I — Εισαγωγή

II — Νομοθετικό πλαίσιο

Α — Κοινοτικό δίκαιο

1. Συνθήκη ΕΚ

2. Οδηγία 85/577

Β — Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Γ — Εθνικές ρυθμίσεις

III — Πραγματικά περιστατικά, διαδικασία της κύριας δίκης και προδικαστικό ερώτημα

IV — Διαδικασία ενώπιον του Δικαστηρίου

V — Επιχειρήματα των διαδίκων

VI — Εκτίμηση της γενικής εισαγγελέα

Α — Εισαγωγή

Β — Ανάλυση του προδικαστικού ερωτήματος

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις σχετικά με το προδικαστικό ερώτημα

α) Κοινοτικές διατάξεις την ερμηνεία των οποίων ζητεί το αιτούν δικαστήριο

β) Προβλήματα που απορρέουν από το προδικαστικό ερώτημα

2. Μπορεί η σχετική ακυρότητα της συμβάσεως να χαρακτηριστεί ως κατάλληλο μέτρο κατά την έννοια του άρθρου 4, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 85/577;

3. Γενικός κανόνας: ανυπαρξία γενικής υποχρεώσεως αυτεπάγγελτης λήψεως υπόψη στο κοινοτικό δίκαιο

4. Εξαίρεση του γενικού κανόνα: η νομολογία που αφορά την οδηγία 93/13 και την οδηγία 87/102

α) Νομολογία σχετική με την οδηγία 93/13

β) Νομολογία σχετική με την οδηγία 87/102

5. Μεταφορά στην κρινόμενη υπόθεση της νομολογίας που αφορά την οδηγία 93/13 και την οδηγία 87/102

6. Εξουσία αυτεπάγγελτης παρεμβάσεως του εθνικού δικαστηρίου: δυνατότητα ή υποχρέωση;

Γ — Πρόταση

VII — Πρόταση

1.

Η παρούσα υπόθεση αφορά το ερώτημα αν εθνικό δικαστήριο μπορεί να ενεργήσει αυτεπαγγέλτως και να κηρύξει άκυρη σύμβαση που έχει συναφθεί εκτός εμπορικού καταστήματος λόγω του ότι ο καταναλωτής δεν ενημερώθηκε για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του από τη σύμβαση, μολονότι η εφαρμοστέα εθνική νομοθεσία δεν επιτρέπει την αυτεπάγγελτη παρέμβαση του εθνικού δικαστηρίου σε μια τέτοια περίπτωση, αλλά επιρρίπτει στον καταναλωτή, στον οποίο δεν δόθηκε αυτή η πληροφορία, το βάρος να ζητήσει να κηρυχθεί άκυρη η σύμβαση. Η υπόθεση αφορά την ερμηνεία των διατάξεων της Συνθήκης ΕΚ περί προστασίας των καταναλωτών, καθώς και του άρθρου 4, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 85/577/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1985, για την προστασία των καταναλωτών κατά τη σύναψη συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος ( 2 ) (στο εξής: οδηγία 85/577), το οποίο ορίζει ότι τα κράτη μέλη μεριμνούν για την πρόβλεψη κατάλληλων μέτρων προστασίας των καταναλωτών, στην περίπτωση που δεν τους παρασχεθούν πληροφορίες σχετικά με το δικαίωμά τους να υπαναχωρήσουν από τη σύμβαση.

2.

Στην περίπτωση συμβάσεως που συνάπτεται εκτός εμπορικού καταστήματος, αποφασιστική σημασία για την προστασία του καταναλωτή δεν έχει μόνον το δικαίωμά του να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση, αλλά και η δέουσα ενημέρωσή του για το δικαίωμα αυτό, καθώς και η εξασφάλιση κατάλληλων και αποτελεσματικών μέτρων για την περίπτωση που δεν του δοθούν οι σχετικές πληροφορίες. Πράγματι, όταν ο καταναλωτής συνάπτει σύμβαση αυτού του τύπου, συχνά δεν είναι σε θέση να αξιολογήσει αντικειμενικά όλες τις συνέπειες που έχει η σύμβαση γι’ αυτόν. Επειδή στο πλαίσιο των συμβάσεων αυτών ο καταναλωτής είναι το ασθενέστερο μέρος, με την παρούσα δίκη θα πρέπει να διαπιστωθεί αν είναι απαραίτητο, προκειμένου να προστατευθούν αποτελεσματικά τα δικαιώματά του, να εξασφαλίζουν αυτεπαγγέλτως τα εθνικά δικαστήρια την προστασία αυτή σε διαφορές που αφορούν συμβάσεις αυτού του τύπου.

3.

Το άρθρο 3 ΕΚ ορίζει τα εξής:

«1.   Για τους σκοπούς του άρθρου 2, η δράση της Κοινότητας περιλαμβάνει, σύμφωνα με τους όρους και με το χρονοδιάγραμμα που προβλέπει η παρούσα Συνθήκη:

[…]

[…]».

4.

Το άρθρο 95 ΕΚ ορίζει τα εξής:

«[…]

3.   Η Επιτροπή, στις προτάσεις της που προβλέπονται στην παράγραφο 1, σχετικά με την υγεία, την ασφάλεια, την προστασία του περιβάλλοντος και την προστασία των καταναλωτών, λαμβάνει ως βάση ένα υψηλό επίπεδο προστασίας, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη όσες νέες εξελίξεις βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα. Στα πλαίσια των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο επιδιώκουν επίσης την επίτευξη αυτού του στόχου.

[…]»

5.

Το άρθρο 153 ΕΚ ορίζει ότι:

«1.   Προκειμένου να προωθήσει τα συμφέροντα των καταναλωτών και να διασφαλίσει υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή, η Κοινότητα συμβάλλει στην προστασία της υγείας, της ασφάλειας και των οικονομικών συμφερόντων των καταναλωτών, καθώς και στην προώθηση του δικαιώματός τους για ενημέρωση, εκπαίδευση και οργάνωσή τους για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους.

2.   Οι απαιτήσεις προστασίας του καταναλωτή λαμβάνονται υπόψη κατά τον καθορισμό και την εφαρμογή άλλων κοινοτικών πολιτικών και δραστηριοτήτων.

3.   Η Κοινότητα συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων που αναφέρονται στην παράγραφο 1 με:

4.   Το Συμβούλιο, αποφασίζοντας σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου 251 και μετά από διαβούλευση με την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, θεσπίζει τα μέτρα που αναφέρονται στην παράγραφο 3, στοιχείο β’.

5.   Τα μέτρα που θεσπίζονται κατ’ εφαρμογή της παραγράφου 4, δεν εμποδίζουν τα κράτη μέλη να διατηρούν ή να εισάγουν αυστηρότερα προστατευτικά μέτρα. Τα μέτρα αυτά πρέπει να συμβιβάζονται με την παρούσα Συνθήκη και κοινοποιούνται στην Επιτροπή.»

6.

Η τέταρτη, η πέμπτη και η έκτη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 85/577 ορίζουν τα εξής:

«[εκτιμώντας] ότι το ειδικό χαρακτηριστικό των συμβάσεων που συνάπτονται εκτός εμπορικού καταστήματος είναι ότι, κατά κανόνα, οι διαπραγματεύσεις αρχίζουν με πρωτοβουλία του εμπόρου, ενώ ο καταναλωτής είναι τελείως απροετοίμαστος και καταλαμβάνεται εξ απίνης· ότι συχνά ο καταναλωτής δεν είναι σε θέση να συγκρίνει την ποιότητα και την τιμή της προσφοράς με άλλες προσφορές· ότι γενικά αυτό το στοιχείο αιφνιδιασμού δεν υπάρχει μόνο στις συμβάσεις που συνάπτονται στο κατ’ οίκον εμπόριο, αλλά και σε άλλες μορφές συμβάσεων, όταν τη σχετική πρωτοβουλία αναλαμβάνει ο έμπορος εκτός του εμπορικού του καταστήματος·

ότι ο καταναλωτής πρέπει να έχει δικαίωμα υπαναχώρησης ( 3 ) επί επτά τουλάχιστον μέρες, ώστε να μπορεί να εκτιμήσει τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη σύμβαση·

ότι πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να διασφαλίζεται ότι ο καταναλωτής θα πληροφορείται εγγράφως ότι διαθέτει αυτή την περίοδο μελέτης».

7.

