62000C0282

1. Θέτοντας ως στόχο την πραγματοποίηση μιας μεγάλης εσωτερικής αγοράς, οι συντάκτες των Συνθηκών σε καμία περίπτωση δεν θέλησαν να αρνηθούν την ύπαρξη πολύ άνισων οικονομικών καταστάσεων εντός του γεωγραφικού χώρου που καλύπτεται από την αγορά αυτή.

2. Θα έλεγα μάλιστα ότι ισχύει ακριβώς το αντίθετο, καθ' ότι, στο προοίμιο της Συνθήκης της Ρώμης, οι συμβαλλόμενοι δηλώνουν την πρόθεσή τους «να ενισχύσουν την ενότητα των οικονομιών τους και να προωθήσουν την αρμονική τους ανάπτυξη, μειώνοντας τις υφιστάμενες ανιστότητες μεταξύ των διαφόρων περιοχών και την καθυστέρηση των λιγότερο ευνοημένων.»

3. Η σαφώς εκπεφρασμένη αυτή βούληση να μην αφεθούν ορισμένες περιοχές εκτός των εξελίξεων της οικονομικής ανάπτυξης εκφράστηκε, παραδείγματος χάριν, με το καθεστώς των κρατικών ενισχύσεων που καθιερώνει το άρθρο 92 της Συνθήκης ΕΚ (νυν, κατόπιν τροποποιήσεως, άρθρο 87 ΕΚ).

4. Η εν λόγω διάταξη, ενώ καθιερώνει την αρχή της απαγορεύσεως των κρατικών ενισχύσεων, κατά το μέτρο που επηρεάζουν τις μεταξύ κρατών μελών συναλλαγές, κατατάσσει μεταξύ των ενισχύσεων που δύνανται να θεωρηθούν ότι συμβιβάζονται με την κοινή αγορά «τις ενισχύσεις για την προώθηση της οικονομικής αναπτύξεως περιοχών στις οποίες το βιοτικό επίπεδο είναι ασυνήθως χαμηλό ή στις οποίες επικρατεί σοβαρή υποαπασχόληση».

5. Στη βούληση αυτή θα πρέπει επίσης να αποδοθεί η δημιουργία, το 1975, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Αναπτύξεως , η δεδηλωμένη αποστολή του οποίου είναι να «διορθώνει τις βασικές περιφερειακές ανισότητες εντός της Κοινότητας». Η υπογραφή της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης, το 1986, αποτέλεσε την ευκαιρία για να περιληφθεί, στο τρίτο μέρος της Συνθήκης, που τιτλοφορείται «H πολιτική της Κοινότητος», ένας νέος τίτλος, ο τίτλος V, περί της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, όπου εντάσσεται το άρθρο 130 Α, σύμφωνα με το οποίο, «[γ]ια να προαχθεί η αρμονική ανάπτυξη του συνόλου της Κοινότητας, η Κοινότητα αναπτύσσει και εξακολουθεί τη δράση της με σκοπό την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής της συνοχής. Η Κοινότητα αποσκοπεί ιδιαίτερα στη μείωση του χάσματος μεταξύ των διαφόρων περιοχών και στη μείωση της καθυστέρησης των πλέον μειονεκτικών περιοχών». Το τελευταίο αυτό εδάφιο συμπληρώθηκε έκτοτε δύο φορές, καθ' ότι, αφού προστέθηκε στο κείμενό του αναφορά στις αγροτικές περιοχές με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, το 1992, διαμορφώθηκε, μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Άμστερνταμ ως εξής: «[Η] Κοινότητα αποσκοπεί, ιδιαίτερα, στη μείωση των διαφορών μεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών και στη μείωση της καθυστέρησης των πλέον μειονεκτικών περιοχών ή νήσων, συμπεριλαμβανομένων των αγροτικών περιοχών» [άρθρο 130 Α της Συνθήκης ΕΚ (νυν, κατόπιν τροποποιήσεως, άρθρο 158 ΕΚ)].

Οι εφαρμοστέες διατάξεις

6. Ωστόσο, τα κοινοτικά όργανα υιοθέτησαν ειδικά προγράμματα τα οποία σκοπό είχαν να επιτρέψουν σε ορισμένες απομακρυσμένες περιοχές να ξεπεράσουν τις αδυναμίες τους, παραμένοντας πλήρως ενσωματωμένες στην εσωτερική αγορά, προτού επέλθουν οι τροποποιήσεις αυτές της Συνθήκης. Συγκεκριμένα, μετά την απόφαση 89/687/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 1989, για τη θέσπιση προγράμματος ειδικών μέτρων λόγω του απομακρυσμένου και νησιωτικού χαρακτήρα των γαλλικών υπερποντίων διαμερισμάτων (POSEIDOM) , εκδόθηκε η απόφαση 91/315/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 1991, για τη θέσπιση προγράμματος ειδικών μέτρων λόγω του απομακρυσμένου και νησιωτικού χαρακτήρα της Μαδέρας και των Αζορών (POSÉIMA) .

7. Αυτή ήταν η ανταπόκριση στην πρόσκληση που απηύθυναν τα κράτη μέλη στα κοινοτικά όργανα, με κοινή δήλωσή τους που προσαρτήθηκε στην πράξη για τους όρους προσχώρησης του Βασιλείου της Ισπανίας και της Πορτογαλικής Δημοκρατίας και για τις προσαρμογές των Συνθηκών , με την οποία ζητήθηκε από τα κοινοτικά όργανα να αποδώσουν ιδιαίτερη προσοχή στις πολιτικές ανάπτυξης των δύο αρχιπελάγων, ώστε να μπορέσουν να υπερπηδήσουν τα μειονεκτήματα που απορρέουν από τη γεωγραφική τους θέση, που είναι απομακρυσμένη από την Ευρωπαϊκή Ήπειρο, την ιδιαίτερη ορογραφία τους, τη σοβαρή ανεπάρκεια έργων υποδομής και την οικονομική τους καθυστέρηση.

8. Στις αιτιολογικές σκέψεις της αποφάσεως 91/315, αναφέρεται ότι:

«[...] το πρόγραμμα αυτό πρέπει να στηρίζεται στην αρχή ότι οι Αζόρες και η Μαδέρα ανήκουν μεν στην Κοινότητα, αναγνωρίζεται όμως η πραγματικότητα των δύο περιφερειών, η οποία συνδέεται με την ιδιάζουσα γεωγραφική τους θέση·

[...] τα μέτρα που προβλέπονται στα πλαίσια του προγράμματος αυτού πρέπει να επιτρέπουν να ληφθούν υπόψη οι ιδιομορφίες και οι δυσχέρειες των Αζορών και της Μαδέρας χωρίς να θίγουν την ακεραιότητα και τη συνεκτικότητα της κοινοτικής έννομης τάξης· [...] για τον λόγο αυτό, οι οικονομικές επιπτώσεις των ειδικών μέτρων πρέπει να περιοριστούν στο έδαφος των Αζορών και της Μαδέρας χωρίς να επηρεάσουν άμεσα τη λειτουργία της Κοινής Αγοράς·

[...]

[...] η ιδιαίτερη γεωγραφική θέση των Αζορών και της Μαδέρας σε σχέση με τις πηγές εφοδιασμού πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται σε ορισμένους βιομηχανικούς κλάδους παραγωγής ειδών διατροφής, απαραίτητων για την κάλυψη των αναγκών της τρέχουσας κατανάλωσης ή για τον μεταποιητικό τομέα του αρχιπελάγους, επιβάλλει στις περιοχές αυτές έξοδα, τα οποία θέτουν τους τομείς αυτούς σε ιδιαίτερα μειονεκτική μοίρα· [...] για τον λόγο αυτό, πρέπει να προβλεφθεί ένα ειδικό καθεστώς εφοδιασμού με τα εν λόγω προϊόντα εντός των ορίων των αναγκών της αγοράς των δύο αρχιπελάγων και λαμβανομένων υπόψη των τοπικών παραγωγών και των παραδοσιακών εμπορικών ρευμάτων.»

9. Οι εξαγγελίες αυτές συγκεκριμενοποιούνται στο παράρτημα της εν λόγω αποφάσεως, δηλαδή στο πρόγραμμα Poséima αυτό καθεαυτό, με τις ακόλουθες διατάξεις:

«Τίτλος Ι

Γενικές αρχές

4. Τα μέτρα και οι δράσεις που προβλέπονται στο πρόγραμμα Poséima πρέπει να επιτρέπουν να συνεκτιμούνται οι ιδιαιτερότητες και οι δυσχέρειες των Αζορών και της Μαδέρας χωρίς να θίγεται η ακεραιότητα και η εσωτερική συνέπεια της κοινοτικής έννομης τάξης.

[..].

Τίτλος IV

Ειδικά μέτρα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της ιδιάζουσας γεωγραφικής θέσης

9.2. Για τα γεωργικά προϊόντα που έχουν βασική σημασία για την τρέχουσα κατανάλωση ή για τη μεταποίηση στις δύο περιφέρειες, η παρούσα κοινοτική δράση συνίσταται, εντός των ορίων των αναγκών της αγοράς των Αζορών και της Μαδέρας και λαμβανομένων υπόψη των τοπικών παραγωγών και των παραδοσιακών εμπορικών ρευμάτων και με μέριμνα για τη διατήρηση του μεριδίου των προμηθειών σε προϊόντα που προέρχονται από την υπόλοιπη κοινότητα, στα εξής μέτρα:

- απαλλαγή των καταγομένων από τρίτες χώρες προϊόντων της εισφοράς και/ή του τελωνειακού δασμού και των ποσών που προβλέπονται στο άρθρο 240 της Πράξεως Προσχωρήσεως,

- δυνατότητα προμηθείας κοινοτικών προϊόντων που έχουν τεθεί σε καθεστώς παρεμβάσεως ή είναι διαθέσιμα στην κοινοτική αγορά, με ίσους όρους και χωρίς επιβολή των ποσών που προβλέπονται στο εν λόγω άρθρο 240.

