1.

Οι υπό κρίση (συνεκδικαζόμενες) αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως παρέχουν στο Δικαστήριο ( 2 ) τη δυνατότητα να αποσαφηνίσει το περιεχόμενο των κανόνων που διέπουν το Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών 2010, το οποίο θεσπίστηκε με τον κανονισμό (ΕΕ) 549/2013 ( 3 ). Συγκεκριμένα, ζητείται να διευκρινιστεί:

2.

Το άρθρο 1 ορίζει τα εξής:

«1.   Ο παρών κανονισμός θεσπίζει το Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών 2010 (“ΕΣΛ 2010” ή “ΕΣΛ”).

2.   Το ΕΣΛ 2010 προβλέπει:

[…]

4.   Ο παρών κανονισμός δεν υποχρεώνει κανένα κράτος μέλος να χρησιμοποιεί το ΕΣΛ 2010 για να καταρτίζει λογαριασμούς για δικές του ανάγκες.»

3.

Το κεφάλαιο 1 (Γενικά χαρακτηριστικά και βασικές αρχές) του παραρτήματος Α (SEC 2010) διαλαμβάνει τα εξής:

[…]

Οι πέντε αυτοί τομείς απαρτίζουν τη συνολική εγχώρια οικονομία. Επίσης, ο κάθε τομέας υποδιαιρείται σε υποτομείς. Το σύστημα ΕΣΛ 2010 επιτρέπει την κατάρτιση ενός πλήρους συνόλου λογαριασμών ροών και ισολογισμών για κάθε τομέα και κάθε υποτομέα, καθώς και για τη συνολική οικονομία. Οι μονάδες μη μόνιμοι κάτοικοι μπορούν να αλληλεπιδρούν μ’ αυτούς τους πέντε εγχώριους τομείς. Επιπλέον, παρουσιάζονται οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πέντε εγχώριων τομέων και ενός έκτου θεσμικού τομέα: του τομέα της αλλοδαπής.

[…]»

4.

Το κεφάλαιο 2 (Μονάδες και ομαδοποιήσεις μονάδων) του εν λόγω παραρτήματος (ΕΣΛ 2010) διαλαμβάνει τα εξής:

«[…]

[…]

[…]

Γενική κυβέρνηση (S.13)

[…]»

5.

Το κεφάλαιο 20 (Οι λογαριασμοί της γενικής κυβέρνησης) του ίδιου παραρτήματος προβλέπει τα εξής:

«[…]

[…]»

6.

Το άρθρο 1 διαλαμβάνει τα εξής:

«Η παρούσα οδηγία καθορίζει λεπτομερείς κανόνες σχετικά με τα αναγκαία χαρακτηριστικά των δημοσιονομικών πλαισίων των κρατών μελών, προκειμένου να διασφαλίζεται ότι τα κράτη μέλη θα συμμορφώνονται προς τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη ΣΛΕΕ όσον αφορά την αποφυγή υπερβολικών κρατικών ελλειμμάτων».

7.

Το άρθρο 2 ορίζει τα εξής:

«Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, ισχύουν οι ορισμοί των όρων “δημόσιος και δημοσιονομικός”, “έλλειμμα” και “επένδυση” που παρατίθενται στο άρθρο 2 του πρωτοκόλλου αριθ. 12 σχετικά με τη διαδικασία του υπερβολικού ελλείμματος, το οποίο προσαρτάται στη ΣΕΕ και στη ΣΛΕΕ [ ( 5 )]. Εν προκειμένω ισχύει επίσης ο ορισμός των υποτομέων του δημοσίου, ως εκτίθεται στο σημείο 2.70 του παραρτήματος Α του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2223/96.

Επιπλέον ισχύει ο ακόλουθος ορισμός:

ως “δημοσιονομικό πλαίσιο” νοείται ένα σύνολο ρυθμίσεων, διαδικασιών, κανόνων και θεσμικών οργάνων που αποτελούν τη βάση για την άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής του δημοσίου, και ιδίως:

[…]

[…]».

8.

Το άρθρο 3, παράγραφος 1, ορίζει τα εξής:

«Όσον αφορά τα εθνικά δημόσια λογιστικά συστήματα, τα κράτη μέλη διαθέτουν δημόσια λογιστικά συστήματα τα οποία καλύπτουν συνολικά και συστηματικά όλους τους υποτομείς της γενικής κυβέρνησης και περιέχουν τις αναγκαίες πληροφορίες για την παραγωγή δεδομένων δεδουλευμένων προκειμένου να εκπονηθούν δεδομένα βάσει του ΕΣΟΛ 95. Τα εν λόγω δημόσια λογιστικά συστήματα υπόκεινται σε εσωτερικό έλεγχο και ανεξάρτητο λογιστικό έλεγχο».

9.

Το άρθρο 2 διαλαμβάνει τα εξής:

«1.   Για τους σκοπούς του παρόντος κανονισμού ισχύουν οι εξής ορισμοί:

2.   Ισχύουν επίσης στον παρόντα κανονισμό οι ορισμοί του “τομέα του δημοσίου” και των “υποτομέων του τομέα του δημοσίου”, που προβλέπονται στο σημείο 2.70 του παραρτήματος Α του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2223/96, της 25ης Ιουνίου 1996, περί του ευρωπαϊκού συστήματος εθνικών και περιφερειακών λογαριασμών της Κοινότητας […]

[…]».

10.

Το άρθρο 5 προβλέπει τα εξής:

«1.   Τα κράτη μέλη μεριμνούν για τη σύσταση ανεξάρτητων φορέων που παρακολουθούν τη συμμόρφωση προς:

[…]»

11.

Το άρθρο 1 έχει ως εξής:

«1.   Οι φορείς της γενικής κυβέρνησης συμβάλλουν στην επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων που τίθενται σε εθνικό επίπεδο σύμφωνα με τις διαδικασίες και τα κριτήρια που καθορίζονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και μοιράζονται τις ευθύνες που απορρέουν συναφώς. […]

2.   [Ω]ς φορείς της γενικής κυβέρνησης νοούνται […], από το έτος 2012[,] οι φορείς και τα πρόσωπα που περιλαμβάνονται, για στατιστικούς σκοπούς, στον κατάλογο της [Istituto Nazionale di Statistica (Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, Ιταλία· στο εξής: ISTAT)] […] ο οποίος δημοσιεύεται […] στη Gazzetta ufficiale della Repubblica italiana (Επίσημη Εφημερίδα της Ιταλικής Δημοκρατίας) […], και σε μεταγενέστερες ενημερώσεις του καταλόγου αυτού σύμφωνα με την παράγραφο 3 του παρόντος άρθρου, οι οποίες πραγματοποιούνται βάσει των ορισμών που περιέχονται στους ειδικούς κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης […].

3.   Ο καθορισμός των κατά την παράγραφο 2 φορέων της γενικής κυβέρνησης πραγματοποιείται σε ετήσια βάση από την ISTAT με απόφασή της που δημοσιεύεται στη Gazzetta ufficiale della Repubblica italiana (Επίσημη Εφημερίδα της Ιταλικής Δημοκρατίας) το αργότερο έως τις 30 Σεπτεμβρίου.

