann. Sampla de sin is ea an chaoi a láimhseáiltear ioncam ó mhaoin arna thuilleamh ar chistí árachais áirithe, agus a choimeádann gnóthais árachais. Taifeadtar an t-ioncam ó mhaoin seo sa chóras mar ioncam a íocann gnóthais árachais le sealbhóirí polasaithe, a íocann an tsuim chéanna ar ais ansin leis na gnóthais árachais i bhfoirm forlíontaí préimhe.

1.76

I gcás idirbhirt ar léir do na páirtithe lena mbaineann gur idirbheart aonair atá ann, ach a thaifeadtar mar dhá idirbheart nó níos mó atá aicmithe ar bhealaí difriúla, deirtear go ndéantar an t-idirbheart a dheighilt. Ní chiallaíonn deighilt go mbíonn aonaid bhreise i gceist sna hidirbhearta.

1.77

Is idirbheart deighilte coitianta í íocaíocht préimheanna árachais neamhshaoil. Cé go bhféachann sealbhóirí polasaithe agus árachóirí ar na híocaíochtaí sin mar idirbheart amháin, foroinntear iad in dhá idirbheart atá an-difriúil le chéile i gcóras CCE 2010: íocaíochtaí i gcomaoin seirbhísí árachais neamhshaoil arna soláthar, agus íocaíochtaí i gcomaoin glanphréimheanna árachais neamhshaoil. Sampla eile de dheighilt is ea díol táirge a thaifeadadh mar dhíol an táirge agus mar dhíol corrlach trádála.

1.78

Nuair a dhéanann aonad idirbheart thar ceann aonaid eile (an príomhpháirtí) agus gurb é an t-aonad sin a mhaoiníonn an t-idirbheart, is i gcuntais an phríomhpháirtí amháin a dhéantar an t-idirbheart a thaifeadadh. De ghnáth, níor cheart dul níos faide ná an prionsabal sin agus níor cheart iarracht a dhéanamh, mar shampla, cánacha nó fóirdheontais a leithdháileadh ar íocóirí deiridh nó ar thairbhithe deiridh ar bhonn toimhdí sonracha.

Sampla is ea cánacha á mbailiú ag aonad rialtais amháin thar ceann aonaid rialtais eile. Cuirtear cáin i leith an rialtais sin a fheidhmíonn an t-údarás chun cáin a fhorchur (mar phríomhpháirtí nó trí údarás tarmligthe an phríomhpháirtí) agus a bhfuil lánrogha chríochnaitheach aige ráta na cánach a shocrú agus a athrú.

1.79

De réir an tsainmhínithe ar idirbheart, tá sé intuigthe go ndéantar idirghníomhaíocht idir aonaid institiúideacha trí chomhaontú frithpháirteach. Nuair a dhéantar idirbheart trí chomhaontú frithpháirteach, is intuigthe réamheolas agus toiliú na n-aonad institiúideach. Is trí chomhaontú frithpháirteach a íoctar cánacha, fíneálacha agus pionóis ós rud é gur saoránach atá faoi réir dhlí na tíre é an t-íocóir. Mar sin féin, ní fhéachtar ar urghabháil neamhchúitithe sócmhainní mar idirbheart, fiú má fhorchuirtear í de réir an dlí.

Ba cheart gníomhaíochtaí eacnamaíocha neamhdhleathacha a láimhseáil mar idirbhearta nuair a théann na haonaid ar fad lena mbaineann i mbun na ngníomhaíochtaí trí chomhaontú frithpháirteach. Dá bharr sin, is idirbhearta iad drugaí neamhdhleathacha nó maoin ghoidte a cheannach, a dhíol nó a mhalartú, cé nach idirbheart é í an ghoid.

1.80

In athruithe eile ar shócmhainní taifeadtar athruithe nach dtig as idirbhearta. Is éard atá iontu:

1.81

Tá na hathruithe eile ar mhéid na sócmhainní agus na ndliteanas roinnte i dtrí phríomhchatagóir:

1.82

Ar shamplaí d’athruithe a thig faoi réim na catagóire dá dtagraítear i bpointe (a) de mhír 1.81 tá aimsiú nó ídiú sócmhainní fo-ithreach, agus fás nádúrtha acmhainní bitheolaíochta neamhshaothraithe. I measc samplaí d’athruithe a thig faoi réim na catagóire dá dtagraítear i bpointe (b) de mhír 1.81 tá caillteanais sócmhainní i ngeall ar thubaistí nádúrtha, ar chogadh nó ar ghníomhaíochtaí coiriúla tromchúiseacha. Baineann cealú aontaobhach fiachais agus urghabháil neamhchúitithe sócmhainní le catagóir (b) chomh maith. Sampla a thig faoi réim na catagóire dá dtagraítear i bpointe (c) de mhír 1.81 is ea athaicmiú aonaid institiúidigh ó earnáil amháin go hearnáil eile.

1.83

Tarlaíonn gnóthachain sealúchais agus caillteanais sealúchais nuair a thagann athruithe ar phraghsanna sócmhainní. Tarlaíonn siad i gcás gach cineáil sócmhainne airgeadais agus sócmhainne neamhairgeadais, agus i gcás dliteanas. Fabhraíonn gnóthachain sealúchais agus caillteanais sealúchais ar úinéirí sócmhainní agus ar úinéirí dliteanas díreach mar thoradh ar shócmhainní nó ar dhliteanais a shealbhú le himeacht aimsire, gan iad a chlaochlú ar aon slí.

1.84

Tugtar gnóthachain ainmniúla agus caillteanais ainmniúla sealúchais ar ghnóthachain sealúchais agus ar chaillteanais sealúchais a thomhastar ar bhonn phraghsanna reatha an mhargaidh. Is féidir iad sin a mhiondealú i ngnóthachain neodracha agus caillteanais neodracha sealúchais, lena léirítear athruithe ar leibhéal ginearálta praghsanna, agus i ngnóthachain réadacha agus caillteanais réadacha sealúchais, lena léirítear athruithe ar phraghsanna sócmhainní seachas an t-athrú ginearálta ar phraghsanna.

1.85

Is éard atá i stoic sealúchais sócmhainní agus sealúchais dliteanas ag tráth áirithe. Taifeadtar stoic ag tús agus ag deireadh gach tréimhse cuntasaíochta. Tugtar cláir chomhardaithe ar na cuntais ina dtaispeántar stoic.

1.86

Taifeadtar na stoic i gcás daonra agus i gcás na fostaíochta chomh maith. Mar sin féin, taifeadtar na stoic seo mar mheánluachanna thar an tréimhse chuntasaíochta. Taifeadtar na stoic i gcás na sócmhainní go léir laistigh de theorainneacha an chórais; i.e. is é sin le rá sócmhainní airgeadais agus dliteanais airgeadais agus sócmhainní neamhairgeadais táirgthe agus neamhtháirgthe araon. Mar sin féin, ní chuimsítear ach na sócmhainní sin a úsáidtear i ngníomhaíocht eacnamaíoch agus atá faoi réir ceart úinéireachta.

1.87

Ar an gcaoi sin, ní thaifeadtar stoic i gcás sócmhainní amhail caipiteal daonna agus acmhainní nádúrtha mura bhfuil siad faoi úinéireacht.

Laistigh dá theorainneacha, is córas uileghabhálach é CCE 2010 maidir le sreafaí agus stoic araon. Tugann an méid sin le tuiscint gur féidir gach athrú ar na stoic a mhíniú go hiomlán trí shreafaí taifeadta.

1.88

Is éard a thaifeadtar i gcuntas athruithe ar luach a fhabhraíonn ar aonad nó ar earnáil de réir chineál na sreafaí eacnamaíocha a léirítear sa chuntas. Is tábla é ina bhfuil dhá cholún. Is cuntais reatha iad na cuntais ina léirítear táirgeadh, ginúint agus leithdháileadh ioncaim, dáileadh agus athdháileadh ioncaim, agus a úsáid. Is cuntais charntha iad na cuntais chaipitil agus airgeadais, agus na cuntais athruithe eile ar an méid.