Το άρθρο 1, παράγραφος 1, της οδηγίας 85/577 ορίζει ότι:

«Η παρούσα οδηγία εφαρμόζεται στις συμβάσεις παροχής αγαθών ή υπηρεσιών από έναν έμπορο προς έναν καταναλωτή, οι οποίες συνάπτονται:

[…]

[…]

όταν η επίσκεψη δεν γίνεται μετά από ρητή αίτηση του καταναλωτή.»

8.

Το άρθρο 4 της οδηγίας 85/577 ορίζει ότι:

«Στην περίπτωση συναλλαγών που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 1, οι έμποροι οφείλουν να πληροφορούν τους καταναλωτές σχετικά με το δικαίωμά τους να υπαναχωρήσουν από τη σύμβαση μέσα στο χρονικό διάστημα που ορίζει το άρθρο 5, και να τους γνωστοποιούν το όνομα και τη διεύθυνση του προσώπου έναντι του οποίου μπορεί να ασκηθεί αυτό το δικαίωμα.

Η υπόμνηση αυτή φέρει ημερομηνία και αναφέρει χαρακτηριστικά στοιχεία που επιτρέπουν να αναγνωρίζεται η συγκεκριμένη σύμβαση. Δίδεται στον καταναλωτή:

Τα κράτη μέλη μεριμνούν για την πρόβλεψη κατάλληλων μέτρων προστασίας των καταναλωτών στην εθνική τους νομοθεσία, στην περίπτωση που δεν παρασχεθούν οι πληροφορίες που προβλέπει το παρόν άρθρο.»

9.

Το άρθρο 5 της οδηγίας 85/577 ορίζει ότι:

«1.   Ο καταναλωτής έχει το δικαίωμα να υπαναχωρήσει από τη μονομερή ανάληψη υποχρεώσεώς του, αποστέλλοντας ειδοποίηση μέσα σε προθεσμία τουλάχιστον ( 4 ) επτά ημερών από την παραλαβή εκ μέρους του της υπόμνησης που αναφέρει το άρθρο 4, και σύμφωνα με τη διαδικασία και τους όρους που ορίζει η εθνική νομοθεσία. Η ειδοποίηση αρκεί να έχει αποσταλεί πριν τη λήξη της εν λόγω προθεσμίας.

2.   Η αποστολή της ειδοποίησης έχει ως συνέπεια την απαλλαγή του καταναλωτή από κάθε υποχρέωση που απορρέει από τη ματαιωθείσα σύμβαση.»

10.

Το άρθρο 38 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( 5 ) (στο εξής: Χάρτης), το οποίο φέρει τον τίτλο «Προστασία του καταναλωτή», ορίζει τα εξής:

«Οι πολιτικές της Ένωσης διασφαλίζουν υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή».

11.

Η οδηγία 85/577 μεταφέρθηκε στην ισπανική έννομη τάξη με τον νόμο 26 της 21ης Νοεμβρίου 1991 περί των συμβάσεων που συνάπτονται εκτός εμπορικού καταστήματος ( 6 ) (στο εξής: νόμος 26/1991).

12.

Το άρθρο 3 του νόμου 26/1991 ορίζει τα εξής:

«1.   Η σύμβαση ή η συμβατική προσφορά του άρθρου 1 πρέπει να διατυπώνεται γραπτώς, εις διπλούν, να συνοδεύεται από έντυπο υπαναχωρήσεως ( 7 ), και να φέρει ημερομηνία και υπογραφή που τίθενται ιδιοχείρως από τον καταναλωτή.

2.   Το συμβατικό έγγραφο πρέπει να περιλαμβάνει, με εμφανείς χαρακτήρες αμέσως επάνω από το σημείο όπου τίθεται η υπογραφή του καταναλωτή, σαφή και ακριβή αναφορά στο δικαίωμα του τελευταίου να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση, καθώς και στις προϋποθέσεις και τις συνέπειες της ασκήσεως του δικαιώματος αυτού.

3.   Το έντυπο υπαναχωρήσεως πρέπει να φέρει, με εμφανείς χαρακτήρες, τη μνεία “έντυπο υπαναχωρήσεως” και να αναφέρει το όνομα και τη διεύθυνση του προσώπου στο οποίο πρέπει να αποσταλεί, καθώς και τα στοιχεία που καθιστούν δυνατή την αναγνώριση της συμβάσεως και των συμβαλλομένων.

4.   Μετά την υπογραφή, ο επιχειρηματίας ή το πρόσωπο που ενεργεί για λογαριασμό του δίνει στον καταναλωτή το ένα από τα δύο αντίτυπα, καθώς και το έντυπο υπαναχωρήσεως.

5.   Στον επιχειρηματία απόκειται να αποδείξει την εκτέλεση των υποχρεώσεων τις οποίες προβλέπει το εν λόγω άρθρο.»

13.

Το άρθρο 4 του νόμου 26/1991 ορίζει τις συνέπειες της μη τηρήσεως των όρων που προβλέπει το άρθρο 3 του νόμου:

«Η σύμβαση ή η συμβατική προσφορά που παραβιάζουν τους όρους τους οποίους προβλέπει το προηγούμενο άρθρο μπορούν να ακυρωθούν μετά από αίτηση του καταναλωτή.

Τον λόγο ακυρότητας δεν μπορεί να επικαλεστεί σε καμία περίπτωση ο επιχειρηματίας, εκτός αν η μη συμμόρφωση μπορεί να αποδοθεί εξ ολοκλήρου στον καταναλωτή.»

14.

Το άρθρο 9 του νόμου 26/1991 ορίζει τα εξής:

«Ο καταναλωτής δεν μπορεί να παραιτηθεί από τα δικαιώματα που χορηγούνται με τον παρόντα νόμο. Εντούτοις, οι συμβατικές διατάξεις που είναι ευνοϊκότερες για τον καταναλωτή θεωρούνται έγκυρες.»

15.

Στις 20 Μαΐου 2003, η Eva Martín Martín συνήψε στην κατοικία της σύμβαση με τον εκπρόσωπο της εταιρίας EDP Editores S.L. (στο εξής: EDP) για την απόκτηση 15 τόμων ενός έργου, 5 ψηφιακών δίσκων DVD και μιας μονάδας αναπαραγωγής DVD ( 8 ). Τα προϊόντα της παραδόθηκαν στις 2 Ιουνίου 2003. Το τίμημα της αγοραπωλησίας ήταν 1909 EUR. Από το ποσό αυτό, η E. Martín Martín κατέβαλε 47,48 EUR, χωρίς να εξοφλήσει τα υπόλοιπα 1861,52 EUR.

16.

Η EDP, η οποία δεν έλαβε πληρωμή για τα εμπορεύματα που παρέδωσε, ζήτησε από το Juzgado de Primera Instancia numero Uno de Salamanca την έκδοση διαταγής πληρωμής κατά της E. Martín Martín, προκειμένου να καταδικαστεί η τελευταία να εξοφλήσει το εναπομένον ποσό των 1861,52 EUR πλέον νόμιμων τόκων υπερημερίας. Κατά της αποφάσεως της 14ης Ιουνίου 2007, με την οποία καταδικάστηκε να καταβάλει το αιτούμενο ποσό, η E. Martín Martín άσκησε έφεση ενώπιον του Audiencia Provincial de Salamanca (στο εξής: αιτούν δικαστήριο).

17.

Με τη διάταξη περί παραπομπής το αιτούν δικαστήριο υποστηρίζει ότι η επίδικη σύμβαση μπορεί να είναι άκυρη, διότι ο καταναλωτής δεν ενημερώθηκε για το δικαίωμά του να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση εντός 7 ημερών από τη λήψη των εμπορευμάτων, καθώς και για τους όρους και τις συνέπειες της ασκήσεως του δικαιώματος αυτού. Το αιτούν δικαστήριο υπογραμμίζει επίσης ότι ο καταναλωτής δεν ζήτησε να διαπιστωθεί η ακυρότητα της συμβάσεως στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας ή της κατ’ έφεση διαδικασίας.

18.

Συναφώς, το αιτούν δικαστήριο αναφέρει ότι, σύμφωνα με το ισπανικό δίκαιο, και ειδικότερα σύμφωνα με το άρθρο 4 του νόμου 26/1991, αν κατά τη σύναψη της συμβάσεως δεν εκπληρώθηκε η υποχρέωση ενημερώσεως του καταναλωτή σχετικά με το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του, εναπόκειται στον καταναλωτή να ζητήσει να κηρυχθεί άκυρη η σύμβαση. Εξάλλου, σύμφωνα με την ισπανική νομοθεσία, οι αστικές δίκες διέπονται από την αρχή της διαθέσεως («principio de rogación»), σύμφωνα με την οποία το δικαστήριο δεν μπορεί να λάβει υπόψη αυτεπαγγέλτως πραγματικά περιστατικά, αποδεικτικά μέσα και αιτήματα που δεν έχουν προβάλει οι διάδικοι. Για τον λόγο αυτόν, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν, στην παρούσα υπόθεση, υποχρεούται να κρίνει μόνον τα αιτήματα που υπέβαλαν οι διάδικοι στο πλαίσιο της κατ’ έφεση δίκης, ή αν η οδηγία 85/577 του επιτρέπει να κηρύξει αυτεπαγγέλτως άκυρη τη σύμβαση.

19.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το αιτούν δικαστήριο, με διάταξη της 20ής Μαΐου 2008, αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:

«Πρέπει το άρθρο 153 ΕΚ, σε συνδυασμό με τα άρθρα 3 ΕΚ και 95 ΕΚ, με το άρθρο 38 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και με την οδηγία 85/577/ΕΟΚ, του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1985, για την προστασία των καταναλωτών κατά τη σύναψη συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος, ιδίως το άρθρο της 4, να ερμηνεύεται υπό την έννοια ότι επιτρέπει στο δικαστήριο που έχει επιληφθεί εφέσεως κατά αποφάσεως πρωτοβάθμιου δικαστηρίου να κηρύξει αυτεπαγγέλτως την ακυρότητα συμβάσεως που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της προπαρατεθείσας οδηγίας, ενώ η ακυρότητα αυτή ουδέποτε προβλήθηκε από τον καθού καταναλωτή, είτε στο πλαίσιο της αντικρούσεώς του κατά της αιτήσεως περί διαδικασίας εκδόσεως διαταγής πληρωμής, είτε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση ή στο πλαίσιο της εφέσεως;»

20.

Η διάταξη περί παραπομπής περιήλθε στο Δικαστήριο στις 26 Μαΐου 2008. Κατά την έγγραφη διαδικασία κατέθεσαν παρατηρήσεις η EDP, η Ισπανική και η Αυστριακή Κυβέρνηση καθώς και η Επιτροπή. Κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, που διεξήχθη στις 12 Μαρτίου 2009, η EDP, η Ισπανική και η Τσεχική Κυβέρνηση –η οποία δεν είχε καταθέσει γραπτές παρατηρήσεις–, καθώς και η Επιτροπή κατέθεσαν παρατηρήσεις και απάντησαν στις ερωτήσεις του Δικαστηρίου.

21.

Η EDP υποστηρίζει ότι το άρθρο 4 της οδηγίας 85/577 δεν μπορεί να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι επιτρέπει στο εθνικό δικαστήριο να κηρύξει αυτοδικαίως άκυρη τη σύμβαση που συνάπτεται με καταναλωτή εκτός εμπορικού καταστήματος, εφόσον ο καταναλωτής δεν επικαλείται την ακυρότητα αυτή.

22.

Υποστηρίζοντας την άποψή της, η EDP υπογραμμίζει ότι, σύμφωνα με το άρθρο 4 της οδηγίας 85/577, τα κράτη μέλη μεριμνούν για την πρόβλεψη κατάλληλων μέτρων προστασίας των καταναλωτών στην εθνική τους νομοθεσία, αλλά καμία διάταξη της οδηγίας δεν προβλέπει ότι εθνικό δικαστήριο μπορεί να κηρύξει αυτοδικαίως άκυρη τη σύμβαση, όταν ο καταναλωτής δεν έχει ζητήσει κάτι τέτοιο. Κατά τη γνώμη της, συνεπώς, η εφαρμοστέα ισπανική ρύθμιση ( 9 ), η οποία επιρρίπτει στον καταναλωτή το βάρος να ζητήσει να κηρυχθεί άκυρη η σύμβαση, δεν είναι αντίθετη με το άρθρο 4 της οδηγίας 85/577, αλλά προστατεύει αυστηρά τα δικαιώματα των καταναλωτών. Κατά την άποψή της EDP, θα πρέπει να εξακριβωθεί επίσης εν προκειμένω αν μια εθνική διάταξη καθιστά πρακτικά αδύνατη ή υπερβολικά δυσχερή την άσκηση των δικαιωμάτων τα οποία προβλέπει το κοινοτικό δίκαιο ( 10 ).

23.

Η EDP διευκρινίζει επίσης ότι το ισπανικό δίκαιο κάνει διάκριση μεταξύ απόλυτης και σχετικής ακυρότητας. Υπογραμμίζει ότι, στην περίπτωση των συμβάσεων που συνάπτονται εκτός εμπορικού καταστήματος, η ενδεχόμενη ακυρότητα έχει σχετικό χαρακτήρα και μπορεί να διαπιστωθεί μόνο μετά από αίτημα του διαδίκου. Στις περιπτώσεις στις οποίες η ακυρότητα είναι απόλυτη, η αγωγή για τη διαπίστωσή της δεν παραγράφεται, σύμφωνα με την ισπανική νομοθεσία, και μπορεί να ασκηθεί ακόμα και από τρίτους, ενώ το ελάττωμα μπορεί επίσης να ληφθεί υπόψη αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο.

24.

Η Ισπανική Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι το άρθρο 4 της οδηγίας 85/577 δεν πρέπει αναγκαστικά να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι επιτρέπει στο εθνικό δικαστήριο να διαπιστώνει αυτεπαγγέλτως την ακυρότητα συμβάσεως που συνάπτεται εκτός εμπορικού καταστήματος, εφόσον ο καταναλωτής δεν επικαλείται την ακυρότητα αυτή σε καμία φάση της δίκης.

25.

Η Ισπανική Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι το επίπεδο προστασίας του καταναλωτή το οποίο προβλέπει ο νόμος 26/1991 πληροί απολύτως τις διατάξεις της Συνθήκης ΕΚ και της οδηγίας 85/577, επειδή, κατά τη γνώμη της, με τον νόμο αυτόν μεταφέρθηκαν πλήρως και ορθώς οι διατάξεις της προαναφερθείσας οδηγίας στην ισπανική έννομη τάξη ( 11 ). Το άρθρο 4 του νόμου 26/1991 παρέχει στον καταναλωτή κατάλληλη προστασία, ορίζοντας ότι ο καταναλωτής μπορεί να ζητήσει την ακύρωση της συμβάσεως αν δεν ενημερωθεί για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του. Η εν λόγω κυβέρνηση υποστηρίζει ότι η υποχρέωση που επιβάλλει στα κράτη μέλη το άρθρο 4 της οδηγίας, να μεριμνούν για την πρόβλεψη κατάλληλων μέτρων προστασίας των καταναλωτών στην εθνική τους νομοθεσία, μπορεί να εκπληρωθεί με διάφορους τρόπους. Ένας από αυτούς είναι να δίδεται στον καταναλωτή η δυνατότητα να ζητεί την ακύρωση της συμβάσεως. Η επιλογή του τρόπου με τον οποίο θα εξασφαλιστεί αυτή η προστασία των καταναλωτών εναπόκειται, κατά την άποψη της Ισπανικής Κυβερνήσεως, στην εσωτερική έννομη τάξη κάθε κράτους μέλους.

26.

Η Ισπανική Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι, όπως προκύπτει από τη νομολογία του Δικαστηρίου σχετικά με την οδηγία 93/13/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 5ης Απριλίου 1993, σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές ( 12 ) (στο εξής: οδηγία 93/13), ο δικαστής πρέπει να έχει τη δυνατότητα να διαπιστώνει αυτεπαγγέλτως την ακυρότητα καταχρηστικών ρητρών καταναλωτικών συμβάσεων, όταν πρόκειται για ζήτημα δημοσίας τάξεως. Συναφώς, η Ισπανική Κυβέρνηση παραπέμπει στις αποφάσεις Océano Grupo ( 13 ), Cofidis ( 14 ) και Mostaza Claro ( 15 ). Μολονότι η κρινόμενη υπόθεση δεν αφορά την οδηγία 92/13, αλλά την οδηγία 85/577, είναι απαραίτητο, κατά την άποψη της Ισπανικής Κυβερνήσεως, η προαναφερθείσα νομολογία να λαμβάνεται υπόψη και κατά την εκδίκαση υποθέσεων που αφορούν την οδηγία 85/577. Εντούτοις, κατά την άποψή της, πρέπει να διευκρινιστεί αν εν προκειμένω τίθεται ζήτημα δημοσίας τάξεως.

27.