[…]»

12.

Κατά το άρθρο 2, παράγραφος 1, στοιχείο a, ως «“φορείς της γενικής κυβέρνησης” νοούνται οι φορείς που προσδιορίζονται βάσει διαδικασιών και πράξεων που προβλέπονται από τους κανόνες για το δημόσιο λογιστικό και τα δημόσια οικονομικά και εξειδικεύονται στους υποτομείς της κεντρικής κυβέρνησης, της τοπικής αυτοδιοίκησης και των εθνικών οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης, σύμφωνα με το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

13.

Κατά το άρθρο 20, το Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο, Ιταλία) διενεργεί εκ των υστέρων έλεγχο σε σχέση με τη δημοσιονομική διαχείριση των φορέων της γενικής κυβέρνησης, με σκοπό τον συντονισμό των δημόσιων οικονομικών και την ισοσκέλιση του προϋπολογισμού, σύμφωνα με τους τύπους και τις μεθόδους που ορίζει ο νόμος.

14.

Το άρθρο 30 («Εφαρμογή των μη άμεσα εφαρμοστέων διατάξεων της οδηγίας 2011/85/ΕΕ και του κανονισμού 473/2013»), παράγραφος 1, ορίζει ότι, προκειμένου να δοθεί πλήρης ισχύς στα μη άμεσα εφαρμοστέα μέρη της οδηγίας 2011/85 και του κανονισμού 473/2013, όσον αφορά τη δραστηριότητα παρακολούθησης της συμμόρφωσης με τους δημοσιονομικούς κανόνες, το Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο) επαληθεύει τη συμμόρφωση των δημοσιονομικών στοιχείων των φορέων της γενικής κυβέρνησης με τους λογιστικούς κανόνες.

15.

Το άρθρο 11, παράγραφος 6, στοιχείο b, όπως τροποποιήθηκε με την πράξη νομοθετικού περιεχομένου 137/2020, η οποία κυρώθηκε με τον νόμο 176/2020 ( 11 ), προβλέπει τα εξής:

«Η ολομέλεια του [Corte dei conti (Ελεγκτικού Συνεδρίου)], σε ειδική σύνθεση, κατά την άσκηση της αποκλειστικής αρμοδιότητάς της στον τομέα του δημοσίου λογιστικού, αποφαίνεται σε πρώτο και τελευταίο βαθμό δικαιοδοσίας επί διαφορών […] σχετικά με τον χαρακτηρισμό των φορέων της γενικής κυβέρνησης στον οποίο προβαίνει η ISTAT, αποκλειστικά και μόνον προς τους σκοπούς εφαρμογής της εθνικής νομοθεσίας σχετικά με τον περιορισμό των δημοσίων δαπανών» ( 12 ).

16.

Στις 30 Σεπτεμβρίου 2020, η ISTAT καταχώρισε τη Ferrovienord SpA (στο εξής: Ferrovienord) και τη Federazione Italiana Triathlon (στο εξής: FITRI) στον κατάλογο φορέων της γενικής κυβέρνησης (στο εξής: κατάλογος ISTAT 2020) που εντάσσονται στον ενοποιημένο λογαριασμό αποτελεσμάτων του ιταλικού κράτους ( 13 ).

17.

Η Ferrovienord και η FITRI προσέφυγαν κατά της απόφασης αυτής ενώπιον του Corte dei conti (Ελεγκτικού Συνεδρίου) ζητώντας την ακύρωσή της. Κατά την άποψή τους, δεν πληρούνταν οι προϋποθέσεις για την καταχώρισή τους στον κατάλογο ISTAT 2020.

18.

Η ISTAT αντέκρουσε την προσφυγή υποστηρίζοντας ότι η καταχώριση ήταν ορθή. Η Procura generale della Corte dei conti (γενική εισαγγελία του Ελεγκτικού Συνεδρίου) ζήτησε να υποβληθεί ερώτημα συνταγματικότητας σε σχέση με το άρθρο 23-quater της πράξης νομοθετικού περιεχομένου 137/2020 ( 14 ).

19.

Το Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο) διέταξε την ολοκλήρωση της κατ’ αντιπαράθεση συζήτησης με το Ministero dell’Economia e delle Finanze (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, Ιταλία), αναφερόμενο ταυτοχρόνως στα προβλήματα συμβατότητας της νέας ρύθμισης με το δίκαιο της Ένωσης. Κάλεσε τους διαδίκους να διατυπώσουν την άποψή τους ειδικώς επί του ζητήματος αυτού.

20.

Κατά το Corte dei conti(Ελεγκτικό Συνέδριο):

21.

Σύμφωνα με το Corte dei Conti (Ελεγκτικό Συνέδριο), η νομοθετική τροποποίηση του 2020 οδήγησε σε παντελή έλλειψη αρμοδιότητας και, κατά συνέπεια, σε έλλειψη προστασίας όσον αφορά την ακριβή οριοθέτηση των φορέων που εντάσσονται στον τομέα S.13 (φορείς της γενικής κυβέρνησης πλην εκείνων της τοπικής αυτοδιοίκησης) και, ως εκ τούτου, όσον αφορά τα ταμειακά διαθέσιμα των δημοσίων οικονομικών, εμποδίζοντας το ΕΣΛ 2010 και την οδηγία 2011/85 να αναπτύξουν τα αποτελέσματά τους. Με τον κατάλογο της ISTAT, το ιταλικό Δημόσιο καθορίζει το πεδίο εφαρμογής του ΕΣΛ 2010 και για τους σκοπούς των διατάξεων του άρθρου 126 ΣΛΕΕ και του πρωτοκόλλου αριθ. 12 περί υπερβολικού ελλείμματος.

22.

Κατά τη γνώμη του, υπήρξε παραβίαση της αρχής της καλόπιστης συνεργασίας (άρθρο 4 ΣΕΕ), οι δε φορείς που κατατάσσονται από την ISTAT στους φορείς της γενικής κυβέρνησης δεν νομιμοποιούνται να προσφύγουν κατά της κατάταξης αυτής, κατά παράβαση του άρθρου 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Χάρτης).

23.

Προσθέτει ότι, ακόμη και αν γινόταν δεκτό, όπως υποστηρίζουν η ISTAT και το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, ότι η νέα ρύθμιση διευρύνει τη γενική αρμοδιότητα των διοικητικών δικαστηρίων, εξακολουθούν να υφίστανται αμφιβολίες ως προς το εάν η ρύθμιση αυτή:

24.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο) υποβάλλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

25.

Οι αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως περιήλθαν στο Δικαστήριο στις 9 Ιουνίου 2021. Δεν έγινε δεκτό το αίτημα εκδίκασής τους με την ταχεία διαδικασία.

26.