1.89

I gcóras CCE 2010, léirítear “acmhainní” ar thaobh deas na gcuntas reatha áit a mbíonn idirbhearta le feiceáil a chuireann le luach eacnamaíoch aonaid nó earnála. Ar thaobh clé na gcuntas léirítear “úsáidí” — idirbhearta a laghdaíonn luach eacnamaíoch. Léirítear “athruithe ar dhliteanais agus ar ghlanfhiúchas” ar thaobh deas na gcuntas carntha agus léirítear “athruithe ar shócmhainní” ar an taobh clé. Cuirtear na cláir chomhardaithe i láthair trí “dliteanais agus glanfhiúchas” (an difríocht idir sócmhainní agus dliteanais) a chur ar an taobh deas agus trí “sócmhainní” a chur ar an taobh clé. Nuair a chuirtear dhá chlár comhardaithe chomhleanúnacha i gcomparáid le chéile feictear na hathruithe ar dhliteanais agus ar ghlanfhiúchas agus na hathruithe ar shócmhainní.

1.90

Déantar idirdhealú in CCE idir úinéireacht dhlíthiúil agus úinéireacht eacnamaíoch. Is é an critéar maidir le haistriú earraí ó aonad amháin go haonad eile a thaifeadadh go dtéann an úinéireacht eacnamaíoch ar aghaidh ó aonad amháin go haonad eile. Is é an t-úinéir dlíthiúil an t-aonad atá i dteideal shochair na seilbhe, de réir dlí. Mar sin féin, is féidir le húinéir dlíthiúil conrú le haonad eile le go ngabhfaidh an t-aonad eile sin na rioscaí agus na sochair a bhaineann leis na hearraí a úsáid i dtáirgeadh, i gcomaoin íocaíochta comhaontaithe. Is léas airgeadais é an comhaontú sin, nuair nach léiríonn na híocaíochtaí ach amháin gur chuir soláthróir an tsócmhainn ar fáil don iasachtaí. Mar shampla, nuair atá eitleán faoi úinéireacht dhlíthiúil bainc, ach go ndéanann an banc léas airgeadais le haerlíne chun an t-eitleán a oibriú, glactar leis ansin gurb í an aerlíne úinéir an eitleáin fad is a bhaineann le hidirbhearta sna cuntais. Tráth a dtaispeántar go gceannaíonn an aerlíne an t-eitleán, tugann an banc iasacht bharúlach don aerlíne a léiríonn na suimeanna atá dlite sa todhchaí as an eitleán a úsáid.

1.91

I gcás aonaid nó earnála, bunaítear an chuntasaíocht náisiúnta ar phrionsabal na hiontrála dúbailte. Taifeadtar gach idirbheart faoi dhó, uair amháin mar acmhainn (nó athrú ar dhliteanais) agus uair amháin mar úsáid (nó athrú ar shócmhainní). Ní foláir go mbeidh iomlán na n-idirbheart arna dtaifeadadh mar acmhainní nó mar athruithe ar dhliteanais agus iomlán na n-idirbheart arna dtaifeadadh mar úsáidí nó mar athruithe ar shócmhainní cothrom le chéile, rud a fhágann, ar an dóigh sin, gur féidir comhsheasmhacht na gcuntas a sheiceáil.

1.92

Tá na cuntais náisiúnta — lena n-áirítear na haonaid agus na hearnálacha go léir — bunaithe ar phrionsabal na hiontrála ceathrúla, ós rud é go mbaineann formhór na n-idirbheart le dhá aonad institiúideacha. Déanfaidh an bheirt oibreoirí eacnamaíocha lena mbaineann gach idirbheart den chineál sin a thaifeadadh faoi dhó. Mar shampla, déantar sochar sóisialta in airgead tirim arna íoc ag aonad rialtais le teaghlach a thaifeadadh i gcuntais an rialtais mar úsáid faoi aistrithe agus mar éadálacha diúltacha sócmhainní faoi airgeadra agus taiscí; taifeadtar é i gcuntais earnáil na dteaghlach mar acmhainn faoi aistrithe agus mar éadálacha sócmhainní faoi airgeadra agus taiscí.

1.93

Maidir le hidirbhearta laistigh d’aonad amháin (amhail aschur á thomhailt ag an aonad céanna a tháirg é) ní éilítear ach dhá iontráil, ar gá meastachán a dhéanamh ar a luachanna.

1.94

Cé is moite de roinnt athróg a bhaineann le daonra agus le saothar, taispeántar na sreafaí agus na stoic go léir i dtéarmaí airgeadaíochta i gcóras CCE 2010. Tomhasfar sreafaí agus stoic de réir a luacha malairte, i.e. an luach ag a malartaítear sreafaí agus stoic ar airgead i ndáiríre nó ag a bhfhéadfaí iad a mhalartú. Dá réir sin, is iad praghsanna an mhargaidh an tagairt i ndáil le luacháil in CCE.

1.95

I gcás na n-idirbheart airgeadaíochta agus na sealúchas airgid agus na ndliteanas airgid, tá na luachanna is gá ar fáil go díreach. I bhformhór na gcásanna eile, is é an modh luachála is fearr tagairt a dhéanamh do phraghsanna an mhargaidh ar earraí, ar sheirbhísí nó ar shócmhainní den chineál céanna. Úsáidtear an modh sin le haghaidh e.g. malartú agus seirbhísí teaghaisí úinéirí-áitithe. Nuair nach bhfuil aon phraghsanna margaidh ar tháirgí den chineál céanna ar fáil, mar shampla i gcás seirbhísí neamh-mhargaidh arna dtáirgeadh ag an rialtas, déantar luacháil trí chostais táirgthe a shuimeáil. Más rud é nach bhfuil aon phraghas margaidh ar fáil chun tagairt a dhéanamh dó, agus nach bhfuil costais ar fáil, féadfar sreafaí agus stoic a luacháil ag luach láithreach lascainithe na bhfáltas a thuartar don todhchaí. Ní úsáidfear an modh deireanach seo ach amháin mar rogha dheiridh.

1.96

Déantar stoic a luacháil ag na praghsanna atá reatha an tráth a mbaineann an clár comhardaithe leis, seachas an tráth a dtáirgtear na hearraí nó na sócmhainní atá in ionannas leis na stoic nó an tráth a bhfaightear iad mar éadáil. Is gá na stoic a luacháil ag meastachán díluacháilte ar a luachanna éadála reatha nó ag a gcostais táirgthe.

1.97

Mar thoradh ar chostais iompair, ar chorrlaigh trádála agus ar chánacha lúide fóirdheontais ar tháirgí, tá tuiscint dhifriúil ag an táirgeoir agus ag an úsáideoir ar luach táirge áirithe. D’fhonn cloí a mhéad is féidir le dearcadh na n-oibreoirí eacnamaíocha, taifeadtar gach úsáid i gcóras CCE 2010 ag praghsanna an cheannaitheora, lena n-áirítear costais iompair, corrlaigh trádála agus cánacha lúide fóirdheontais ar tháirgí, agus taifeadtar an t-aschur ag na bunphraghsanna, nuair nach n-áirítear na heilimintí sin.

