ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

ΓΙΑ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ (χωρίς εκτίμηση επιπτώσεων)

Στόχος του παρόντος εγγράφου είναι να ενημερώσει το κοινό και τα ενδιαφερόμενα μέρη σχετικά με το έργο της Επιτροπής, ώστε να μπορούν να υποβάλουν παρατηρήσεις και να συμμετάσχουν αποτελεσματικά στις δραστηριότητες διαβούλευσης.

Τίτλος της πρωτοβουλίας

Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για τη σύντηξη

Επικεφαλής ΓΔ — Αρμόδια μονάδα

ΓΔ ENER — Μονάδα D.4 ITER

Συνεπικεφαλής τμήμα: ΓΔ RTD — Μονάδα C.4 Έρευνα της Ευρατόμ

Πιθανό είδος πρωτοβουλίας

Άλλο — Νέο

Ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα

Αρχές του 2026 (1ο τρίμηνο)

Συμπληρωματικές πληροφορίες

Study on the applicability of the regulatory framework for nuclear facilities to fusion facilities: towards a specific regulatory framework for fusion facilities: final report [Μελέτη σχετικά με τη δυνατότητα εφαρμογής του κανονιστικού πλαισίου για τις πυρηνικές εγκαταστάσεις στις εγκαταστάσεις σύντηξης: προς ένα ειδικό κανονιστικό πλαίσιο για τις εγκαταστάσεις σύντηξης: τελική έκθεση], 2022, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Ενέργειας, DOI:10.2833/787609 

Foresight study on the worldwide developments in advancing fusion energy, including the small scale private initiatives [Μελέτη ανάλυσης προοπτικών σχετικά με τις παγκόσμιες εξελίξεις όσον αφορά την προώθηση της ενέργειας σύντηξης, συμπεριλαμβανομένων των ιδιωτικών πρωτοβουλιών μικρής κλίμακας], 2023, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Ενέργειας, DOI:10.2833/967945 

Analysis on a strategic public-private partnership approach to foster innovation in fusion energy — Final report [Ανάλυση σχετικά με μια στρατηγική προσέγγιση σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την προώθηση της καινοτομίας στον τομέα της ενέργειας σύντηξης — Τελική έκθεση], 2023, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Ενέργειας, DOI:10.2833/323326

The High-Level European Round Table on Fostering Fusion Innovation [Ευρωπαϊκή στρογγυλή τράπεζα υψηλού επιπέδου για την προώθηση της καινοτομίας στον τομέα της σύντηξης], 14 Μαρτίου 2024, DIO:10.2777/621539

Σχέδιο στρατηγικής της ΕΕ για την ενέργεια σύντηξης, 23 Απριλίου 2024, The EU blueprint for fusion energy 

Ευρωπαϊκό φόρουμ επιχειρήσεων στον τομέα της σύντηξης, 3 Ιουλίου 2024, EU Fusion Business Forum — European Commission

Fusion Expert Group Opinion Paper — Towards the EU Fusion Strategy [Έγγραφο γνωμοδότησης της ομάδας εμπειρογνωμόνων για τη σύντηξη — Προς τη στρατηγική της ΕΕ για τη σύντηξη], 2025, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας, DOI:10.2777/3510421

Το παρόν έγγραφο δημοσιεύεται αποκλειστικά για ενημερωτικούς σκοπούς. Δεν προδικάζει την τελική απόφαση της Επιτροπής για τη δρομολόγηση ή μη της ανωτέρω πρωτοβουλίας ούτε το οριστικό της περιεχόμενο. Όλα τα στοιχεία της πρωτοβουλίας που περιγράφονται στο παρόν έγγραφο, συμπεριλαμβανομένου του χρονοδιαγράμματός της, ενδέχεται να αλλάξουν.

Α. Πολιτικό πλαίσιο, ορισμός του προβλήματος και έλεγχος επικουρικότητας

Πολιτικό πλαίσιο

Τόσο η συμφωνία για καθαρή βιομηχανία όσο και το σχέδιο δράσης για οικονομικά προσιτή ενέργεια δεσμεύουν την Επιτροπή να προτείνει μια στρατηγική της ΕΕ για τη σύντηξη. Στόχος είναι να επιταχυνθεί η εμπορική εκμετάλλευση της σύντηξης ως καινοτόμου, απανθρακοποιημένης πηγής ενέργειας για το μέλλον. Η έκθεση Draghi για την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ συνέστησε την ανάπτυξη μιας γενικής στρατηγικής καινοτομίας της ΕΕ για την πυρηνική ενέργεια σύντηξης, η οποία θα αξιοποιεί το έργο ITER, ενώ στηρίζει παράλληλα τη δημιουργία σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την προώθηση της ταχείας και οικονομικά βιώσιμης εμπορικής εκμετάλλευσής της. Επιπλέον, η τεχνολογία σύντηξης εμπίπτει στην κατηγορία των καινοτόμων τεχνολογιών των οποίων η ταχύτερη ανάπτυξη υποστηρίζεται από την Πυξίδα Ανταγωνιστικότητας για την ΕΕ.

Η Επιτροπή σχεδιάζει να αναπτύξει μια στρατηγική της ΕΕ για τη σύντηξη, η οποία θα αξιοποιεί την εμπειρογνωσία και τις εγκαταστάσεις σύντηξης παγκόσμιας κλάσης που έχουν αναπτυχθεί στην Ευρώπη εδώ και δεκαετίες. Θα δημιουργήσει ένα περιβάλλον που θα στηρίζει τις νεοφυείς επιχειρήσεις και θα τονώνει τις επενδύσεις μέσω μιας σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, θα εναρμονίσει τις ρυθμιστικές προσεγγίσεις στην ΕΕ και θα καθιερώσει μια αποτελεσματική διαδικασία λήψης αποφάσεων για την ανάπτυξη και την εμπορική εκμετάλλευση των τεχνολογιών σύντηξης.

Πρόβλημα που επιδιώκει να αντιμετωπίσει η πρωτοβουλία

Τα κύρια προβλήματα που επιδιώκει να αντιμετωπίσει η πρωτοβουλία είναι τα εξής:

Ανάγκη για καθαρές και βιώσιμες πηγές ενέργειας στο μέλλον

Η αγορά ενέργειας της ΕΕ πρέπει να αναπτύξει και να εφαρμόσει καθαρές πηγές ενέργειας το συντομότερο δυνατόν για τη στήριξη της ευημερίας και της ενεργειακής ασφάλειας, καθώς και για τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας της απανθρακοποίησης του πλανήτη. Η ενέργεια σύντηξης αποτελεί μια πολλά υποσχόμενη λύση ως βιώσιμη καθαρή πηγή ενέργειας μακροπρόθεσμα, αλλά απαιτούνται αρκετά βήματα για να καταστεί η σύντηξη εμπορικά βιώσιμη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Αύξηση του παγκόσμιου ανταγωνισμού στον τομέα της σύντηξης / ανάγκη αύξησης της συμμετοχής του ευρωπαϊκού ιδιωτικού τομέα

Η ΕΕ στηρίζει την έρευνα στον τομέα της σύντηξης εδώ και δεκαετίες, με απώτερο στόχο την κατασκευή σταθμών ηλεκτροπαραγωγής από σύντηξη στο μέλλον. Ηγείται του διεθνούς έργου ITER, στόχος του οποίου είναι να αποδείξει την τεχνική και επιστημονική σκοπιμότητα της σύντηξης ως πηγής ενέργειας. Επιπλέον, η ΕΕ προωθεί την έρευνα στον τομέα της σύντηξης μέσω του προγράμματος έρευνας και κατάρτισης της Ευρατόμ, εστιάζοντας στην ανάπτυξη καίριων τεχνολογιών που σχετίζονται με τη σύντηξη, στην προετοιμασία για τη λειτουργία εγκατάστασης δοκιμής υλικών, σε δραστηριότητες κατάρτισης και εκπαίδευσης κ.λπ. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται η ανάπτυξη τεχνολογιών γενικής εφαρμογής για τη σύντηξη και σημαντικά επιτεύγματα στην επιστήμη της σύντηξης παγκοσμίως, σε συνδυασμό με την επιτάχυνση του ανταγωνισμού και των ιδιωτικών επενδύσεων στην τεχνολογία σύντηξης, κυρίως στις ΗΠΑ. Θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα της ΕΕ.

