—

ο Κ. Αντωνόπουλος, εκπροσωπούμενος από τους Δ. Περπατάρη και K. Πρόϊσκο, δικηγόρους,

—

η Ελληνική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τις E. M. Μαμούνα, Aικ. Σαμώνη-Ράντου και Σ. Βώδινα,

—

η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τη M. Πατακιά και τον M. van Beek,

1

Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία:

2

Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε από το Ελεγκτικό Συνέδριο (Ελλάδα) στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ της Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού (στο εξής: Επίτροπος του Ελεγκτικού Συνεδρίου) και του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού – Υπηρεσία Δημοσιονομικού Ελέγχου (στο εξής: δημοσιονομική υπηρεσία), με αντικείμενο την άρνηση της εν λόγω Επιτρόπου να θεωρήσει το εκδοθέν από την υπηρεσία αυτή ένταλμα πληρωμής σχετικά με την καταβολή αποδοχών στον υπάλληλο του εν λόγω υπουργείου, Κωνσταντίνο Αντωνόπουλο.

3

Το άρθρο 98 του Συντάγματος ορίζει τα εξής:

«1.   Στην αρμοδιότητα του Ελεγκτικού Συνεδρίου ανήκουν ιδίως:

[...]».

4

Ο Οργανισμός του Ελεγκτικού Συνεδρίου έχει κωδικοποιηθεί με το προεδρικό διάταγμα 774/1980 (στο εξής: προεδρικό διάταγμα).

5

Το άρθρο 17, παράγραφος 1, του προεδρικού διατάγματος αφορά την αρμοδιότητα του Ελεγκτικού Συνεδρίου να βεβαιώνει την ορθή και σύμφωνη προς τις σχετικές νομικές διατάξεις έγκριση των δημόσιων δαπανών.

6

Το άρθρο 19, παράγραφος 1, του προεδρικού διατάγματος ορίζει ότι ο προληπτικός έλεγχος των χρηματικών ενταλμάτων πληρωμής των δαπανών των υπουργείων ασκείται από παρέδρους ή από επιτρόπους, αναλόγως της υποθέσεως, του Ελεγκτικού Συνεδρίου, οι οποίοι εδρεύουν στο κατάστημα του οικείου υπουργείου.

7

Κατά το άρθρο 21, παράγραφος 1, του προεδρικού διατάγματος, ο αρμόδιος πάρεδρος ή επίτροπος οφείλει να αρνηθεί τη θεώρηση εντάλματος για δαπάνη ως προς την οποία δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 17, παράγραφος 1, του προεδρικού διατάγματος. Αν του υποβληθεί εκ νέου το ένταλμα προς θεώρηση, εφόσον θεωρεί ότι ως προς τη δαπάνη συνεχίζουν να μη συντρέχουν οι προϋποθέσεις αυτές, υποβάλλει την υπόθεση στο αρμόδιο τμήμα του Ελεγκτικού Συνεδρίου, το οποίο αποφαίνεται οριστικώς.

8

Η Υπηρεσία Δημοσιονομικού Ελέγχου του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού υπέβαλε προς θεώρηση στην Επίτροπο του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο ίδιο υπουργείο ένταλμα πληρωμής το οποίο αφορούσε τις αποδοχές, για το διάστημα από τον Νοέμβριο του 2008 έως τον Μάιο του 2009, του K. Αντωνόπουλου, υπαλλήλου του εν λόγω υπουργείου (Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων) με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου, και μέλους της εκτελεστικής επιτροπής συνδικαλιστικής οργανώσεως.

9

Η Επίτροπος του Ελεγκτικού Συνεδρίου αρνήθηκε να θεωρήσει το επίμαχο ένταλμα πληρωμής με το αιτιολογικό ότι, κατά το προαναφερθέν χρονικό διάστημα, ο ενδιαφερόμενος είχε απουσιάσει από την εργασία του για 34 ημέρες λόγω συνδικαλιστικής άδειας χωρίς να περικοπούν αντίστοιχα οι αποδοχές του.

10

Η Επίτροπος του Ελεγκτικού Συνεδρίου έκρινε συναφώς ότι από τις εφαρμοστέες διατάξεις του ελληνικού δικαίου προέκυπτε ότι οι απασχολούμενοι στο Δημόσιο εργαζόμενοι με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου δικαιούνται συνδικαλιστική άδεια άνευ αποδοχών, αντίθετα απ’ ό,τι ισχύει για τους εργαζομένους στο Δημόσιο με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου που κατέχουν οργανικές θέσεις, οι οποίοι δικαιούνται αμειβόμενη συνδικαλιστική άδεια.