Γραπτές παρατηρήσεις υπέβαλαν η Ferrovienord, η FITRI, η εισαγγελία του Corte dei conti (Ελεγκτικού Συνεδρίου), η Ιταλική Κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Όλες οι ανωτέρω παρέστησαν στην επ’ ακροατηρίου συζήτηση της 19ης Οκτωβρίου 2022.

27.

Όπως προεκτέθηκε, τα προδικαστικά ερωτήματα αφορούν τη συμβατότητα με το δίκαιο της Ένωσης ενός και μόνον άρθρου (στο εξής: επίμαχο άρθρο) της ιταλικής νομοθεσίας, ήτοι του άρθρου 23-quater, παράγραφος 2, της πράξης νομοθετικού περιεχομένου 137/2020.

28.

Δυνάμει του άρθρου αυτού, το Corte dei conti(Ελεγκτικό Συνέδριο) είναι αρμόδιο να ελέγχει τις αποφάσεις της ISTAT σχετικά με την κατάταξη «θεσμικών μονάδων» στους φορείς της γενικής κυβέρνησης «αποκλειστικά και μόνον προς τους σκοπούς εφαρμογής της εθνικής νομοθεσίας σχετικά με τον περιορισμό των δημοσίων δαπανών». Το υπογραμμισμένο χωρίο προστέθηκε στον CJC με την πράξη νομοθετικού περιεχομένου 137/2020.

29.

Η Ιταλική Κυβέρνηση φρονεί ότι το αιτούν δικαστήριο δεν ερμηνεύει ορθά το επίμαχο άρθρο κατά το μέρος που υποστηρίζει ότι το τελευταίο καταργεί τον δικαστικό έλεγχο των αποφάσεων της ISTAT σχετικά με την καταχώριση φορέων στον κατάλογο φορέων της γενικής κυβέρνησης.

30.

Αντιθέτως, όπως ισχυρίζεται η Ιταλική Κυβέρνηση, το άρθρο αυτό επαναφέρει απλώς τον έλεγχο στα διοικητικά δικαστήρια, με το Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο) να διατηρεί την εξουσία δικαστικού ελέγχου ως προς τις έννομες συνέπειες της καταχώρισης των εν λόγω θεσμικών μονάδων στον κατάλογο της ISTAT.

31.

Στο πλαίσιο προδικαστικής παραπομπής, το Δικαστήριο δεν είναι αρμόδιο να ερμηνεύει τους κανόνες του εσωτερικού δικαίου. Εναπόκειται αποκλειστικά στο εθνικό δικαστήριο να καθορίσει το ακριβές περιεχόμενο των εθνικών νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων ( 19 ).

32.

Ωστόσο, το Δικαστήριο δύναται να ερμηνεύσει τους κανόνες του δικαίου της Ένωσης δίδοντας απαντήσεις σε συνάρτηση με την τάδε ή τη δείνα ερμηνεία του εθνικού δικαίου. Τούτο ισχύει ιδίως όταν το ίδιο το αιτούν δικαστήριο επαναλαμβάνει, ως εν προκειμένω, τα επιχειρήματα των «καθών» (ήτοι, της Ιταλικής Κυβέρνησης) ως θέση η οποία θα μπορούσε να ευδοκιμήσει ( 20 ).

33.

Πρέπει καταρχάς να εξεταστεί εάν οι δύο αυτές αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως υποβάλλονται από «δικαστήριο κράτους μέλους» κατά την έννοια του άρθρου 267 ΣΛΕΕ.

34.

Το Δικαστήριο έκρινε απαράδεκτες τις αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως που είχαν υποβληθεί από περιφερειακά ελεγκτικά τμήματα του ιταλικού Ελεγκτικού Συνεδρίου, υπό την ιδιότητα διοικητικής αρχής ( 21 ), ή από το Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο) στο πλαίσιο αντίστοιχων διαδικασιών εκ των υστέρων ελέγχου της δημοσιονομικής διαχείρισης διαφόρων δημοσίων οργανισμών ( 22 ).

35.

Ωστόσο, με την απόφαση FIG και FISE ( 23 ), το Δικαστήριο απεφάνθη επί των αιτήσεων προδικαστικής αποφάσεως του Corte dei conti (Ελεγκτικού Συνεδρίου) χωρίς να αμφισβητήσει, σε υποθέσεις παρόμοιες με την υπό κρίση, το καθεστώς του ως «δικαστηρίου».

36.

Εν προκειμένω, το ίδιο δικαστήριο καλείται να τάμει μια διαφορά κατ’ άσκηση των δικαιοδοτικών καθηκόντων που του αναθέτει η ιταλική νομοθεσία και όχι κατ’ άσκηση των καθηκόντων εκ των υστέρων ελέγχου και εποπτείας. Το αντικείμενο της διαφοράς έγκειται ακριβώς στην έκταση των δικαιοδοτικών καθηκόντων του μετά τον περιορισμό τους από το άρθρο 23-quater της πράξης νομοθετικού περιεχομένου 137/2020.

37.

Κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση διευκρινίστηκε ότι η νομοθετική τροποποίηση δεν καταργεί την αρμοδιότητα του Corte dei conti (Ελεγκτικού Συνεδρίου), απλώς την περιορίζει: το τελευταίο δεν μπορεί πλέον να ακυρώσει τους καταλόγους της ISTAT με αποτελέσματα erga omnes, δύναται όμως να τους αφήσει ανεφάρμοστους σε συγκεκριμένη διαφορά, με ισχύ μόνο για τον προσφεύγοντα φορέα όσον αφορά την εθνική νομοθεσία περί δημοσίων δαπανών.

38.

Σε τελική ανάλυση, το Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο) ασκεί δικαιοδοτικά καθήκοντα στο πλαίσιο των οποίων δύναται, όταν ενώπιόν του άγονται διαφορές όπως αυτές στις οποίες ανάγονται οι υπό κρίση προδικαστικές παραπομπές, να υποβάλλει προδικαστικά ερωτήματα στο Δικαστήριο.

39.

Βάσει των επιχειρημάτων που εξετέθησαν ανωτέρω ( 24 ), η Ιταλική Κυβέρνηση αμφισβητεί το παραδεκτό του πρώτου και του δευτέρου προδικαστικού ερωτήματος, καθώς και του στοιχείου αʹ του τρίτου προδικαστικού ερωτήματος, για τον λόγο ότι στηρίζονται στην «εσφαλμένη παραδοχή ότι, μετά την τροποποίηση του άρθρου 11 του CJC, δεν είναι πλέον δυνατή η προσφυγή ενώπιον οιουδήποτε εθνικού δικαστηρίου προς αμφισβήτηση της ορθής κατάρτισης του καταλόγου S13 της ISTAT».

40.

Η ένσταση αυτή δεν μπορεί να γίνει δεκτή:

41.

Εν συνόψει, το Δικαστήριο δύναται, κατά την ερμηνεία του κανονισμού 549/2013, της οδηγίας 2011/85 και του κανονισμού 473/2013, να παράσχει χρήσιμη απάντηση στο αιτούν δικαστήριο βάσει των πληροφοριών που έχει στη διάθεσή του σε σχέση με το ιταλικό εσωτερικό δίκαιο.

42.

Το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί εάν το επίμαχο άρθρο του εθνικού δικαίου συνάδει με την άμεση εφαρμογή του κανονισμού 549/2013 και με την πρακτική αποτελεσματικότητα του κανονισμού αυτού και της οδηγίας 2011/85.

43.

Προκειμένου να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αυτό, κρίνω σκόπιμο να εξεταστεί προηγουμένως: α) εάν οι υποχρεώσεις των κρατών μελών να διαβιβάζουν λογιστικά στοιχεία στην Επιτροπή, όπως αυτές ορίζονται στον κανονισμό 549/2013, είναι απαρέγκλιτες και έχουν άμεσο αποτέλεσμα· και β) εάν η οδηγία 2011/85 επιβάλλει υποχρεώσεις μόνο στις στατιστικές αρχές και τις κυβερνήσεις, όχι όμως σε άλλους δημόσιους φορείς, καθώς και εάν θεσπίζει δικαιώματα και υποχρεώσεις για τους ιδιώτες και μπορεί να αναπτύξει άμεσο αποτέλεσμα.

44.

Όσον αφορά την ενδεχόμενη απουσία δικαστικού ελέγχου, στην οποία επίσης αναφέρεται το Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο) με τα δύο αυτά προδικαστικά ερωτήματα, θα την εξετάσω στο πλαίσιο του τρίτου ερωτήματος.

45.

Οι κανόνες που απαγορεύουν τα υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα ( 26 ) εφαρμόζονται μέσω διαδικασίας στην οποία μετέχουν η Επιτροπή και το Συμβούλιο. Στο πλαίσιο της διαδικασίας αυτής παρακολουθείται η δημοσιονομική κατάσταση των κρατών μελών και το ύψος του δημοσίου χρέους τους.

46.

Για την άσκηση της εποπτείας αυτής, η Ένωση πρέπει να έχει στη διάθεσή της αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία ( 27 ) σε σχέση με την οικονομική κατάσταση των κρατών μελών, ιδίως, σε σχέση με το δημόσιο έλλειμμα και χρέος τους.

47.

Οι εξουσίες της Επιτροπής όσον αφορά την επαλήθευση των στατιστικών στοιχείων ενισχύθηκαν με τον κανονισμό (ΕΚ) 479/2009 ( 28 ), ο οποίος εξειδίκευσε την υποχρέωση των κρατών μελών να της γνωστοποιούν το ύψος του ελλείμματος και χρέους τους (άρθρο 3 του πρωτοκόλλου αριθ. 12 περί υπερβολικού ελλείμματος) και ανέθεσε ορισμένες εξουσίες ελέγχου στην Eurostat ( 29 ) όσον αφορά τα στατιστικά στοιχεία που υποβάλλουν τα κράτη μέλη.

48.

Για την εκπλήρωση της υποχρέωσης γνωστοποίησης απαιτείται, ως αναγκαίο στοιχείο ομοιογένειας, η χρήση ομοιόμορφης και ενιαίας ονοματολογίας για το σύνολο της Ένωσης. Επί του παρόντος, η ονοματολογία αυτή περιέχεται στο ΕΣΛ 2010, στο οποίο έχει προσαρμοστεί ο κανονισμός 479/2009.

49.

Το ΕΣΛ 2010 εφαρμόζεται, κατ’ αρχήν, σε όλες τις πράξεις της Ένωσης που παραπέμπουν στο ΕΣΛ ή τους ορισμούς του. Ωστόσο, κανένα κράτος μέλος δεν υποχρεούται να χρησιμοποιεί το ΕΣΛ 2010 κατά την κατάρτιση λογαριασμών για δικές του ανάγκες (άρθρο 1, παράγραφοι 3 και 4, του κανονισμού 549/2013).

50.

Σύμφωνα με τον κανονισμό 549/2013, τα κράτη μέλη οφείλουν να διαβιβάζουν στην Επιτροπή (Eurostat) τους λογαριασμούς και τους πίνακες που εκτίθενται στο παράρτημα Β εντός των προθεσμιών που ορίζονται εκεί για κάθε πίνακα (άρθρο 3, παράγραφος 1), η δε Eurostat αξιολογεί την ποιότητα των διαβιβαζόμενων στοιχείων (άρθρο 4, παράγραφος 4).

51.

Όπως έχει επισημάνει το Δικαστήριο, «[…] το ΕΣΛ 2010 θεσπίζει ένα πλαίσιο αναφοράς το οποίο αποβλέπει, για τις ανάγκες τόσο των πολιτών της Ένωσης όσο και της ίδιας της Ένωσης, στην κατάρτιση των λογαριασμών των κρατών μελών. Η κατάρτισή τους πρέπει να πραγματοποιείται βάσει ενός ενιαίου συνόλου αρχών που να μην επιδέχονται διαφορετικές ερμηνείες, ώστε να είναι δυνατή η επίτευξη συγκρίσιμων αποτελεσμάτων» ( 30 ).

52.

Συγκεκριμένα, τα κράτη μέλη οφείλουν να καθορίζουν τον τομέα S.13 (γενική κυβέρνηση) σύμφωνα με το παράρτημα Α, σημείο 2.111, του ΕΣΛ 2010 ( 31 ), υποδιαιρώντας τον σε τέσσερις υποτομείς, στους οποίους θα εντάσσονται οι αντίστοιχες θεσμικές μονάδες. Πρέπει να συλλέγουν τα λογιστικά στοιχεία των φορέων αυτών και να τα επεξεργάζονται σύμφωνα με τη μέθοδο του ΕΣΛ 2010 με σκοπό τη διαβίβασή τους στην Επιτροπή.

53.

Προς διασφάλιση της ορθής εφαρμογής του ΕΣΛ 2010 στον τομέα S.13, οι κανόνες της Ένωσης προβλέπουν διάφορους μηχανισμούς ελέγχου που εφαρμόζονται στις σχέσεις μεταξύ της Eurostat και των κρατών μελών (ιδίως των εθνικών στατιστικών υπηρεσιών τους):

54.

Η Επιτροπή υποστηρίζει ( 32 ) ότι οι μηχανισμοί αυτοί ελέγχου διασφαλίζουν την ορθή κατάταξη των θεσμικών μονάδων στον τομέα S.13. Μέσω των μηχανισμών αυτών η Eurostat εγγυάται ότι τα κράτη μέλη εκπληρώνουν την υποχρέωσή τους να συλλέγουν και να διαβιβάζουν, συμφώνως προς το ΕΣΛ 2010, ικανοποιητικής ποιότητας λογιστικά στοιχεία.

55.