Η Aυστριακή Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι το άρθρο 4 της οδηγίας 85/577 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι δεν απαιτεί από τα κράτη μέλη να επιβάλουν στα δικαστήρια τους να κηρύσσουν αυτεπαγγέλτως άκυρη τη σύμβαση που συνάπτεται εκτός εμπορικού καταστήματος, αν η ακυρότητα αυτή δεν προβάλλεται από τον καταναλωτή στο πλαίσιο της δίκης ενώπιον εθνικού δικαστηρίου.

28.

Η Αυστριακή Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι από το άρθρο 4 της οδηγίας 85/577 δεν προκύπτει ότι μια σύμβαση είναι άκυρη εκ μόνου του λόγου ότι ο έμπορος δεν ενημέρωσε τον καταναλωτή ότι διαθέτει δικαίωμα υπαναχωρήσεως. Αντιθέτως προς την οδηγία 85/577, το άρθρο 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 93/13 ορίζει ρητώς ότι «[τ]α κράτη μέλη θεσπίζουν διατάξεις σύμφωνα με τις οποίες οι καταχρηστικές ρήτρες σύμβασης […] δεν δεσμεύουν τους καταναλωτές […]». Αντιθέτως, το άρθρο 4 της οδηγίας 85/577 ορίζει απλώς ότι «κράτη μέλη μεριμνούν για την πρόβλεψη κατάλληλων μέτρων προστασίας των καταναλωτών στην εθνική τους νομοθεσία». Η Αυστριακή Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι, κατά πάγια νομολογία, εφόσον δεν υπάρχουν κοινοτικοί κανόνες για το θέμα, στην εσωτερική έννομη τάξη εκάστου κράτους μέλους εναπόκειται ο καθορισμός των αρμοδίων δικαστηρίων και η ρύθμιση των δικονομικών λεπτομερειών των ενδίκων προσφυγών που σκοπούν στη διασφάλιση των δικαιωμάτων που οι πολίτες αντλούν από το κοινοτικό δίκαιο ( 16 ).

29.

Η Αυστριακή Κυβέρνηση υπογραμμίζει επίσης ότι τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν και άλλα πρόσφορα μέτρα για την περίπτωση στην οποία ο καταναλωτής δεν ενημερώνεται για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του και παραθέτει ως παράδειγμα την ενδεχόμενη δυνατότητα του καταναλωτή να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση χωρίς χρονικούς περιορισμούς ( 17 ). Ένα άλλο πιθανό μέτρο θα μπορούσε να είναι η υποχρέωση των δικαστηρίων να ενημερώνουν τον καταναλωτή για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως. Για τους λόγους αυτούς, η δυνατότητα αυτεπάγγελτης ακυρώσεως της συμβάσεως είναι μία απλώς από τις δυνατότητες που διαθέτουν τα κράτη μέλη για να προστατεύσουν τον καταναλωτή κατά την έννοια του άρθρου 4 της οδηγίας 85/577.

30.

Συνεπώς, η Αυστριακή Κυβέρνηση φρονεί ότι το άρθρο 4 της οδηγίας 85/577 δεν επιβάλλει στα κράτη μέλη να ενεργήσουν έτσι ώστε τα εθνικά δικαστήρια να υποχρεούνται να κηρύσσουν αυτεπαγγέλτως άκυρη τη σύμβαση αν ο καταναλωτής δεν ενημερώθηκε για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως.

31.

Η Επιτροπή υποστηρίζει, αντιθέτως, ότι η οδηγία 85/577 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι, αν η σύμβαση συνήφθη χωρίς να τηρηθεί η υποχρέωση ενημερώσεως του καταναλωτή για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως, το εθνικό δικαστήριο υποχρεούται να κηρύξει άκυρη τη σύμβαση ακόμα και χωρίς να το ζητήσει ο καταναλωτής. Κατά την άποψη της Επιτροπής, η δυνατότητα του καταναλωτή να ζητήσει την ακύρωση της συμβάσεως αν δεν έχει ενημερωθεί για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως δεν συνιστά πρόσφορο μέτρο για την προστασία των καταναλωτών κατά την έννοια του άρθρου 4 της οδηγίας 85/577. Κατά την άποψη της Επιτροπής, αν γινόταν δεκτό το αντίθετο, θα υπήρχε κίνδυνος ο καταναλωτής να μη γνωρίζει τα δικαιώματά του, και συνεπώς να μην τα ασκεί.

32.

Η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι, κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, ελλείψει σχετικής κοινοτικής κανονιστικής ρυθμίσεως, οι διαδικαστικές λεπτομέρειες που σκοπούν στο να κατοχυρώσουν τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων που οι ιδιώτες έλκουν από το κοινοτικό δίκαιο εμπίπτουν στην εσωτερική έννομη τάξη εκάστου κράτους μέλους δυνάμει της αρχής της διαδικαστικής αυτονομίας των κρατών μελών, υπό την προϋπόθεση πάντως ότι οι λεπτομέρειες αυτές δεν είναι λιγότερο ευνοϊκές από εκείνες που διέπουν παρόμοιες καταστάσεις εσωτερικής φύσεως (αρχή περί ισοδυναμίας) και ότι δεν καθιστούν πρακτικώς αδύνατη ή υπερβολικά δυσχερή την άσκηση των δικαιωμάτων που χορηγεί η κοινοτική έννομη τάξη (αρχή της αποτελεσματικότητας) ( 18 ). Η Επιτροπή υποστηρίζει, εξάλλου, ότι τα εθνικά δικαστήρια μπορούν να ενεργούν αυτεπαγγέλτως μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, χάριν του δημοσίου συμφέροντος ( 19 ).

33.

Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το Δικαστήριο έχει ήδη αποφανθεί, σε σχέση με την οδηγία 93/13, ότι το εθνικό δικαστήριο μπορεί να εξετάζει αυτεπαγγέλτως τον καταχρηστικό χαρακτήρα ρήτρας σε σύμβαση που έχει συναφθεί από καταναλωτή ( 20 ). Επίσης, το Δικαστήριο έχει κρίνει, σε σχέση με την οδηγία 87/102/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 1986, για την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών που διέπουν την καταναλωτική πίστη ( 21 ) (στο εξής: οδηγία 87/102), ότι το εθνικό δικαστήριο μπορεί να ενεργεί αυτεπαγγέλτως προκειμένου να επιτρέψει στον καταναλωτή να προβάλει συγκεκριμένα δικαιώματα έναντι του προσώπου που χορηγεί την πίστωση ( 22 ). Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η νομολογία αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί, κατ’ αναλογία, και για την ερμηνεία της οδηγίας 85/577.

34.

Κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, η Επιτροπή προσέθεσε ότι ενδεχόμενα άλλα μέτρα –όπως, για παράδειγμα, διοικητικές κυρώσεις, δυνατότητα χρονικά απεριόριστης υπαναχωρήσεως από τη σύμβαση, ή υποχρέωση του δικαστηρίου να ενημερώνει τον καταναλωτή για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως– δεν είναι κατάλληλα από την άποψη της προστασίας του καταναλωτή. Πράγματι, τα διοικητικά μέτρα μπορούν ασφαλώς να έχουν αποτρεπτικό αποτέλεσμα, αλλά στόχος τους δεν είναι η προστασία του μεμονωμένου καταναλωτή· η δυνατότητα χρονικά απεριόριστης υπαναχωρήσεως από τη σύμβαση δεν συνιστά κατάλληλο μέτρο, λόγω του ότι υπάρχει κίνδυνος ο καταναλωτής να μη γνωρίζει το δικαίωμά του αυτό· τέλος, η υποχρέωση του δικαστηρίου να ενημερώνει τον καταναλωτή για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως προϋποθέτει την ύπαρξη εθνικών δικονομικών κανόνων που να προβλέπουν ανάλογο μέτρο. Τέλος, η Επιτροπή επισημαίνει ότι ο καταναλωτής ενδέχεται σε ορισμένες περιπτώσεις να επιθυμεί τη διατήρηση της συμβάσεως σε ισχύ, και συνεπώς πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αντιταχθεί στην ακύρωση και να επιτύχει, στην περίπτωση αυτή, να συνεχίσει η σύμβαση να παράγει δεσμευτικά αποτελέσματα υπέρ αυτού.

35.