Έλλειψη ευνοϊκού κανονιστικού πλαισίου στην ΕΕ

Επί του παρόντος δεν υπάρχει ενιαία προσέγγιση όσον αφορά τη ρύθμιση των εγκαταστάσεων σύντηξης στην ΕΕ και το ευρωπαϊκό παράγωγο δίκαιο δεν καλύπτει συγκεκριμένες απαιτήσεις για αυτές. Μια στρατηγική της ΕΕ για τη σύντηξη που θα αντιμετωπίζει το ζήτημα αυτό θα διασφαλίσει την αποτελεσματική και εναρμονισμένη εφαρμογή των κατάλληλων απαιτήσεων ασφάλειας στην ΕΕ και θα διευκολύνει την ανάπτυξη της τεχνολογίας.

Κίνδυνος υστέρησης σε σχέση με χώρες εκτός ΕΕ που διαθέτουν ήδη στρατηγική για τη σύντηξη

Αρκετές χώρες εκτός της ΕΕ δημοσίευσαν πρόσφατα οικείες στρατηγικές για τη σύντηξη, π.χ.:

·το Ηνωμένο Βασίλειο: Towards fusion energy [Προς την ενέργεια σύντηξης] το 2021, και η επικαιροποίησή της το 2023·

·η Ιαπωνία: Fusion Energy Innovation Strategy [Στρατηγική καινοτομίας στον τομέα της ενέργειας σύντηξης] (2023)·

·οι ΗΠΑ: Fusion Energy Strategy 2024 [Στρατηγική για την ενέργεια σύντηξης του 2024] του Υπουργείου Ενέργειας.

Στην ΕΕ, η Γαλλία θέσπισε το πρόγραμμα France 2030 (Γαλλία 2030) το 2023, ενώ η Γερμανία δημοσίευσε το χρηματοδοτικό της πρόγραμμα Fusion 2040 (Σύντηξη 2040) το 2024.

Μια στρατηγική της ΕΕ για τη σύντηξη, η οποία θα συντονίζει τις δράσεις των διαφόρων ενδιαφερόμενων μερών της ΕΕ και θα παρέχει σαφήνεια στον ιδιωτικό τομέα, θα επιτρέψει στην ΕΕ i) να διατηρήσει και να ενισχύσει την τεχνολογική της υπεροχή· ii) να διασφαλίσει την ανταγωνιστικότητά της στην αγορά· και iii) να παρέχει κανονιστική ασφάλεια.

Βάση για τη δράση της ΕΕ (νομική βάση και έλεγχος επικουρικότητας)

Νομική βάση

Η νομική βάση της παρούσας πρωτοβουλίας είναι η Συνθήκη Ευρατόμ, και συγκεκριμένα το κεφάλαιο 1 για την ανάπτυξη της έρευνας, το κεφάλαιο 3 για την υγεία και την ασφάλεια, το κεφάλαιο 5 για τις κοινές επιχειρήσεις και το κεφάλαιο 10 για τις εξωτερικές σχέσεις.

Πρακτική ανάγκη για δράση της ΕΕ

Μια στρατηγική σε επίπεδο ΕΕ που θα αξιοποιεί τόσο τα εθνικά όσο και τα ενωσιακά προγράμματα είναι απαραίτητη για:

·τη διατήρηση της ηγετικής θέσης και του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος της Ευρώπης στον τομέα της τεχνολογίας σύντηξης·

·την παροχή κινήτρων στον ιδιωτικό τομέα της ΕΕ·

·τη διευκόλυνση της έρευνας και της τεχνολογικής καινοτομίας και της μεταφοράς τεχνογνωσίας από την έρευνα στη βιομηχανική κοινότητα·

·την επανεξέταση των επιλογών για ένα νομικό πλαίσιο της ΕΕ για την ασφάλεια της σύντηξης·

·τη δημιουργία διακυβέρνησης σε επίπεδο ΕΕ για την ενίσχυση της συνεργασίας και τη διασφάλιση της ευθυγράμμισης μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών όσον αφορά σαφείς πορείες, καθορισμένες τεχνολογίες και χρονοδιαγράμματα για την εμπορική εκμετάλλευση της τεχνολογίας σύντηξης.