Κατά συνέπεια, προσθέτει η Επιτροπή,

– εάν μία θεσμική μονάδα καταταχθεί εσφαλμένα από τις εθνικές αρχές στον τομέα της γενικής κυβέρνησης, η Eurostat μπορεί να διορθώσει το σφάλμα και να δημοσιεύσει τα ορθά στοιχεία·

– ο κανονισμός 549/2013 επιβάλλει υποχρεώσεις γνωστοποίησης στατιστικών στοιχείων μόνο στις εθνικές αρχές, ιδίως στις εθνικές στατιστικές υπηρεσίες, όχι όμως σε ιδιώτες.

56.

Από τις προκείμενες αυτές η Επιτροπή συνάγει ότι οι ιδιώτες δεν μπορούν να επικαλεστούν ευθέως τον κανονισμό 549/2013. Επομένως, θεσμικές μονάδες (όπως η Ferrovienord και η FITRI) οι οποίες φρονούν ότι η ISTAT τις ενέταξε εσφαλμένα στον τομέα S.13 δεν μπορούν να προσφύγουν κατά των αποφάσεων της υπηρεσίας αυτής επικαλούμενες την ασυμβατότητά τους προς τον κανονισμό 549/2013. Θα μπορούσαν να επικαλεστούν μόνον παράβαση των ιταλικών εσωτερικών κανόνων.

57.

Δεν με πείθει η θέση της Επιτροπής.

58.

Πρώτον, ο κανονισμός 549/2013 έχει σε κάθε περίπτωση εφαρμογή σε διαφορές όπως οι υπό κρίση, είτε άμεσα είτε κατόπιν ανεπιφύλακτης παραπομπής του ιταλικού εσωτερικού δικαίου. Το Δικαστήριο είναι αρμόδιο για την ερμηνεία του ακόμη και σε αμιγώς εσωτερικές καταστάσεις, όταν «[…] οι διατάξεις του δικαίου [της Ένωσης] έχουν καταστεί εφαρμοστέες δυνάμει της εθνικής νομοθεσίας, η οποία προβλέπει, για καταστάσεις των οποίων όλα τα στοιχεία περιορίζονται στο εσωτερικό ενός μόνον κράτους μέλους, λύσεις αντίστοιχες με αυτές που προβλέπει το δίκαιο της Ένωσης» ( 33 ).

59.

Όπως εξηγεί επαρκώς το αιτούν δικαστήριο, η στατιστική νομοθεσία της Ένωσης εφαρμόζεται στις σχέσεις των ιταλικών αρχών με τους εθνικούς φορείς κατόπιν σχετικής παραπομπής του ιταλικού δικαίου.

60.

Στις διαφορές στις οποίες ανάγονται οι υπό κρίση δύο προδικαστικές παραπομπές, η ISTAT κατατάσσει τη Ferrovienord και τη FITRI στους φορείς της γενικής κυβέρνησης και τις περιλαμβάνει στον κατάλογο ISTAT 2020. Εφαρμόζει κατ’ αυτόν τον τρόπο συγκεκριμένα άρθρα του κανονισμού 549/2013, η δε καταχώριση αυτή παράγει έννομες συνέπειες για τους εν λόγω φορείς.

61.

Δεύτερον, πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ δύο υποθέσεων εργασίας οι οποίες, ωστόσο, οδηγούν στην ίδια λύση:

62.

Όταν η ISTAT, ενεργώντας ως ιταλική στατιστική αρχή, καθορίζει ποιοι φορείς πρέπει να ενταχθούν στον τομέα S.13, εφαρμόζει την ονοματολογία του ΕΣΛ 2010 και, κατ’ επέκταση, τον κανονισμό 549/2013.

63.

Οι φορείς προς τους οποίους απευθύνονται οι αποφάσεις αυτές της ISTAT, οι οποίες εκδίδονται κατ’ εφαρμογήν του κανονισμού 549/2013, δύνανται, εάν θεωρούν ότι η ISTAT τις εξέδωσε εσφαλμένα, να τις προσβάλουν ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, εφόσον νομιμοποιούνται προς τούτο βάσει του εθνικού δικαίου.

64.

Με άλλα λόγια, οι θεσμικές μονάδες που νομιμοποιούνται ενεργητικώς να προσφύγουν ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων δύνανται να επικαλεστούν τους κανόνες του κανονισμού 549/2013 προς στήριξη της θέσης τους ότι η ISTAT εφάρμοσε εσφαλμένα το ΕΣΛ 2010.

65.

Σε τελική ανάλυση, η Ferrovienord και η FITRI δύνανται, με τις αντίστοιχες προσφυγές τους κατά των αποφάσεων της ISTAT, να επικαλεστούν τον κανονισμό 549/2013 ανεξαρτήτως του εάν το αιτούν δικαστήριο τις χαρακτηρίζει ως δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς.

66.

Το Δικαστήριο έχει εμμέσως δεχθεί τη δυνατότητα εφαρμογής του κανονισμού 549/2013 και το άμεσο αποτέλεσμά του σε διαφορές στις οποίες αμφισβητείτο η καταλληλότητα κατάταξης, με τον τάδε ή τον δείνα τρόπο, διαφόρων φορέων στα αντίστοιχα κεφάλαια του παραρτήματος Α του εν λόγω κανονισμού:

67.

Η εφαρμογή των κανόνων του ΕΣΛ 2010 από τις δημόσιες στατιστικές αρχές επηρεάζει όχι μόνον τις τελευταίες, αλλά και τους φορείς (θεσμικές μονάδες) του οικείου κράτους μέλους ( 37 ). Τόσο το αιτούν δικαστήριο όσο και η Ιταλική Κυβέρνηση ( 38 ) αναγνωρίζουν ότι η καταχώριση στον κατάλογο ISTAT 2020 συνεπάγεται ότι το οικείο νομικό πρόσωπο θα πρέπει να συμμορφώνεται με τους εθνικούς κανόνες που αποσκοπούν στον περιορισμό των δημοσίων δαπανών.

68.

Ασφαλώς, το ΕΣΛ 2010 διέπει τα στατιστικά στοιχεία των φορέων της γενικής κυβέρνησης, πλην όμως λαμβάνει υπόψη και την οικονομική δραστηριότητα των ιδιωτών, η έννομη κατάσταση των οποίων μπορεί να επηρεαστεί από τις αντίστοιχες κατατάξεις της ISTAT.

69.

Ως εκ τούτου, κάθε ιδιωτική θεσμική μονάδα μπορεί να επικαλεστεί ευθέως τα σχετικά σημεία της ονοματολογίας ΕΣΛ 2010 προκειμένου το εθνικό δικαστήριο να κρίνει εάν οι εθνικές αρχές, κατατάσσοντάς την στην αντίστοιχη κατηγορία, εφάρμοσαν ορθά τα σημεία αυτά. Ομοίως, δημόσιος φορέας δύναται, εάν νομιμοποιείται βάσει του εθνικού δικαίου να προσφύγει κατά της ISTAT ( 39 ), να επικαλεστεί τον δεσμευτικό χαρακτήρα των διατάξεων του κανονισμού 549/2013 στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς με την τελευταία.

70.