Η Τσεχική Κυβέρνηση, η οποία δεν υπέβαλε γραπτές παρατηρήσεις, δήλωσε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, ότι δεν συμφωνεί με τη θέση της Επιτροπής και ότι, κατά την άποψή της, η οδηγία 85/577 δεν μπορεί να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι το εθνικό δικαστήριο έχει τη δυνατότητα να κηρύξει αυτεπαγγέλτως άκυρη τη σύμβαση που συνάπτεται εκτός εμπορικού καταστήματος, αν ο καταναλωτής δεν ενημερωθεί για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως.

36.

Η Τσεχική Κυβέρνηση προβάλλει τρεις σειρές επιχειρημάτων για να υποστηρίξει την άποψή της. Το πρώτο της επιχείρημα είναι ότι η αυτεπάγγελτη ακύρωση προσβάλλει το δικαίωμα του καταναλωτή να αποφασίσει ο ίδιος αν επιθυμεί τη διατήρηση της συμβάσεως σε ισχύ ή όχι· πράγματι, σύμφωνα με το άρθρο 5 της οδηγίας 85/577, μόνον ο καταναλωτής έχει το δικαίωμα να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση. Ακόμα και όταν ο καταναλωτής δεν έχει ενημερωθεί για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως, το δικαίωμα αυτό δεν αποσβέννυται, δεδομένου ότι σύμφωνα με το προαναφερθέν άρθρο 5 της οδηγίας, η προθεσμία υπαναχωρήσεως αρχίζει να τρέχει μόνον όταν ο καταναλωτής ενημερωθεί για το δικαίωμά του αυτό. Ως δεύτερο επιχείρημα, η Τσεχική Κυβέρνηση προβάλλει ότι τα κράτη μέλη έχουν αποκλειστική αρμοδιότητα για θέματα πολιτικής δικονομίας· καταμερισμός αρμοδιοτήτων υφίσταται μόνο στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις και μόνον εφόσον πρόκειται για υποθέσεις διασυνοριακού χαρακτήρα. Κατά την άποψη της Τσεχικής Κυβερνήσεως, είναι αμφίβολο αν υπάρχει δυνατότητα προσφυγής στο άρθρο 94 ΕΚ (πρώην άρθρο 100 της Συνθήκης ΕΚ) –το οποίο απετέλεσε τη νομική βάση για την έκδοση της οδηγίας 85/577– για την έγκριση μέτρων που παραβιάζουν αυτή την αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών. Κατά την εκτίμησή του θέματος αυτού, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η αρχή της αναλογικότητας. Ως τρίτο επιχείρημα, η Τσεχική Κυβέρνηση προβάλλει ότι η νομολογία σχετικά με άλλες οδηγίες που αφορούν την προστασία των καταναλωτών και σε σχέση με τις οποίες το Δικαστήριο έχει ήδη αναγνωρίσει τη δυνατότητα των εθνικών δικαστηρίων να ενεργούν αυτεπαγγέλτως, δεν μπορεί να μεταφερθεί στην κρινόμενη υπόθεση, διότι εν προκειμένω χρειάζεται να ερμηνευθεί η οδηγία 85/577, η οποία χαρακτηρίζεται από διατάξεις και από συστηματική οικονομία διαφορετικές από εκείνες των οδηγιών σε σχέση με τις οποίες το Δικαστήριο δέχθηκε την προαναφερθείσα δυνατότητα αυτεπάγγελτης παρεμβάσεως των εθνικών δικαστηρίων.

37.

Η κρινόμενη υπόθεση αφορά την προβληματική της συνάψεως συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος, αλλά και τις συνέπειες της παραλείψεως να ενημερωθεί ο καταναλωτής για το δικαίωμά του να υπαναχωρήσει από σύμβαση αυτού του τύπου. Η νομολογία του Δικαστηρίου έχει αντιμετωπίσει επανειλημμένα το ζήτημα των συνεπειών της παραλείψεως αυτής ( 23 ), αλλά δεν έχει κρίνει μέχρι σήμερα αν, στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο και τα εθνικά δικαστήρια, παρεμβαίνοντας αυτεπαγγέλτως σε περίπτωση μη ενημερώσεως του καταναλωτή. Για τον λόγο αυτόν, στο πλαίσιο της κρινόμενη διαφοράς, το Δικαστήριο θα πρέπει να αναλύσει λεπτομερέστερα τους σκοπούς της οδηγίας 85/577 ερευνώντας το κείμενο των μεμονωμένων διατάξεών της.

38.

Με το προδικαστικό του ερώτημα το αιτούν δικαστήριο ερωτά κατ’ ουσία αν το άρθρο 153 ΕΚ, σε συνδυασμό με τα άρθρα 3 ΕΚ και 95 ΕΚ, με το άρθρο 38 του Χάρτη και με τις διατάξεις της οδηγίας 85/577 –και ιδίως το άρθρο 4– πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι επιτρέπει στο εθνικό δικαστήριο να κηρύξει αυτεπαγγέλτως άκυρη σύμβαση που συνάπτεται εκτός εμπορικού καταστήματος, στην περίπτωση κατά την οποία ο καταναλωτής δεν ενημερώθηκε για το δικαίωμά του να υπαναχωρήσει από αυτή τη σύμβαση, ακόμα και αν ο καταναλωτής δεν προβάλλει την ακυρότητα αυτή στο πλαίσιο της δίκης ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου.

39.

Με το προδικαστικό του ερώτημα το αιτούν δικαστήριο ζητεί από το Δικαστήριο να ερμηνεύσει διάφορες διατάξεις κοινοτικού δικαίου, και ειδικότερα το άρθρο 153 ΕΚ, σε συνδυασμό με τα άρθρα 3 EΚ και 95 ΕΚ, με το άρθρο 38 του Χάρτη, καθώς και με διάφορες διατάξεις της οδηγίας 85/577. Στο πλαίσιο αυτού του πλέγματος διατάξεων, αποφασιστική σημασία για την έκδοση αποφάσεως στην κρινόμενη υπόθεση έχει η ερμηνεία των διατάξεων της οδηγίας 85/577, η οποία, ως νομοθετική πράξη παράγωγου δικαίου, συγκεκριμενοποιεί τις προσπάθειες της Κοινότητας στον τομέα της προστασίας των καταναλωτών, την οποία επιβάλλει το πρωτογενές δίκαιο.

40.

Το άρθρο 153 ΕΚ, το οποίο περιλαμβάνεται στον τίτλο της Συνθήκης με θέμα την «Προστασία των καταναλωτών», θεσπίζει, με την παράγραφο 1, μια γενική διάταξη σύμφωνα με την οποία η Κοινότητα, προκειμένου να προωθήσει τα συμφέροντα των καταναλωτών και να διασφαλίσει υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή, συμβάλλει στην προστασία της υγείας, της ασφάλειας και των οικονομικών συμφερόντων των καταναλωτών, καθώς και στην προώθηση του δικαιώματός τους για ενημέρωση, εκπαίδευση και οργάνωσή τους για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους. Η παράγραφος 2 του ίδιου άρθρου ορίζει ότι οι απαιτήσεις προστασίας του καταναλωτή λαμβάνονται υπόψη κατά τον καθορισμό και την εφαρμογή άλλων κοινοτικών πολιτικών και δραστηριοτήτων. Οι παράγραφοι 3 και 4 του άρθρου αφορούν τα μέτρα που λαμβάνει η κοινότητα για την επίτευξη του στόχου της προστασίας των καταναλωτών και διευκρινίζουν τη νομική βάση της θεσπίσεώς τους. Με την παράγραφο 5, παρέχεται στα κράτη μέλη η δυνατότητα να εισάγουν αυστηρότερα μέτρα προστασίας των καταναλωτών.

41.

Συνεπώς, το άρθρο 153 ΕΚ αποτελεί γενικού χαρακτήρα διάταξη του πρωτογενούς κοινοτικού δικαίου στον τομέα της προστασίας των καταναλωτών. Μια διάταξη ακόμη γενικότερου χαρακτήρα για το ίδιο θέμα θεσπίζεται με το άρθρο 3, παράγραφος 1, ΕΚ, το οποίο απαριθμεί τους διάφορους τομείς δραστηριότητας της Κοινότητας, μεταξύ των οποίων, ιδίως, σύμφωνα με το στοιχείο τ’ της διατάξεως, αναφέρεται και η συμβολή στην ενίσχυση της προστασίας των καταναλωτών. Κατά συνέπεια, τα άρθρα της οδηγίας 85/577 θα πρέπει να ερμηνευθούν υπό το πρίσμα των εν λόγω γενικών διατάξεων της Συνθήκης ΕΚ.

42.

Με το προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί επίσης να ερμηνευθεί το άρθρο 95 ΕΚ και το άρθρο 38 του Χάρτη.

43.

Το άρθρο 95 ΕΚ αποτελεί τη νομική βάση για τη θέσπιση των μέτρων που έχουν ως αντικείμενο την εγκαθίδρυση και τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Από την απόφαση περί παραπομπής δεν προκύπτει για ποιο λόγο ζήτησε το εθνικό δικαστήριο την ερμηνεία του εν λόγω άρθρου, δεδομένου ότι η νομική βάση για την έκδοση της οδηγίας 85/577 δεν ήταν το άρθρο αυτό, αλλά το άρθρο 94 ΕΚ (πρώην άρθρο 100 της Συνθήκης ΕΚ). Για τον λόγο αυτόν, δεν είναι κατά τη γνώμη μου απαραίτητο να ερμηνευθεί το άρθρο 95 ΕΚ στο πλαίσιο της κρινόμενης υποθέσεως.

44.

Το άρθρο 38 του Χάρτη ορίζει ότι οι πολιτικές της Ενώσεως διασφαλίζουν υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή. Επισημαίνω ότι οι διατάξεις του Χάρτη δεν αποτελούν τμήμα της κοινοτικής έννομης τάξεως και κατά συνέπεια το Δικαστήριο δεν είναι αρμόδιο να τις ερμηνεύσει ( 24 ). Εντούτοις, είναι αλήθεια ότι συχνά οι γενικοί εισαγγελείς παραπέμπουν στο έγγραφο αυτό με τις προτάσεις τους ( 25 ) και ότι το Δικαστήριο έχει ήδη αναφέρει τον Χάρτη στη νομολογία του ( 26 ). Συνεπώς, στην κρινόμενη υπόθεση, οι διατάξεις του Χάρτη μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βοήθημα για την ερμηνεία της οδηγίας 85/577, αλλά δεν μπορούν να ληφθούν υπόψη για την απάντηση που θα δοθεί στο υποβληθέν προδικαστικό ερώτημα.

45.

Αποφασιστική σημασία για την απάντηση που θα δοθεί στο προδικαστικό ερώτημα θα έχει η ερμηνεία των διατάξεων της οδηγίας 85/577. Πράγματι, στο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο αναφέρει ρητώς μόνον το άρθρο 4 της οδηγίας αυτής. Εντούτοις, κατά πάγια νομολογία, το Δικαστήριο οφείλει να παράσχει στο εθνικό δικαστήριο όλα τα στοιχεία ερμηνείας του κοινοτικού δικαίου που μπορούν να είναι χρήσιμα για την εκδίκαση της υποθέσεως της οποίας έχει επιληφθεί, ανεξάρτητα από το αν το εθνικό δικαστήριο τα ανέφερε κατά τη διατύπωση των ερωτημάτων του ( 27 ). Στο πλαίσιο της ερμηνείας της οδηγίας 85/577, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, ιδίως, εκτός από το άρθρο 4, και το άρθρο 5, το οποίο επίσης αφορά το δικαίωμα του καταναλωτή να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση.

46.

Πριν αρχίσω να αναλύω το προδικαστικό ερώτημα, θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή στην πολυπλοκότητα των νομικών προβλημάτων που θέτει και τα οποία θα αποτελέσουν τον μίτο της Αριάδνης για την ανάλυσή του.

47.

Πρώτον, από τις ενδείξεις που δίνει το εθνικό δικαστήριο με τη διάταξη περί παραπομπής, προκύπτει ότι βασίστηκε στην παραδοχή ότι η ισπανική νομοθεσία, σύμφωνα με την οποία στον καταναλωτή εναπόκειται να ζητήσει την ακύρωση, δεν συνάδει με το κοινοτικό δίκαιο, και ιδίως με τις διατάξεις της οδηγίας 85/577 και της Συνθήκης ΕΚ περί προστασίας των καταναλωτών. Για τον λόγο αυτόν, κατά την ανάλυση των προδικαστικών ερωτημάτων, θα χρειαστεί να διευκρινιστεί αν είναι αυτό το λογικό προαπαιτούμενο το οποίο θέτει το αιτούν δικαστήριο είναι ορθό ή αν, αντιθέτως, η εφαρμοστέα ισπανική ρύθμιση εγγυάται κατάλληλα μέτρα στην περίπτωση κατά την οποία ο καταναλωτής δεν ενημερώνεται για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως από τη σύμβαση.

48.

Δεύτερον, δεν πρέπει να λησμονείται ότι το προδικαστικό ερώτημα αφορά το αν η ακυρότητα της συμβάσεως μπορεί να γίνει δεκτή αυτεπαγγέλτως, λόγω του ότι η κύρωση την οποία προβλέπει το ισπανικό δίκαιο για τη μη ενημέρωση του καταναλωτή είναι η σχετική ακυρότητα. Το αιτούν δικαστήριο, κρίνοντας ότι αυτή η σχετική ακυρότητα δεν συνιστά κατάλληλο μέτρο για την προστασία των καταναλωτών, προσπαθεί να εγγυηθεί αυτή την προστασία μέσω της επιβολής απόλυτης ακυρότητας. Συνεπώς, το αιτούν δικαστήριο δεν ερωτά αν μπορεί να εφαρμόσει αυτεπαγγέλτως τις διατάξεις της οδηγίας 85/577, αλλά αν μπορεί να εφαρμόσει αυτεπαγγέλτως τις διατάξεις του ισπανικού δικαίου μέσω των οποίων μεταφέρθηκε η οδηγία αυτή στην εσωτερική έννομη τάξη. Πράγματι, καμία διάταξη της οδηγίας 85/577 δεν προβλέπει ακυρότητα της συμβάσεως που συνάπτεται εκτός εμπορικού καταστήματος στην περίπτωση κατά την οποία ο καταναλωτής δεν ενημερώνεται για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως από τη σύμβαση. Κατά την ίδια έννοια, η οδηγία δεν προβλέπει καμία άλλη συνέπεια σε περίπτωση μη ενημερώσεως του καταναλωτή για το εν λόγω δικαίωμα υπαναχωρήσεως. Το άρθρο 4, τρίτο εδάφιο, απλώς ορίζει ότι τα κράτη μέλη μεριμνούν για την πρόβλεψη κατάλληλων μέτρων προστασίας των καταναλωτών στην εθνική τους νομοθεσία, σε περίπτωση μη ενημερώσεως. Συνεπώς, τα κράτη μέλη είναι ελεύθερα να επιλέξουν ποιες συνέπειες θα επέλθουν στην περίπτωση κατά την οποία ο καταναλωτής δεν ενημερωθεί για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του, δεδομένου ότι η οδηγία απαιτεί απλώς τα μέτρα που θα θεσπίσουν τα κράτη μέλη να είναι κατάλληλα για την προστασία των καταναλωτών ( 28 ). Για τον λόγο αυτόν, το Δικαστήριο θα πρέπει να προσέξει να μην επιβάλει, με την απάντηση που θα δώσει στο προδικαστικό ερώτημα, στα κράτη μέλη να προβλέψουν στην εθνική τους νομοθεσία την ακυρότητα της συμβάσεως ως συνέπεια της μη ενημερώσεως του καταναλωτή για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως.

49.

Στη συνέχεια των παρουσών θα αναλύσω ιδίως το αν η σχετική ακυρότητα της συμβάσεως την οποία προβλέπει το ισπανικό δίκαιο συνιστά κατάλληλο μέτρο κατά την έννοια του άρθρου 4, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 85/577. Αρχικά, θα αναλύσω τον γενικό κανόνα τον οποίο προβλέπει το κοινοτικό δίκαιο σχετικά με τη δυνατότητα αυτεπάγγελτης εξετάσεως ορισμένων ζητημάτων· στη συνέχεια, θα αναλύσω το περιεχόμενο της νομολογίας με την οποία το Δικαστήριο έχει αναγνωρίσει εξαίρεση του κανόνα αυτού, εξετάζοντας ταυτόχρονα αν η νομολογία αυτή μπορεί να μεταφερθεί στην κρινόμενη υπόθεση· τέλος, θα εξετάσω το ζήτημα αν το αιτούν δικαστήριο έχει εν προκειμένω δυνατότητα, ή ακόμα και υποχρέωση, να ενεργήσει αυτεπαγγέλτως.

50.

Σύμφωνα με την ισπανική νομοθεσία, αν η σύμβαση συναφθεί χωρίς να ενημερωθεί ο καταναλωτής για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του, η σύμβαση μπορεί να ακυρωθεί μετά από αίτηση του καταναλωτή. Συνεπώς, το ισπανικό δίκιο χρησιμοποιεί την έννοια της σχετικής ακυρότητας.