1.98

Taifeadtar allmhairí táirgí agus onnmhairí táirgí ag luachanna teorannacha. Luacháiltear iomlán na n-allmhairí agus na n-onnmhairí ag teorainn chustaim an onnmhaireora, nó saor ar bord (SAB). Ní áirítear seirbhísí iompair agus seirbhísí árachais arna soláthar ag gnóthais eachtracha idir teorainn an onnmhaireora agus teorainn an allmhaireora i luach na n-earraí ach taifeadtar iad faoi sheirbhísí. Toisc go bhfhéadfadh sé nárbh fhéidir luachanna SAB a fháil le haghaidh miondealú mionsonraithe ar na táirgí, léirítear sna táblaí ina bhfuil mionsonraí maidir le trádáil eachtrach na hallmhairí a luacháiltear ag teorainn chustaim an allmhaireora (luach CAL (costas, árachas agus last-táille)). Áirítear na seirbhísí iompair agus na seirbhísí árachais go léir chomh fada le teorainn an allmhaireora i luach na n-earraí allmhairithe. A mhéid agus a bhaineann na seirbhísí sin le seirbhísí tí, déantar coigeartú foriomlán SAB/CAL sa tíolacadh sin.

1.99

Is éard atá i gceist le luacháil ag praghsanna tairiseacha na sreafaí agus na stoic a luacháil i dtréimhse chuntasaíochta ag praghsanna tréimhse níos luaithe. Is é is aidhm don luacháil ag praghsanna tairiseacha athruithe le himeacht aimsire ar luachanna na sreafaí agus na stoc a mhiondealú in athruithe ar phraghas agus in athruithe ar an méid. Tuairiscítear sreafaí agus stoic ag praghsanna tairiseacha i dtéarmaí méideanna.

1.100

I gcás go leor sreafaí agus stoc, e.g. ioncam, níl toisí praghais agus toisí cainníochta dá gcuid féin acu. Mar sin féin, is féidir cumhacht ceannaigh na n-athróg seo a fháil ach na luachanna reatha a dhíbhoilsciú le hinnéacs praghsanna oiriúnach, e.g. an t-innéacs praghsanna le haghaidh úsáidí críochnaitheacha náisiúnta, gan athruithe ar fhardail a áireamh. Tuairiscítear sreafaí agus stoic díbhoilscithe i dtéarmaí réadacha freisin. Sampla den mhéid sin is ea ioncam indiúscartha réadach.

1.101

Taifeadtar sreafaí ar bhonn fabhraithe; is é sin, nuair a dhéantar luach eacnamaíoch a chruthú, a chlaochlú nó a mhúchadh, nó nuair a thagann éilimh nó oibleagáidí chun cinn nó nuair a chlaochlaítear nó nuair a chealaítear iad.

1.102

Taifeadtar aschur tráth a tháirgthe seachas tráth a n-íocann an ceannaitheoir as. Taifeadtar díol sócmhainne nuair a aistrítear í ó úinéir amháin go húinéir eile, seachas tráth a ndéantar an íocaíocht chomhfhreagrach. Taifeadtar ús sa tréimhse chuntasaíochta ina bhfabhraíonn sé, is cuma más sa tréimhse sin a íoctar é nó nach ea. Tá feidhm ag an taifeadadh ar bhonn fabhraithe maidir leis na sreafaí go léir, sreafaí airgeadaíochta agus neamhairgeadaíochta araon, agus sreafaí laistigh d’aonad chomh maith le sreafaí idir aonaid.

1.103

D’fhéadfadh gá a bheith leis an gcur chuige sin a mhaolú i gcás cánacha agus sreafaí eile a bhaineann leis an rialtas ginearálta, a thaifeadtar go minic ar bhonn airgid i gcuntais an rialtais. D’fhéadfadh sé a bheith deacair claochlú beacht a dhéanamh ar na sreafaí sin ó bhonn airgid go bonn fabhraithe, agus mar sin féadfar modh neastacháin a úsáid.

1.104

Mar eisceacht ó na rialacha ginearálta lena rialaítear taifeadadh cánacha agus ranníocaíochtaí sóisialta atá iníoctha leis an rialtas ginearálta, is féidir iad a thaifeadadh mar fhigiúr glan, gan an chuid nach dóchúil go mbaileofar í a áireamh nó, má áirítear an chuid sin, déantar í a neodrú sa tréimhse chuntasaíochta chéanna trí aistriú caipitil ón rialtas ginearálta go dtí na hearnálacha ábhartha.

1.105

Taifeadtar sreafaí ag an tráth céanna i gcás na n-aonad institiúideach go léir lena mbaineann agus sna cuntais go léir. Ní chuireann na haonaid institiúideacha na rialacha cuntasaíochta céanna i bhfeidhm i gcónaí. Fiú nuair a dhéanann siad, áfach, féadtar go dtarlaíonn difríochtaí sa taifeadadh iarbhír ar chúiseanna praiticiúla, amhail moill ar an gcumarsáid. Dá bhrí sin, féadtar go dtaifeadfaidh na hoibreoirí eacnamaíocha lena mbaineann na hidirbhearta ag tráthanna difriúla. Déantar na neamhréireachtaí sin a dhíchur trí choigeartuithe a dhéanamh.

1.106

Tagraíonn comhdhlúthú d’idirbhearta a tharlaíonn idir aonaid, i gcás ina ngrúpáiltear aonaid, a dhíchur ó na húsáidí agus ó na hacmhainní araon, agus do dhíchur sócmhainní airgeadais cómhalartacha agus dliteanas airgeadais cómhalartach. Tarlaíonn sé sin de ghnáth nuair a chuirtear cuntais fho-earnálacha an rialtais ghinearálta le chéile.

1.107

Mar phrionsabal, níor cheart sreafaí agus stoic idir chomhaonaid laistigh d’fho-earnálacha nó d’earnálacha a chomhdhlúthú.

1.108

Mar sin féin, is féidir cuntais chomhdhlúite a thiomsú le haghaidh tíolactha fhorlíontaigh agus anailísí forlíontacha. Féadfaidh faisnéis faoi idirbhearta na bhfo-earnálacha/na n-earnálacha sin le hearnálacha eile agus an staid airgeadais “sheachtrach” chomhfhreagrach a bheith níos suntasaí ná na figiúirí comhlána foriomlána.

1.109

Thairis sin, tugann na cuntais agus na táblaí ina léirítear an ghaolmhaireacht idir creidiúnaí/féichiúnaí léargas mionsonraithe ar mhaoiniú an gheilleagair agus meastar go bhfuil siad an-úsáideach chun na bealaí trína ngluaiseann an barrachas maoinithe ó iasachtóirí deiridh go hiasachtaithe deiridh a thuiscint.

1.110

D’fhéadfadh an cineál céanna idirbhirt, i bhfoirm úsáide agus i bhfoirm acmhainne araon, a bheith ag aonaid aonair nó ag earnálacha aonair (e.g. íocann siad ús agus faigheann siad ús freisin) agus an cineál céanna ionstraime airgeadais i bhfoirm sócmhainne agus i bhfoirm dliteanais araon. Is é an cur chuige in CCE olltaifeadadh a dhéanamh, cé is moite den mhéid glanluachála is gné dhílis de na haicmithe féin.

1.111

Tá an ghlanluacháil intuigthe i gcatagóirí éagsúla idirbhirt, arb iad “athruithe ar fhardail” an sampla is suntasaí díobh, lena gcuirtear béim ar an ngné is suntasaí ó thaobh anailíse den fhoirmiú caipitil foriomlán seachas breiseanna laethúla agus aistarraingtí laethúla a rianú. Ar an gcuma chéanna, cé is moite de roinnt eisceachtaí, déantar méadú ar shócmhainní agus ar dhliteanais a thaifeadadh i bhfoirm ghlan sa chuntas airgeadais agus sa chuntas athruithe eile ar shócmhainní, agus cuirtear béim ar iarmhairtí críochnaitheacha na gcineálacha sin sreafaí ag deireadh na tréimhse cuntasaíochta.