11

Εν πάση περιπτώσει, η δημοσιονομική υπηρεσία υπέβαλε εκ νέου στην Επίτροπο το επίμαχο ένταλμα πληρωμής προς θεώρηση υποστηρίζοντας ειδικότερα ότι ο φερόμενος ως δικαιούχος, με σχέση εξαρτημένης εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου, εδικαιούτο αμοιβή για τις ημέρες απουσίας του λόγω συνδικαλιστικής άδειας δυνάμει του άρθρου 4 του προεδρικού διατάγματος 164/2004 με το οποίο μεταφέρθηκε στην ελληνική έννομη τάξη η οδηγία 1999/70 και θεσπίστηκε η αρχή της απαγορεύσεως των διακρίσεων μεταξύ των εργαζομένων με σύμβαση εργασίας ορισμένου χρόνου και των αντίστοιχων εργαζομένων αορίστου χρόνου.

12

Η Επίτροπος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, όμως, ενέμεινε στην άρνησή της να θεωρήσει το επίμαχο ένταλμα πληρωμής, με αποτέλεσμα να ανακύψει διαφωνία για την άρση της οποίας η υπόθεση υποβλήθηκε κατά νόμο στο Τμήμα Ι του Ελεγκτικού Συνεδρίου, με «έκθεση διαφωνίας» της Επιτρόπου της 3ης Νοεμβρίου 2009.

13

Κατά την εξέταση, την 1η Ιουλίου 2010, της επίμαχης «εκθέσεως διαφωνίας» ανέκυψαν ερωτήματα σχετικά με την εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης. Υπό τις συνθήκες αυτές το Τμήμα Ι του Ελεγκτικού Συνεδρίου αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

14

Κατά το άρθρο 267 ΣΛΕΕ, το Δικαστήριο είναι αρμόδιο να αποφαίνεται με προδικαστικές αποφάσεις επί της ερμηνείας των Συνθηκών και επί του κύρους και της ερμηνείας των πράξεων των θεσμικών ή λοιπών οργάνων ή οργανισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

15

Δικαστήριο κράτους μέλους ενώπιον του οποίου ανακύπτει τέτοιο ζήτημα δύναται, αν κρίνει ότι απόφαση επί του ζητήματος είναι αναγκαία για την έκδοση της δικής του αποφάσεως, να παραπέμψει το ζήτημα στο Δικαστήριο για να αποφανθεί επ’ αυτού. Προκύπτει, επίσης, από το άρθρο 267 ΣΛΕΕ ότι δικαστήριο κράτους μέλους ενώπιον του οποίου ανακύπτει τέτοιο ζήτημα σε εκκρεμή υπόθεση και του οποίου οι αποφάσεις δεν υπόκεινται σε ένδικα μέσα του εσωτερικού δικαίου οφείλει να παραπέμψει το ζήτημα στο Δικαστήριο.

16

Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι, για να μπορεί να υποβάλει στο Δικαστήριο ερωτήματα προς έκδοση προδικαστικής αποφάσεως, το επίμαχο αιτούν όργανο πρέπει να μπορεί να χαρακτηριστεί ως «δικαστήριο» κατά την έννοια της διατάξεως αυτής.

17

Επομένως επιβάλλεται να εξεταστεί αν, στο πλαίσιο εντός του οποίου υποβλήθηκε η υπό κρίση αίτηση προδικαστικής αποφάσεως, το Ελεγκτικό Συνέδριο είναι δικαστήριο κατά την έννοια του άρθρου 267 ΣΛΕΕ και αν, κατά συνέπεια, δύναται να υποβάλει στο Δικαστήριο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως.