51.

Όσον αφορά τη χρήση του όρου «ακυρότητα», από την άποψη της θεωρίας και της ορολογίας, θα ήθελα να επισημάνω ότι η Ισπανία περιλαμβάνεται στα κράτη μέλη που κάνουν διάκριση μεταξύ «απόλυτης» και «σχετικής» ακυρότητας (όπως, για παράδειγμα, το Βέλγιο ( 29 ) και η Γαλλία ( 30 )), αντιθέτως προς άλλα κράτη μέλη, τα οποία κάνουν διάκριση μεταξύ «ακυρότητας» και «ακυρωσίας» των συμβάσεων (όπως, για παράδειγμα, η Αυστρία ( 31 ), η Γερμανία ( 32 ), οι Κάτω Χώρες ( 33 ) και η Σλοβενία ( 34 )). Σύμφωνα με το ισπανικό δίκαιο, απόλυτη ακυρότητα υπάρχει αν, για παράδειγμα, απουσιάζει μια από τις προϋποθέσεις για τη σύναψη της συμβάσεως ή αν η σύμβαση είναι αντίθετη προς κανόνες αναγκαστικού δικαίου ή ηθικές αρχές ( 35 ), ενώ σχετική ακυρότητα υπάρχει, για παράδειγμα, αν η δήλωση βουλήσεως κατά τον χρόνο συνάψεως της συμβάσεως είναι ελαττωματική ( 36 ). Η απόλυτη ακυρότητα λαμβάνεται υπόψη αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο και μπορεί να προβληθεί από οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο, ενώ η σχετική ακυρότητα πρέπει να προβληθεί από τον διάδικο ο οποίος έχει σχετικό έννομο συμφέρον ( 37 ). Η διάκριση μεταξύ ακυρότητας και ακυρωσίας εμπεριέχει ασφαλώς μια διαφορά από την άποψη της ορολογίας, αλλά παρουσιάζει αναλογίες σε εννοιολογικό επίπεδο ( 38 ). Στο πλαίσιο αυτό, η ακυρότητα μπορεί να προβληθεί από οποιονδήποτε και τα δικαστήρια υποχρεούνται να τη λαμβάνουν υπόψη αυτεπαγγέλτως· αντιθέτως, οι λόγοι ακυρωσίας μπορούν να προβληθούν μόνον από όποιον έχει σχετικό έννομο συμφέρον ( 39 ). Επισημαίνω επίσης ότι η ακυρότητα και η ακυρωσία των συμβάσεων διέπονται και από το έγγραφο της ομάδας εμπειρογνωμόνων Draft Common Frame of Reference (DCFR) ( 40 ) (σχέδιο κοινού πλαισίου αναφοράς). Το άρθρο II-7:301 του εγγράφου αυτού ορίζει ότι η σύμβαση είναι άκυρη εφόσον (α) παραβιάζει αρχή που αναγνωρίζεται ως θεμελιώδης από τις έννομες τάξεις των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και (β) η κύρωση της ακυρότητας είναι απαραίτητη για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα της αρχής αυτής ( 41 ). Αντιθέτως, το σχέδιο προβλέπει ακυρωσία της συμβάσεως, για παράδειγμα, σε περίπτωση πλάνης ( 42 ), απάτης ( 43 ) ή απειλής ( 44 ) κατά τη σύναψη της συμβάσεως.

52.

Προκειμένου να κριθεί αν η ισπανική ρύθμιση η οποία θεσπίζει τη σχετική ακυρότητα της συμβάσεως σε περίπτωση μη ενημερώσεως του καταναλωτή για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως συνιστά κατάλληλο μέτρο κατά την έννοια του άρθρου 4, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 85/577, θα πρέπει κατ’ αρχάς να εξεταστούν τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των συμβάσεων που συνάπτονται εκτός εμπορικού καταστήματος και η σημασία του δικαιώματος του καταναλωτή να υπαναχωρήσει από συμβάσεις τέτοιου είδους.

53.

Όπως προκύπτει από την τέταρτη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 85/577, κατά κανόνα, οι διαπραγματεύσεις για τη σύναψη των συμβάσεων αυτών αρχίζουν με πρωτοβουλία του εμπόρου, ενώ ο καταναλωτής είναι τελείως απροετοίμαστος και καταλαμβάνεται εξ απίνης ( 45 ). Συνεπώς, ο καταναλωτής χρήζει ειδικής προστασίας, στον βαθμό που δεν έχει τη δυνατότητα να συγκρίνει την ποιότητα και την τιμή που του προτείνονται με άλλες προσφορές ( 46 ).

54.

Ενόψει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των συμβάσεων που συνάπτονται εκτός εμπορικού καταστήματος, ο καταναλωτής πρέπει να διαθέτει, μετά τη σύναψη της συμβάσεως, μια περίοδο μελέτης, ένα spatium deliberandi  ( 47 ), εντός του οποίου να μπορεί να εκτιμήσει τις υποχρεώσεις που συνεπάγεται η σύμβαση, καθώς και τη δυνατότητα την οποία προβλέπει το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 85/577, να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση εντός προθεσμίας που δεν μπορεί να είναι μικρότερη από επτά ημέρες ( 48 ). Σύμφωνα με το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας, αν ο καταναλωτής αποφασίσει να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση, απαλλάσσεται από κάθε υποχρέωση που απορρέει από τη ματαιωθείσα σύμβαση. Το εν λόγω δικαίωμα του καταναλωτή είναι τόσο σημαντικό, ώστε δεν χωρεί παραίτηση από αυτό ( 49 ).

55.

Προκειμένου να εξασφαλιστεί στον καταναλωτή η δυνατότητα να ασκήσει αυτό το σημαντικό δικαίωμα, είναι ουσιώδες να λαμβάνει εγγράφως όλες τις σχετικές πληροφορίες. Πράγματι, υπάρχει το ενδεχόμενο ο έμπορος να εκμεταλλευθεί για ίδιο όφελος το γεγονός ότι μπορεί να πείσει τον καταναλωτή να συνάψει τη σύμβαση –ενδεχομένως σε μια στιγμή ενθουσιασμού του καταναλωτή ή λόγω του ότι είναι αδύνατον να συγκρίνει την προσφορά με άλλες– και να μην τον ενημερώσει για το δικαίωμά του να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση. Υπάρχει το ενδεχόμενο ο καταναλωτής, μόλις περάσει ο πρώτος ενθουσιασμός ( 50 ), να μετανιώσει για την απόφασή του, αλλά, μη γνωρίζοντας ότι μπορεί να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση, να αποδεχτεί το γεγονός ότι δεσμεύεται από τη συμφωνία που έχει συνάψει.

56.

Για τον λόγο αυτόν, από την άποψη της προστασίας του καταναλωτή στο πλαίσιο των συμβάσεων που συνάπτονται εκτός εμπορικού καταστήματος, σημασία δεν έχει απλώς ο καταναλωτής να έχει το δικαίωμα να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση, αλλά και να γνωρίζει τα δικαιώματά του και να ενημερώνεται γι’ αυτά ( 51 ). Όπως έχει υπογραμμίσει το Δικαστήριο με την απόφαση Heininger, αν ο καταναλωτής δεν γνωρίζει την ύπαρξη του δικαιώματος υπαναχωρήσεως, του είναι αδύνατον να το ασκήσει ( 52 ). Αν δεν του δοθούν οι πληροφορίες σχετικά με το δικαίωμα υπαναχωρήσεως, ο καταναλωτής δεν θα μπορέσει να ασκήσει όλα τα δικαιώματα που συνδέονται με αυτό, όπως, για παράδειγμα, να ζητήσει να κηρυχθεί άκυρη η σύμβαση που έχει συναφθεί χωρίς να δοθούν αυτές οι πληροφορίες, εκτός αν υπάρχει τρόπος να διασφαλιστεί ότι έχει εγκύρως ενημερωθεί για αυτά τα δικαιώματα (τα οποία συνδέονται με το δικαίωμα υπαναχωρήσεως).

57.

Για τον λόγο αυτόν, φρονώ ότι η ισπανική ρύθμιση, η οποία ορίζει ότι ο καταναλωτής μπορεί να ζητήσει την ακύρωση της συμβάσεως που συνάπτεται εκτός εμπορικού καταστήματος αν δεν ενημερώθηκε για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως από τη σύμβαση δεν συνιστά κατάλληλο μέτρο κατά την έννοια του άρθρου 4, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 85/577, εκτός εάν διασφαλίζεται ότι ο καταναλωτής ενημερώθηκε εγκύρως για τα δικαιώματα που του παρέχει σε αυτή την περίπτωση η εθνική έννομη τάξη.