Β. Τι επιδιώκει να επιτύχει η πρωτοβουλία και πώς

Οι στόχοι της στρατηγικής είναι οι ακόλουθοι:

1.Προσδιορισμός δράσεων για την πλήρη αξιοποίηση του ηγετικού ρόλου της ΕΕ στο έργο ITER. Ειδικότερα, η ΕΕ θα πρέπει να αξιοποιήσει τις τεχνολογίες και τα διδάγματα που αντλήθηκαν κατά τον σχεδιασμό και την κατασκευή του ITER και να μεγιστοποιήσει τα οφέλη της ΕΕ στις επιχειρήσεις του ITER.

2.Διαμόρφωση σαφούς πορείας προς έναν πιλοτικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής από σύντηξη και αντιμετώπιση κρίσιμων στρατηγικών τεχνολογικών κενών, όπως η παραγωγή τριτίου ή τα συστατικά και υλικά που έρχονται σε επαφή με πλάσμα. Η πορεία αυτή θα πρέπει να επιτρέπει την απλούστευση και τον εξορθολογισμό των πρωτοβουλιών της ΕΕ και θα πρέπει να υποστηρίζεται από έναν ευρωπαϊκό χάρτη πορείας για τη σύντηξη.

3.Δημιουργία ανταγωνιστικού βιομηχανικού οικοσυστήματος, συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και ενθάρρυνση των επενδύσεων με i) τη δημιουργία σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και στρατηγικού θεματολογίου έρευνας και καινοτομίας· ii) τη δημιουργία μηχανισμού χρηματοδότησης για νεοφυείς επιχειρήσεις σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας· και iii) την επέκταση άλλων ευκαιριών χρηματοδότησης.

4.Ανάπτυξη στρατηγικής για το εργατικό δυναμικό με σκοπό την προσέλκυση, την κατάρτιση και τη διατήρηση ειδικευμένου εργατικού δυναμικού στον τομέα της σύντηξης, συμπεριλαμβανομένων επιστημόνων, μηχανικών και τεχνικών.

5.Κινητοποίηση και ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αλυσίδας εφοδιασμού για τη σύντηξη με σκοπό την ανάπτυξη πιλοτικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής από σύντηξη, υπό την καθοδήγηση του ιδιωτικού τομέα, και την αντιμετώπιση κρίσιμων στρατηγικών ζητημάτων, όπως η έλλειψη βασικών πηγών καυσίμου, όπως το τρίτιο, και ο εμπλουτισμός του λιθίου-6.

6.Προετοιμασία και εφαρμογή ενός ευνοϊκού κανονιστικού πλαισίου για τις εγκαταστάσεις σύντηξης εντός της ΕΕ με σκοπό την παροχή προβλεψιμότητας και την απλούστευση της αγοράς για τους κατασκευαστές, τους φορείς εκμετάλλευσης και τις ρυθμιστικές αρχές της Ευρώπης.

7.Ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας με βάση σαφές στρατηγικό συμφέρον και αμοιβαία οφέλη.

8.Καθιέρωση αποτελεσματικής διακυβέρνησης στον τομέα της σύντηξης και διαδικασίας λήψης αποφάσεων σε επίπεδο ΕΕ.

Πιθανές επιπτώσεις

Η έγκριση μιας στρατηγικής της ΕΕ για τη σύντηξη, με ακρογωνιαίο λίθο την ηγετική συμμετοχή της ΕΕ στον ITER, θα επιταχύνει την πορεία προς την εμπορική εκμετάλλευση της ενέργειας σύντηξης, με την επίτευξη των ακόλουθων στόχων βιώσιμης ανάπτυξης: οικονομικά προσιτή και καθαρή ενέργεια· ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού και οικονομική μεγέθυνση· βιομηχανία, καινοτομία και υποδομές· και δράση για το κλίμα.