18

Κατά πάγια νομολογία, το Δικαστήριο, προκειμένου να εκτιμήσει αν το αιτούν όργανο είναι «δικαστήριο» υπό την έννοια του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, ζήτημα που εμπίπτει αποκλειστικά στο δίκαιο της Ένωσης, λαμβάνει υπόψη μια σειρά στοιχείων, όπως είναι η ίδρυση του οργάνου αυτού με νόμο, η μονιμότητά του, ο δεσμευτικός χαρακτήρας της δικαιοδοσίας του, ο κατ’ αντιμωλία χαρακτήρας της ενώπιόν του διαδικασίας, η εκ μέρους του οργάνου αυτού εφαρμογή των κανόνων δικαίου, καθώς και η ανεξαρτησία του (βλ., ιδίως, αποφάσεις της 17ης Σεπτεμβρίου 1997, C-54/96, Dorsch Consult, Συλλογή 1997, σ. I-4961, σκέψη 23· της 31ης Μαΐου 2005, C-53/03, ΣΥΦΑΙΤ κ.λπ., Συλλογή 2005, σ. I-4609, σκέψη 29, και της 14ης Ιουνίου 2007, C-246/05, Häupl, Συλλογή 2007, σ. I-4673, σκέψη 16, καθώς και διάταξη της 14ης Μαΐου 2008, C-109/07, Pilato, Συλλογή 2008, σ. I-3503, σκέψη 22).

19

Επίσης, τα εθνικά δικαστήρια μπορούν να υποβάλλουν προδικαστικά ερωτήματα στο Δικαστήριο μόνον εφόσον εκκρεμεί ενώπιόν τους διαφορά και εφόσον καλούνται να αποφανθούν στο πλαίσιο διαδικασίας που πρόκειται να καταλήξει στην έκδοση αποφάσεως δικαιοδοτικού χαρακτήρα (βλ., μεταξύ άλλων, αποφάσεις της 12ης Νοεμβρίου 1998, C-134/97, Victoria Film, Συλλογή 1998, σ. I-7023, σκέψη 14, και της 30ής Νοεμβρίου 2000, C-195/98, Österreichischer Gewerkschaftsbund, Συλλογή 2000, σ. I-10497, σκέψη 25, και ΣΥΦΑΙΤ κ.λπ., προπαρατεθείσα, σκέψη 35).

20

Εξάλλου, κατά πάγια νομολογία, η έννοια της ανεξαρτησίας, η οποία είναι συμφυής προς το δικαιοδοτικό έργο, προϋποθέτει κυρίως ότι το οικείο όργανο έχει την ιδιότητα τρίτου έναντι της αρχής που έχει εκδώσει την προσβαλλόμενη με την προσφυγή απόφαση (αποφάσεις της 30ής Μαρτίου 1993, C-24/92, Corbiau, Συλλογή 1993, σ. Ι-1277, σκέψη 15, και της 19ης Σεπτεμβρίου 2006, C-506/04, Wilson, Συλλογή 2006, σ. I-8613, σκέψη 49).

21

Τέλος, επιβάλλεται να εξεταστεί το δικαίωμα ενός οργάνου να απευθύνεται στο Δικαστήριο, δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, σύμφωνα με κριτήρια που αφορούν τόσο τη δομή του όσο και τη λειτουργία του. Συναφώς, ένα εθνικό όργανο μπορεί να αποτελεί «δικαστήριο», κατά την έννοια του εν λόγω άρθρου, εφόσον ασκεί δικαιοδοτική λειτουργία, ενώ, κατά την άσκηση άλλων καθηκόντων, ιδίως διοικητικής φύσεως, δεν μπορεί να του αποδοθεί ο χαρακτηρισμός αυτός (βλ., όσον αφορά το ιταλικό Ελεγκτικό Συνέδριο, διατάξεις της 26ης Νοεμβρίου 1999, C-192/98, ANAS, Συλλογή 1999, σ. I-8583, σκέψη 22, και C-440/98, RAI, Συλλογή 1999, σ. I-8597, σκέψη 13). Το όργανο ενώπιον του οποίου ασκείται προσφυγή κατά αποφάσεως ληφθείσας από τις υπηρεσίες διοικητικής αρχής δεν μπορεί να θεωρηθεί τρίτος σε σχέση με τις υπηρεσίες αυτές και, κατά συνέπεια, να χαρακτηρισθεί δικαστήριο κατά την έννοια του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, όταν το όργανο αυτό έχει οργανικούς δεσμούς με τις εν λόγω υπηρεσίες (βλ. αποφάσεις Corbiau, προπαρατεθείσα, σκέψη 16, και της 30ής Μαΐου 2002, C-516/99, Schmid, Συλλογή 2002, σ. I-4573, σκέψη 37).