Η θέση σε εφαρμογή του συστήματος αυτού βασίζεται στις ακόλουθες αρχές:

- οι ποσότητες που θα διέπονται από το εν λόγω σύστημα εφοδιασμού θα καθορίζονται ετησίως στο πλαίσιο ισοζυγίων προβλέψεων,

- προκειμένου να εξασφαλιστεί η επίδραση των μέτρων αυτών στο επίπεδο του κόστους παραγωγής και στο επίπεδο των τιμών καταναλώσεως, πρέπει να προβλεφθεί μηχανισμός ελέγχου των οικείων αποτελεσμάτων μέχρι τον τελικό χρήστη,

- όσον αφορά τον εφοδιασμό των Αζορών σε ακατέργαστη ζάχαρη, το σύστημα θα διατηρηθεί σε ισχύ μέχρις ότου η ανάπτυξη της τοπικής παραγωγής ζαχαροτεύτλων επιτρέψει την κάλυψη των αναγκών της αγοράς των Αζορών, κατά τρόπο που η συνολική ποσότητα κατεργασμένης ζάχαρης στις Αζόρες δεν θα ξεπερνά τους 10 000 τόνους,

[...]

Τίτλος V

Ειδικά μέτρα υπέρ της παραγωγής της Μαδέρας και των Αζορών

14.4. Άλλα μέτρα που σκοπό έχουν να συμβάλουν στη στήριξη της τοπικής παραγωγής στις Αζόρες μπορούν να λάβουν τη μορφή:

- όσον αφορά τα ζαχαρότευτλα:

- κατ' αποκοπήν ενισχύσεως ανά εκτάριο για την ανάπτυξη της τοπικής παραγωγής, εντός του ορίου που αντιστοιχεί σε 10 000 τόνους παραγομένης ζάχαρης·

- ειδικής ενισχύσεως στην παραγωγή λευκής ζάχαρης από ζαχαρότευτλα που παράγονται επιτόπου, με σκοπό τη στεθεροποίηση του κόστους εφοδιασμού,

[...]»

10. Προς εφαρμογή του προγράμματος Poséima εκδόθηκε ο κανονισμός (ΕΟΚ) 1600/92 του Συμβουλίου, της 15ης Ιουνίου 1992, για ειδικά μέτρα υπέρ των Αζορών και της Μαδέρας, όσον αφορά ορισμένα γεωργικά προϊόντα . Στις αιτιολογικές σκέψεις του κανονισμού αναφέρεται ιδίως ότι:

«[...] οι ποσότητες των προϊόντων στις οποίες εφαρμόζεται το ειδικό καθεστώς εφοδιασμού πρέπει να καθορίζονται στο πλαίσιο ισοζυγίων προβλέψεων που συντάσσονται σε τακτά διαστήματα και μπορούν να αναθεωρούνται κατά τη διάρκεια του οικονομικού έτους σε συνάρτηση με τις βασικές ανάγκες των αγορών αυτών των περιφερειών και λαμβανομένων υπόψη της τοπικής παραγωγής και των παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών·

[...] τα οικονομικά αποτελέσματα του εν λόγω καθεστώτος πρέπει να έχουν θετικές επιπτώσεις στο επίπεδο του κόστους παραγωγής και να μειώνουν τις τιμές έως το επίπεδο του τελικού χρήστη· [...] πρέπει να προβλεφθούν τα κατάλληλα μέτρα για να ελεγχθούν αυτές οι θετικές επιπτώσεις·

[...] για να αποφευχθεί κάθε εκτροπή του εμπορίου, τα προϊόντα που υπόκεινται στο ειδικό προαναφερόμενο καθεστώς δεν μπορούν να επαναπροωθούνται προς άλλα τμήματα της κοινοτικής αγοράς, ή να επανεξάγονται προς τρίτες χώρες· [...] πρέπει, ωστόσο, να προβλεφθεί παρέκκλιση από την αρχή αυτή για τα προϊόντα που αποτελούν αντικείμενο μεταποίησης στα αρχιπελάγη και επαναπροωθούνται ή επανεξάγονται παραδοσιακά, εντός του ορίου των συνήθων εμπορικών συναλλαγών·

[...]

[...] για να συμβάλει η Κοινότητα στη στήριξη της εσωτερικής παραγωγής και να ικανοποιηθούν οι καταναλωτικές συνήθειες, πρέπει να προβλεφθούν ενισχύσεις για ορισμένες καλλιέργειες και για ορισμένους τομείς παραγωγής·

[...]

[...] για τις Αζόρες, τα μέτρα αυτά πρέπει να συμβάλουν ιδίως στη βελτίωση των συνθηκών παραγωγής του ζαχαρότευτλου και των συνθηκών ανταγωνιστικότητας της τοπικής βιομηχανίας ζάχαρης εντός του ορίου καθορισμένων ποσοτήτων· [...]»

11. Στον τίτλο Ι του κανονισμού 1600/92, με τίτλο «Ειδικό καθεστώς εφοδιασμού», το άρθρο 3 ορίζει ότι:

«1. Κατά την απευθείας εισαγωγή στις περιφέρειες των Αζορών και της Μαδέρας των προϊόντων καταγωγής τρίτων χωρών που αποτελούν αντικείμενο του ειδικού καθεστώτος εφοδιασμού, δεν εφαρμόζεται καμία εισφορά ή/και τελωνειακός δασμός εντός του ορίου των ποσοτήτων που καθορίζονται στους ισολογισμούς εφοδιασμού.

2. Για να διασφαλισθεί η κάλυψη των αναγκών που αναφέρονται στο άρθρο 2 όσον αφορά τις ποσότητες, τις τιμές και την ποιότητα, και μεριμνώντας για τη διαφύλαξη του μέρους του εφοδιασμού που καλύπτεται από προϊόντα κοινοτικής προέλευσης, ο εφοδιασμός των προαναφερομένων περιφερειών πραγματοποιείται επίσης με την παράδοση κοινοτικών προϊόντων που διατηρούνται σε δημόσια αποθέματα κατ' εφαρμογή μέτρων παρέμβασης ή που διατίθενται στην αγορά της Κοινότητας με όρους που ισοδυναμούν για τον τελικό χρήστη με το πλεονέκτημα που προκύπτει από την απαλλαγή από τους δασμούς κατά την εισαγωγή για τα προϊόντα καταγωγής τρίτων χωρών.

Οι όροι αυτών των παραδόσεων καθορίζονται λαμβανομένου υπόψη του κόστους των διαφόρων πηγών εφοδιασμού καθώς και των τιμών που ισχύουν κατά την εξαγωγή προς τρίτες χώρες.

3. Το καθεστώς που προβλέπεται στο παρόν άρθρο τίθεται σε εφαρμογή με τρόπο ώστε, με την επιφύλαξη της παραγράφου 4, να λαμβάνονται ιδίως υπόψη:

- οι ειδικές ανάγκες των οικείων περιφερειών και, όσον αφορά τα προϊόντα που προορίζονται γαι τη μεταποίηση, οι ακριβείς προδιαγραφές που αφορούν την ποιότητα,

- τα παραδοσιακά ρεύματα εμπορικών συναλλαγών με την υπόλοιπη Κοινότητα.

4. Για τον εφοδιασμό των Αζορών σε ακατέργαστη ζάχαρη, ο υπολογισμός των αναγκών πραγματοποιείται λαμβανομένης υπόψη της ανάπτυξης της τοπικής παραγωγής ζαχαροτεύτλων. Οι ποσότητες στις οποίες εφαρμόζεται το καθεστώς εφοδιασμού καθορίζονται με τρόπον ώστε ο συνολικός ετήσιος όγκος κατεργασμένης ζάχαρης στις Αζόρες να μην υπερβαίνει τους 10 000 τόνους.

Όσον αφορά την ακατέργαστη ζάχαρη, δεν εφαρμόζεται στις Αζόρες το άρθρο 9 του κανονισμού (ΕΟΚ) 1785/81.»

12. Στο άρθρο 8, το οποίο εντάσσεται στον ίδιο τίτλο, προβλέπεται ότι:

«Τα προϊόντα στα οποία εφαρμόζεται το ειδικό καθεστώς εφοδιασμού που θεσπίζεται στο πλαίσιο του παρόντος κανονισμού δεν είναι δυνατόν να αποτελούν αντικείμενο επανεξαγωγής προς τρίτες χώρες ούτε να επαναπροωθούνται προς την υπόλοιπη Κοινότητα.

Σε περίπτωση μεταποίησης των εν λόγω προϊόντων στις περιφέρειες των Αζορών και της Μαδέρας, η απαγόρευση δεν εφαρμόζεται στις παραδοσιακές εξαγωγές ή στις παραδοσιακές αποστολές προς την υπόλοιπη Κοινότητα.»

13. Στον τίτλο ΙΙ, «Μέτρα για την παραγωγή στις Αζόρες και τη Μαδέρα», το άρθρο 25, το οποίο εντάσσεται στο τμήμα 3, με τίτλο «Μέτρα για την παραγωγή στις Αζόρες», προβλέπει ότι:

«1. Χορηγείται κατ' αποκοπήν ενίσχυση ανά εκτάριο για την ανάπτυξη της παραγωγής ζαχαροτεύτλων εντός του ορίου μιας έκτασης που αντιστοιχεί σε παραγωγή λευκής ζάχαρης 10 000 τόνων ετησίως.

Το ύψος της ενίσχυσης ανέρχεται σε 500 ECU ανά εκτάριο έκτασης που έχει σπαρθεί και όπου έχει γίνει συγκομιδή.

2. Χορηγείται ειδική ενίσχυση για τη μεταποίηση σε λευκή ζάχαρη των τεύτλων που συγκομίζονται στις Αζόρες, εντός του ορίου συνολικής ετήσιας παραγωγής 10 000 τόνων κατεργασμένης ζάχαρης.

Το ύψος της ενίσχυσης ανέρχεται σε 10 ECU ανά 100 χιλιόγραμμα κατεργασμένης ζάχαρης. Μπορεί να προσαρμοστεί σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται στην παράγραφο 3.

3. Οι λεπτομέρειες εφαρμογής του παρόντος άρθρου θεσπίζονται σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 41 του κανονισμού (ΕΟΚ) 1785/81.»

Η κυρία δίκη και τα προδικαστικά ερωτήματα

14. Στις Αζόρες λειτουργεί μια μόνο βιομηχανία επεξεργασίας ζάχαρης, η Sociedade de Indústrias Agricolas Açoreanas SA (στο εξής: Sinaga), ως εκ τούτου δε, εξαιρουμένου του τελικού καταναλωτή, είναι η μόνη που ωφελείται τόσο από το ειδικό καθεστώς εφοδιασμού για την ακατέργαστη ζάχαρη όσο και από την ειδική ενίσχυση για τη μεταποίηση των τεύτλων που συγκομίζονται στις Αζόρες για την παραγωγή λευκής ζάχαρης.

15. Η Sinaga, το 1998, πώλησε λευκή ζάχαρη σε επιχείρηση εγκατεστημένη στην ηπειρωτική Πορτογαλία.

16. Όταν πληροφορήθηκε την πώληση αυτή, θεωρώντας ότι η Sinaga δεν εδικαιούτο να πωλεί στο έδαφος της ηπειρωτικής Πορτογαλίας ζάχαρη που είχε παραχθεί στο πλαίσιο του προγράμματος Poséima, μια επιχείρηση εγκατεστημένη στην ηπειρωτική Πορτογαλία που παρήγε επίσης λευκή ζάχαρη, η Refinarias de Açúcar Reunidas SA (στο εξής: RAR), άσκησε ενώπιον του Tribunal Judicial da Comarca de Ponta Delgada (Πορτογαλία) αίτηση λήψεως προσωρινών μέτρων κατά της Sinaga.

17. Η RAR ζητεί από το εν λόγω δικαστήριο, κάνοντας χρήση της εξουσίας του να διατάσσει προσωρινά μέτρα, να υποχρεώσει τη Sinaga «να μην εμπορεύεται στην ηπειρωτική Πορτογαλία τη ραφιναρισμένη ζάχαρη που προέρχεται από την ακατέργαστη ζάχαρη την οποία η καθής εισήγαγε χωρίς καταβολή εισφοράς στα πλαίσια του προγράμματος Poséima, ή για την οποία εισέπραξε την ενίσχυση στη μεταποίηση που προβλέπεται στο εν λόγω πρόγραμμα».

18. Το εθνικό δικαστήριο, θεωρώντας ότι για την επίλυση της ενώπιόν του εκκρεμούς διαφοράς είναι ανάγκη να αναζητηθεί η ακριβής έννοια ορισμένων διατάξεων του κανονισμού 1600/92, υπέβαλε στο Δικαστήριο, με διάταξή του της 11ης Ιουλίου 2000, τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

«1) Τυγχάνει το άρθρο 8, δεύτερο εδάφιο, του κανονισμού (ΕΟΚ) 1600/92 του Συμβουλίου, της 15ης Ιουνίου 1992, εφαρμογής:

α) στην περίπτωση μεταποιημένης ζάχαρης που προέρχεται από ακατέργαστη ζάχαρη (κατά κυριολεξία ζάχαρη προερχόμενη, είτε από παραγόμενα επιτόπου ζαχαρότευτλα είτε από εισαγόμενη ακατέργαστη ζάχαρη) ή

β) μόνο στην περίπτωση ζάχαρης που ενσωματώνεται σε προϊόντα που την περιέχουν (γλυκίσματα, αναψυκτικά, κ.λπ.) με άλλα λόγια: σε τι ακριβώς αναφέρεται η έκφραση "μεταποίηση των προϊόντων" που περιέχεται στην εν λόγω διάταξη;

2) Μπορούν οι πωλήσεις οι οποίες αναφέρονται στη σκέψη 3 της αιτήσεως του παραπέμποντος δικαστηρίου να ενταχθούν στις έννοιες "παραδοσιακά ρεύματα εμπορικών συναλλαγών", "παραδοσιακές εξαγωγές" ή "παραδοσιακές αποστολές" προς "την υπόλοιπη Κοινότητα", περιέχονται στα άρθρα 3, παράγραφος 3, δεύτερη περίπτωση, και 8, δεύτερο εδάφιο, του προπαρατεθέντος κανονισμού;

3) Ανεξάρτητα από τις απαντήσεις στα προηγούμενα ερωτήματα, επιτρέπεται, στο πλαίσιο του νομικού καθεστώτος που ισχύει από τον Σεπτέμβριο του 1998 μέχρι και σήμερα, η Sinaga να πωλεί στην ηπειρωτική Πορτογαλία ζάχαρη που έχει παραγάγει η ίδια από ζαχαρότευτλα καλλιεργούμενα στις Αζόρες, για την παραγωγή των οποίων λαμβάνει κοινοτικές ενισχύσεις δυνάμει του προγράμματος Poséima;

4) Ανεξάρτητα και πάλι από τις απαντήσεις στα προηγούμενα ερωτήματα, επιτρέπεται, στο πλαίσιο του νομικού καθεστώτος που ισχύει από τον Σεπτέμβριο του 1998 μέχρι και σήμερα, η Sinaga να πωλεί στην ηπειρωτική Πορτογαλία ζάχαρη που έχει παραγάγει η ίδια από ακατέργαστη ζάχαρη που έχει εισαχθεί χωρίς την καταβολή εισφορών, δυνάμει του εν λόγω προγράμματος Poséima;»

19. Προτού προχωρήσω στη λεπτομερή εξέταση των ερωτημάτων αυτών και στη διατύπωση των απαντήσεων που τους αρμόζουν κατά την άποψή μου, θα κάνω δύο προκαταρκτικές παρατηρήσεις.

20. Κατά τη διάρκεια της έγγραφης διαδικασίας, τόσο η Sinaga όσο και η Πορτογαλική Κυβέρνηση υποστήριξαν, με μεγάλη επιμονή, ότι, εφόσον ο κανονισμός 1600/92 έχει ως σκοπό την υλοποίηση του προγράμματος Poséima, το οποίο έχει ως σκοπό να δώσει στις Αζόρες τη δυνατότητα να ξεπεράσουν τα διάφορα μειονεκτήματά τους, πρέπει, κατά την ερμηνεία του εν λόγω κανονισμού, μεταξύ διαφόρων δυνατών ερμηνειών, να επιλέγεται συστηματικά εκείνη που ευνοεί τα συμφέροντα των Αζορών εν γένει και τα συμφέροντα της Sinaga ειδικότερα, σε σχέση με οτιδήποτε αφορά την παραγωγή και την εμπορία της ζάχαρης.

21. Μια τέτοια προσέγγιση, που ισοδυναμεί με υιοθέτηση μιας προκατάληψης, κατά την κυριολεκτική έννοια του όρου, δεν πρέπει κατά τη γνώμη μου να αποτελέσει τη βάση της συλλογιστικής του Δικαστηρίου.

22. Βεβαίως, δεν τίθεται θέμα υιοθετήσεως και της εντελώς αντίθετης προσεγγίσεως που συνεπάγεται την επιλογή μιας ερμηνείας που αποσκοπεί στον μεγαλύτερο δυνατό περιορισμό των αποτελεσμάτων του προγράμματος Poséima.

23. Δεν μπορεί, πράγματι, να αμφισβητηθεί ότι, υιοθετώντας και θέτοντας σε εφαρμογή το εν λόγω πρόγραμμα, ο κοινοτικός νομοθέτης είχε την πρόθεση να παράσχει στις Αζόρες και, κατά συνέπεια, στους δραστηριοποιούμενους οικονομικά στο έδαφος των Αζορών, είτε παραγωγούς είτε καταναλωτές, ορισμένα πλεονεκτήματα που αντλούν, κατά την άποψή του, τη νομιμοποίησή τους από τις συγκεκριμένες δυσμενείς συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι Αζόρες στην προσπάθειά τους για οικονομική ανάπτυξη.

24. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν στις προθέσεις του ίδιου αυτού νομοθέτη η ερμηνεία του κανονισμού 1600/92 να διέπεται από ειδικούς κανόνες, διαφορετικούς από αυτούς με βάση τους οποίους επιτελείται συνήθως το έργο του κοινοτικού δικαστή.

25. Οι ειδικοί κανόνες που έχουν θεσπιστεί για τις Αζόρες αποτελούν απλώς κοινοτικούς κανόνες όπως πολλοί άλλοι, που πρέπει να εφαρμόζονται χωρίς προκαταλήψεις οποιουδήποτε είδους.

26. Το να εφαρμόζονται οι παραδοσιακοί κανόνες ερμηνείας στις περιπτώσεις που εξετάζεται με ποιους όρους χορηγούνται στους δραστηριοποιούμενους οικονομικά στις Αζόρες τα οικεία προνόμια και ποια όρια είχε την πρόθεση να θέσει στα προνόμια αυτά ο νομοθέτης δεν συνιστά αντιπαράθεση στη βούληση του κοινοτικού νομοθέτη.

27. Αντίθετα, συνάδει προς τη βούληση του νομοθέτη τα προνόμια αυτά να περιορίζονται εντός των ορίων που ο ίδιος ο νομοθέτης χάραξε, αφού εξέτασε ποιες εξαιρέσεις μπορούσαν να καθιερωθούν για να ευνοηθεί η ανάπτυξη των οικείων εδαφών, χωρίς συγχρόνως να διαταραχθεί η ευαίσθητη ισορροπία που χαρακτηρίζει την κοινή γεωργική πολιτική.

28. Το πρόγραμμα Poséima δεν βασίζεται στην άποψη ότι η ανάπτυξη των Αζορών θα εξασφαλιστεί καλύτερα με τη θέση του εδάφους αυτού εκτός του πεδίου εφαρμογής του κοινοτικού δικαίου, ενώ, αντίθετα, βασίζεται στην υπόθεση ότι η ανάπτυξη με διαρκή αποτελέσματα, προς όφελος των κατοίκων, θα εξασφαλιστεί εάν δοθεί στις Αζόρες η δυνατότητα, με την εφαρμογή ορισμένων μεταβατικών ρυθμίσεων, να ενσωματωθούν στην εσωτερική αγορά.

29. Θέλω επίσης προκαταρκτικώς να επισημάνω ότι η συζήτηση ως προς τον τρόπο με τον οποίο συνυπάρχει ο κανονισμός 1600/92 με την κοινή οργάνωση των αγορών στον τομέα της ζάχαρης και, κατά συνέπεια, με τον κανονισμό (ΕΟΚ) 1785/81 του Συμβουλίου, της 30ής Ιουνίου 1981, για την κοινή οργάνωση των αγορών στον τομέα της ζάχαρης , που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της έγγραφης διαδικασίας, δεν έχει κατά τη γνώμη μου πρωτεύουσα σημασία στην εξέταση των προδικαστικών ερωτημάτων που έθεσε το εθνικό δικαστήριο.

30. Από τη στιγμή που κανείς δεν υποστηρίζει ότι οι Αζόρες βρίσκονται εκτός του πεδίου εφαρμογής των κανόνων της κοινής οργάνωσης των αγορών, δεν θεωρώ απαραίτητο, ενόψει των συγκεκριμένων ερωτημάτων στα οποία καλούμαι να απαντήσω, να υπεισέλθω στο ζήτημα αν ο κανονισμός 1600/92 εισάγει εξαιρέσεις εφαρμοστέες στην περίπτωση των Αζορών ή αν απλώς περιέχει ειδικούς κανόνες που διέπουν αποκλειστικά την περιφέρεια αυτή.

31. Αυτό που έχει σημασία, είναι να ανευρεθεί η δέουσα ερμηνεία ορισμένων διατάξεων του κανονισμού 1600/92, που διέπουν την παραγωγή και την εμπορία της ζάχαρης στις Αζόρες, διατάξεων που - κανείς δεν το αμφισβητεί - έχουν μια ιδιαιτερότητα, υπό την έννοια ότι δεν ταυτίζονται με τους κανόνες που περιέχονται στον κανονισμό 1785/81. Το αν θα χαρακτηριστούν ως διατάξεις εισάγουσες εξαιρέσεις ή ως διατάξεις περιέχουσες ειδικές ρυθμίσεις δεν μπορεί να επηρεάσει την ερμηνεία που επιβάλλει το γράμμα τους και η σύνδεσή τους με τις άλλες διατάξεις, το σύνολο των οποίων απαρτίζει το πρόγραμμα Poséima.

32. Η επιλογή μεταξύ των δύο ως άνω χαρακτηρισμών είναι, κατά τη γνώμη μου, ζήτημα υποκειμενικής κατ' ουσίαν εκτιμήσεως. Ενόψει των μεγάλων διαφορών μεταξύ των κανόνων της κοινής οργανώσεως των αγορών που ισχύουν στην υπόλοιπη Κοινότητα και των κανόνων που ισχύουν για τις Αζόρες - και εδώ αναφέρομαι ιδίως στη μη εφαρμογή στις Αζόρες του μηχανισμού παρεμβάσεως που θεσπίζεται στο άρθρο 3, παράγραφος 4, του κανονισμού 1600/92 - δικαιολογείται το συμπέρασμα ότι οι εφαρμοστέες στην περίπτωση των Αζορών ρυθμίσεις εντάσσονται σε ένα σύστημα κανόνων που καθιερώνει εξαίρεση. Ωστόσο, μπορεί επίσης κάλλιστα να υποστηριχθεί ότι η εφαρμογή ορισμένων ειδικών κανόνων, όσο σημαντικοί και αν είναι αυτοί, δεν πρέπει, σε καμία περίπτωση, να επισκιάζει το γεγονός ότι ο κανονισμός 1785/81 ισχύει, στον βαθμό που δεν προσκρούει σε καμία διάταξη του κανονισμού 1600/92, στις Αζόρες ακριβώς όπως ισχύει και στην υπόλοιπη Κοινότητα.

Επί του πρώτου ερωτήματος

33. Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα, η RAR είναι η μόνη που υποστηρίζει ότι, για την εφαρμογή του άρθρου 8 του κανονισμού 1600/92, η ραφιναρισμένη ζάχαρη δεν μπορεί να θεωρείται προϊόν μεταποιήσεως και ότι, συνεπώς, η λευκή ζάχαρη η οποία έχει υπαχθεί στο ειδικό ευνοϊκό καθεστώς εφοδιασμού, που καθιερώνεται στο άρθρο 3 του εν λόγω κανονισμού, δεν εμπίπτει στη ρύθμιση του άρθρου 8, δεύτερο εδάφιο, σύμφωνα με την οποία «[σ]ε περίπτωση μεταποίησης των εν λόγω προϊόντων στις περιφέρειες των Αζορών και της Μαδέρας, η απαγόρευση δεν εφαρμόζεται στις παραδοσιακές εξαγωγές ή στις παραδοσιακές αποστολές προς την υπόλοιπη Κοινότητα».

34. Μόνον εφόσον η ραφιναρισμένη ζάχαρη ενσωματώνεται σε προϊόντα όπως αναψυκτικά, γλυκίσματα, σοκολάτες και διάφορα ζαχαρώδη, μπορεί, κατά τη RAR, να θεωρηθεί ότι έχει αποτελέσει αντικείμενο μεταποίησης κατά την έννοια του άρθρου 8, δεύτερο εδάφιο.

35. Προς υποστήριξη του ισχυρισμού αυτού, η RAR επισημαίνει ότι, εφόσον η ζάχαρη, σε όλες τις μορφές της, θεωρείται, για τους σκοπούς εφαρμογής της Συνθήκης ΕΚ, γεωργικό προϊόν και εφόσον το ειδικό καθεστώς εφοδιασμού ισχύει για τα γεωργικά προϊόντα, η λευκή ζάχαρη θα πρέπει να θεωρείται ως προϊόν που έχει υπαχθεί στις ευνοϊκές ρυθμίσεις του εν λόγω καθεστώτος και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να επανεξάγεται ή να επαναπροωθείται, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 8, πρώτο εδάφιο.

36. Φρονώ ότι η άποψη αυτή δεν μπορεί να υποστηριχθεί σοβαρά.

37. Χωρίς να είναι καν ανάγκη να εξεταστούν σε βάθος τα προβαλλόμενα από τη Sinaga, την Πορτογαλική Κυβέρνηση και την Επιτροπή επιχειρήματα, μπορούν να τους αντιπαρατεθούν οι δύο ακόλουθες σκέψεις. Αφενός, αυτό που απαγορεύει το άρθρο 8, πρώτο εδάφιο, είναι η επανεξαγωγή ή η επαναπροώθηση των προϊόντων αυτών που έχουν υπαχθεί στο ειδικό ευνοϊκό καθεστώς εφοδιασμού, η λευκή ζάχαρη, όμως, δεν είναι το ίδιο προϊόν με την ακατέργαστη ζάχαρη. Αφετέρου, η λευκή ζάχαρη προέρχεται ακριβώς από τη μεταποίηση της ακατέργαστης ζάχαρης, γεγονός που αναμφισβήτητα καθιστά την πρώτη μεταποιημένο προϊόν σε σχέση με το προϊόν το οποίο έχει υπαχθεί στο προαναφερθέν ευνοϊκό καθεστώς.

38. Το γεγονός ότι ορισμένα προϊόντα πρώτης μεταποίησης, όπως η λευκή ζάχαρη, θα θεωρηθούν, για τους σκοπούς εφαρμογής της Συνθήκης, ως γεωργικά προϊόντα ή όχι είναι εντελώς αδιάφορο στα πλαίσια της εφαρμογής του προγράμματος Poséima, το οποίο, όπως προκύπτει από το ειδικό καθεστώς εφοδιασμού και τις απαγορεύσεις που το συνοδεύουν, αφορά μόνον επακριβώς καθοριζόμενα προϊόντα και όχι το σύνολο των γεωργικών προϊόντων.

39. Στα ανωτέρω αξίζει να προστεθεί ότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος οι επιχειρήσεις που έχουν κάνει χρήση του ειδικού καθεστώτος εφοδιασμού να επωφεληθούν του γεγονότος αυτού για να βελτιώσουν την ανταγωνιστική τους θέση στην αγορά του υπολοίπου της Κοινότητας ή στις εξαγωγές, καθ' ότι, ακόμη και μετά τη μεταποίηση της ακατέργαστης ζάχαρης για την παραγωγή λευκής ζάχαρης, οι εξαγωγές ή η επαναπροώθηση του μεταποιημένου προϊόντος εξακολουθούν να απαγορεύονται, εκτός εάν εντάσσονται στο πλαίσιο των παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών.

40. Επισημαίνεται, εξάλλου, ότι, ακόμα και στην περίπτωση των πωλήσεων αυτών στο πλαίσιο των παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών, ο κοινοτικός νομοθέτης μερίμνησε για την αποφυγή οποιασδήποτε στρεβλώσεως του ανταγωνισμού, προβλέποντας στο άρθρο 9 του κανονισμού 1600/92 ότι ένα μεταποιημένο προϊόν, που εξάγεται στη συνέχεια, δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο οιασδήποτε επιστροφής λόγω εξαγωγής.

41. Είναι αλήθεια ότι, στην περίπτωση επαναπροωθήσεως προς άλλο σημείο του κοινοτικού εδάφους, η λευκή ζάχαρη που έχει παραχθεί από ακατέργαστη ζάχαρη στην οποία εφαρμόστηκε το ειδικό καθεστώς εφοδιασμού ενδέχεται να έχει ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, αν και αυτό είναι αμφίβολο ενόψει του κόστους μεταφοράς που δεν είναι αμελητέο, σε κάθε περίπτωση όμως η επαναπροώθηση αυτή πρέπει να περιορίζεται εντός του πλαισίου των παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών. Ωστόσο, είναι προφανές ότι η θέση σε εφαρμογή του προγράμματος Poséima, που σκοπό έχει, υπενθυμίζω, να παράσχει στις Αζόρες τη δυνατότητα να ενσωματωθούν ομαλά στην εσωτερική αγορά, δεν θα μπορούσε εύκολα να συμβιβαστεί με την κατάργηση των παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών.

42. Επομένως, στο πρώτο ερώτημα του εθνικού δικαστηρίου θα πρέπει, προφανώς, να δοθεί απάντηση ότι, για τους σκοπούς εφαρμογής του άρθρου 8, δεύτερο εδάφιο, του κανονισμού 1600/92, η λευκή ζάχαρη πρέπει να θεωρείται ως προϊόν προερχόμενο από μεταποίηση.

Επί του δευτέρου ερωτήματος

43. Με το δεύτερο ερώτημά του, το εθνικό δικαστήριο ερωτά αν, με βάση τα στοιχεία ενός στατιστικού πίνακα που παρατίθεται σε απόφασή του, μπορεί βασίμως να γίνει λόγος για ύπαρξη παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών όσον αφορά τη λευκή ζάχαρη, κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 3, δεύτερη περίπτωση, του κανονισμού 1600/92, για παραδοσιακές εξαγωγές ή για παραδοσιακές αποστολές προς την υπόλοιπη Κοινότητα, κατά την έννοια του άρθρου 8, δεύτερο εδάφιο, του ιδίου κανονισμού.

44. Επισημαίνω ευθύς εξαρχής ότι ο εν λόγω πίνακας παρέχει πληροφορίες μόνο σχετικά με πωλήσεις με προορισμό την ηπειρωτική Πορτογαλία και τη Μαδέρα και ότι, κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατόν να διαμορφωθεί γνώμη ως προς την ύπαρξη παραδοσιακών εξαγωγών, με την έννοια εξαγωγών προς τρίτες χώρες, οι οποίες, άλλωστε, δεν έχουν καμία σχέση με την ένδικη διαφορά, λόγω της οποίας υποβλήθηκαν τα ερωτήματα του εθνικού δικαστηρίου.

45. Μετά τη διευκρίνιση αυτή, τι προκύπτει από τον εν λόγω πίνακα;

46. Λέγω εξ αρχής ότι η άντληση χρησίμων συμπερασμάτων από τον πίνακα αυτό δεν είναι εύκολη. Συγκεκριμένα, μολονότι ανατρέχει στο έτος 1907 και φτάνει μέχρι και το 1992, δεν παρέχει πληροφορίες για μια σειρά ετών, παραδείγματος χάριν για την περίοδο μεταξύ 1948 και 1961, μεταξύ 1970 και 1974, μεταξύ 1982 και 1983 και μεταξύ 1986 και 1989.

47. Αλλά, ακόμη και για τα έτη στα οποία αναφέρεται, ο εν λόγω πίνακας δεν είναι αρκετά σαφής, καθ' ότι περιέχει τρεις στήλες που φέρουν τους τίτλους «Μαδέρα», «ηπειρωτική Πορτογαλία», «Μαδέρα/ηπειρωτική Πορτογαλία», αντίστοιχα, χωρίς να διευκρινίζεται τι ακριβώς αφορά η στήλη Μαδέρα/ηπειρωτική Πορτογαλία.

48. Θα μπορούσε να υποτεθεί ότι, για κάθε αναγραφόμενο έτος, στη στήλη αυτή αναγράφεται το σύνολο των ποσοτήτων που αναγράφονται στις δύο άλλες στήλες. Ωστόσο, είναι προφανές ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Συγκεκριμένα, ενώ για τα έτη 1907 έως 1947 αναγράφονται κάποιοι αριθμοί στη στήλη «ηπειρωτική Πορτογαλία», για τα ίδια έτη, δεν υπάρχει καμία εγγραφή στην τρίτη στήλη.

49. Επομένως, θα πρέπει ίσως να θεωρηθεί ότι η στήλη αυτή με τον τίτλο «Μαδέρα/ηπειρωτική Πορτογαλία» παρέχει στοιχεία σχετικά με τις πωλήσεις που πραγματοποιήθηκαν είτε προς τη Μαδέρα, είτε προς την ηπειρωτική Πορτογαλία, των οποίων ο ακριβής προορισμός δεν μπόρεσε να διαπιστωθεί. Ενόψει δε του ότι για τα έτη κατά τα οποία εμφανίζονται στην τρίτη αυτή στήλη πωλήσεις έχουν αφεθεί κενές οι άλλες δύο στήλες, θα μπορούσε να συναχθεί το συμπέρασμα ότι για τις αντίστοιχες περιόδους οι επιφορτισμένες με την καταγραφή των στατιστικών στοιχείων της εμπορικής δραστηριότητας των Αζορών αρχές αρκούνταν στην καταγραφή των αποστολών, χωρίς να ενδιαφέρονται για τον προορισμό τους, γεγονός που πάντως προβληματίζει. Αλλά, ακόμη και αν γίνει δεκτή αυτή η ερμηνεία, η στήλη αυτή δεν μπορεί στην πραγματικότητα να χρησιμοποιηθεί επωφελώς για να καθορισθεί αν υπήρξαν παραδοσιακές αποστολές προς την υπόλοιπη Κοινότητα κατά την έννοια του άρθρου 8, δεύτερο εδάφιο, και, αν ναι, τι όγκο αντιπροσώπευαν.

50. Σε κάθε περίπτωση, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι, ενώ στη στήλη «ηπειρωτική Πορτογαλία» εμφανίζονται τακτικές πωλήσεις, αν και με μεγάλες διακυμάνσεις όσον αφορά τον όγκο τους, μεταξύ του 1907 και του 1947, για τα επόμενα έτη δεν υπάρχει εγγραφή στη στήλη αυτή, εξαιρουμένων των ετών 1984 και 1985, κατά τη διάρκεια των οποίων οι πωλήσεις ανήλθαν σε 3 024 000 και 6 1075 250 kg αντίστοιχα, ποσότητες που δεν είναι αμελητέες ενόψει του ορίου των 10 000 τόνων που δεν επιτρέπεται να υπερβεί, δυνάμει του κανονισμού 1600/92, η παραγωγή της Sinaga.

51. Στη στήλη με τον τίτλο «Μαδέρα», δεν υπάρχει καμία εγγραφή πριν το 1981. Για το έτος αυτό έχουν καταγραφεί 2 236 850 kg. Για το έτος 1990 έχουν καταγραφεί πωλήσεις 184 660 kg, για το 1991 258 700 kg και τέλος για το 1992, 30 000 kg.

52. Στη στήλη με τον τίτλο «Μαδέρα/ηπειρωτική Πορτογαλία» αναφέρονται πωλήσεις κυμαινόμενες μεταξύ 300 000 και 6 081 440 kg μεταξύ των ετών 1962 και 1970, καθώς και πωλήσεις 1 500 kg ετησίως μεταξύ του 1975 και του 1979, πωλήσεις που, όπως διευκρινίζει το παραπέμπον δικαστήριο, αντιστοιχούν στην πραγματικότητα σε προσφορές λόγω Χριστουγέννων.

53. Στο πλαίσιο της έγγραφης διαδικασίας, η RAR και η Επιτροπή επισήμαναν ότι τα στοιχεία σχετικά με τις πωλήσεις προς την ηπειρωτική Πορτογαλία, που εμφανίζονται ξαφνικά για τα έτη 1984 και 1985 μετά διακοπή που διαρκούσε από το 1948, αντιστοιχούν σε άρση της απαγορεύσεως των πωλήσεων ζάχαρης από τις Αζόρες προς την αγορά της ηπειρωτικής Πορτογαλίας, που είχε επιβληθεί προηγουμένως από την πορτογαλική νομοθεσία.

54. Κατά την επ' ακροατηρίου συζήτηση, η Sinaga αρνήθηκε την ύπαρξη τέτοιας απαγορεύσεως υποστηρίζοντας ότι, δεν ήρθη κάποια απαγόρευση αλλά καταργήθηκε ο φόρος κατά την εισαγωγή.

55. Όποια, όμως, και αν είναι η αιτία της διακοπής των πωλήσεων μεταξύ του 1948 και του 1983, η διακοπή αυτή δεν αμφισβητείται, όπως δεν αμφισβητείται και η παντελής απουσία πωλήσεων προς την ηπειρωτική Πορτογαλία από το 1986.

56. Αν, όπως ορθώς υποστηρίζει η Επιτροπή, η ύπαρξη παραδόσεως προϋποθέτει ενέργειες που επαναλαμβάνονται στη διάρκεια του χρόνου ή κατά το παρελθόν, ανταποκρινόμενες στην έννοια της συνέχειας και της κανονικότητας, είναι δύσκολο να γίνει δεκτό ότι ο πίνακας που υπέβαλε το εθνικό δικαστήριο επιτρέπει τη διαπίστωση υπάρξεως παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών.

57. Το γεγονός ότι υπήρξαν αποστολές με σαφή προορισμό την ηπειρωτική Πορτογαλία για δύο μόνον έτη εντός μιας συνολικής περιόδου που εκτείνεται από το 1948 μέχρι το 1992 είναι δύσκολο να θεωρηθεί ως εκδήλωση μιας παραδόσεως. Το αυτό ισχύει και για τις αποστολές με αναμφισβήτητο προορισμό τη Μαδέρα, όπου, για την περίοδο μεταξύ 1907 και 1992, καταγράφηκαν εξαγωγές για τέσσερα μόνον έτη, εκ των οποίων τρία μόνο συνεχόμενα (με ποσότητες κυμαινόμενες μεταξύ 30 000 και 258 700 kg).

58. Στην πραγματικότητα, πρόκειται μάλλον για περιστασιακές παρά για παραδοσιακές εμπορικές συναλλαγές, αφού απουσιάζει τόσο η σταθερότητα όσο και η κανονικότητα. Το συμπέρασμα θα ήταν το ίδιο αν υιοθετείτο η άποψη της RAR, σύμφωνα με την οποία, για να μπορεί να γίνει λόγος για παραδοσιακές εμπορικές συναλλαγές κατά την έννοια του κανονισμού 1600/92, θα έπρεπε να διαπιστωθεί η πραγματοποίηση συναλλαγών κατά τη διάρκεια των πέντε ή έστω των τριών ετών που προηγήθηκαν της θέσεως σε ισχύ του εν λόγω κανονισμού.

59. Τέτοιας διάρκειας περίοδοι λαμβάνονται παραδοσιακά υπόψη όταν πρόκειται, στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής, να χορηγηθούν ποσοστώσεις σε επιχειρηματίες των οποίων η πρόσβαση στην αγορά επιδιώκεται να μη διακυβευθεί συνεπεία της υποβολής τους σε κοινοτικούς κανόνες που προηγουμένως δεν ίσχυαν για αυτούς.

60. Σε αυτή τη βάση χορηγήθηκαν ειδικότερα οι ποσοστώσεις παραγωγής ζάχαρης κατά τον χρόνο προσχωρήσεως των νέων κρατών μελών.

61. Θεωρώ εύλογη την προσέγγιση αυτή, υπό την έννοια ότι, οσάκις ο κοινοτικός νομοθέτης θέλησε να προστατεύσει τις παραδοσιακές εμπορικές συναλλαγές, δεν είχε την πρόθεση να αναγνωρίσει ιστορικά δικαιώματα, τα οποία θεμελιώνονταν σε αποστολές που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ του 1907 και του 1947, αλλ' απλώς, όπως τονίζει η Επιτροπή, να αποφύγει να αφαιρέσει από τους παραγωγούς των Αζορών με το ένα χέρι αυτό που τους παρείχε με το άλλο· με άλλα λόγια, ο κοινοτικός νομοθέτης επιδίωκε η εφαρμογή του ειδικού καθεστώτος εφοδιασμού, που σχεδιάστηκε προς το συμφέρον του αρχιπελάγους, να μην αποβεί σε βάρος του συνεπεία της απωλείας αγορών όπου διετίθεντο κανονικά τα προϊόντα του πριν από την ενεργοποίηση του προγράμματος Poséima, χωρίς, ωστόσο, αυτό να σημαίνει ότι το ειδικό καθεστώς εφοδιασμού θα μπορούσε να διαταράξει τη λειτουργία της κοινοτικής αγοράς, ανοίγοντας στους παραγωγούς των Αζορών αγορές τις οποίες θα προσέγγιζαν με αναμφισβήτητο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.

62. Σκοπός του κανονισμού 1600/92 είναι η διατήρηση του status quo, στο οποίο προφανώς δεν εντάσσονται, με βάση τον εξεταζόμενο πίνακα, παραδοσιακές αποστολές λευκής ζάχαρης προς την ηπειρωτική Πορτογαλία.

63. Η απουσία αυτή παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών με την υπόλοιπη Κοινότητα στη συγκεκριμένη περίπτωση της λευκής ζάχαρης δεν αντιφάσκει προς την αναγνώριση, στο άρθρο 3, παράγραφος 3, δεύτερη περίπτωση, του κανονισμού 1600/92, της ανάγκης συνεκτιμήσεως των ανταλλαγών αυτών.

64. Υπενθυμίζεται ότι η διάταξη αυτή αφορά όλα τα προϊόντα που υπάγονται στο ειδικό ευνοϊκό καθεστώς εφοδιασμού και όχι μόνον τη ζάχαρη, κατά συνέπεια δε το συμπέρασμα στο οποίο καταλήξαμε όσον αφορά το εν λόγω προϊόν σε καμία περίπτωση δεν οδηγεί σε πλήρη άρση της πρακτικής αποτελεσματικότητας της εν λόγω διατάξεως.

65. Πράγματι, η διάταξη αυτή μπορεί να εφαρμοστεί σε σχέση με άλλα προϊόντα, για τα οποία θα διαπιστωνόταν ενδεχομένως η ύπαρξη παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών.

66. Θεωρώ χρήσιμο να αναφέρω, αν και η επισήμανσή μου αυτή δεν έχει πρακτικές συνέπειες για την επίλυση της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, ότι δεν μπορώ να υιοθετήσω την άποψη της RAR, σύμφωνα με την οποία η παράγραφος 3 του άρθρου 3 δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση της ζάχαρης η οποία διέπεται μόνον από την παράγραφο 4 του ιδίου άρθρου.

67. Ειδικότερα, το γεγονός ότι στην παράγραφο 3 αναφέρεται ότι οι διατάξεις της ισχύουν «με την επιφύλαξη της παραγράφου 4», σε καμία περίπτωση δεν υποδηλώνει την πρόθεση να εξαιρεθεί η ζάχαρη της εφαρμογής της εν λόγω διατάξεως· υποδηλώνει μόνον ότι, όσον αφορά τη ζάχαρη, η εκτίμηση των αναγκών για εφοδιασμό πρέπει, αφενός, να χωρεί όχι μόνο με βάση τις ανάγκες των εμπλεκομένων περιοχών και τις παραδοσιακές εμπορικές συναλλαγές, αλλά και με βάση την τοπική παραγωγή τεύτλων και, αφετέρου, να παραμένει εντός του ορίου των 10 000 τόνων ραφιναρισμένης ζάχαρης που προβλέπεται για τις Αζόρες.

68. Η προβαλλόμενη από τη RAR ερμηνεία αντίκειται τόσο στη συνήθη έννοια της «επιφυλάξεως» όσο και στη λογική που διέπει τις παραγράφους 3 και 4.

69. Η εκτίμηση των αναγκών για εφοδιασμό σε ακατέργαστη ζάχαρη δεν μπορεί να χωρεί μόνο με βάση την τοπική παραγωγή ζαχαροτεύτλων, αφού κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με αποτίμηση της ζήτησης με βάση την προσφορά. Κατά την εκτίμηση των αναγκών εφοδιασμού πρέπει οπωσδήποτε να λαμβάνονται υπόψη, όπως προβλέπει η παράγραφος 3, οι ειδικές καταναλωτικές ανάγκες των οικείων περιφερειών, αφού οι ποσότητες ζαχαροτεύτλων που καλλιεργούνται επιτόπου λαμβάνονται υπόψη επειδή επιτρέπουν την ικανοποίηση μέρους των αναγκών αυτών.

70. Οι εισαγωγές ακατέργαστης ζάχαρης πρέπει να επιτρέπουν την κάλυψη των ελλειμμάτων ραφιναρισμένης ζάχαρης που προκύπτουν από τη σύγκριση μεταξύ της καταναλώσεως και του εφοδιασμού που εξασφαλίζεται διά της κατεργασίας των τεύτλων που συγκομίζονται επιτόπου.

71. Για όλους τους ανωτέρω λόγους, προτείνω να δοθεί αρνητική απάντηση στο δεύτερο ερώτημα.

Επί του τετάρτου ερωτήματος

72. Θα προχωρήσω αμέσως τώρα στην εξέταση του τετάρτου ερωτήματος, καθ' ότι, μολονότι υποβάλλεται «ανεξαρτήτως της απαντήσεως στα προηγούμενα ερωτήματα», η απάντηση σε αυτό προκύπτει από τις διαπιστώσεις που έκανα στα πλαίσια του δευτέρου ερωτήματος.

73. Υπενθυμίζεται, συγκεκριμένα, ότι το άρθρο 8 του κανονισμού 1600/92 εισάγει, με το πρώτο του εδάφιο, απόλυτη απαγόρευση επανεξαγωγής ή επαναπροωθήσεως των προϊόντων που εισάγονται στις Αζόρες κατ' εφαρμογή του ειδικού καθεστώτος εφοδιασμού. Εξαίρεση από την απαγόρευση αυτή προβλέπεται σε μια μόνο περίπτωση, που προβλέπεται στο δεύτερο εδάφιο, σύμφωνα με το οποίο, «σε περίπτωση μεταποίησης των εν λόγω προϊόντων στις περιφέρειες των Αζορών και της Μαδέρας, η απαγόρευση δεν εφαρμόζεται στις παραδοσιακές εξαγωγές ή στις παραδοσιακές αποστολές προς την υπόλοιπη Κοινότητα». Όπως, επομένως, συνάγεται κατ' ανάγκη από την ανωτέρω διαπίστωση περί μη υπάρξεως παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών σε ραφιναρισμένη ζάχαρη προς την ηπειρωτική Πορτογαλία, η Sinaga δεν δικαιούται να πωλεί στην περιφέρεια αυτή ζάχαρη που παράγει από ακατέργαστη ζάχαρη την οποία έχει αποκτήσει χωρίς την καταβολή εισφοράς δυνάμει του προγράμματος Poséima.

74. Πράγματι, στο άρθρο 8 δεν περιέχεται κανένα στοιχείο που θα καθιστούσε δυνατή τη γέννηση της παραμικρής αμφιβολίας ως προς τον απόλυτο χαρακτήρα των προβλεπομένων στη διάταξη αυτή απαγορεύσεων.

75. Αυτό, ωστόσο, δεν εμπόδισε τη Sinaga να υποστηρίξει, στο σημείο 82 των παρατηρήσεών της, ότι «το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, θεωρούμενο είτε από την άποψη του γράμματος των εφαρμοστέων διατάξεων είτε από την άποψη της οικονομίας του συστήματος, συμβιβάζεται με μια και μόνο ερμηνεία, η οποία αποτελεί το έρεισμα του δικαιώματος της Sinaga να πωλεί στην ηπειρωτική Πορτογαλία τη ζάχαρη που παράγει από ακατέργαστη ζάχαρη εισαχθείσα στο πλαίσιο του ειδικού καθεστώτος εφοδιασμού, η εμπορία δε αυτή διέπεται από τη διάταξη που εφαρμόζεται "στις παραδοσιακές αποστολές προς την υπόλοιπη Κοινότητα"».

76. Η Sinaga, στο σημείο 72 των παρατηρήσεών της, υποστηρίζει ακόμη και ότι «η ύπαρξη και μόνο, κατά το παρελθόν, πωλήσεων ζάχαρης από τις Αζόρες προς την ηπειρωτική Πορτογαλία πρέπει να θεωρείται επαρκής για να εφαρμοστεί η εξαίρεση από την απαγόρευση εμπορίας εκτός της αγοράς των Αζορών». Αν δεν απατώμαι, αυτό σημαίνει ότι η ύπαρξη «πωλήσεων ζάχαρης προς την ηπειρωτική Πορτογαλία» αρκεί για να αποδείξει την ύπαρξη παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών και ότι η αναφορά του κοινοτικού νομοθέτη στην ύπαρξη των συναλλαγών αυτών δεν έχει καμία συνέπεια όσον αφορά τον περιορισμό των ποσοτήτων που μπορούν να επαναπροωθηθούν. Μια τέτοια προσέγγιση δεν μπορεί προφανώς να γίνει δεκτή, αφού στερεί της πρακτικής σημασίας του τον όρο «παραδοσιακές».

77. Επισημαίνεται, άλλωστε, ότι η Πορτογαλική Κυβέρνηση, η οποία, επί των λοιπών ζητημάτων, συμμερίζεται τις απόψεις της Sinaga, προκειμένου για το τέταρτο αυτό ερώτημα, αρκείται να αναφέρει, στο σημείο 57 των παρατηρήσεών της, ότι «η Πορτογαλική Δημοκρατία εκτιμά ότι η βιομηχανία ζάχαρης των Αζορών έχει το δικαίωμα να πωλεί τη ζάχαρη που παράγεται από την ακατέργαστη ζάχαρη η οποία εισάγεται χωρίς την καταβολή εισφοράς στην ηπειρωτική Πορτογαλία, υπό τους όρους που προβλέπονται στο άρθρο 8, δεύτερο εδάφιο, του κανονισμού 1600/92».

78. Θα επαναλάβω ακόμη μια φορά ότι, κατά την άποψή μου, η προβλεπόμενη από τον κοινοτικό νομοθέτη εξαίρεση για τις παραδοσιακές εμπορικές συναλλαγές σκοπεί στη διατήρηση του status quo και μόνον, ούτως ώστε, εφόσον υπήρξαν τέτοιες παραδοσιακές συναλλαγές, οι ποσότητες ραφιναρισμένης ζάχαρης που παράγονται από ακατέργαστη ζάχαρη αποκτηθείσα στο πλαίσιο του ειδικού καθεστώτος εφοδιασμού και είναι δυνατόν να εξαχθούν ή να προωθηθούν στην ηπειρωτική Πορτογαλία δεν θα μπορούσαν, σε καμία περίπτωση, να υπερβούν τις ποσότητες που αντιστοιχούν στις εν λόγω παραδοσιακές συναλλαγές.

79. Δεδομένου ότι, μετά από εξέταση του δευτέρου ερωτήματος, κρίθηκε ότι δεν είναι δυνατόν να διαπιστωθεί η ύπαρξη παραδοσιακών εμπορικών συναλλαγών όσον αφορά τη ραφιναρισμένη ζάχαρη, δεν μπορεί παρά να γίνει δεκτό ότι οι αποστολές προς την ηπειρωτική Πορτογαλία ραφιναρισμένης ζάχαρης που παράγει στις Αζόρες η Sinaga από ακατέργαστη ζάχαρη εισαγόμενη στο πλαίσιο του ειδικού καθεστώτος εφοδιασμού απαγορεύονται απολύτως.

Επί του τρίτου ερωτήματος

80. Απομένει να εξεταστεί το τρίτο ερώτημα, στα πλαίσια του οποίου τίθενται ορισμένα ευαίσθητα ζητήματα. Όπως επισημαίνουν η Sinaga, η Πορτογαλική Κυβέρνηση και η Επιτροπή, στο άρθρο 25 του κανονισμού 1600/92, η χορήγηση κατ' αποκοπήν ενισχύσεως ανά εκτάριο για τις καλλιέργειες ζαχαροτεύτλων και ειδικής ενισχύσεως για τη μεταποίηση σε λευκή ζάχαρη των τεύτλων που συγκομίζονται στις Αζόρες δεν συνοδεύεται από καμία απαγόρευση εξαγωγής ή αποστολής προς την ηπειρωτική Πορτογαλία της ραφιναρισμένης ζάχαρης που παράγεται στις Αζόρες από επιτοπίως καλλιεργούμενα τεύτλα.

81. Εξάλλου, λόγω του ότι το άρθρο 25 εντάσσεται στον τίτλο ΙΙ, «μέτρα για την παραγωγή στις Αζόρες και τη Μαδέρα», δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι η απαγόρευση του άρθρου 8, το οποίο με τη σειρά του υπάγεται στον τίτλο Ι, «ειδικό καθεστώς εφοδιασμού», ισχύει, ipso facto, και για τη ζάχαρη που έχει υπαχθεί σε ευνοϊκές ρυθμίσεις του άρθρου 25.

82. Άλλωστε, και γενικότερα, δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι, στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής, το γεγονός ότι έχει χορηγηθεί ενίσχυση για κάποιο προϊόν συνεπάγεται και ότι απαγορεύεται η εμπορία του εκτός της ζώνης παραγωγής του.

83. Τέλος, είναι γεγονός ότι η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων αποτελεί ένα από τα θεμέλια της κοινής αγοράς. Πρέπει, επομένως, με βάση τα παραπάνω στοιχεία, να γίνει δεκτή η άποψη της Sinaga, της Πορτογαλικής Κυβέρνησης και της Επιτροπής, σύμφωνα με την οποία η ραφιναρισμένη ζάχαρη για την οποία έχουν χορηγηθεί οι ενισχύσεις του άρθρου 25 του κανονισμού 1600/92 μπορεί να προωθηθεί χωρίς κανένα περιορισμό στην ηπειρωτική Πορτογαλία;

84. Δεν το νομίζω. Θα συμφωνήσω με τη RAR ότι η αναγνώριση της δυνατότητας εμπορίας χωρίς περιορισμούς στην ηπειρωτική Πορτογαλία θα αναιρούσε τη συνέπεια μεταξύ σκοπών και εφαρμογής του προγράμματος Poséima.

85. Συγκεκριμένα, μολονότι είναι αληθές ότι ο κανονισμός 1600/92 δεν περιέχει καμία διάταξη απαγορεύουσα την εμπορία εκτός των Αζορών της ραφιναρισμένης ζάχαρης για την οποία έχουν χορηγηθεί ενισχύσεις δυνάμει του άρθρου 25 του ιδίου κανονισμού, ωστόσο μπορεί να συναχθεί η ύπαρξη τέτοιας απαγορεύσεως από την απόφαση 91/315, δηλαδή το πρόγραμμα Poséima αυτό καθεαυτό και, ειδικότερα, από το σημείο 9.2 του παραρτήματός της.

86. Στη διάταξη αυτή ορίζεται ότι, όσον αφορά τον εφοδιασμό των Αζορών σε ακατέργαστη ζάχαρη, το ειδικό καθεστώς εφοδιασμού «θα παραμείνει σε ισχύ μέχρις ότου η ανάπτυξη της τοπικής παραγωγής ζαχαροτεύτλων επιτρέψει κάλυψη των αναγκών των αγορών των Αζορών, μεριμνώντας ώστε η συνολική ποσότητα ζάχαρης που υποβάλλεται σε κατεργασία στις Αζόρες να μην ξεπερνά τους 10 000 τόνους».

87. Τούτο δηλοί σαφέστατα ότι για το ειδικό καθεστώς εφοδιασμού υπήρχε απαρχής η πρόθεση να είναι προσωρινό και ότι αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των συνεπειών της μειωμένης παραγωγής ζαχαροτεύτλων στις Αζόρες, σε σύγκριση με τις τοπικές ανάγκες, παραγωγής η οποία ακριβώς θα έπρεπε να αυξηθεί χάρη στις ενισχύσεις στην παραγωγή και στη μετατροπή της ακατέργαστης ζάχαρης σε ραφιναρισμένη ζάχαρη, που προβλέπεται στο σημείο 14.4 του ιδίου παραρτήματος.

88. Πράγματι, με το πρόγραμμα Poséima επιδιώκεται να εξασφαλιστεί κατά προτεραιότητα η αυτάρκεια των Αζορών, ακόμη και αν αυτή στηρίζεται ώς ένα βαθμό σε ενισχύσεις προερχόμενες από τον κοινοτικό προϋπολογισμό, οι οποίες ενισχύσεις, ωστόσο, ωφελούν μακροχρονίως την τοπική γεωργική παραγωγή, παρά ενισχύσεις κατά την εισαγωγή για εισαγόμενα μεταποιημένα ή μερικώς μεταποιημένα προϊόντα προερχόμενα από άλλα κοινοτικά εδάφη.

89. Επομένως, εάν υποτεθεί ότι η τοπική κατανάλωση παραμένει σταθερή, οι ποσότητες ακατέργαστης ζάχαρης που μπορούν να υπάγονται στο ειδικό καθεστώς εφοδιασμού θα τείνουν να μειώνονται όσο αυξάνεται η παραγωγή ζάχαρης από τεύτλα που καλλιεργούνται και συγκομίζονται στις Αζόρες. Η μείωση αυτή είναι στο επίκεντρο του όλου συστήματος που έχει θεσπιστεί σε σχέση με τον εφοδιασμό σε ζάχαρη της αγοράς των Αζορών.

90. Το να επιτραπεί η αποσύνδεση των ποσοτήτων ζάχαρης που παράγεται από συγκομιζόμενα επιτόπου τεύτλα από την τοπική αγορά των Αζορών θα ισοδυναμούσε με μετατροπή της επιδιωκομένης μειώσεως των ποσοτήτων ακατέργαστης ζάχαρης που υπάγονται στο ειδικό καθεστώς εφοδιασμού σε επιχείρηση πληρώσεως του πίθου των Δανα_δων, δηλαδή σε επιχείρηση καταδικασμένη, ευθύς εξαρχής, σε αποτυχία.

91. Είναι πράγματι προφανές ότι, αν η Sinaga είχε τη δυνατότητα να προωθεί εκτός των Αζορών, με συγκεκριμένο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, τη ζάχαρη για την οποία έχουν χορηγηθεί οι προβλεπόμενες στο άρθρο 25 ενισχύσεις, δεν θα παρέλειπε να το πράξει. Κάτι τέτοιο θα είχε ως συνέπεια οι αρμόδιες αρχές να είναι υποχρεωμένες, κατά την ετήσια κατάρτιση του ισολογισμού εφοδιασμού, να διαπιστώνουν ότι η διατήρηση στα ίδια επίπεδα, ή ακόμα και η αύξηση, των ποσοτήτων ζάχαρης που διέπονται από το ειδικό καθεστώς εφοδιασμού είναι αναγκαία για τον εφοδιασμό της τοπικής αγοράς των Αζορών με τους όρους που προβλέπει το πρόγραμμα Poséima για τους καταναλωτές της περιοχής αυτής.

92. Μια τέτοια κατάσταση θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε πραγματική στρέβλωση του συστήματος, κάτι που κατά τη γνώμη μου πρέπει οπωσδήποτε να αποφευχθεί.

93. Απομένει να ανευρεθεί ο τρόπος με τον οποίο θα υποχρεωθεί η Sinaga να συμμορφωθεί, με βάση τους κανόνες του κοινοτικού δικαίου που διέπουν τις δραστηριότητές της, με την απαγόρευση εξαγωγής ή προωθήσεως εκτός των Αζορών της ζάχαρης για την οποία έχουν χορηγηθεί ενισχύσεις δυνάμει του άρθρου 25 του κανονισμού 1600/92.

94. Κατά τη γνώμη μου υπάρχουν δύο μόνον ενδεχόμενα. Στη μια περίπτωση το Δικαστήριο θα κρίνει ότι, μολονότι ο κανονισμός 1600/92 δεν περιέχει καμία ρητή σχετική απαγόρευση, η ερμηνεία του ενόψει των προβλεπομένων στην απόφαση 91/315, που αποτελεί τη νομική του βάση, επιβάλλει το συμπέρασμα ότι, έστω και εμμέσως, η εν λόγω απαγόρευση ενυπάρχει στον κανονισμό.

95. Η λύση αυτή έχει, ομολογουμένως, το μειονέκτημα ότι υποχρεώνει το Δικαστήριο να υιοθετήσει μια ερμηνεία που το αφήνει εκτεθειμένο σε κριτική που προφανώς δεν επιθυμεί.

96. Η κριτική αυτή αναφέρεται στο ότι, ενώ το Δικαστήριο ανέκαθεν διακήρυττε τον θεμελιώδη χαρακτήρα της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων και θεωρούσε ότι οι εξαιρέσεις από την αρχή αυτή πρέπει να ερμηνεύονται στενά, ξαφνικά θα εμφανιζόταν να αλλάζει στάση, αναγνωρίζοντας την ύπαρξη σιωπηρών ή, εν πάση περιπτώσει, άγραφων περιορισμών κατά την εφαρμογή της αρχής αυτής.

97. Ωστόσο, το ενδεχόμενο, για να μην πω η πιθανότητα, να υπάρξει τέτοια κριτική δεν πρέπει κατά τη γνώμη μου να θεωρηθεί ως ανυπέρβλητο εμπόδιο, καθ' ότι, αν και δεν περιέχεται ρητά στον κανονισμό 1600/92, η απαγόρευση προκύπτει, ωστόσο, χωρίς καμία ερμηνευτική παρέμβαση στα κείμενα, από το παράρτημα της αποφάσεως 91/315.

98. Στην άλλη δε περίπτωση το Δικαστήριο, αντί να ερμηνεύσει τον κανονισμό με τρόπο που να αίρει τη σύγκρουσή του με το περιεχόμενο της αποφάσεως, αναγνωρίζει την αντίφαση που συνεπάγεται η απουσία από τον κανονισμό αυτό οποιασδήποτε απαγορεύσεως εμπορίας εκτός της αγοράς των Αζορών της ζάχαρης για την οποία έχουν χορηγηθεί οι προβλεπόμενες στο άρθρο 25 ενισχύσεις και, εξετάζοντάς τον πλέον από άποψη νομιμότητας, θα κρίνει ότι η απουσία αυτή απαγορεύσεως συνιστά παραβίαση του σημείου 9.2 του παραρτήματος της αποφάσεως 91/315.

99. Η μετάβαση αυτή από τη διαδικασία της ερμηνείας στη διαδικασία της εκτιμήσεως του κύρους μιας ρυθμίσεως, στην οποία επικεντρώθηκε η προσοχή στο πλαίσιο της προφορικής διαδικασίας, έχει προηγούμενα στη νομολογία του Δικαστηρίου . Η λύση αυτή έχει το πλεονέκτημα ότι, πέραν του ότι δεν συνεπάγεται το ανωτέρω μειονέκτημα, καλύπτεται από την πολύ σαφή νομολογιακή αρχή της μη υπερβάσεως από τις διατάξεις εφαρμογής των ορίων που θέτουν οι διατάξεις που αποτελούν τη νομική τους βάση.

100. Όποια λύση και αν επιλέξει τελικά το Δικαστήριο, θα καταλήξει κατά τη γνώμη μου αναπόφευκτα στη διαπίστωση ότι η ραφιναρισμένη ζάχαρη, για την οποία έχει χορηγηθεί η ενίσχυση λόγω της μεταποιήσεως των ζαχαροτεύτλων που συγκομίζονται στις Αζόρες, δεν μπορεί να πωλείται εκτός της τοπικής αγοράς των Αζορών.

Συμπέρασμα

101. Με βάση τα προηγηθέντα, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στα ερωτήματα του παραπέμποντος δικαστηρίου ως εξής:

«1) Για τους σκοπούς εφαρμογής του άρθρου 8, δεύτερο εδάφιο, του κανονισμού (ΕΟΚ) 1600/92 του Συμβουλίου, της 15ης Ιουνίου 1992, για ειδικά μέτρα υπέρ των Αζορών και της Μαδέρας όσον αφορά ορισμένα γεωργικά προϊόντα, η ραφιναρισμένη ζάχαρη που παράγεται από εισαγόμενη ακατέργαστη ζάχαρη πρέπει να θεωρείται ως προϊόν μεταποιήσεως.

2) Από τα στοιχεία που υπέβαλε το παραπέμπον δικαστήριο δεν προκύπτει η ύπαρξη παραδοσιακών εμπορικών ρευμάτων ή παραδοσιακών αποστολών προς την υπόλοιπη Κοινότητα κατά την έννοια των άρθρων 3, παράγραφος 3, δεύτερη περίπτωση, και 8, δεύτερο εδάφιο, του κανονισμού 1600/92.

3) Η ραφιναρισμένη ζάχαρη που παράγεται στις Αζόρες από τεύτλα συγκομισθέντα στις Αζόρες, για τα οποία έχουν χορηγηθεί οι ενισχύσεις που προβλέπονται στο άρθρο 25 του κανονισμού 1600/92, δεν μπορεί να πωλείται εκτός της τοπικής αγοράς των Αζορών.

4) Η ραφιναρισμένη ζάχαρη που έχει παραχθεί στις Αζόρες από ακατέργαστη ζάχαρη εισαχθείσα στο πλαίσιο του ειδικού καθεστώτος εφοδιασμού που προβλέπεται στον τίτλο Ι του κανονισμού 1600/92 δεν μπορεί να προωθείται στην ηπειρωτική Πορτογαλία, ενόψει της απουσίας παραδοσιακών αποστολών κατά την έννοια του άρθρου 8, δεύτερο εδάφιο, του εν λόγω κανονισμού.»