Μελλοντική παρακολούθηση

Μετά τη δημοσίευση της ανακοίνωσης σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για τη σύντηξη και την ανατροφοδότηση από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη, θα καταρτιστεί λεπτομερές σχέδιο δράσης με καίριους δείκτες επιδόσεων και ορόσημα. Οι υπηρεσίες που συμμετέχουν στη στρατηγική για τη σύντηξη (ΓΔ ENER και ΓΔ RTD) θα είναι υπεύθυνες για την παρακολούθησή της, υπό την εποπτεία της διακυβέρνησης στον τομέα της σύντηξης που ορίζεται στο σημείο 8 ανωτέρω.

Γ. Βελτίωση της νομοθεσίας

Εκτίμηση επιπτώσεων

Η στρατηγική θα δημοσιευθεί ως ανακοίνωση της Επιτροπής και, ως εκ τούτου, δεν απαιτείται εκτίμηση επιπτώσεων. Δεν πρόκειται για νομοθετική πρόταση.

Στρατηγική διαβούλευσης

Σκοπός της παρούσας πρόσκλησης υποβολής στοιχείων είναι η συλλογή πρόσθετων πληροφοριών από τα ενδιαφερόμενα μέρη στον τομέα της έρευνας, τη βιομηχανία και τις νεοφυείς επιχειρήσεις, καθώς και από ιδιώτες επενδυτές. Αυτό θα συμβάλει στον καλύτερο καθορισμό των δράσεων που θα προταθούν στη στρατηγική για τη σύντηξη μετά από διαβούλευση με εκπροσώπους των κρατών μελών στο πλαίσιο της ομάδας εμπειρογνωμόνων για τη σύντηξη που συστάθηκε το 2024.

Σε διάφορες εκδηλώσεις ζητήθηκε η γνώμη άλλων ενδιαφερόμενων μερών που σχετίζονται με τη σύντηξη: Fostering Fusion Innovation: High-Level European Roundtable [Προώθηση της καινοτομίας στον τομέα της σύντηξης: Ευρωπαϊκή στρογγυλή τράπεζα υψηλού επιπέδου] (14 Μαρτίου 2024, Βρυξέλλες), Διάσκεψη «EU Blueprint for Fusion Energy» (Σχέδιο στρατηγικής της ΕΕ για την ενέργεια σύντηξης) που διοργάνωσε η ΓΔ ENER (23 Απριλίου 2024, Στρασβούργο) και EU Fusion Business Forum [Ευρωπαϊκό φόρουμ επιχειρήσεων στον τομέα της σύντηξης] (3-4 Ιουλίου 2024, Βερολίνο).

Το 2025 θα πρέπει να ζητηθεί η γνώμη της κοινότητας σύντηξης της ΕΕ, μέσω των κορυφαίων εμπειρογνωμόνων της στον τομέα της σύντηξης και στη βιομηχανία, σχετικά με τα ορόσημα και το χρονοδιάγραμμα του χάρτη πορείας της ΕΕ για τη σύντηξη όσον αφορά την εφαρμογή της στρατηγικής της ΕΕ για τη σύντηξη.

Γιατί διεξάγουμε διαβούλευση;

Στόχος των διαβουλεύσεων είναι η κατανόηση των υφιστάμενων τεχνικών, επιστημονικών ή οικονομικών φραγμών στην πορεία προς την εμπορική εκμετάλλευση της σύντηξη. Στη συνέχεια, μπορούν να καθοριστούν οι πλέον αποτελεσματικές δράσεις.

Κοινό-στόχος

Θα διεξαχθούν διαβουλεύσεις, συμπεριλαμβανομένης της παρούσας πρόσκλησης υποβολής στοιχείων, με δημόσιους ερευνητικούς οργανισμούς, ιδιωτικούς οργανισμούς (βιομηχανία, νεοφυείς επιχειρήσεις), καθώς και με εκπροσώπους των κρατών μελών. Για την παροχή ενός κριτηρίου αναφοράς, θα διεξαχθούν επίσης διαβουλεύσεις σε χώρες που έχουν ήδη αναπτύξει στρατηγική για τη σύντηξη (π.χ. ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία).