SOC/712

Πρωτοβουλία για την επέκταση του καταλόγου των ποινικών αδικημάτων της ΕΕ ώστε να συμπεριληφθούν όλες οι μορφές εγκλημάτων μίσους και ρητορικής μίσους

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ
Τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη»
Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο – Μια πιο συμπεριληπτική και προστατευτική Ευρώπη: επέκταση του καταλόγου των εγκλημάτων της ΕΕ ώστε να περιλαμβάνει τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους[COM(2021) 777 final]

Εισηγητής: Cristian PÎRVULESCU

Συνεισηγήτρια: Milena ANGELOVA

1.Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1Η ΕΟΚΕ εκφράζει τον έντονο προβληματισμό της για την ανάπτυξη της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους στην Ευρώπη κατά την τελευταία δεκαετία. Πολυάριθμες μελέτες και διαβουλεύσεις δείχνουν μια σοβαρή αύξηση των περιστατικών και έναν αυξανόμενο αριθμό ατόμων και ομάδων που εκτίθενται σε επιθέσεις που βασίζονται στο μίσος. Το έργο της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στην Ευρώπη μαρτυρεί επίσης αυτές τις αυξανόμενες τάσεις —οι οργανώσεις αποτελούν οι ίδιες στόχο και αντιμετωπίζουν μια αυξανόμενη ανάγκη να βοηθήσουν και να προστατεύσουν τα άτομα και τις κοινότητες που απειλούνται.

1.2Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ενθαρρύνει το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να συνεργαστούν πλήρως για την υπεράσπιση των θεμελιωδών αξιών της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους αποτελούν έναν τομέα εγκληματικότητας που πληροί τα κριτήρια που ορίζονται στο άρθρο 83 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Μια απόφαση του Συμβουλίου να τα ορίσει ως τέτοια θα επιτρέψει τη μεταγενέστερη θέσπιση ελάχιστων κανόνων που αφορούν τον ορισμό των ποινικών αδικημάτων και των κυρώσεων σε αυτόν τον τομέα των εγκλημάτων.

1.3Ειδικότερα, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι υπάρχει σημαντική και ανησυχητική αύξηση των εγκλημάτων μίσους, καθώς και μια σαφής διασυνοριακή διάσταση σε επίπεδο αιτιών, παραγόντων διευκόλυνσης και επιπτώσεων και ότι αυτά τα είδη εγκλημάτων δεν μπορούν να προληφθούν και να καταπολεμηθούν αποτελεσματικά ελλείψει νομοθετικής και θεσμικής δράσης σε επίπεδο ΕΕ.

1.4Μαζί με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι όταν πράξεις που συνιστούν σοβαρά αδικήματα στρέφονται κατά της σωματικής ή της ψυχικής ακεραιότητας ενός ατόμου, μόνο αποτελεσματικοί μηχανισμοί ποινικού δικαίου μπορούν να διασφαλίσουν επαρκή προστασία και να χρησιμεύσουν ως αποτρεπτικός παράγοντας.

1.5Η ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους πρέπει να καταπολεμούνται ανεξάρτητα από τον τόπο στον οποίο πραγματοποιούνται, δηλαδή στο πλαίσιο της εργασίας, δημόσιων εκδηλώσεων, των δραστηριοτήτων αναψυχής, των ιδιωτικών ή δημόσιων υπηρεσιών κ.λπ. Μπορεί να εξεταστεί το ενδεχόμενο ανάληψης περισσότερων στοχευμένων δράσεων, όπου είναι πιο πιθανό να εκδηλωθούν περιστατικά μίσους. Ένας γενικότερος στόχος, ο οποίος θα επιδιωχθεί με διάφορα μέσα και εργαλεία, θα ήταν να απαλλαγούν οι δημόσιοι χώροι στην Ευρώπη από τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους.

1.6Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εστιάσει στις και να διερευνήσει τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους στην επιχειρηματικότητα και τις συνθήκες εργασίας, καθώς και τις επιπτώσεις τους στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.