22

Εν προκειμένω, προκύπτει κατ’ αρχάς από την απόφαση περί παραπομπής ότι το Ελεγκτικό Συνέδριο κλήθηκε να αποφανθεί επί γεννηθείσας στο πλαίσιο του προληπτικού ελέγχου δημοσίων δαπανών διαφοράς, μεταξύ, αφενός, της Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και, αφετέρου, της δημοσιονομικής υπηρεσίας του ιδίου υπουργείου.

23

Προκύπτει συναφώς από τη δικογραφία ότι οι επίτροποι του Ελεγκτικού Συνεδρίου είναι μέλη του Ελεγκτικού Συνεδρίου τοποθετημένα, σύμφωνα με το άρθρο 19, παράγραφος 1, του προεδρικού διατάγματος, σε κάθε υπουργείο προκειμένου να ασκούν τον προληπτικό έλεγχο των χρηματικών ενταλμάτων πληρωμής των δαπανών που πραγματοποιεί το οικείο υπουργείο. Η επίμαχη διαφορά απορρέει από την άρνηση της Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού να εγκρίνει τη δαπάνη που αφορούσε τις αποδοχές υπαλλήλου με σύμβαση εργασίας ορισμένου χρόνου για τις ώρες που αντιστοιχούν σε συνδικαλιστική άδεια. Η εν λόγω άρνηση στράφηκε κατά της αρχής που είχε υποβάλει το αρχικό ένταλμα πληρωμής, η οποία είναι, εν προκειμένω, η Υπηρεσία Δημοσιονομικού Ελέγχου του ιδίου υπουργείου. Πάντως, η υπηρεσία αυτή υπέβαλε προς θεώρηση νέο ένταλμα πληρωμής προβάλλοντας τους ίδιους λόγους όπως και για το προηγούμενο ένταλμα. Υπό τις περιστάσεις αυτές, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 21, παράγραφος 1, του προεδρικού διατάγματος, η εν λόγω Επίτροπος, εμμένοντας στην άρνησή της, υπέβαλε την «έκθεση διαφωνίας» της στο Ελεγκτικό Συνέδριο, προκειμένου αυτό να αποφανθεί επί της ως άνω εκθέσεως.

24

Εκ των ανωτέρω προκύπτει ότι το Ελεγκτικό Συνέδριο έχει με την Επίτροπό του, η οποία είναι τοποθετημένη στο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και συνέταξε την υπό κρίση ενώπιόν του έκθεση διαφωνίας, πρόδηλο οργανικό και λειτουργικό δεσμό, γεγονός το οποίο δεν επιτρέπει να του αναγνωρισθεί η ιδιότητα τρίτου σε σχέση με την εν λόγω Επίτροπο (βλ., κατ’ αναλογία, προπαρατεθείσες αποφάσεις Corbiau, σκέψη 16, και Schmid, σκέψη 38).

25

Επομένως, όταν αποφαίνεται επί της «εκθέσεως διαφωνίας» που συντάσσει επίτροπός του, το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν έχει την ιδιότητα τρίτου όσον αφορά τα εν προκειμένω συμφέροντα και, ως εκ τούτου, δεν διαθέτει την απαιτούμενη αμεροληψία έναντι του δικαιούχου της επίμαχης δαπάνης, εν προκειμένω έναντι του Κ. Αντωνόπουλου (βλ., κατ’ αναλογία, απόφαση της 22ας Δεκεμβρίου 2010, C-517/09, RTL Belgium, Συλλογή 2010, σ. I-14093, σκέψη 47).

26

Ακολούθως επιβάλλεται η διαπίστωση ότι, αντίθετα με ό,τι ισχύει ως προς τις αρμοδιότητές του για την «εκδίκαση διαφορών» σχετικά με την απονομή συντάξεων, όπως προβλέπει το άρθρο 98, παράγραφος 1, στοιχείο στʹ, του Συντάγματος, καθώς και για την «εκδίκαση» υποθέσεων που αναφέρονται στην ευθύνη των πολιτικών ή στρατιωτικών δημόσιων υπαλλήλων κατά το άρθρο 98, παράγραφος 1, στοιχείο ζʹ, του Συντάγματος, η αρμοδιότητα του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο πλαίσιο εντός του οποίου εντάσσεται η υπό κρίση αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά τον προληπτικό «έλεγχο» των δαπανών του Κράτους δυνάμει του άρθρου 98, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, του εν λόγω Συντάγματος και συνεπώς δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι καταλήγει στην έκδοση τέτοιου είδους αποφάσεως.