Τα ανωτέρω δεν αναιρούνται από το γεγονός ότι, σύμφωνα με το άρθρο 1, παράγραφος 4, του κανονισμού 549/2013, τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιούν στατιστική ονοματολογία διαφορετική από εκείνη του ΕΣΛ 2010 όταν καταρτίζουν «λογαριασμούς για δικές του[ς] ανάγκες». Εάν κάνουν χρήση της δυνατότητας αυτής, οι εθνικές στατιστικές αρχές θα πρέπει στη συνέχεια να επεξεργαστούν εκ νέου τα συλλεγέντα στοιχεία προκειμένου να τα υποβάλουν στην Επιτροπή σύμφωνα με το ΕΣΛ 2010.

71.

Η ISTAT οφείλει να καταρτίζει τον κατάλογο του τομέα S.13 εφαρμόζοντας την ονοματολογία του κανονισμού 549/2013. Εάν φορέας καταταχθεί στον τομέα αυτόν ως θεσμική μονάδα, οφείλει να παρέχει στην ISTAT τα οικονομικά στοιχεία του σύμφωνα με την ονοματολογία που έχει ορίσει το οικείο κράτος. Όπως προαναφέρθηκε, η Ιταλία επέκτεινε στις θεσμικές μονάδες της γενικής κυβέρνησής της τη χρήση της ονοματολογίας του ΕΣΛ 2010 ( 40 ). Η επέκταση αυτή συνηγορεί υπέρ του ότι η ISTAT οφείλει να εφαρμόζει άμεσα τον κανονισμό 549/2013 κατά την κατάταξη φορέων όπως η Ferrovienord ή η FITRI στην κατηγορία «γενική κυβέρνηση» ( 41 ).

72.

Καθ’ ο μέρος ενδιαφέρει εν προκειμένω, η οδηγία 2011/85:

73.

Τα μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά πλαίσια, καθώς και οι προγνώσεις και οι αριθμητικοί δημοσιονομικοί κανόνες που διέπονται από την οδηγία 2011/85 καταρτίζονται από τις εθνικές αρχές των κρατών μελών προς κοινοποίηση στην Επιτροπή και αφορούν κατά κύριο λόγο τις στατιστικές υπηρεσίες και τα υπουργεία οικονομικών. Δεν εντοπίζω στην οδηγία αυτή κανόνες που να απευθύνονται σε άλλους δημόσιους φορείς ή που να μπορούν να έχουν άμεσο αντίκτυπο στην έννομη κατάσταση των ιδιωτών.

74.

Κατά συνέπεια, η οδηγία 2011/85 δεν περιέχει διατάξεις ικανές να αναπτύξουν άμεσο αποτέλεσμα και να απονείμουν δικαιώματα ή να επιβάλουν υποχρεώσεις σε ιδιώτες ή δημόσιους φορείς εκτός από τις στατιστικές αρχές ή τα υπουργεία οικονομικών.

75.

Το συμπέρασμα αυτό δεν αναιρείται από το γεγονός ότι οι ιταλικοί κανόνες μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο των υποχρεώσεων που επιβάλλει η οδηγία 2011/85 περιλαμβάνουν πρόσθετα μέτρα μη προβλεπόμενα από την οδηγία αυτή. Εναπόκειται στα εθνικά δικαστήρια, εφόσον κριθεί αναγκαίο, να ερμηνεύσουν και να εφαρμόσουν τους πρόσθετους αυτούς κανόνες που περιλαμβάνονται στις εσωτερικές διατάξεις εφαρμογής της οδηγίας 2011/85.

76.

Εν συνόψει, φρονώ ότι:

77.

Το Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο) ζητεί να διευκρινιστεί εάν ο περιορισμός της εξουσίας του δικαστικού του ελέγχου επί του καταλόγου ISTAT 2020 συνάδει με την οδηγία 2011/85 και τον κανονισμό 473/2013. Κατά τη γνώμη του, το επίμαχο άρθρο του εθνικού δικαίου αποψιλώνει τον προβλεπόμενο από τους κανόνες αυτούς της Ένωσης ανεξάρτητο έλεγχο επί των αρμοδίων για τον προϋπολογισμό αρχών και το εμποδίζει να διενεργήσει έλεγχο όσον αφορά την εφαρμογή των δημοσιονομικών κανόνων.

78.

Η οδηγία 2011/85 απαιτεί από τα κράτη μέλη:

79.

Όσον αφορά τον κανονισμό 473/2013, τα άρθρα του 2, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, και 5 προβλέπουν την υποχρέωση των κρατών μελών για σύσταση οργανισμών ανεξάρτητων από την αρμόδια επί του προϋπολογισμού αρχή προκειμένου να διασφαλίζεται η αποτελεσματική παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ένωσης. Οι ανεξάρτητοι αυτοί εθνικοί οργανισμοί πρέπει επίσης να μετέχουν στην κατάρτιση των δημοσιονομικών προγνώσεων (άρθρο 2, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ).

80.

Η οδηγία 2011/85 και ο κανονισμός 473/2013 καταλείπουν ευχέρεια στα κράτη μέλη όσον αφορά τον καθορισμό των ανεξάρτητων οργανισμών που θα παρακολουθούν την αποτελεσματική συμμόρφωση με τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ένωσης.

81.

Η αιτιολογική σκέψη 3 της οδηγίας 2011/85 αναφέρεται στη δυνατότητα διενέργειας ανεξάρτητων λογιστικών ελέγχων από δημόσια θεσμικά όργανα, όπως τα ελεγκτικά συνέδρια ( 43 ). Ωστόσο, ουδόλως κωλύονται τα κράτη μέλη να επιλέξουν άλλου είδους φορείς ή να κατανείμουν το έργο αυτό μεταξύ του εθνικού Ελεγκτικού Συνεδρίου και λοιπών οργάνων τους. Τούτο προκύπτει και από την αιτιολογική σκέψη 17 του κανονισμού αριθ. 473/2013 ( 44 ).

82.

Υπό την επιφύλαξη της ερμηνείας των εσωτερικών κανόνων από τα εθνικά δικαστήρια, όλα τα στοιχεία συνηγορούν υπέρ του ότι, στην Ιταλία, τα επίμαχα καθήκοντα ασκούνται από το Ελεγκτικό Συνέδριο και το Ufficio Parlamentare di Bilancio (γραφείο προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή) ( 45 ).

83.

Η οδηγία 2011/85 και ο κανονισμός 473/2013 απαιτούν τη σύσταση ανεξάρτητων οργανισμών ελέγχου μόνο σε σχέση με την παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ένωσης.

84.

Ωστόσο, ούτε οι κανόνες αυτοί της Ένωσης ούτε ο κανονισμός 549/2013 επιβάλλουν στα κράτη μέλη υποχρέωση σύστασης ανεξάρτητων οργανισμών για την προετοιμασία των στατιστικών στοιχείων που πρέπει να κοινοποιούνται στην Επιτροπή (Eurostat). Το καθήκον αυτό αναλαμβάνουν, όπως έχω ήδη εξηγήσει, οι εθνικές στατιστικές υπηρεσίες, την ανεξαρτησία των οποίων ουδείς κανόνας της Ένωσης επιβάλλει.