1.7Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει επίσης να δοθεί στην ευαισθητοποίηση και στις δεξιότητες των ατόμων σε επαγγέλματα με ουσιαστικό ρόλο στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους, π.χ. των εκπαιδευτών, των δημοσιογράφων και του προσωπικού επιβολής του νόμου. Η ενημέρωση και κατάρτιση του προσωπικού επιβολής του νόμου θα πρέπει να στηρίζονται σε βέλτιστες πρακτικές από τα κράτη μέλη και να είναι υποχρεωτικές, καθώς και να εντάσσονται σε μια συνολική στρατηγική για την ενίσχυση των ικανοτήτων των εμπλεκόμενων θεσμικών οργάνων.

1.8Η πρόσβαση των θυμάτων στην πληροφόρηση και στα ειδικά μέτρα προστασίας που παρέχονται στα πιο ευάλωτα θύματα εγκληματικών πράξεων βάσει της οδηγίας για τα δικαιώματα των θυμάτων θα πρέπει να διασφαλίζεται δεόντως.

1.9Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, διαδραματίζουν επίσης ουσιαστικό ρόλο στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους, αφενός ως φύλακες της κοινωνίας και, αφετέρου, ως υποστηρικτές του αξιακού τρόπου δράσης όσον αφορά τις δικές τους δραστηριότητες. Θα πρέπει να προστατεύονται και να υποστηρίζονται στον ρόλο τους να καθιστούν τους χώρους, τις κοινότητες, τις ομάδες, τις οργανώσεις και τα μέσα ενημέρωσης ασφαλή από το μίσος και τις διακρίσεις, μεταξύ άλλων μέσω της προώθησης εθελοντικών κωδικών δεοντολογίας και της ανταλλαγής ορθών πρακτικών. Απαιτείται περισσότερη χρηματοδότηση για την κινητοποίηση των ικανοτήτων και της εμπειρογνωμοσύνης τους.

1.10Πρέπει να τονιστεί η σημασία των ασφαλών αλληλεπιδράσεων στο διαδίκτυο. Η ανάπτυξη πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης και διαδικτυακών φόρουμ δημιούργησε έναν χώρο στον οποίο ορισμένοι πιστεύουν ότι μπορούν να ενεργούν ατιμώρητα. Υπάρχει επιτακτική ανάγκη συνεργασίας με τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές και τις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το μίσος στο διαδίκτυο θα εντοπίζεται, θα διερευνάται και θα εξαλείφεται γρήγορα.

2.Γενικές παρατηρήσεις

2.1Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει το αναπόσπαστο μέρος της προστασίας της αξιοπρέπειας, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της ισότητας στον σχεδιασμό της ΕΕ και των δημοκρατικών καθεστώτων των κρατών μελών. Η δημοκρατία, και η ΕΕ από μόνη της, δεν είναι εφικτή εάν οι άνθρωποι ζουν μέσα στον φόβο και την ντροπή, εάν υφίστανται παρενοχλήσεις ή επιθέσεις ενώ ζουν, εργάζονται, σπουδάζουν ή συμμετέχουν στην κοινωνία και στην πολιτική. Με την εξάπλωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το μίσος και ο στιγματισμός κερδίζουν έδαφος ευκολότερα και ταχύτερα και ο κίνδυνος για τα παιδιά και τους νέους αυξάνεται συνεχώς. Δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το να αποτρέψουμε και να καταπολεμήσουμε σθεναρά και ενεργά τη διάδοση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους.

2.2Στο πλαίσιο της στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσικής Ομοσπονδίας κατά της Ουκρανίας, μια πράξη που η ΕΟΚΕ καταδικάζει απερίφραστα, σημειώνεται αύξηση της παραπληροφόρησης και της διάδοσης της ρητορικής μίσους στην Ευρώπη. Δεν πρόκειται για νέο φαινόμενο και τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν ευαισθητοποιηθεί περισσότερο και είναι πιο ανθεκτικά έναντι αυτής. Η Ρωσική Ομοσπονδία καταβάλλει προσπάθειες να δημιουργήσει σύγχυση, να ασκήσει προπαγάνδα και να απονομιμοποιήσει τη στήριξη για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ως εκ τούτου, η πρόληψη και η καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους αποτελούν υπαρξιακή ευθύνη της ΕΕ και των κρατών μελών της.

2.3Για την αποτελεσματική καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους είναι απαραίτητη μια κοινή βάση. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι αλληλένδετες και η ελευθερία κυκλοφορίας δημιουργεί μια ολοένα και περισσότερο ολοκληρωμένη κοινωνική και δημόσια σφαίρα. Τα κράτη μέλη διαθέτουν τα κύρια εργαλεία για την καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους, αλλά η επιτυχία τους είναι απίθανη χωρίς σαφή δέσμευση, συνεργασία και συνέργεια, με κατάλληλα νομοθετικά μέσα της ΕΕ και συντονισμένους ορισμούς, προσεγγίσεις και ευκαιρίες για άντληση διδαγμάτων σε θέματα πολιτικής και μεταφορά πολιτικών. Όλες οι προσπάθειες που καταβάλλονται για την επίτευξη αυτού του στόχου θα πρέπει να σέβονται τα θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2.4Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι η ΕΕ και τα κράτη μέλη πρέπει να ενεργήσουν πιο αποφασιστικά όσον αφορά την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και την καταπολέμηση του συνόλου των μεροληπτικών συμπεριφορών και συμπεριφορών που βασίζονται στο μίσος. Από την άποψη αυτή, συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ευθυγραμμίσει την πρόταση με άλλα βασικά έγγραφα πολιτικής, όπως η νέα στρατηγική για την εφαρμογή του χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων, μια Ένωση ισότητας: σχέδιο δράσης της ΕΕ για την καταπολέμηση του ρατσισμού 2020-2025, οι στρατηγικές για την ισότητα όσον αφορά το φύλο και τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ, το στρατηγικό πλαίσιο για τους Ρομά, η στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού και την προώθηση της εβραϊκής ζωής, η στρατηγική για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και η στρατηγική για τα δικαιώματα των θυμάτων.

2.5Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προσδιορίζει συνολικά τα χαρακτηριστικά που μπορεί να μοιράζονται άτομα και ομάδες που εκτίθενται σε ρητορική μίσους και σε εγκλήματα μίσους: φυλή, εθνοτική καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία, ιθαγένεια, ηλικία, φύλο, σεξουαλικός προσανατολισμός, ταυτότητα φύλου, έκφραση φύλου, χαρακτηριστικά φύλου ή οποιαδήποτε άλλα θεμελιώδη χαρακτηριστικά ή συνδυασμός τέτοιων χαρακτηριστικών. Στον κατάλογο αυτό θα πρέπει επίσης να προστεθούν οι ιδεολογικοί και οι πολιτικοί λόγοι, καθώς και άλλες πεποιθήσεις και αξίες που σχετίζονται με τη συνείδηση. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι κίνδυνοι και οι απειλές πρέπει επίσης να χαρτογραφηθούν και να αντιμετωπιστούν σε σχέση με το κοινωνικό και πολιτιστικό τους πλαίσιο. Η υπάρχουσα και νέα έρευνα θα μπορούσε να καταδείξει ποιες είναι οι πιο κοινές καταστάσεις στις οποίες κάνουν την εμφάνισή τους η ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους.

2.6Η ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους μπορεί να στοχεύουν επιχειρηματίες ή το προσωπικό μιας επιχείρησης, για παράδειγμα, εκείνους οι οποίοι εξυπηρετούν πελάτες. Αυτό έχει καταστροφικές επιπτώσεις τόσο για τα άτομα, όσο και για την εν λόγω επιχείρηση. Η ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους μπορεί επίσης να έχουν έμμεσο αρνητικό αντίκτυπο στο γενικό επιχειρηματικό και οικονομικό περιβάλλον αυξάνοντας την αβεβαιότητα, την αστάθεια και τις συγκρούσεις.

2.7Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη για ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση όσον αφορά την κατανόηση του αντικτύπου και της σοβαρότητας της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους, καθώς και όσον αφορά τον εντοπισμό και την καταπολέμησή τους στην καθημερινότητα. Αυτό ισχύει για άτομα όλων των ηλικιών: παιδιά, νέους και ενήλικες. Όλες οι δράσεις ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης (ενημερωτικό υλικό, κατάρτιση, προϊόντα) θα πρέπει να παρέχονται σε μορφή προσβάσιμη.

2.8Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει επίσης να δοθεί στην ευαισθητοποίηση και στις δεξιότητες των ατόμων σε επαγγέλματα με ουσιαστικό ρόλο στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους. Για παράδειγμα, οι δάσκαλοι έχουν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορική εκπαίδευση των παιδιών σχολικής ηλικίας. Οι δημοσιογράφοι διαδραματίζουν μοναδικό ρόλο από την άποψη της ελευθερίας έκφρασης. Το προσωπικό επιβολής του νόμου, η αστυνομία, οι εισαγγελείς, οι δικαστές και οι δημόσιοι υπάλληλοι διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση υποθέσεων και στην ανάπτυξη ενός προληπτικού νομικού πλαισίου και άλλων μέτρων.

2.9Οι πολιτικοί έχουν την κύρια ευθύνη του συνολικού συστήματος του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η ευθύνη τους ξεκινά από τη στιγμή που ζητούν τη στήριξη των πολιτών. Δυστυχώς, ορισμένοι πολιτικοί και ορισμένα κόμματα το πράττουν διαδίδοντας τον φόβο και στοχοποιώντας μειονότητες και κοινωνικές ομάδες. Αυτό το είδος εκλογικής κινητοποίησης είναι επικίνδυνο και πρέπει να περιοριστεί. Ορισμένοι πολιτικοί θα μπορούσαν να μπουν στον πειρασμό ενόσω ασκούν δημόσιο αξίωμα να χρησιμοποιήσουν θεσμικά και νομικά μέσα για την προώθηση των διακρίσεων ή την παρεμποδίσουν την καταπολέμησή τους, γεγονός που θα είχε ακόμη σοβαρότερες επιπτώσεις. Η ΕΟΚΕ καλεί όλους τους πολιτικούς ηγέτες και τα κόμματα να ενεργούν υπεύθυνα, στο πλαίσιο και στο πνεύμα μιας δημοκρατίας χωρίς αποκλεισμούς.

2.10Εν προκειμένω, οι αρχηγοί πολιτικών κομμάτων ή ακόμη και κυβερνήσεων, οι οποίοι πρέπει να συμπεριφέρονται με πολιτισμένο τρόπο στον δημόσιο χώρο, έχουν χρησιμοποιήσει προσβολές και λεκτικές επιθέσεις κατά δημοσιογράφων, παρέχοντας στήριξη στην πιθανή άσκηση βίας εναντίον τους. Η ΕΟΚΕ καλεί τους πολιτικούς ηγέτες και τα κόμματα να σέβονται τους δημοσιογράφους και τις οργανώσεις των μέσων ενημέρωσης και παραπέμπει στην επίσημη αναγνώριση της σοβαρότητας του ζητήματος από τέσσερις διεθνείς ειδικούς εισηγητές για την ελευθερία της έκφρασης.

2.11Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, διαδραματίζουν επίσης ουσιαστικό ρόλο στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους, αφενός ως φύλακες της κοινωνίας και, αφετέρου, ως υποστηρικτές του αξιακού τρόπου δράσης όσον αφορά τις δικές τους δραστηριότητες. Οι εθελοντικοί κώδικες δεοντολογίας και η ανταλλαγή ορθών πρακτικών θα πρέπει να ενθαρρύνονται και να προωθούνται.

2.12Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές στην πρόληψη και την καταπολέμηση των εγκλημάτων μίσους. Είναι το επίπεδο διακυβέρνησης που βρίσκεται πλησιέστερα στις κοινότητες και μπορούν να παρακολουθούν κατά πόσον αυτοί οι κίνδυνοι και αυτά τα περιστατικά βίας μπορεί να γίνουν πραγματικότητα. Μπορούν επίσης να αξιοποιήσουν τη δύναμη της αλληλεγγύης και της ενσυναίσθησης, μέσω κοινοτικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, με τη στήριξη των κεντρικών κυβερνήσεων, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων.

2.13Είναι ευθύνη των κρατών να δημιουργήσουν ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τα δικαιώματα της ελευθερίας της έκφρασης, της ισότητας και της απαγόρευσης των διακρίσεων. Τα κράτη μπορούν να λάβουν θετικά μέτρα πολιτικής για την αντιμετώπιση των διακρίσεων με σκοπό την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών του μίσους.

3.Ειδικές παρατηρήσεις

3.1Τα γεγονότα και τα επιχειρήματα που παρατίθενται στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής φαίνεται να είναι έγκυρα όσον αφορά την αξιολόγηση σχετικά με το γεγονός ότι η ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους πληρούν τα κριτήρια που έχουν τεθεί για την εγκληματικότητα στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της σοβαρότητας, της κλίμακας και της ανάπτυξής της, καθώς και της διασυνοριακής της διάστασης.

3.2Η ανακοίνωση περιγράφει ορθά τη σοβαρή φύση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους, με βάση το γεγονός ότι αντιβαίνουν στις κοινές αξίες και τα θεμελιώδη δικαιώματα της ΕΕ και λόγω των επιζήμιων επιπτώσεών τους σε άτομα, σε κοινότητες και στην κοινωνία γενικότερα. Οι αξίες της ΕΕ λειτουργούν σε μια ανοιχτή κοινωνία, η οποία είναι σημαντική για τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς. Η ισότητα είναι βαθιά ριζωμένη στις αξίες της ΕΕ και η ισότητα ευκαιριών θέτει τις βάσεις για την κοινωνική πρόοδο. Η πολυμορφία και ο πλουραλισμός αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της. Η ισότητα λειτουργεί ως πηγή καινοτομίας και δημιουργεί οικονομική προστιθέμενη αξία.

3.3Λαμβάνοντας υπόψη τις αυξανόμενες προσπάθειες των κρατών μελών να αντιμετωπίσουν τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους στο ποινικό τους δίκαιο, καθώς και την ανάγκη να αποφευχθεί ο κατακερματισμός μεταξύ των κρατών μελών και να ενισχυθούν οι ίσοι όροι ανταγωνισμού σε ολόκληρη την ΕΕ, ένα κοινό ποινικό πλαίσιο της ΕΕ για την αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους, με παράλληλο σεβασμό των εθνικών νομικών συστημάτων και το άρθρου 2 της Συνθήκης, φαντάζει λογικό.

3.4Ταυτόχρονα, πρέπει να γίνονται σεβαστές οι αρμοδιότητες της ΕΕ στον τομέα του ποινικού δικαίου, οι οποίες επιτρέπουν τον καθορισμό ελάχιστων κανόνων μέσω οδηγιών που θα εφαρμοστούν στην εθνική νομοθεσία.

3.5Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι θεωρεί τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους ως τομέα εγκλήματος με κοινή «ουσία» που βασίζεται σε ένα προκατειλημμένο κίνητρο μίσους που στοχεύει άτομα ή ομάδες. Αυτό οδηγεί στην απαίτηση να λαμβάνεται υπόψη η ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους κατά τρόπο ολιστικό, και να αποφεύγεται μια στεγανή προσέγγιση σε διαφορετικές μορφές ή στόχους μίσους, ιδίως όσον αφορά τις διαφορές μεταξύ των κρατών μελών. Ζητεί επίσης να ληφθούν υπόψη η ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους σε σχέση με τις αξίες και τα θεμελιώδη δικαιώματα της ΕΕ στο σύνολό τους. Επιπροσθέτως, ζητά να εντοπιστούν οι διασυνδέσεις της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους με την υφιστάμενη εγκληματικότητα στην ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να ενισχυθεί η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου και των κυβερνήσεων.

3.6Ως επόμενο βήμα, η ΕΟΚΕ προσβλέπει στη θέσπιση ενός ορισμού της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους και είναι πρόθυμη να συμβάλει στη διοργανική διαβούλευση. Ο ορισμός αυτός είναι ζωτικής σημασίας για λόγους ασφάλειας του δικαίου, αλλά και για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και για τη διασφάλιση μιας σταθερής γενικής επικοινωνίας. Η απόφαση-πλαίσιο του Συμβουλίου για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκφράσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου παρέχει ένα σχετικό σημείο εκκίνησης για την ανάπτυξη ενός ορισμού που θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, κάνοντας παράλληλα χρήση των ορισμών που χρησιμοποιεί το Συμβούλιο της Ευρώπης.

3.7Οι ορισμοί της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους θα πρέπει να καλύπτουν όλα τα σχετικά προστατευόμενα χαρακτηριστικά που βασίζονται στα θεμελιώδη δικαιώματα της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων του φύλου, της φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, της θρησκείας ή των πεποιθήσεων, της αναπηρίας, της ηλικίας και του σεξουαλικού προσανατολισμού, αλλά και των ιδεολογικών πεποιθήσεων και πεποιθήσεων που σχετίζονται με τη συνείδηση. Ενώ τα προστατευόμενα χαρακτηριστικά διαφέρουν μεταξύ τους, ο ορισμός θα πρέπει να καλύπτει τα διάφορα χαρακτηριστικά σύμφωνα με τις ίδιες αρχές. Θα πρέπει επίσης να αποφευχθεί η κατακερματισμένη προσέγγιση των διαφόρων μειονοτήτων και ομάδων και αντί αυτού να χρησιμοποιηθούν γενικές εκφράσεις που ισχύουν για ολόκληρο το φάσμα του εν λόγω προστατευόμενου χαρακτηριστικού. Επιπλέον, ο ορισμός θα πρέπει να είναι αρκετά περιεκτικός ώστε να ανταποκρίνεται σε νέα είδη κοινωνικών φαινομένων που εμφανίζονται με την πάροδο του χρόνου.

3.8Οι ορισμοί θα πρέπει να καλύπτουν οποιαδήποτε μορφή έκφρασης και δράσης, είτε προφορικής ή γραπτής, ανεξάρτητα από το πού προκύπτει η έκφραση ή η δράση, δηλαδή εάν είναι στο πλαίσιο της εργασίας, δημόσιων εκδηλώσεων ή κατά την πρόσβαση σε ιδιωτικές ή δημόσιες υπηρεσίες κ.λπ. Θα πρέπει επίσης να καλύπτει τόσο την έκφραση εντός διαδικτύου όσο και εκτός διαδικτύου.

3.9Αν και οι ορισμοί θα πρέπει να είναι περιεκτικοί, δεν μπορούν να είναι αναμφισβήτητα τέλειοι και θα πρέπει πάντα να εφαρμόζονται με κρίση βάσει αποδεικτικών στοιχείων στο σχετικό πλαίσιο όταν εφαρμόζονται. Η κοινή καθοδήγηση σχετικά με τους παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη εδώ θα ήταν ένα μέσο για τη βελτίωση της ενιαίας εφαρμογής των ορισμών και των κανόνων.

3.10Είναι επίσης σημαντικό να διασφαλιστεί ότι οι ορισμοί και οι κανόνες δεν λειτουργούν εις βάρους του σκοπού τους. Για παράδειγμα, δεν πρέπει να στιγματίζει κανείς λέξεις που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά με ουδέτερο τρόπο. Αυτό σχετίζεται επίσης με τον στόχο της ανάπτυξης κοινών κανόνων για την προστασία οποιωνδήποτε ομάδων και όχι με τον διαχωρισμό ορισμένων ομάδων.

3.11Κατά τον ορισμό της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους, αλλά και των αντίστοιχων κυρώσεων, είναι σημαντικό να αποσαφηνιστεί η σχέση τους με τα θεμελιώδη δικαιώματα στο σύνολό τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό όσον αφορά την ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών που δικαιολογούν τον περιορισμό της ελευθερίας έκφρασης των ατόμων και των μέσων ενημέρωσης. Αντίστοιχα, ενδέχεται να χρειαστούν διευκρινίσεις όσον αφορά άλλα θεμελιώδη δικαιώματα.

3.12Ενώ η ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους μπορούν να θεωρηθούν ένας τομέας εγκληματικότητας από μόνα τους, συνεπάγονται επίσης κάποια επικάλυψη με την υφιστάμενη εγκληματικότητα στην ΕΕ. Ωστόσο, η υφιστάμενη εγκληματικότητα στην ΕΕ δεν καλύπτει όλο το φάσμα της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους λόγω των διαφόρων μορφών και του διαφορετικού περιεχομένου αυτού του τομέα εγκληματικότητας. Αυτό γίνεται επίσης φανερό από την «πυραμίδα μίσους» που ξεκινά από τη ρητορική με κίνητρο τις προκαταλήψεις και περνά, μέσω των διακρίσεων, στη σωματική βία, ακόμη και στην τρομοκρατία.

3.13Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση, η αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους δεν είναι μόνο θέμα ουσίας αλλά και διαδικασίας. Πρέπει συνεπώς να δοθεί η δέουσα προσοχή σε ζητήματα που σχετίζονται με την πρόσβαση σε πληροφορίες, στη δικαιοσύνη και σε ένδικα μέσα. Παρόλο που τα εγκλήματα μίσους και η ρητορική μίσους αναγνωρίζονται και ρυθμίζονται σε εθνικό επίπεδο, υπάρχουν πολλά κενά στην εφαρμογή/αναφορά/έρευνα. Εάν δεν καταγγέλλονται και δεν διερευνώνται δεόντως ως εγκλήματα λόγω προκαταλήψεων, τα δεδομένα σχετικά με την επικράτηση των εγκλημάτων αυτών σε επίπεδο ΕΕ είναι αναξιόπιστα.

3.14Η καταχώριση των εγκλημάτων μίσους και της ρητορικής μίσους στον κατάλογο εγκλημάτων της ΕΕ είναι ουσιαστικής σημασίας για την προστασία των δικαιωμάτων των θυμάτων. Εάν δεν αναγνωρίζονται οι λόγοι για τα περιστατικά μίσους, για παράδειγμα η αναπηρία, τότε ο κανόνας της οδηγίας της ΕΕ για τα δικαιώματα των θυμάτων (που καλύπτει τα θύματα εγκληματικών πράξεων) δεν θα εφαρμόζεται κατ’ ανάγκη. Για την αντιμετώπιση ενός αυξανόμενου αριθμού περιστατικών θα πρέπει να δοθεί περισσότερη προσοχή στην προστασία των θυμάτων. Ως εκ τούτου, η πρόσβαση των θυμάτων στην πληροφόρηση και στα ειδικά μέτρα προστασίας που παρέχονται στα πιο ευάλωτα θύματα εγκληματικών πράξεων βάσει της οδηγίας για τα δικαιώματα των θυμάτων θα πρέπει να διασφαλίζεται δεόντως.

3.15Όπως και στην περίπτωση της απόφασης-πλαισίου, η οποία μεταφέρθηκε στο εθνικό δίκαιο από όλα τα κράτη μέλη προκειμένου να ποινικοποιηθεί η ρητορική μίσους, βλέπουμε ότι δεν σημειώνουν όλες οι χώρες την ίδια πρόοδο. Η μεταφορά και η επιβολή δεν έχουν υπάρξει πάντα ορθές ή πλήρεις, αναγκάζοντας την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να κινήσει ενέργειες επί παραβάσει κατά ορισμένων κρατών μελών. Αυτό αποτελεί ένα σενάριο το οποίο θα μπορούσε να επαναληφθεί. Απαιτείται περισσότερη δουλειά σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις των κρατών μελών, τα κοινοβούλια και τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών προκειμένου να διασφαλιστεί η συνεργασία και η δέσμευση.

3.16Πρέπει να τονιστεί η σημασία των ασφαλών αλληλεπιδράσεων στο διαδίκτυο. Η ανάπτυξη πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης και διαδικτυακών φόρουμ δημιούργησε έναν χώρο στον οποίο ορισμένοι πιστεύουν ότι μπορούν να ενεργούν ατιμώρητα. Όπως καταδεικνύεται από διάφορες ερευνητικές εκθέσεις, υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ της ρητορικής μίσους εντός διαδικτύου και της εξάπλωσης της συμπεριφοράς που βασίζεται στο μίσος εκτός διαδικτύου. Υπάρχει επιτακτική ανάγκη συνεργασίας με τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές και τις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το μίσος στο διαδίκτυο θα εντοπίζεται, θα διερευνάται και θα εξαλείφεται γρήγορα.

Βρυξέλλες, 3 Μαΐου 2022

Aurel Laurenţiu Plosceanu
Πρόεδρος του τμήματος «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη»

_____________