27

Συγκεκριμένα, προκύπτει συναφώς από την απόφαση περί παραπομπής ότι, βάσει της τελευταίας αυτής αρμοδιότητας, το Ελεγκτικό Συνέδριο κλήθηκε να εξετάσει τη νομιμότητα, από απόψεως προϋπολογισμού, των δημοσίων δαπανών και να εκδώσει απόφαση η οποία δεν έχει ισχύ δεδικασμένου.

28

Επομένως, μια τέτοια απόφαση δεν εντάσσεται στο πλαίσιο διαδικασίας η οποία πρόκειται να καταλήξει στην έκδοση αποφάσεως δικαιοδοτικού χαρακτήρα, αντιθέτως προς τις απαιτήσεις της νομολογίας που μνημονεύθηκαν στη σκέψη 19 της παρούσας αποφάσεως.

29

Τέλος, αποδείχθηκε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση ότι ο ενδιαφερόμενος, ως δικαιούχος της επίμαχης στην κύρια δίκη δαπάνης, δεν αποτελεί διάδικο στη διαδικασία ενώπιον του Ελεγκτικού Συνεδρίου, η οποία αφορά αποκλειστικώς διαφορά μεταξύ της Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου και της διοικητικής αρχής η οποία αποβλέπει στην πραγματοποίηση της δαπάνης, με αντικείμενο τη νομιμότητα αυτής και την ακολουθητέα διαδικασία.

30

Στο πλαίσιο αυτής της διοικητικής διαδικασίας, ο ενδιαφερόμενος, ως δικαιούχος της επίμαχης δαπάνης, αποτελεί έναν απλό παρατηρητή ο οποίος υποστηρίζει τη θέση της δημοσιονομικής υπηρεσίας ελέγχου του υπουργείου σκοπούσας στην προς αυτόν καταβολή των αποδοχών του.

31

Μόνο σε μεταγενέστερο στάδιο, εφόσον επιληφθεί της υποθέσεως ο διοικητικός δικαστής, εκδίδεται απόφαση επί της διαφοράς μεταξύ του ενδιαφερομένου και της διοικήσεως με αντικείμενο την καταβολή των εν λόγω αποδοχών. Έτσι, απόκειται στον διοικητικό δικαστή να αποφανθεί επί του δικαιώματος του ενδιαφερομένου στις αποδοχές και, στο πλαίσιο αυτό, εφόσον κριθεί αναγκαίο, να αναστείλει την εκδίκαση της υποθέσεως και να υποβάλει στο Δικαστήριο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως (βλ., κατ’ αναλογία, απόφαση Victoria Film, προπαρατεθείσα, σκέψη 18).

32

Υπό τις συνθήκες αυτές, το αιτούν όργανο δεν μπορεί, εν προκειμένω, να θεωρηθεί ότι ενεργεί ως ασκούν δικαιοδοτικό καθήκον (βλ., κατ’ αναλογία, διατάξεις της 12ης Ιανουαρίου 2010, C-497/08, Amiraike Berlin, Συλλογή 2010, σ. I-101, σκέψη 21, καθώς και της 24ης Μαρτίου 2011, C-344/09, Bengtsson, Συλλογή 2011, σ. I-1999, σκέψη 19 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).

33

Εκ των ανωτέρω σκέψεων, εκτιμώμενων συνολικά, προκύπτει ότι, στο πλαίσιο εντός του οποίου υποβλήθηκε η υπό κρίση αίτηση προδικαστικής αποφάσεως, το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν είναι δικαστήριο κατά την έννοια του άρθρου 267 ΣΛΕΕ και, κατά συνέπεια, δεν είναι σε θέση να υποβάλει στο Δικαστήριο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως.

34

Συνεπώς, η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως που υπέβαλε το Ελεγκτικό Συνέδριο πρέπει να κριθεί απαράδεκτη.

35

Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του Ελεγκτικού Συνεδρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (τρίτο τμήμα) αποφαίνεται:

Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως που υπέβαλε το Ελεγκτικό Συνέδριο (Ελλάδα), με απόφαση της 1ης Ιουλίου 2011, είναι απαράδεκτη.