1.112

I gcás aonad nó grúpaí aonad, taifeadtar idirbhearta a bhaineann le gné den saol eacnamaíoch (mar shampla, táirgeadh) i gcuntais éagsúla. I gcás an chuntais táirgeachta, ní léireofar comhardú idir úsáidí agus acmhainní sna hidirbhearta gan ítim chomhardaithe a úsáid. Ar an dóigh chéanna, ní foláir ítim chomhardaithe (glanluach) a úsáid idir iomlán na sócmhainní agus iomlán na ndliteanas in aonad institiúideach nó in earnáil institiúideach. Is uirlisí tomhais fóinteacha ar fheidhmíocht eacnamaíoch iad na hítimí comhardaithe féin. Nuair a shuimítear iad don gheilleagar ar fad, is comhiomláin shuntasacha iad.

1.113

Tá an córas CCE 2010 bunaithe ar sheicheamh de chuntais idirnasctha. Tá seicheamh iomlán na gcuntas le haghaidh na n-aonad institiúideach agus na n-earnálacha institiúideacha comhdhéanta de chuntais reatha, de chuntais charntha agus de chláir chomhardaithe.

1.114

Déileáiltear sna cuntais reatha le táirgeadh, le ginúint, le dáileadh agus le hathdháileadh ioncaim agus le húsáid an ioncaim sin i bhfoirm tomhaltais chríochnaithigh. Sna cuntais charntha cuimsítear athruithe ar shócmhainní agus ar dhliteanais agus athruithe ar ghlanfhiúchas (an difríocht idir shócmhainní agus dhliteanais aon aonaid institiúidigh nó aon ghrúpa aonad ar bith). Tuairiscítear stoic na sócmhainní agus na ndliteanas agus an glanfhiúchas sna cláir chomhardaithe.

1.115

Giorraítear seicheamh na gcuntas le haghaidh na nAPGanna áitiúla agus na dtionscal go dtí na chéad chuntais reatha: an cuntas táirgeachta agus an cuntas giniúna ioncaim, arb é an barrachas oibriúcháin an ítim chomhardaithe.

1.116

Léirítear sa chuntas earraí agus seirbhísí, le haghaidh an gheilleagair ina iomláine nó le haghaidh grúpaí táirgí, iomlán na n-acmhainní earraí agus seirbhísí (aschur agus allmhairí) agus iomlán na n-úsáidí earraí agus seirbhísí (tomhaltas idirmheánach, tomhaltas críochnaitheach, athruithe ar fhardail, ollfhoirmiú caipitil sheasta, éadálacha lúide diúscairtí earraí luachmhara, agus onnmhairí). Ní cuntas an cuntas seo sa chiall chéanna agus na cuntais eile sa seicheamh, agus ní ghineann sé ítim chomhardaithe a chuirtear ar aghaidh go dtí an chéad chuntas eile sa seicheamh. Ina ionad sin, is tíolacadh comhionannais chuntasaíochta é i bhfoirm tábla ina bhfuil dá réir an soláthar cothrom leis an éileamh i gcás na dtáirgí agus na ngrúpaí táirgí uile sa gheilleagar.

1.117

Cumhdaítear i gcuntas na coda eile den domhan idirbhearta idir aonaid institiúideacha chónaitheacha agus aonaid institiúideacha neamhchónaitheacha agus stoic ghaolmhara na sócmhainní agus na ndliteanas.

Toisc go bhfuil ról fearacht earnála institiúidí ag an gcuid eile den domhan sa struchtúr cuntasaíochta, tá cuntas na coda eile den domhan bunaithe ar an dearcadh atá ag an gcuid eile den domhan. Is ionann acmhainn don chuid eile den domhan agus úsáid don gheilleagar iomlán agus a mhalairt. I gcás ina bhfuil ítim chomhardaithe dheimhneach ann, ciallaíonn sé barrachas don chuid eile den domhan ach easnamh don gheilleagar iomlán, agus a mhalairt más ítim chomhardaithe dhiúltach atá ann.

Tá cuntas na coda eile den domhan éagsúil leis na cuntais earnála eile sa mhéid is nach dtaispeántar ann idirbhearta cuntasaíochta uile na coda eile den domhan, ach amháin na hidirbhearta sin a bhfuil contrapháirt acu sa gheilleagar intíre atá á thomhas.

1.118

Faightear ítim chomhardaithe trí luach iomlán na n-iontrálacha ar thaobh amháin de chuntas a asbhaint ón luach iomlán ar an taobh eile.

Tá méid mór faisnéise sna hítimí comhardaithe, lena n-áirítear roinnt de na hiontrálacha is tábhachtaí sna cuntais, mar is léir ó na samplaí seo a leanas d’ítimí comhardaithe: breisluach, barrachas oibriúcháin, ioncam indiúscartha, coigilt, glaniasachtú/glaniasachtaíocht.

Sa léaráid seo a leanas taispeántar seicheamh na gcuntas i bhfoirm sreafa — taispeántar gach ítim chomhardaithe i gcló trom.

Léaráid de sheicheamh na gcuntas

1.119

Is é an chéad chuntas sa seicheamh an cuntas táirgeachta, ina dtaifeadtar aschur agus ionchur an phróisis táirgthe, agus fágtar an breisluach mar ítim chomhardaithe.

1.120

Tugtar an breisluach ar aghaidh go dtí an chéad chuntas eile, an cuntas giniúna ioncaim. Déantar cúiteamh d’fhostaithe sa phróiseas táirgthe a thaifeadadh anseo, mar aon le cánacha atá dlite don rialtas i ngeall ar tháirgeadh, chun gur féidir an barrachas oibriúcháin (nó ioncam measctha ó dhaoine féinfhostaithe in earnáil na dteaghlach) a dhíorthú mar ítim chomhardaithe do gach earnáil. Is gá an chéim seo chun gur féidir suim an bhreisluacha a choimeádtar in earnáil an táirgthe mar bharrachas oibriúcháin nó mar ioncam measctha a thomhas.

1.121

Ansin déantar an breisluach, miondealaithe idir cúiteamh d’fhostaithe, cánacha agus barrachas oibriúcháin/ioncam measctha a thabhairt ar aghaidh sa mhiondealú seo go dtí an cuntas leithdháilte ioncaim phríomha. Leis an miondealú sin, is féidir gach ioncam fachtóra a leithdháileadh ar an earnáil fála, i gcodarsnacht leis an earnáil táirgthe. Leithdháiltear cúiteamh iomlán d’fhostaithe, mar shampla, idir earnáil na dteaghlach agus earnáil na coda eile den domhan, ach fanann barrachas oibriúcháin in earnáil na gcorparáidí áit ar gineadh é. Taifeadtar sa chuntas seo freisin na sreafaí ioncaim ó mhaoin isteach san earnáil, agus na sreafaí amach as an earnáil, ionas gurb é atá san ítim chomhardaithe comhardú ioncam príomha a shreabhann isteach san earnáil.

1.122

Sa chéad chuntas eile taifeadtar athdháileadh na n-ioncam sin trí aistrithe — an cuntas dáilte thánaistigh ioncaim. Is iad na hionstraimí príomha athdháilte ná cánacha rialtais ar earnáil na dteaghlach, agus sochair shóisialta le haghaidh earnáil na dteaghlach. Is é an t-ioncam indiúscartha an ítim chomhardaithe.

1.123

Leanann príomhsheicheamh na mbunchuntas ar aghaidh go dtí an cuntas úsáide ioncaim indiúscartha; cuntas is ábhartha d’earnáil na dteaghlach, mar gur anseo a thaifeadtar caiteachas críochnaitheach na dteaghlach, rud a fhágann coigilt na dteaghlach mar ítim chomhardaithe.

1.124

Ag an am céanna, cruthaítear cuntas comhthreomhar, cuntas athdháilte ioncaim chomhchineáil. Tá an cuspóir sonrach ag an gcuntas seo aistrithe sóisialta comhchineáil a thaispeáint mar aistriú barúlach ón rialtas le hearnáil na dteaghlach, ionas gur féidir le hioncam na dteaghlach méadú de réir luach seirbhísí aonair arna soláthar ag an rialtas. Sa chéad chuntas eile (an cuntas úsáide ioncaim indiúscartha choigeartaithe) méadaítear cuntas úsáide ioncam indiúscartha na dteaghlach faoin tsuim chéanna, amhail is go raibh earnáil na dteaghlach ag ceannach na seirbhísí aonair arna soláthar ag an rialtas. Cealaíonn an dá leitháireamh seo a chéile, rud a fhágann an choigilt mar ítim chomhardaithe, arb ionann í agus coigilt sa phríomhsheicheamh cuntas.