85.

Εν συνόψει, η οδηγία 2011/85 και ο κανονισμός 473/2013 καταλείπουν ευχέρεια στα κράτη μέλη να περιορίσουν τις εξουσίες ελέγχου των εθνικών τους ελεγκτικών συνεδρίων επί της εφαρμογής του ΕΣΛ 2010 στη γενική κυβέρνηση και να αναθέσουν το έργο αυτό, εν όλω ή εν μέρει, σε άλλον ανεξάρτητο οργανισμό.

86.

Το Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο) ζητεί να διευκρινιστεί εάν «η αρχή του κράτους δικαίου, και ειδικότερα οι αρχές της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας και της ισοδυναμίας των ενδίκων βοηθημάτων» αντιτίθεται στο επίμαχο άρθρο του εθνικού δικαίου.

87.

Από τα στοιχεία της δικογραφίας, τις παρατηρήσεις των διαδίκων και τις απαντήσεις στις ερωτήσεις που τέθηκαν κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, προκύπτει ότι οι αποφάσεις της ISTAT σχετικά με τον ορισμό των φορέων της γενικής κυβέρνησης σύμφωνα με το ΕΣΛ 95 (προϊσχύσαν του ΕΣΛ 2010) υπέκειντο σε έλεγχο από τα διοικητικά δικαστήρια έως ότου ο νόμος 228/2012 ( 46 ) ανέθεσε την αρμοδιότητα αυτή στο Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο).

88.

Ο νόμος 228/2012 προσέθεσε στο άρθρο 11 του CJC την ακόλουθη παράγραφο 6: «Η ολομέλεια του [Corte dei conti (Ελεγκτικού Συνεδρίου)], σε ειδική σύνθεση, κατά την άσκηση της αποκλειστικής αρμοδιότητάς της στον τομέα του δημοσίου λογιστικού, αποφαίνεται σε πρώτο και τελευταίο βαθμό δικαιοδοσίας επί διαφορών […] σχετικά με τον χαρακτηρισμό των φορέων της γενικής κυβέρνησης στον οποίο προβαίνει η ISTAT».

89.

Ένας νέος κανόνας (η πράξη νομοθετικού περιεχομένου 137/2020, κυρωθείσα με τον νόμο 176/2020) εισήγαγε στην τελευταία περίοδο του εν λόγω άρθρου τη φράση «αποκλειστικά και μόνον προς τους σκοπούς εφαρμογής της εθνικής νομοθεσίας σχετικά με τον περιορισμό των δημοσίων δαπανών».

90.

Κατά τη γνώμη του αιτούντος δικαστηρίου, το επίμαχο άρθρο:

91.

Αντιθέτως, η Ιταλική Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι ο περιορισμός της αρμοδιότητας του Corte dei conti (Ελεγκτικού Συνεδρίου) να ελέγχει τις αποφάσεις της ISTAT σχετικά με τον ορισμό των φορέων της γενικής κυβέρνησης συνεπάγεται απλώς την ανάθεσή (μετάθεση) της στα διοικητικά δικαστήρια. Επομένως, πρόκειται για επιστροφή στην προτέρα του 2012 κατάσταση χωρίς να θίγεται η αποτελεσματική δικαστική προστασία των δικαιωμάτων που αντλούνται από τους κανόνες της Ένωσης.

92.

Το Δικαστήριο δεν μπορεί να υπεισέλθει στη συζήτηση σχετικά με το περιεχόμενο της νομοθετικής τροποποίησης του 2020, όπερ εναπόκειται στα αρμόδια ιταλικά δικαστήρια να πράξουν. Κατά μείζονα λόγο, το Δικαστήριο δεν θα μπορούσε να υπεισέλθει στη συζήτηση σχετικά με το ενδεχόμενο παραβίασης του ιταλικού Συντάγματος. Δύναται, ωστόσο, να διαπιστώσει εάν η τάδε ή η δείνα ερμηνεία παραβιάζει το δίκαιο της Ένωσης.

93.

Το άρθρο 19, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, ΣΕΕ υποχρεώνει τα κράτη μέλη να προβλέπουν τα ένδικα βοηθήματα και μέσα που είναι αναγκαία για να διασφαλίζεται ο σεβασμός του προστατευόμενου από το άρθρο 47 του Χάρτη δικαιώματος των ιδιωτών σε αποτελεσματική δικαστική προστασία στους τομείς που διέπονται από το δίκαιο της Ένωσης ( 47 ).

94.

Όπως είναι λογικό, το άρθρο αυτό του Χάρτη μπορεί να ενεργοποιηθεί μόνον υπό τους όρους του άρθρου του 51, παράγραφος 1. Εν προκειμένω, όπως έχω ήδη αναλύσει, το εφαρμοστέο δίκαιο της Ένωσης είναι ο κανονισμός 549/2013. Καθόσον πρόκειται για έννομη κατάσταση η οποία διέπεται, από ουσιαστικής απόψεως, από το δίκαιο της Ένωσης, το οποίο οι ιταλικές αρχές οφείλουν να εφαρμόζουν, τα άρθρα του Χάρτη τυγχάνουν εφαρμογής.

95.

Ωστόσο, ούτε ο κανονισμός αυτός ούτε κάποιος άλλος κανόνας της Ένωσης διευκρινίζουν ποια εθνικά δικαστήρια είναι in concreto επιφορτισμένα με την παροχή αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας. Η (ελεύθερη) επιλογή κάθε κράτους μέλους ως προς το σημείο αυτό πρέπει, ωστόσο, να σέβεται τις αρχές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας ( 48 ).

96.

Υπό τις συνθήκες αυτές, πρέπει να εξεταστούν οι δύο υποθέσεις εργασίας στις οποίες αναφέρεται το ίδιο το αιτούν δικαστήριο.

97.

Εάν η εθνική νομοθεσία είχε αναθέσει σε ένα μόνον από τα εθνικά δικαστήρια, σε αντικατάσταση άλλου, την αρμοδιότητα για την παροχή αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας σε σχέση με τα δικαιώματα που απονέμει η νομοθεσία της Ένωσης, τότε δεν θα υπήρχε παράβαση του άρθρου 47 του Χάρτη ή του άρθρου 19, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, ΣΕΕ.

98.

Πράγματι, όταν κράτος μέλος επιλέγει να αναθέσει τον δικαστικό έλεγχο των αποφάσεων εφαρμογής του ΕΣΛ 2010 είτε στο Ελεγκτικό Συνέδριο είτε στα διοικητικά δικαστήρια, ασκεί τη δικονομική αυτονομία του σε έναν τομέα στον οποίον το δίκαιο της Ένωσης ούτε επιβάλλει ούτε απαγορεύει την τάδε ή τη δείνα λύση. Εφόσον τηρούνται οι αρχές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας, η επιλογή αυτή δεν προσβάλλει το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας.

99.

Αντιθέτως, εάν η νομοθετική τροποποίηση του 2020 είχε ως συνέπεια την πλήρη εξαφάνιση του δικαστικού ελέγχου επί των αποφάσεων της ISTAT σχετικά με την κατάταξη θεσμικών μονάδων στον τομέα S.13 του ΕΣΛ 2010, θα υφίστατο κενό στην αποτελεσματική δικαστική προστασία σε σχέση με την εφαρμογή του κανονισμού 549/2013. Οι θεσμικές αυτές μονάδες δεν θα μπορούσαν, στην περίπτωση αυτή, να προσφύγουν σε κανένα δικαστήριο προκειμένου το τελευταίο να ελέγξει τη δράση της ISTAT κατά την εφαρμογή του εν λόγω κανονισμού.

100.

Κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, η πλειονότητα των διαδίκων και των παρεμβαινόντων υποστήριξαν ότι η νομοθετική τροποποίηση περιορίστηκε σε αλλαγή της μορφής δικαστικής προστασίας που παρέχεται στους φορείς του καταλόγου ISTAT 2020. Από το τελευταίο αυτό έτος, τα διοικητικά δικαστήρια είναι αρμόδια να αποφαίνονται ευθέως επί του κύρους των αποφάσεων της ISTAT περί της κατάταξης θεσμικών μονάδων στον τομέα S.13 ( 49 ).

101.

Το αιτούν δικαστήριο διατηρεί σε κάθε περίπτωση την αρμοδιότητα να αποφαίνεται επί της καταχώρισης φορέων στον κατάλογο της ISTAT, τουλάχιστον όσον αφορά την εφαρμογή των εθνικών κανόνων για τον περιορισμό των δημοσίων δαπανών. Η Ιταλική Κυβέρνηση αναφέρει ότι, στο πλαίσιο της αρμοδιότητας αυτής, το Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο) θα μπορούσε, με παρεμπίπτουσα απόφαση, να εξετάσει το κύρος των αποφάσεων της ISTAT, αφήνοντάς τες κατά περίπτωση ανεφάρμοστες ( 50 ).

102.

Σέβεται η διπλή αυτή δυνατότητα δικαστικής προσβολής τις αρχές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας;

103.

Η αρχή της ισοδυναμίας θα μπορούσε να θιγεί εάν, σε παρόμοιες περιπτώσεις, το εθνικό δικονομικό δίκαιο προέβλεπε αποκλειστικά και μόνον ευθείες προσφυγές. Ωστόσο, όπως ανέφερε η Ιταλική Κυβέρνηση κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, η εθνική νομοθεσία προβλέπει παρόμοιες παρεμπίπτουσες προσφυγές (παραδείγματος χάριν, σε φορολογικές διαφορές) ( 51 ). Ως εκ τούτου, η αρχή της ισοδυναμίας δεν φαίνεται να θίγεται.

104.

Όσον αφορά την αρχή της αποτελεσματικότητας, υπενθυμίζω ότι, κατά το Δικαστήριο,

– «[…] το δίκαιο της Ένωσης δεν υποχρεώνει, κατ’ αρχήν, τα κράτη μέλη να καθιερώνουν, ενώπιον των εθνικών τους δικαιοδοτικών οργάνων, άλλα μέσα ένδικης προστασίας από εκείνα που προβλέπει το εθνικό δίκαιο, προκειμένου να εξασφαλισθεί η προάσπιση των δικαιωμάτων που οι πολίτες αντλούν από το δίκαιο της Ένωσης […]» ( 52 )·

– εντούτοις, «η κατάσταση είναι […] διαφορετική αν από την οικονομία της επίμαχης εθνικής έννομης τάξης προκύπτει ότι δεν υφίσταται κανένα μέσο ένδικης προστασίας που να καθιστά δυνατή, έστω και παρεμπιπτόντως, τη διασφάλιση του σεβασμού των δικαιωμάτων που οι πολίτες αντλούν από το δίκαιο της Ένωσης ή, επίσης, αν το μόνο μέσο πρόσβασης στη δικαιοσύνη είναι να αναγκαστούν οι πολίτες να παραβιάσουν τον νόμο» ( 53 ).

105.

Το αιτούν δικαστήριο επικρίνει το επίμαχο άρθρο διότι, κατά τη γνώμη του, επιβάλλει υποχρέωση άσκησης δύο ενδίκων βοηθημάτων [ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων και ενώπιον του Corte dei conti (Ελεγκτικού Συνεδρίου)]. Το γεγονός αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αντιφατικές αποφάσεις, υπονομεύοντας την αρχή της ασφάλειας δικαίου.

106.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρέσχε η Ιταλική Κυβέρνηση κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, οι φορείς που περιλαμβάνονται στον κατάλογο ISTAT 2020 και επιθυμούν να αμφισβητήσουν την κατάταξή τους στους φορείς της γενικής κυβέρνησης δεν υποχρεούνται να ασκήσουν δύο ένδικα βοηθήματα. Μπορούν να ακολουθήσουν τη δικονομική οδό της επιλογής τους, αναλόγως των συμφερόντων τους:

107.

Εφόσον η ούτως περιγραφείσα κατάσταση ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα (όπερ εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να κρίνει), φρονώ ότι δεν θίγεται η αποτελεσματικότητα του συστήματος προσφυγών που δημιουργήθηκε μετά τη θέσπιση του επίμαχου άρθρου. Οι θιγόμενες θεσμικές μονάδες μπορούν να τύχουν αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας στην ιταλική έννομη τάξη, έστω κατά τρόπο παρεμπίπτοντα, ο οποίος φαίνεται συμβατός με τα πρότυπα που επιβάλλει το δίκαιο της Ένωσης, δεδομένου ότι σε καμία περίπτωση δεν απαιτείται να εξαντλήσουν τα δύο αυτά μέσα ένδικης προστασίας για να ικανοποιήσουν τις αξιώσεις τους.

108.

Ασφαλώς, το ούτως διαμορφωθέν σύστημα δεν εγγυάται, per se, την απουσία αντιφατικών δικαστικών αποφάσεων, η συνύπαρξη των οποίων θα υπονόμευε την ασφάλεια δικαίου. Εναπόκειται, ωστόσο, στο ιταλικό δικονομικό σύστημα να προβλέψει, εάν δεν το έχει ήδη πράξει, τους κατάλληλους μηχανισμούς για την άρση τέτοιων πιθανών συγκρούσεων μεταξύ εθνικών δικαστηρίων. Ωστόσο, το απλό ενδεχόμενο τέτοιων συγκρούσεων δεν αρκεί, κατά τη γνώμη μου, για να υποστηριχθεί ότι το εν λόγω σύστημα αντιβαίνει στο άρθρο 47 του Χάρτη.

109.

Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στο Corte dei conti (Ελεγκτικό Συνέδριο, Ιταλία) ως εξής: