REX/551

Πολυμερές διαιτητικό δικαστήριο επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτών και κρατών

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ

Τμήμα «Εξωτερικές σχέσεις»

Πολυμερές διαιτητικό δικαστήριο επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτών και κρατών: αξιολόγηση της διαδικασίας της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για το Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο (UNCITRAL) και των επιτευγμάτων της υπό το φως των συστάσεων της κοινωνίας των πολιτών

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

Εισηγητής: Christophe QUAREZ

1.Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) τάσσεται υπέρ της δημιουργίας ενός αποτελεσματικού και λειτουργικού διεθνούς συστήματος προστασίας των επενδύσεων το οποίο θα περιλαμβάνει μηχανισμό για την επίλυση των διαφορών. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ανέκαθεν συμφωνούσε με τις επικρίσεις όσον αφορά το σύστημα επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους που προβλέπεται στις εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες. Οι επικρίσεις αυτές, τις οποίες έχει διατυπώσει η κοινωνία των πολιτών, αφορούν κυρίως ζητήματα θεμιτού χαρακτήρα, συνέπειας και διαφάνειας του συγκεκριμένου συστήματος διαιτησίας.

1.2Η ΕΟΚΕ σημειώνει την εντολή που έχει δοθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαπραγματευθεί, υπό την αιγίδα της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για το Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο (UNCITRAL), την πιθανή ίδρυση πολυμερούς επενδυτικού δικαστηρίου. Ωστόσο, διαπιστώνει ότι, δυστυχώς, οι υπό εξέλιξη διαπραγματεύσεις επικεντρώνονται περισσότερο σε διαδικαστικά παρά σε ουσιαστικά ζητήματα.

1.3Κατά τα πέντε έτη αυτής της πρώτης πολυμερούς διαδικασίας μεταρρύθμισης του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους δεν έχει σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος, με εξαίρεση την κατάρτιση κώδικα δεοντολογίας για τους διαιτητές, οι λεπτομέρειες του οποίου δεν έχουν ακόμη καθοριστεί. Οι συζητήσεις που αφορούν την πτυχή της διαρθρωτικής μεταρρύθμισης του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους, κεντρικό στοιχείο της οποίας αποτελεί η ίδρυση μόνιμου δικαστηρίου, δεν έχουν καταλήξει σε λύση με την οποία να συμφωνούν όλα τα κράτη μέλη της UNCITRAL.

1.4Ελλείψει συναίνεσης μεταξύ των κρατών μελών στους σχετικούς διεθνείς οργανισμούς, δεν προβλέπεται προς το παρόν αναθεώρηση του ουσιαστικού δικαίου. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνεχίσει τη μεταρρύθμιση των ζητημάτων ουσιαστικού δικαίου, παράλληλα με τους διαδικαστικούς κανόνες. Μεταξύ των ουσιαστικών ζητημάτων, οι ασαφείς ή υπερβολικά ευρείες διατάξεις περί δίκαιης και ισότιμης μεταχείρισης θα πρέπει να περιορίζονται στην απαγόρευση των διακρίσεων και την άμεση απαλλοτρίωση ως ουσιώδη στοιχεία της προστασίας των επενδύσεων.

1.5Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί να ληφθεί μέριμνα έτσι ορισμένα από τα πιο διατομεακά ζητήματα να παραμείνουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, συμπεριλαμβανομένων του αποτρεπτικού χαρακτήρα του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους, της εξάντλησης των εθνικών ένδικων μέσων και της πρόσβασης τρίτων, όπως οι τοπικές κοινότητες που επηρεάζονται από τις επενδύσεις. Η διαδικασία πρέπει έχει ουσιώδη αποτελέσματα που κάνουν τη διαφορά και δεν πρέπει να περιοριστεί σε ήσσονος σημασίας προσαρμογές του ισχύοντος συστήματος διαιτησίας ―οι οποίες ενδεχομένως να θεωρούνται επιτυχείς― για την επίλυση διαφορών μεταξύ επενδυτών και κράτους.

1.6Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η μεταρρύθμιση των διαδικαστικών κανόνων (ιδίως όσον αφορά τη διαφάνεια, τους δεοντολογικούς κανόνες, την πρόσβαση σε διαιτησία ή το κόστος της) διανοίγει ωστόσο το δρόμο για μια συζήτηση σχετικά με τη μεταρρύθμιση των κανόνων ουσιαστικού δικαίου.

1.7Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να εμπίπτουν στην έννοια του amicus curiae 1 παρεμβάσεις τρίτων μερών από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (όπως κάτοικοι της περιοχής, εργαζόμενοι, συνδικαλιστικές οργανώσεις, περιβαλλοντικές ομάδες ή καταναλωτές) και να διασφαλισθεί ότι οι εν λόγω παρεμβάσεις τυγχάνουν της δέουσας προσοχής από τους δικαστές.

1.8Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τις εργασίες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) που αφορούν στον συνυπολογισμό των ζητημάτων βιώσιμης ανάπτυξης στις επενδυτικές συμφωνίες, επιθυμεί όμως να συμπληρωθούν οι εν λόγω εργασίες με συνεκτίμηση των κοινωνικών ζητημάτων, και δη να αναχθεί η δέουσα επιμέλεια σε κριτήριο επιλεξιμότητας για τους ξένους επενδυτές.

1.9Η ΕΟΚΕ έχει τονίσει επανειλημμένως (ιδίως στη γνωμοδότηση REX/501 με θέμα τη δημιουργία πολυμερούς επενδυτικού δικαστηρίου) ότι το πολυμερές επενδυτικό δικαστήριο ουδόλως πρέπει να υπονομεύει την ικανότητα της ΕΕ και των κρατών μελών της να τηρούν τις υποχρεώσεις τις οποίες υπέχουν βάσει διεθνών συμφωνιών που αφορούν το περιβάλλον, τα δικαιώματα του ανθρώπου, τα δικαιώματα των εργαζομένων και, βεβαίως, την προστασία των καταναλωτών. Πρέπει επίσης να προβλεφθούν διαδικαστικές εγγυήσεις έναντι των προσφυγών κατά της εθνικής νομοθεσίας που εξυπηρετεί το κοινό συμφέρον· η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι ο στόχος αυτός μπορεί να επιτευχθεί με την εισαγωγή ρήτρας προτεραιότητας 2 , καθώς και εξαίρεσης για λόγους κοινού συμφέροντος.

1.10Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, παρά το γεγονός ότι οι εργασίες της ομάδας εργασίας ΙΙΙ της UNCITRAL επικεντρώνονται σε ζητήματα διαδικασίας, αυτό ενδέχεται να έχει θετικά αποτελέσματα μελλοντικά, οδηγώντας σε σαφέστερη και πιο σταθερή νομολογία, πράγμα που θα διευκολύνει επίσης τη μεταρρύθμιση του ουσιαστικού δικαίου που εφαρμόζεται στις επενδυτικές συμφωνίες.

1.11Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, σύμφωνα τόσο με το εθιμικό διεθνές δίκαιο όσο και με το διεθνές δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι ιδιώτες οφείλουν να προσφεύγουν πρώτα στα εθνικά δικαστήρια, προτού κινήσουν διεθνείς διαδικασίες κατά ενός κράτους, εκφράζει ωστόσο τη λύπη της για το γεγονός ότι το διεθνές δίκαιο των επενδύσεων δεν απαιτεί εν γένει την εξάντληση των εγχώριων ένδικων μέσων. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το σύστημα αυτό αποδεικνύεται ότι εισάγει δυσμενείς διακρίσεις εις βάρος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ), δεδομένων των περιορισμένων οικονομικών τους μέσων. Επομένως, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει, στο πλαίσιο της διαδικασίας της UNCITRAL, το ζήτημα της εξάντλησης των εθνικών ένδικων μέσων πριν από οιαδήποτε διεθνή προσφυγή. Το σύστημα επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους θα πρέπει να αναγνωρίζεται ως έκτακτη προσφυγή.

1.12Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το αίτημά της να συμμετάσχει πιο ενεργά στις εργασίες της UNCITRAL.

1.13Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την ανάγκη επίτευξης συνοχής μεταξύ των φιλόδοξων στόχων βιώσιμης ανάπτυξης που έχει θέσει η ΕΕ και του πλαισίου για τη μεταρρύθμιση του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους. Οι σχετικές με επενδύσεις συμφωνίες που δεν έχουν σχεδιασθεί σωστά μπορούν να εμποδίσουν την πρόοδο, ενώ εκείνες που έχουν σχεδιασθεί σωστά μπορούν να βοηθήσουν τις κοινωνίες να αντιμετωπίσουν τις τρέχουσες προκλήσεις. Πρέπει να αναπτύξουμε ένα νέο μοντέλο για τη διεθνή ρύθμιση των επενδύσεων, το οποίο θα καλύπτει το σημαντικό χάσμα μεταξύ αφενός, του συστήματος επενδύσεων και, αφετέρου, των ανθρωπίνων και εργασιακών δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος.

2.Εισαγωγή

2.1Η επίλυση διαφορών επενδυτή-κράτους είναι μηχανισμός που περιλαμβάνεται σε πολλές συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών και διεθνείς επενδυτικές συμφωνίες για τη διευθέτηση διαφορών που αφορούν την εφαρμογή των συμφωνιών προστασίας των επενδύσεων.

2.2Πρόκειται για ένδικο βοήθημα ενώπιον ιδιωτικού διαιτητικού δικαστηρίου, το οποίο ασκείται από αλλοδαπό επενδυτή προερχόμενο από συμβαλλόμενο κράτος εναντίον ενός κράτους που δεν τηρεί τις διατάξεις της συγκεκριμένης συμφωνίας.

2.3Ένας εκ των διαιτητών ορίζεται από την επιχείρηση, άλλος ένας από το κράτος, ο δε τρίτος εξ αυτών ορίζεται από τον Γενικό Γραμματέα του Μόνιμου Διαιτητικού Δικαστηρίου.

2.4Η ΕΟΚΕ έχει ήδη ασχοληθεί επανειλημμένως με τα ζητήματα που θέτει η επίλυση διαφορών επενδυτή-κράτους 3 . Επομένως, στόχος της παρούσας γνωμοδότησης δεν είναι να αναλύσει όλα τις ατέλειες και τα ζητήματα της διαιτησίας γα την επίλυση διαφορών επενδυτή-κράτους, αλλά να διερευνήσει τη διαδικασία μεταρρύθμισης και εκσυγχρονισμού του συγκεκριμένου τρόπου επίλυσης διαφορών που βρίσκεται επί του παρόντος υπό συζήτηση στη UNCITRAL ̶—και στην οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαδραματίζει κεντρικό ρόλο— καθώς και να τοποθετηθεί επ’ αυτής.

3.Γενικές παρατηρήσεις

3.1Το σύστημα επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών επικρίσεων τα τελευταία χρόνια, οι δε φωνές υπέρ της μεταρρύθμισης των επενδυτικών συμφωνιών αυξάνονται σταθερά, σε σχέση με την υπονόμευση του δικαιώματος των κρατών να νομοθετούν και την αμφισβήτηση της δημοκρατικής νομιμότητας, την παράβαση των ευρωπαϊκών ρυθμιστικών προτύπων (υγειονομικών, φυτοϋγειονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών) ή την ουδετερότητα και την ανεξαρτησία των διαιτητών.

3.2Τα προβλήματα που εντοπίζονται συχνότερα αφορούν την έλλειψη διαφάνειας στις επενδυτικές διαφορές, την έλλειψη συνοχής και προβλεψιμότητας των διαιτητικών αποφάσεων, τον ρόλο και την ανεξαρτησία των διαιτητών, τις αμφιβολίες σχετικά με τη νομιμότητά τους και το αποτρεπτικό αποτέλεσμα των αποφάσεων ως προς τις ρυθμιστικές εξουσίες του κράτους. Το αποτρεπτικό αποτέλεσμα αναφέρεται κυρίως στο γεγονός ότι τα κράτη ενδέχεται να αποθαρρυνθούν από τη θέσπιση νομοθεσίας, η οποία εξυπηρετεί εξ ορισμού το κοινό συμφέρον, λόγω του φόβου ότι θα εκτεθούν, εις βάρος των πολιτών και των φορολογουμένων τους, στην ευθύνη που απορρέει από επενδυτική συμφωνία και στο ενδεχόμενο να υποχρεωθούν τα κράτη να καταβάλουν μεγάλα ποσά σε αλλοδαπούς επενδυτές σε περίπτωση ένδικης διαφοράς.

3.3Οι επικρίσεις αφορούν επίσης συχνά τις ρήτρες του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους που περιλαμβάνουν ασαφείς έννοιες όπως η «δίκαιη και ισότιμη μεταχείριση» και η «έμμεση απαλλοτρίωση», οι οποίες ενδέχεται να οδηγήσουν σε έλλειψη ασφάλειας δικαίου και σε πιθανή κατάχρηση.

3.4Ομοίως, η αρχή της μη άσκησης έφεσης ή προσφυγής ακυρώσεως ή επανεξετάσεως, εκτός αντίθετης συμφωνίας, θίγει το δικαίωμα πραγματικής δικαστικής προσφυγής. Τις αδυναμίες των παραδοσιακών συστημάτων επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους έχουν εκμεταλλευθεί οι επενδυτές τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα την άνευ προηγουμένου αύξηση των διαφορών μεταξύ επενδυτών και κράτους, καθώς και τη σημαντική αύξηση των απαιτούμενων από τους επενδυτές ποσών και τα υψηλά δικαστικά έξοδα.

3.5Χρειάζεται απαραιτήτως να μεταρρυθμιστούν ριζικά οι μηχανισμοί επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους, δεδομένου ότι σημερινά ζητήματα, όπως η κλιματική αλλαγή (για την οποία χρειάζεται μια δίκαιη για τους εργαζομένους μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών), η πανδημία COVID‑19, ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (συμπεριλαμβανομένης της έννοιας της αξιοπρεπούς εργασίας), μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο μέσω εθνικών και διεθνών επενδύσεων.

3.6Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την ανάγκη για ένα σύγχρονο, αποτελεσματικό και λειτουργικό διεθνές σύστημα προστασίας των επενδύσεων με επίλυση των διαφορών, αλλά και για την επίτευξη συνέπειας μεταξύ των φιλόδοξων στόχων βιώσιμης ανάπτυξης της ΕΕ και του πλαισίου για τη μεταρρύθμιση του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους. Οι σχετικές με επενδύσεις συμφωνίες που δεν έχουν σχεδιασθεί σωστά μπορούν να εμποδίσουν την πρόοδο, ενώ εκείνες που έχουν σχεδιασθεί σωστά μπορούν να βοηθήσουν τις κοινωνίες να αντιμετωπίσουν τις τρέχουσες προκλήσεις.

4.Τα διακυβεύματα σε επίπεδο ΕΕ

4.1Οι επικρίσεις του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους οδήγησαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να το αντικαταστήσει το 2015 με τη δημιουργία μόνιμου οργάνου επίλυσης επενδυτικών διαφορών, ειδικά σχεδιασμένου για να ανταποκριθεί στις προαναφερόμενες ανησυχίες.

4.2Σημειωτέον ότι, με τη δημιουργία ενός πολυμερούς επενδυτικού δικαστηρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποβλέπει αποκλειστικά στα διαδικαστικά ζητήματα που συνδέονται με την επίλυση διαφορών, αλλά δεν ανταποκρίνεται πλήρως στις επικρίσεις επί της ουσίας που διατυπώνονται κατά του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους.

4.3Βάσει της σημερινής μεταρρυθμιστικής προσέγγισης, ουσιαστικά ζητήματα, όπως π.χ. το ζήτημα του εφαρμοστέου ουσιαστικού δικαίου ή των κανόνων ερμηνείας, συμπεριλαμβανομένης της συνοχής με άλλες διεθνείς υποχρεώσεις [λόγου χάρη τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) ή από τις συμβάσεις των Ηνωμένων Εθνών], μπορούν να εξεταστούν μόνον στο πλαίσιο των επενδυτικών συμφωνιών που θα κληθεί να εφαρμόσει το πολυμερές επενδυτικό δικαστήριο.

4.4Η ΕΟΚΕ εκφράζει επομένως την ανησυχία ότι, ακόμη κι εάν υπάρξει συμφωνία για ένα νέο σύστημα επίλυσης διαφορών σε πολυμερές επίπεδο, αυτό δεν θα επιλύσει το ουσιαστικό ζήτημα των διμερών συμφωνιών προστασίας των επενδύσεων οι οποίες περιλαμβάνουν ασαφείς ή υπερβολικά ευρείες διατάξεις που αφήνουν περιθώριο για κατάχρηση (όπως αυτές για τη δίκαιη και ισότιμη μεταχείριση όπως και για την έμμεση απαλλοτρίωση, που μνημονεύθηκαν παραπάνω). Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ του να περιορισθούν οι διατάξεις περί δίκαιης και ισότιμης μεταχείρισης αποκλειστικά στην απαγόρευση των διακρίσεων και την άμεση απαλλοτρίωση και καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να λάβει υπόψη όχι μόνο τα διαδικαστικά στοιχεία, αλλά και τα ζητήματα που άπτονται του εφαρμοστέου ουσιαστικού δικαίου.

4.5Οι ακριβείς λεπτομέρειες λειτουργίας του πολυμερούς επενδυτικού δικαστηρίου (όπως η σύνθεσή του, ο προϋπολογισμός του, η δυνατότητα υποστήριξης των εργασιών του από γραμματεία κ.λπ.) θα εξαρτηθούν από την έκβαση των επικείμενων διαπραγματεύσεων μεταξύ των χωρών που θα υιοθετήσουν το νέο σύστημα.

5.Η ανάγκη για μια προσέγγιση συμβατής με τους στόχους περί βιώσιμης ανάπτυξης και κοινωνικής δικαιοσύνης

5.1Η σημερινή αντίληψη του κοινού, ακόμη και των ειδικών, είναι ότι υπάρχει σημαντικό χάσμα μεταξύ της προστασίας των επενδύσεων ―η οποία είναι νομικά δεσμευτική και περιλαμβάνει δεσμευτικά νομικά μέσα για την επιβολή της― και της προάσπισης των ανθρωπίνων, κοινωνικών, περιβαλλοντικών δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων υγείας, των οποίων τα διεθνή συστήματα προστασίας είναι είτε εν μέρει δεσμευτικά είτε καθόλου δεσμευτικά, ή, εάν είναι δεσμευτικά, δεν περιλαμβάνουν μέσα για την ορθή επιβολή τους.

5.2Στη συζήτηση με θέμα τη μεταρρύθμιση του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ο νέος τρόπος με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσεγγίζει τα θέματα της εφαρμογής και της επιβολής των κεφαλαίων για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών της ΕΕ, και με τον οποίο αναθεωρείται το Σχέδιο δράσης 15 σημείων του 2018 4 .

5.3Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ανάληψη από τον ΟΟΣΑ μιας πρωτοβουλίας 5 για το μέλλον των επενδυτικών συμφωνιών, η οποία διερευνά πώς θα μπορούν να απαντώνται στις μελλοντικές συμφωνίες τα ζητήματα που εντοπίζονται ανωτέρω και πώς θα μπορούσαν να αντληθούν ιδέες για μεταρρυθμίσεις. Η κρίσιμη ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της πρωτοβουλίας. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ζητεί να συμπληρωθούν οι εν λόγω εργασίες με τη συνεκτίμηση των κοινωνικών ζητημάτων, και ιδίως να αναχθεί η δέουσα επιμέλεια σε κριτήριο επιλεξιμότητας για τους ξένους επενδυτές.

5.4Οι εργασίες του ΟΟΣΑ περιλαμβάνουν σημαντικά ορόσημα από τη Σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με την ποιότητα των άμεσων ξένων επενδύσεων εις όφελος της βιώσιμης ανάπτυξης, η οποία εγκρίθηκε από τους υπουργούς του ΟΟΣΑ τον Ιούνιο του 2022. Είναι το πρώτο πολυμερές μέσο που βοηθά τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να ενισχύσουν τη θετική συμβολή των διεθνών επενδύσεων στην επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Συμπληρώνεται από τη δέσμη εργαλείων για την ποιότητα των άμεσων ξένων επενδύσεων και από τους δείκτες ποιότητας άμεσων ξένων επενδύσεων για το 2022 .

5.5Όπως και η Επιτροπή Διεθνούς Εμπορίου (INTA) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 6 , η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η επενδυτική πολιτική της ΕΕ πρέπει βέβαια να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των επενδυτών και των δικαιούχων κρατών, αλλά και στα ευρύτερα οικονομικά συμφέροντα της Ένωσης, στους στόχους της εξωτερικής πολιτικής της και στις προτεραιότητες της Ένωσης, ιδίως όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα θεμελιώδη δικαιώματα.

5.6Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, σύμφωνα με το εθιμικό διεθνές δίκαιο και με το διεθνές δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι ιδιώτες οφείλουν να προσφεύγουν πρώτα στα εθνικά δικαστήρια, προτού κινήσουν διεθνείς διαδικασίες κατά ενός κράτους, εκφράζει δε τη λύπη της για το γεγονός ότι, αντιθέτως, το διεθνές δίκαιο των επενδύσεων δεν απαιτεί εν γένει την εξάντληση των εγχώριων ένδικων μέσων πριν από οποιαδήποτε διεθνή προσφυγή.

5.7Επομένως, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει περαιτέρω το ζήτημα της εξάντλησης των εθνικών ένδικων μέσων.

6.Ο ρόλος της ομάδας εργασίας ΙΙΙ της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για το Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο (UNCITRAL)

6.1Βάσει της εντολής που δόθηκε από το Συμβούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άρχισε διαπραγματεύσεις με τα κράτη μέλη του ΟΗΕ υπό την αιγίδα της UNCITRAL, στο πλαίσιο της ομάδας εργασίας III.

6.2Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το αίτημά της να συμμετάσχει πιο ενεργά στις εργασίες τις UNCITRAL.

6.3Τον Νοέμβριο του 2017, η UNCITRAL ανέθεσε στην ομάδα εργασίας ΙΙΙ ευρεία εντολή να εξετάσει την ενδεχόμενη μεταρρύθμιση του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους. Κατά την πρώτη φάση των συσκέψεών της, η ομάδα εργασίας-III εξέφρασε ορισμένες ανησυχίες.

Όσον αφορά το συνολικό κόστος και τη διάρκεια του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους 7 :

·Η ομάδα εργασίας έλαβε υπόψη της αναλύσεις με βάση τις περιορισμένες πληροφορίες που είναι διαθέσιμες επί του παρόντος, σύμφωνα με τις οποίες το 80 έως 90 % των δαπανών για επίλυση διαφορών επενδυτή-κράτους αφορούσαν δαπάνες νομικής εκπροσώπησης και αμοιβές εμπειρογνωμόνων, το δε συνολικό ύψος των δαπανών ανερχόταν κατά μέσο όρο σε 8 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ανά διαδικασία.

·Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στο γεγονός ότι το υψηλό κόστος των διαδικασιών επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους που χρηματοδοτούνται με δημόσιους πόρους ήταν δύσκολο να δικαιολογηθεί για τα αναπτυσσόμενα κράτη με περιορισμένους οικονομικούς πόρους.

·Επισημάνθηκε ότι οι συνέπειες από άποψη διάρκειας και κόστους της διαδικασίας απορρέουν επίσης από το γεγονός ότι το καθεστώς επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους δεν ακολουθεί τον κανόνα του προηγούμενου αντίστοιχου καθεστώτος, γεγονός που συνεπάγεται έλλειψη προβλεψιμότητας.

·Επιπλέον, αναφέρθηκε ότι, σε ορισμένα συστήματα, το υψηλό κόστος των διαδικασιών επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους περιορίζει ενδεχομένως την πρόσβαση των ΜΜΕ στον μηχανισμό επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους, στερώντας τους έτσι την προστασία που παρείχαν οι επενδυτικές συμφωνίες.

·Ωστόσο, επισημάνθηκε επίσης ότι το επιπλέον κόστος ενδέχεται, σε ορισμένα συστήματα, να προκύπτει εν μέρει από καταχρηστικές πρακτικές, από την ύπαρξη παράλληλων διαδικασιών, από την απουσία σαφών δικονομικών κανόνων ή από την απουσία μηχανισμού για την απόρριψη καταχρηστικών αξιώσεων σε πρώιμο στάδιο.

·Επιπλέον, υπογραμμίστηκε ότι η αύξηση του κόστους συνδεόταν με συστημικά προβλήματα και με τη δομή του καθεστώτος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους ή ακόμη και με την απουσία τέτοιου συστήματος. Υπογραμμίστηκε δε επιπλέον ότι τα προβλήματα αυτά είχαν οδηγήσει σε έλλειψη συνέπειας ―ιδίως ως προς την ανταπόκριση των κρατών― καθώς και σε μη προβλεψιμότητα της έκβασης.

Σε σχέση με τις υφιστάμενες ανησυχίες από άποψη ουσιαστικού δικαίου, πρέπει να ληφθεί δεόντως υπόψη η αλληλεπίδραση με τα βασικά ουσιαστικά πρότυπα 8 :

·Μέσα πλην της διαιτησίας για την επίλυση επενδυτικών διαφορών, καθώς και μέθοδοι πρόληψης των διαφορών

·Εξάντληση των εθνικών ένδικων μέσων

·Συμμετοχή τρίτων μερών

·Ανταγωγές

·Αναστολή των νομοθετικών ρυθμίσεων

·Υπολογισμός της αποζημίωσης

6.4Από την έναρξη των εργασιών της, η ομάδα εργασίας ΙΙΙ κατέβαλε προσπάθειες προς δύο κύριες κατευθύνσεις: την ενδεχόμενη διαρθρωτική μεταρρύθμιση, με τη δημιουργία μόνιμου δικαστηρίου και συστήματος άσκησης έφεσης, τον διορισμό δικαστών και το εύρος της έφεσης. Η δεύτερη παράλληλη κατεύθυνση αφορά μη διαρθρωτικά και βαθμιαία ενισχυόμενα μεταρρυθμιστικά στοιχεία, όπως η δημιουργία κώδικα δεοντολογίας για τους διαιτητές και τους δικαστές (με σκοπό την αύξηση της διαφάνειας και την αποτροπή συγκρούσεων συμφερόντων), μια μεθοδολογία για την εκτίμηση των αποζημιώσεων, καθώς και τρόπους προώθησης της διαμεσολάβησης μεταξύ των μερών. Ωστόσο, δεν έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος όσον αφορά τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και τα διατομεακά ζητήματα. Για παράδειγμα, η δικαιοδοσία του μόνιμου δικαστηρίου, η σύνθεσή του και η διαδικασία διορισμού των μελών του δικαστηρίου εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο διαφωνιών στις αντιπροσωπείες.

6.5Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει σαφείς κανόνες δεοντολογίας και αμεροληψίας, μη ανανεώσιμους διορισμούς, την πλήρη απασχόληση των διαιτητών και μηχανισμούς διορισμού ανεξάρτητων δικαστών. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την άποψη αυτή, δεδομένου ότι απαιτούνται αυστηροί κανόνες για την αποφυγή συγκρούσεων συμφερόντων.

6.6Ζητήματα πιο διατομεακής φύσης που εθίγησαν αρχικά, όπως ο αποτρεπτικός χαρακτήρας του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους, η εξάντληση των εθνικών ένδικων μέσων και η πρόσβαση τρίτων, όπως οι τοπικές κοινότητες που επηρεάζονται από τις επενδύσεις, έτυχαν μικρότερης προσοχής προς απογοήτευση πολλών ομάδων-παρατηρητών της κοινωνίας των πολιτών. Σε πλήρη συμφωνία με τις συστάσεις στις οποίες προέβη με τη γνωμοδότηση REX/501, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μεριμνήσει ώστε αυτά τα θεμελιώδη ζητήματα να παραμείνουν στο τραπέζι των συζητήσεων και θα αντιμετωπιστούν προσηκόντως.

6.7Η ΕΟΚΕ αποδοκιμάζει την ασάφεια του ιστοτόπου της ομάδας εργασίας ΙΙΙ και των πρακτικών από τις συσκέψεις της, εξαιτίας της οποίας τα ενδιαφερόμενα μέρη δεν μπορούν να ενημερώνονται δεόντως σχετικά με την πρόοδο των εργασιών.

6.8Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, παρά το γεγονός ότι οι εργασίες της ομάδας εργασίας ΙΙΙ επικεντρώνονται σε ζητήματα διαδικασίας, αυτό μπορεί να έχει στο μέλλον θετικά αποτελέσματα, όπως τη σαφέστερη και πιο σταθερή νομολογία, πράγμα που θα διευκολύνει επίσης τη μεταρρύθμιση του ουσιαστικού δικαίου που ισχύει για τις επενδυτικές συμφωνίες. Ωστόσο, για να μπορέσει μια πολυμερής διαδικασία μεταρρύθμισης του συστήματος επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους να κάνει πράγματι τη διαφορά, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο, στο πλαίσιο μιας θεσμικής μεταρρύθμισης, να εγκαταλειφθεί η ad hoc διαιτησία, να ακολουθηθεί μια πιο ολιστική προσέγγιση ως προς τη διεθνή ρύθμιση των επενδύσεων και όχι απλώς να αντικατασταθεί η διαιτησία για την επίλυση διαφορών επενδυτή-κράτους από ένα δικαστήριο αρμόδιο για την επίλυση διαφορών μεταξύ επενδυτών και κράτους.

Βρυξέλλες, 14 Σεπτεμβρίου 2022

Δημήτρης Δημητριάδης
Πρόεδρος του τμήματος «Εξωτερικές σχέσεις»

_____________

(1)

   Η διαδικασία του amicus curiae (φίλος του δικαστηρίου) αφορά φορέα ή πρόσωπο που δεν είναι διάδικος σε μια διαφορά και επιθυμεί να υποβάλει νομικά επιχειρήματα στο δικαστήριο. Η παρέμβαση του amicus curiae γίνεται δεκτή με βάση αυστηρά κριτήρια, ώστε να εξασφαλίζεται η ισορροπία των δικαιωμάτων μεταξύ των διαδίκων κατά τη διαδικασία. Ενέχει όμως επίσης εχέγγυο νομιμότητας που παρέχουν οι amicus curiae στη διαδικασία διαιτησίας για επενδύσεις.

https://www.iisd.org/itn/en/2019/04/23/protecting-social-rights-using-the-amicus-curiae-procedure-in-investment-arbitration-a-smokescreen-against-third-parties-maxime-somda/

(2)

   Όταν τα κράτη που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις επιθυμούν να καθορίσουν την ιεραρχία διαδοχικών συνθηκών που αφορούν το ίδιο ζήτημα, στις τελικές ρήτρες προβλέπονται διατάξεις που καθορίζουν τις σχέσεις μεταξύ της νέας συνθήκης και των ισχυουσών ή μελλοντικών συνθηκών που αφορούν το ίδιο ζήτημα. 

(3)    REX/501 – Πολυμερές Επενδυτικό ΔικαστήριοREX/464 – Η θέση της ΕΟΚΕ σχετικά με συγκεκριμένα βασικά θέματα της TTIP.REX/411 – Η προστασία των επενδυτών και η διευθέτηση διαφορών μεταξύ επενδυτή και κράτους στις εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες της ΕΕ με τρίτες χώρες.

(4)    Η ΕΟΚΕ ασχολήθηκε με το εν λόγω ζήτημα στη γνωμοδότησή REX/535 με θέμα «Εμπόριο επόμενης γενιάς και βιώσιμη ανάπτυξη ‑ Αναθεώρηση του σχεδίου δράσης 15 σημείων», https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/opinions/next-generation-trade-and-sustainable-development-reviewing-15-point-action-plan-own-initiative-opinion-priority-2/timeline.

(5)     https://www.oecd.org/investment/investment-policy/investment-treaties.htm.

(6)      Σχέδιο έκθεσης σχετικά με το μέλλον της πολιτικής διεθνών επενδύσεων της ΕΕ. Εισηγήτρια: Anna Cavazzini. 2021/2176(INI) της 7ης Φεβρουαρίου 2022.

(7)       Έκθεση της ομάδας εργασίας III (Μεταρρύθμιση της επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτών και κράτους) σχετικά με τις εργασίες της τριακοστής τέταρτης συνόδου της (Βιέννη, 27 Νοεμβρίου -1 Δεκεμβρίου 2017).

(8)       Έκθεση της ομάδας εργασίας III (Μεταρρύθμιση της επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτών και κράτους) σχετικά με τις εργασίες της τριακοστής έβδομης συνόδου της (Νέα Υόρκη, 1-5 Απριλίου 2019) .