1.125

Tugtar coigilt ar aghaidh go dtí an cuntas caipitil áit a n-úsáidtear í chun foirmiú caipitil a chistiú, lena gceadaítear aistrithe caipitil a dhéanamh isteach sna hearnálacha agus amach astu. Má chaitear an iomarca nó mura gcaitear go leor ar éadálacha sócmhainní réadacha is glaniasachtú nó glaniasachtaíocht a bheidh ann mar ítim chomhardaithe. Is ionann glaniasachtú agus barrachas a thugtar ar iasacht, agus is ionann glaniasachtaíocht agus easnamh a mhaoiniú.

1.126

Is é an cuntas deireanach sa seicheamh an cuntas airgeadais, ina leagtar amach go mionsonraithe iasachtú agus iasachtaíocht gach earnála, rud a fhágann glaniasachtú nó glaniasachtaíocht mar ítim chomhardaithe. Ba cheart go gcomhfhreagródh sé go cruinn don ghlaniasachtú/glaniasachtaíocht atá mar ítim chomhardaithe sa chuntas caipitil, agus ní mór go mbeadh aon difríocht eatarthu in ionannas le neamhréireacht tomhais idir taifeadadh réadach agus taifeadadh airgeadais na ngníomhaíochtaí eacnamaíocha.

1.127

Maidir leis an ró ag bun na léaráide, is é an cuntas ar chlé an clár comhardaithe tosaigh, ina dtaispeántar leibhéal na sócmhainní agus na ndliteanas go léir, idir réadach agus airgeadais, ag tús tréimhse sonraithe. Tomhastar rachmas geilleagair trína ghlanluach (sócmhainní lúide dliteanais) agus taispeántar an méid sin ag bun an chláir chomhardaithe.

1.128

Ag dul ón taobh clé go dtí an taobh deas ó na comharduithe tosaigh, taifeadtar na hathruithe éagsúla ar shócmhainní agus ar dhliteanais a tharlaíonn i dtréimhse an chuntais. Sa chuntas caipitil agus sa chuntas airgeadais taispeántar na hathruithe i ngeall ar idirbhearta sócmhainní réadacha agus idirbhearta sócmhainní airgeadais agus dliteanas airgeadais faoi seach. In éagmais éifeachtaí eile, is leor an méid sin chun an suíomh deiridh a ríomh láithreach, trí na hathruithe a shuimiú leis an suíomh tosaigh.

1.129

Féadfaidh athruithe tarlú lasmuigh den timthriall eacnamaíoch táirgthe agus tomhaltais, áfach, agus beidh tionchar ag na hathruithe sin ar luachanna sócmhainní agus dliteanas ag an tréimhse dheiridh. Cineál amháin athraithe is ea athrú ar mhéid na sócmhainní — athruithe réadacha ar chaipiteal seasta a thig as teagmhais nach cuid den gheilleagar iad. Mar shampla, caillteanas i ngeall ar thubaistí — mórchrith talún, nuair a scriosadh méid suntasach sócmhainní ach ní trí idirbheart eacnamaíoch malairte nó aistrithe. Ní foláir an caillteanas sin a thaifeadadh sa chuntas athruithe eile ar an méid, chun leibhéal sócmhainní níos ísle ná mar a bhfuiltear ag súil leis a mhíniú díreach trí fhéachaint ar theagmhais eacnamaíocha. Bealach eile inar féidir athrú teacht ar luach sócmhainní (agus dliteanas), nach de thoradh idirbhirt eacnamaíoch é, is ea athrú ar phraghas as a dtig gnóthachain sealúchais agus caillteanais sealúchais sa stoc sócmhainní arna shealbhú. Déantar an t-athrú sin a thaifeadadh sna cuntais athluachála. Agus an dá éifeacht bhreise sin ar luachanna stoc na sócmhainní agus na ndliteanas á gcur san áireamh, is féidir meastachán a dhéanamh ar an gclár comhardaithe deiridh mar shuíomh tosaigh arna choigeartú i leith na n-athruithe ar na cuntais sreafaí sa ró ag bun na léaráide.

1.130

Is éard atá sna comhiomláin luachanna ilchodacha lena dtomhastar toradh ghníomhaíocht an gheilleagair iomláin; mar shampla, aschur, ioncam indiúscartha, tomhaltas críochnaitheach, coigilt, foirmiú caipitil, etc. Cé nach é ríomh na gcomhiomlán an t-aon aidhm le CCE, tá siad tábhachtach mar tháscairí achoimre chun críocha anailíse maicreacnamaíche agus chun críocha comparáide ó thaobh ama agus spáis de.

1.131

Déantar idirdhealú idir dhá chineál comhiomláin:

1.132

Tá úsáidí tábhachtacha ann d’aonaid tomhais na gcuntas náisiúnta in aghaidh an duine den daonra. I gcás comhiomlán leathan amhail OTI nó ioncam náisiúnta nó tomhaltas críochnaitheach na dteaghlach, is é an daonra (cónaitheach) iomlán an t-ainmneoir a úsáidtear de ghnáth. Nuair atá cuntais nó cuid de chuntais earnáil na dteaghlach á bhforoinnt i bhfo-earnálacha, úsáidtear sonraí faoi líon na dteaghlach agus faoi líon na ndaoine a bhaineann le gach fo-earnáil.

1.133

Tá OTI ar cheann de na príomh-chomhiomláin in CCE. Is aonad tomhais é ar an ngníomhaíocht eacnamaíoch iomlán a tharlaíonn i gcríoch eacnamaíoch as a dtig aschur a chomhlíonann éilimh chríochnaitheacha an gheilleagair. Tá trí bhealach ann chun OTI a thomhas ag praghsanna an mhargaidh:

1.134

Léiríonn na trí chur chuige sin i leith OTI a thomhas na bealaí éagsúla inar féidir OTI a thuiscint i dtéarmaí comhpháirteanna. Is féidir breisluach a mhiondealú de réir earnála institiúidí, agus de réir an chineáil ghníomhaíochta nó tionscail a rannchuidíonn leis an iomlán, e.g. talmhaíocht, monaraíocht, tógáil, seirbhísí, etc.

Is féidir caiteachas críochnaitheach a mhiondealú de réir cineáil: caiteachas na dteaghlach, caiteachas críochnaitheach INBFTanna, caiteachas críochnaitheach rialtais, athrú ar fhardail, foirmiú caipitil sheasta agus onnmhairí, lúide costas allmhairí.

Is féidir ioncaim iomlána arna dtuilleamh a mhiondealú de réir cineáil ioncaim — cúiteamh d’fhostaithe, agus barrachas oibriúcháin.

1.135

D’fhonn an meastachán is fearr a fháil ar OTI, déantar, mar dhea-chleachtas, eilimintí na dtrí chur chuige sin a chur isteach i gcreat soláthair agus úsáide. Is féidir, ar an mbealach sin, breisluach agus meastacháin ioncaim de réir tionscail a réiteach le chéile, agus soláthar táirgí agus éileamh ar tháirgí a chomhardú. Leis an gcur chuige comhtháite sin, áirithítear comhsheasmhacht idir comhpháirteanna OTI, agus meastachán níos fearr ar an leibhéal OTI ná mar a gheofaí gan ach cur chuige amháin de na trí cinn a úsáid. Trí ídiú an chaipitil sheasta a asbhaint ó OTI, faightear glantáirgeacht intíre ag praghsanna an mhargaidh (GTI).

1.136

Sa chreat ionchuir-aschuir tugtar le chéile na comhpháirteanna seo a leanas: oll-bhreisluach (OBL), ionchuir agus aschuir tionscal, soláthar agus éileamh táirgí, agus comhdhéanamh úsáidí agus acmhainní ar fud earnálacha institiúideacha an gheilleagair. Leis an gcreat seo miondealaítear an geilleagar chun idirbhearta na n-earraí agus na seirbhísí ar fad idir thionscail agus thomhaltóirí deiridh a thaispeáint i dtréimhse amháin (mar shampla, ráithe nó bliain). Féadfar faisnéis a chur i láthair ar dhá bhealach:

1.137

I dtáblaí soláthair agus úsáide taispeántar an geilleagar iomlán de réir tionscail (e.g. tionscal na mótarfheithiclí) agus de réir táirge (e.g. earraí spóirt). Sna táblaí, léirítear naisc idir comhpháirteanna OBL, ionchuir agus aschuir tionscal, agus soláthar agus éileamh táirgí. Nascann na táblaí soláthair agus úsáide earnálacha institiúideacha éagsúla an gheilleagair le chéile (e.g. corparáidí poiblí) mar aon le mionsonraí ar allmhairí agus onnmhairí earraí agus seirbhísí, ar chaiteachas an rialtais, ar chaiteachas na dteaghlach agus na INBFTanna agus ar fhoirmiú caipitil.

1.138

Trí tháblaí soláthair agus úsáide a sholáthar is féidir comhsheasmhacht agus comhchuibheas chomhpháirteanna na gcuntas náisiúnta a scrúdú laistigh de chreat mionsonraithe amháin agus, trí chomhpháirteanna na dtrí chur chuige a chorprú chun OTI a thomhas (i.e. táirgeacht, ioncam agus caiteachas), is féidir meastachán aonair OTI a chinneadh.

1.139

Nuair a chomhardaítear na táblaí soláthair agus úsáide ar mhodh comhtháite, soláthraíonn siad comhchuibheas agus comhsheasmhacht chun comhpháirteanna na dtrí chuntas seo a leanas a nascadh:

1.140

Díorthaítear na táblaí siméadracha ionchuir-aschuir ó shonraí i dtáblaí soláthair agus úsáide agus ó fhoinsí breise eile chun bonn teoiriciúil a chruthú le haghaidh anailíse ina dhiaidh sin.

1.141

Sna táblaí seo tá táblaí siméadracha (táirge ar tháirge nó tionscal ar thionscal), inbhéartach Leontief agus anailísí diagnóiseacha eile amhail iolraitheoirí aschuir. Léirítear ar bhonn leithleach tomhaltas earraí agus seirbhísí arna dtáirgeadh sa chríoch baile nó arna n-allmhairiú, lena soláthraítear creat teoiriciúil d’anailís struchtúrach bhreise ar an ngeilleagar, lena n-áirítear comhdhéanamh chomh maith leis an éifeacht ag athruithe ar éileamh críochnaitheach ar an ngeilleagar.

2.01

Is éard is geilleagar tíre ann córas trína mbíonn institiúidí agus daoine ag idirghníomhú trí mhalairtí agus aistrithe earraí, seirbhísí agus modhanna íocaíochta (e.g. airgead) chun earraí agus seirbhísí a tháirgeadh agus a thomhailt.

Is eintitis eacnamaíocha iad na heintitis sin den gheilleagar a bhíonn ag idirghníomhú agus is féidir leo úinéireacht a fháil ar shócmhainní, dliteanais a thabhú agus dul i mbun gníomhaíochtaí eacnamaíocha agus idirbheart eacnamaíoch le heintitis eile. Aonaid institiúideacha a thugtar orthu.

Bíonn cuspóirí éagsúla i gceist nuair a shainmhínítear na haonaid a úsáidtear sna cuntais náisiúnta. Ar an gcéad dul síos, is iad na haonaid na bunchlocha tógála le geilleagair a shainmhíniú i dtéarmaí geografacha, e.g. náisiúin, réigiúin, agus grúpálacha náisiún amhail aontais airgeadaíochta nó pholaitiúla. Ar an dara dul síos, is iad na bunchlocha tógála iad chun aonaid a ghrúpáil in earnálacha institiúideacha. Ar an tríú dul síos, tá siad ríthábhachtach chun na sreafaí agus na stoic sin a thaifeadtar a shainiú. I bprionsabal, ní dhéantar na hidirbhearta idir codanna éagsúla den aonad institiúideach céanna a thaifeadadh sna cuntais náisiúnta.

2.02

Sainmhíneofar na haonaid agus na grúpálacha aonad a úsáidtear sna cuntais náisiúnta trí thagairt a dhéanamh don chineál anailíse eacnamaíche atá beartaithe dóibh, seachas i dtéarmaí na gcineálacha aonaid a úsáidtear go hiondúil i bhfiosrúcháin staidrimh. D’fhéadfadh sé nach mbeadh na haonaid sin (e.g. gnóthais, cuideachtaí sealbhaíochta, aonaid phríomhghníomhaíochta, aonaid áitiúla, ranna rialtais, institiúidí neamhbhrabúis, teaghlaigh, etc.) sásúil chun críocha cuntas náisiúnta, ós rud é go bhfuil siad bunaithe ar chritéir de chineál dlíthiúil, riaracháin nó cuntasaíochta.

Cuirfidh staitisteoirí san áireamh na sainmhínithe ar aonaid anailíse mar atá leagtha síos in CCE 2010, d’fhonn a áirithiú go dtabharfar isteach de réir a chéile, sna suirbhéanna ina mbailítear sonraí, na heilimintí faisnéise go léir is gá chun sonraí bunaithe ar na haonaid anailíse arna n-úsáid in CCE 2010 a thiomsú.

2.03

Is sainghné de chóras CCE 2010 é cineálacha aonaid a úsáid a chomhfhreagraíonn do thrí bhealach chun an geilleagar a fhoroinnt:

Sainítear aonaid institiúideacha d’fhonn an chéad cheann de na cuspóirí sin a chomhlíonadh. Tá gá ag gaolmhaireachtaí iompraíochta, mar a ndéantar cur síos orthu i bpointe (1), le haonaid trína léirítear a ngníomhaíocht eacnamaíoch institiúideach iomlán.

Tá gá ag na próisis táirgthe, na gaolmhaireachtaí de chineál teicniúil agus eacnamaíoch, agus na hanailísí réigiúnacha dá dtagraítear i bpointe (2) agus i bpointe (3) le haonaid amhail na hAPGanna áitiúla. Déantar cur síos ar na haonaid sin níos faide ar aghaidh sa chaibidil seo.

Sula dtugtar sainmhínithe ar na haonaid a úsáidtear in CCE 2010, tá gá le teorainneacha an gheilleagair náisiúnta a shainiú.

2.04

Is iad na haonaid arb ionann iad agus geilleagar tíre agus a bhfuil a sreafaí agus a stoic taifeadta in CCE 2010 na haonaid atá cónaitheach. Tá aonad institiúideach cónaitheach i dtír ina bhfuil lárionad príomhleasa eacnamaíoch i gcríoch eacnamaíoch na tíre sin. Tugtar aonaid chónaitheacha ar na haonaid sin, is cuma faoi náisiúntacht, faoi fhoirm dhlíthiúil agus faoi láithreacht ar an gcríoch eacnamaíoch tráth a ndéanann siad idirbheart.

2.05

Is éard atá sa chríoch eacnamaíoch:

Déantar báid iascaireachta, longa eile, ardáin snámha agus aerárthaí a láimhseáil mar threalamh soghluaiste i CCE, is cuma má tá siad faoi úinéireacht agus/nó á n-oibriú ag aonaid atá cónaitheach sa tír, nó faoi úinéireacht neamhchónaitheach agus á n-oibriú ag aonaid chónaitheacha. Maidir le hidirbhearta a bhaineann le húinéireacht (ollfhoirmiú caipitil sheasta) agus úsáid (cíos, árachas, etc.) trealaimh shoghluaiste, cuirtear iad i leith gheilleagar na tíre ina bhfuil an t-úinéir agus/nó an t-oibreoir eacnamaíoch cónaitheach. I gcásanna léasaithe airgeadais, glactar leis go dtarlaíonn athrú ar an úinéireacht.

Féadfar críoch níos mó nó níos lú ná an chríoch atá sainithe thuas a bheith i gceist leis an gcríoch eacnamaíoch. Sampla de limistéar níos mó is ea aontas airgeadra amhail an tAontas Airgeadaíochta Eorpach; sampla de limistéar níos lú is ea cuid de thír amhail réigiún.

2.06

Ní áirítear iamhchríocha seach-chríochacha sa chríoch eacnamaíoch.

Eisiatar freisin codanna de chríoch gheografach na tíre féin arna n-úsáid ag na heagraíochtaí seo a leanas:

Is críocha eacnamaíocha ar leithligh iad na críocha arna n-úsáid ag institiúidí agus comhlachtaí an Aontais Eorpaigh agus ag eagraíochtaí idirnáisiúnta. Is gné de na críocha sin gurb iad na hinstitiúidí amháin na cónaithigh iontu.

2.07

Léiríonn an téarma lárionad príomhleasa eacnamaíoch go bhfuil suíomh éigin laistigh den chríoch eacnamaíoch na tíre ina mbíonn aonad i mbun gníomhaíochtaí eacnamaíocha agus i mbun idirbheart ar mhórscála, thar thréimhse éiginnte nó thar thréimhse a bheidh finideach ach fada (bliain nó níos mó). Meastar gur leor úinéireacht talún agus úinéireacht foirgneamh laistigh den chríoch eacnamaíoch chun go mbeadh lárionad príomhleasa eacnamaíoch ag an úinéir inti.

Ní bhíonn gnóthais nasctha ach le geilleagar amháin de ghnáth. Is iondúil go mbíonn eintiteas dlíthiúil ar leithligh in úsáid le haghaidh oibríochtaí i ngach dlínse dlíthiúil faoi seach mar thoradh ar chánachas agus ar cheanglais dhlíthiúla eile. Ina theannta sin, aithnítear aonad institiúideach ar leithligh chun críoch staidrimh i gcás ina bhfuil oibríochtaí suntasacha ag eintiteas dlíthiúil aonair in dhá chríoch nó níos mó (e.g. brainsí, úinéireacht talún agus gnóthais i gcríocha éagsúla mar shampla). Mar thoradh ar na heintitis dhlíthiúla sin a dheighilt, is léir an áit chónaithe ag gach ceann de na gnóthais nua a aithnítear ina dhiaidh sin. Ní chiallaíonn lárionad príomhleasa eacnamaíoch nár cheart eintitis a bhfuil oibríochtaí suntasacha ar bun acu in dhá chríoch nó níos mó a dheighilt.

Mura bhfuil aon ghné fhisiceach ann a bhaineann le gnóthas, socraítear a áit chónaithe de réir na críche eacnamaíche a bhfuil an gnóthas corpraithe nó cláraithe faoina dlíthe.

2.08

Is féidir aonaid a mheastar a bheith ina gcónaithigh tíre a fhoroinnt mar seo a leanas:

2.09

Maidir le haonaid nach teaghlaigh iad, i ndáil lena n-idirbhearta go léir cé is moite de na hidirbhearta sin a bhaineann le húinéireacht talún agus le húinéireacht foirgneamh, is féidir an dá chás seo a leanas a shonrú:

Féadfaidh aonad institiúideach cónaitheach bheith ina aonad institiúideach barúlach, i ndáil leis an ngníomhaíocht a dhéanann aonad atá cónaitheach i dtír eile sa tír i dtrácht ar feadh bliana nó níos mó. Má mhaireann an ghníomhaíocht níos lú ná bliain amháin, fanann an ghníomhaíocht mar chuid de ghníomhaíochtaí an aonaid institiúidigh táirgthe agus ní aithnítear aon aonad institiúideach ar leithligh. I gcás nach gníomhaíocht shuntasach í, cé go maireann sí níos faide ná bliain, agus i gcás trealamh a shuiteáil ar an gcoigríoch, ní aithnítear aon aonad ar leithligh agus déantar taifead ar na gníomhaíochtaí mar ghníomhaíochtaí an aonaid institiúidigh táirgthe.

2.10

Is aonaid chónaitheacha iad teaghlaigh a bhfuil lárionad príomhleasa eacnamaíoch acu sa tír, ach amháin ina gcáil mar úinéirí talún nó úinéirí foirgneamh. Is aonaid chónaitheacha iad fiú má chaith siad tréimhsí is lú ná bliain amháin ar an gcoigríoch. Ar na teaghlaigh sin tá, go háirithe:

Glactar leis i gcónaí gur cónaithigh iad mic léinn, is cuma cé chomh fada atá caite acu ag staidéar ar an gcoigríoch.

2.11

Maidir leis na haonaid go léir, ina gcáil mar úinéirí talún agus/nó úinéirí foirgneamh atá mar chuid den chríoch eacnamaíoch, is aonaid chónaitheacha nó aonaid chónaitheacha bharúlacha iad den tír ina bhfuil an talamh sin nó na foirgnimh sin i dtrácht suite.

2.12

Sainmhíniú: is éard is aonad institiúideach ann eintiteas eacnamaíoch arb é an tsaintréith ann uathriail cinnteoireachta i bhfeidhmiú a phríomhfheidhme. Meastar go bhfuil aonad cónaitheach ina aonad institiúideach sa chríoch eacnamaíoch ina bhfuil a lárionad príomhleasa eacnamaíoch má tá uathriail cinnteoireachta aige agus má choimeádann sé sraith iomlán cuntas nó má tá sé in ann sraith iomlán cuntas a thiomsú.

Chun go mbeidh uathriail cinnteoireachta i ndáil lena phríomhfheidhm ag aonad, ní mór d’eintiteas a bheith:

2.13

Beidh feidhm ag na prionsabail seo a leanas aon uair nach bhfuil saintréithe eintitis institiúidigh in aonán:

2.14

Is aonaid institiúideacha iad ceannoifigí agus cuideachtaí sealbhaíochta. Seo a leanas an dá chineál atá ann:

2.15

Cruthaítear grúpaí móra corparáidí nuair a rialaíonn máthairchorparáid roinnt fochorparáidí, ar fochorparáidí iad a fhéadfaidh a bhfochorparáidí féin a rialú, agus mar sin de. Déantar gach ball den ghrúpa a láimhseáil mar aonad institiúideach ar leithligh má shásaíonn sé an sainmhíniú i dtaobh aonaid institiúidigh.

2.16

Buntáiste a bhaineann le gan grúpaí corparáidí a láimhseáil mar aonaid institiúideacha aonair is ea nach mbíonn na grúpaí i gcónaí cobhsaí le himeacht ama ná nach mbíonn siad inaitheanta go héasca sa chleachtas. Féadfaidh deacracht bheith ag baint le sonraí a fháil i dtaobh grúpaí nach bhfuil a gcuid gníomhaíochtaí comhtháite go dlúth. Tá roinnt mhaith grúpaí rómhór agus ró-ilchineálach le gur féidir iad a láimhseáil mar aonaid aonair, agus féadfaidh méid agus comhdhéanamh na ngrúpaí sin athrú le himeacht ama de bharr cumasc agus táthcheangal.

2.17

Is éard is eintiteas sainchuspóireach (ESC) nó meán sainchuspóireach (MSC) ann, de ghnáth, cuideachta theoranta nó comhpháirtíocht theoranta a chruthaítear chun cuspóirí teoranta, sonracha nó sealadacha a chomhlíonadh, d’fhonn riosca airgeadais nó riosca sonrach cánach nó rialaitheach a aonrú.

2.18

Níl aon sainmhíniú coitianta ar ASC, ach is saintréithe coitianta iad na saintréithe seo a leanas:

2.19

Is cuma má tá na sainghnéithe sin ar fad, nó nach bhfuil aon cheann díobh, ag aonad, nó is cuma má dhéantar cur síos air mar ASC nó má thugtar ainm cosúil eile air, láimhseáiltear é ar an mbealach céanna i gcónaí is a láimhseáiltear aonad institiúideach ar bith eile trína aicmiú in earnáil agus i dtionscal de réir a phríomhghníomhaíochta ach amháin mura bhfuil aon chearta neamhspleácha gníomhaíochta ag an ASC sin.

2.20

Dá bhrí sin, aicmítear institiúidí airgeadais faoi chuing, fochorparáidí saorga agus aonaid shainchuspóireacha an rialtais ghinearálta nach bhfuil aon chearta neamhspleácha gníomhaíochta acu, in earnáil an chomhlachta a bhfuil siad faoina rialú. Bíonn eisceacht ann nuair atá siad neamhchónaitheach, agus sa chás sin aithnítear iad ar leithligh ón gcomhlacht a bhfuil siad faoina rialú. I gcás an rialtais, áfach, léireofar gníomhaíochtaí na fochorparáide i gcuntais an rialtais.

2.21

Is sampla amháin d’institiúid airgeadais faoi chuing í cuideachta shealbhaíochta a bhfuil úinéireacht aici ar shócmhainní fochuideachtaí. Samplaí d’aonaid eile a láimhseáiltear mar institiúidí airgeadais faoi chuing is ea aonaid a bhfuil saintréithe ASCanna iontu mar a dhéantar cur síos orthu thuas, lena n-áirítear cistí infheistíochta agus cistí pinsin agus aonaid a úsáidtear chun maoin a shealbhú agus a bhainistiú thar ceann daoine aonair nó teaghlach, urrúis fiachais a eisiúint thar ceann cuideachtaí gaolmhara (féadtar “idirghabhálaí” a thabhairt ar chuideachta den sórt sin), agus feidhmeanna airgeadais eile a fheidhmiú.

2.22

Féadtar an leibhéal neamhspleáchais atá ag aonán ón máthairchorparáid a léiriú trí rialú substainteach éigin a fheidhmiú ar a shócmhainní agus ar a dhliteanais féin, is é sin go n-iompróidh sé na rioscaí agus go bhfaighidh sé na sochair a bhaineann leis na sócmhainní agus na dliteanais sin. Aicmítear na haonaid sin in earnáil na gcorparáidí airgeadais.

2.23

Maidir le heintiteas den chineál sin nach féidir leis gníomhú go neamhspleách óna mháthairchorparáid agus nach bhfuil ann ach sealbhóir éighníomhach sócmhainní agus dliteanas (rud ar a dtugtar "uathphíolótú" uaireanta), ní láimhseáiltear é mar aonad institiúideach ar leithligh ach amháin má tá sé cónaitheach i ngeilleagar nach ionann é agus geilleagar na máthairchorparáide. Má tá sé cónaitheach sa gheilleagar céanna lena mháthairchorparáid, láimhseáiltear é mar “fochorparáid shaorga” mar a dhéantar cur síos air thíos.

2.24

Féadtar fochorparáid, atá faoi úinéireacht iomlán na máthairchorparáide, a chruthú chun seirbhísí a sholáthar don mháthairchorparáid, nó do chorparáidí eile sa ghrúpa céanna, d’fhonn cánacha a sheachaint, dliteanais a íoslaghdú i gcás féimheachta, nó buntáistí teicniúla eile a urrú faoin reachtaíocht cánach nó corparáide atá i bhfeidhm i dtír ar leith.

2.25

Go ginearálta, ní shásaíonn na cineálacha eintitis sin an sainmhíniú ar aonad institiúideach toisc nach bhfuil an cumas iontu gníomhú go neamhspleách ón máthairchorparáid agus féadfaidh siad bheith faoi réir srianta ar a gcumas sócmhainní atá ar a gcláir chomhardaithe a shealbhú nó a idirbheartú. Is í an mháthairchorparáid (in éineacht le corparáidí eile sa ghrúpa céanna, b’fhéidir) arb í an t-aon chliant acu í, a chinneann an leibhéal aschuir agus an praghas a fhaigheann siad air. Ní láimhseáiltear iad mar aonaid institiúideacha ar leithligh, dá bhrí sin, ach láimhseáiltear iad mar chuid lárnach den mháthairchorparáid agus déantar a gcuntais a chomhdhlúthú le cuntais na máthairchorparáide, ach amháin má tá siad cónaitheach i ngeilleagar nach ionann é agus an críoch eacnamaíoch ina bhfuil an mháthairchorparáid cónaitheach.

2.26

Ní mór idirdhealú a dhéanamh idir fochorparáidí saorga, a bhfuil cur síos déanta orthu thuas, agus aonad nach ndéanann ach gníomhaíochtaí coimhdeacha. Tá raon feidhme gníomhaíochtaí coimhdeacha teoranta do na cineálacha feidhmeanna seirbhíse atá ag teastáil ó bheagnach gach gnóthas a bheag nó a mhór, amhail áitribh níocháin, párolla na foirne a riar, nó bonneagar teicneolaíochta faisnéise a sholáthar don ghnóthas (féach Caibidil 1, mír 1.31).

2.27

Féadfaidh an rialtas ginearálta aonaid shainchuspóireacha a bhunú freisin, aonaid a bhfuil saintréithe agus feidhmeanna acu atá cosúil le saintréithe agus feidhmeanna na n-institiúidí airgeadais faoi chuing agus na bhfochorparáidí saorga. Láimhseáiltear na haonaid sin, más aonaid chónaitheacha iad, mar chuid lárnach den rialtas ginearálta agus ní mar aonaid ar leithligh. Más aonaid neamhchónaitheacha iad, láimhseáiltear iad mar aonaid ar leithligh. Léirítear aon idirbheart a dhéanann siad ar an gcoigríoch in idirbhearta comhfhreagracha arna ndéanamh leis an rialtas. Dá bhrí sin, meastar go bhfuil aonad a fhaigheann iasacht ar an gcoigríoch ag tabhairt an tsuim chéanna is a fuair sé ar dtús ar iasacht don rialtas ginearálta, ar na téarmaí céanna.

2.28

Go hachomair, comhdhlúthaítear cuntais na nEintiteas Sainchuspóireach nach bhfuil aon chearta neamhspleácha gníomhaíochta acu le cuntais na máthairchorparáide, ach amháin má tá siad cónaitheach i ngeilleagar nach ionann é agus an geilleagar ina bhfuil an mháthairchorparáid. Tá eisceacht amháin ann ón riail ghinearálta sin, is é sin nuair a bhunaíonn an rialtas ASC neamhchónaitheach.

2.29

Sainmhínítear aonaid chónaitheacha bharúlacha mar seo a leanas:

Láimhseáiltear aonaid chónaitheacha bharúlacha mar aonaid institiúideacha, is cuma mura gcoimeádann siad ach cuntais pháirteacha agus is cuma mura bhfuil uathriail cinnteoireachta acu.

2.30

Meastar gur aonaid institiúideacha iad seo a leanas:

2.31

Ní dhéanann anailís mhaicreacnamaíoch gníomhaíochtaí gach aonaid institiúidigh a mheas ar bhonn leithleach — meastar gníomhaíochtaí comhiomlánaithe institiúidí de chineálacha cosúla. Dá bhrí sin, comhthiomsaítear na haonaid i ngrúpaí dá ngairtear earnálacha institiúideacha agus foroinntear cuid de na hearnálacha sin i bhfo-earnálacha.

Tábla 2.1 —   Earnálacha agus fo-earnálacha

2.32