58.

Συνεπώς, στη συνέχεια θα πρέπει να εξετασθεί αν το εθνικό δικαστήριο υποχρεούται να ενεργεί αυτεπαγγέλτως στην περίπτωση κατά την οποία ο καταναλωτής δεν έχει ενημερωθεί για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως από τη σύμβαση.

59.

Υπογραμμίζεται ότι, βάσει του κοινοτικού δικαίου, δεν υπάρχει γενική υποχρέωση των εθνικών δικαστηρίων να λαμβάνουν αυτεπαγγέλτως υπόψη τα δικαιώματα που προβλέπει υπέρ των ιδιωτών η κοινοτική έννομη τάξη. Κατά πάγια νομολογία, ελλείψει σχετικής κοινοτικής κανονιστικής ρυθμίσεως, οι διαδικαστικές λεπτομέρειες που σκοπούν στο να κατοχυρώσουν τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων που οι ιδιώτες έλκουν από το κοινοτικό δίκαιο εμπίπτουν στην εσωτερική έννομη τάξη εκάστου κράτους μέλους δυνάμει της αρχής της διαδικαστικής αυτονομίας των κρατών μελών, υπό την προϋπόθεση πάντως ότι οι λεπτομέρειες αυτές δεν είναι λιγότερο ευνοϊκές από εκείνες που διέπουν παρόμοιες καταστάσεις εσωτερικής φύσεως (αρχή περί ισοδυναμίας) και ότι δεν καθιστούν πρακτικώς αδύνατη ή υπερβολικά δυσχερή την άσκηση των δικαιωμάτων που χορηγεί η κοινοτική έννομη τάξη (αρχή της αποτελεσματικότητας) ( 53 ). Κάθε περίπτωση στο πλαίσιο της οποίας τίθεται το ζήτημα αν ο εθνικός δικονομικός κανόνας καθιστά αδύνατη ή υπερβολικά δυσχερή την εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου πρέπει να αναλύεται λαμβάνοντας υπόψη τη θέση της διατάξεως αυτής στο σύνολο της διαδικασίας, την εξέλιξη και τις ιδιαιτερότητες της διαδικασίας ενώπιον των διαφόρων εθνικών αρχών ( 54 ).

60.

Από τη νομολογία προκύπτει επίσης ότι η αρχή της αποτελεσματικότητας δεν επιβάλλει στα εθνικά δικαστήρια την υποχρέωση να εξετάζουν αυτεπαγγέλτως ισχυρισμό αντλούμενο από διάταξη του κοινοτικού δικαίου, ανεξαρτήτως της σπουδαιότητας της διατάξεως αυτής για την κοινοτική έννομη τάξη, εφόσον οι διάδικοι έχουν πράγματι τη δυνατότητα να προβάλουν ισχυρισμό βασιζόμενο στο κοινοτικό δίκαιο ενώπιον εθνικού δικαστηρίου ( 55 ). Αυτό απορρέει από την αρχή σύμφωνα με την οποία οι διάδικοι έχουν την πρωτοβουλία της δίκης και, κατά συνέπεια, το δικαστήριο μπορεί να ενεργεί αυτεπαγγέλτως μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, χάριν του δημοσίου συμφέροντος ( 56 ).

61.

Εντούτοις, το Δικαστήριο με τη νομολογία του έχει επεξεργαστεί μια εξαίρεση αυτής της γενικής αρχής για ορισμένες οδηγίες στον τομέα της προστασίας των καταναλωτών –σε σχέση, πρώτα, με την οδηγία 93/13, και στη συνέχεια και με την οδηγία 87/102– δεχόμενο ότι, για να επιτευχθεί η προστασία αυτή και να υλοποιηθούν οι στόχοι των προαναφερθεισών οδηγιών, το εθνικό δικαστήριο μπορεί να εξετάζει αυτεπαγγέλτως ορισμένα ζητήματα ( 57 ).

62.

Για τον λόγο αυτόν, στη συνέχεια θα εξετάσω το περιεχόμενο της νομολογίας που αφορά την οδηγία 93/13 και την οδηγία 87/102, και στη συνέχεια θα εξετάσω αν η νομολογία αυτή μπορεί να μεταφερθεί κατ’ αναλογία στην οδηγία 85/577.

63.

Η οδηγία 93/13 έχει ερμηνευθεί με τις αποφάσεις Océano Grupo ( 58 ), Cofidis ( 59 ) και Mostaza Claro ( 60 ).

64.

Με την απόφαση Océano Grupo, το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι το σύστημα προστασίας που εγκαθιδρύει η οδηγία 93/13 εδράζεται στην αντίληψη ότι ο καταναλωτής τελεί σε υποδεέστερη κατάσταση έναντι του επαγγελματία, όσον αφορά τόσο την εξουσία διαπραγματεύσεως όσο και το επίπεδο πληροφορήσεως, κατάσταση η οποία τον υποχρεώνει να προσχωρήσει στους όρους που έχει καταρτίσει εκ των προτέρων ο επαγγελματίας, αδυνατώντας να επηρεάσει το περιεχόμενό τους ( 61 ). Όπως έκρινε το Δικαστήριο, ο σκοπός που επιδιώκει το άρθρο 6 της οδηγίας 93/13, το οποίο επιβάλλει στα κράτη μέλη να προβλέπουν ότι οι καταχρηστικές ρήτρες δεν δεσμεύουν τους καταναλωτές, δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί αν οι καταναλωτές ήταν υποχρεωμένοι να επικαλούνται οι ίδιοι τον καταχρηστικό χαρακτήρα τέτοιων ρητρών ( 62 ). Το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι υφίσταται μη αμελητέος κίνδυνος να μην προβάλει ο καταναλωτής, μεταξύ άλλων λόγω άγνοιας, τον καταχρηστικό χαρακτήρα της ρήτρας που επικαλείται κατ’ αυτού ο αντίδικός του. Συνεπώς, η αποτελεσματική προστασία του καταναλωτή μπορεί, σύμφωνα με το Δικαστήριο, να επιτευχθεί μόνον εάν αναγνωριστεί στο εθνικό δικαστήριο η δυνατότητα να εκτιμά αυτεπαγγέλτως τις ρήτρες αυτές ( 63 ).

65.

Με την απόφαση Océano Grupo το Δικαστήριο έκρινε επίσης ότι η εξουσία των δικαστηρίων να εξετάζουν αυτεπαγγέλτως τον καταχρηστικό χαρακτήρα μιας ρήτρας συνιστά το κατάλληλο μέσο τόσο για την επίτευξη του αποτελέσματος που επιτάσσει το άρθρο 6 της οδηγίας, ήτοι της αποτροπής του ενδεχομένου δεσμεύσεως των μεμονωμένων καταναλωτών από καταχρηστικές ρήτρες, όσο και για την υλοποίηση του σκοπού του άρθρου 7 ( 64 ), καθόσον παρόμοια εξέταση μπορεί να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα συμβάλλοντας στον περιορισμό της χρήσεως καταχρηστικών ρητρών στις συμβάσεις που συνάπτουν οι επαγγελματίες με τους καταναλωτές ( 65 ).

66.

Συνεπώς, όπως έκρινε το Δικαστήριο με την ίδια απόφαση Océano Grupo, η προστασία την οποία εξασφαλίζει στους καταναλωτές η οδηγία 93/13 συνεπάγεται τη δυνατότητα του εθνικού δικαστηρίου να εκτιμά αυτεπαγγέλτως τον καταχρηστικό χαρακτήρα ρήτρας συμβάσεως ( 66 ) .

67.

Επίσης, με την απόφαση Cofidis, το Δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι η δυνατότητα του δικαστηρίου να εξετάζει αυτεπαγγέλτως τον καταχρηστικό χαρακτήρα μιας ρήτρας κρίθηκε απαραίτητη για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής προστασίας των καταναλωτών, λαμβανομένου ιδίως υπόψη του μη αμελητέου κινδύνου να αγνοούν αυτοί τα δικαιώματά τους ή να συναντούν δυσχέρειες κατά την άσκησή τους ( 67 ). Με την απόφαση αυτή, το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι η οδηγία 93/13 αποκλείει εσωτερική κανονιστική ρύθμιση η οποία, στο πλαίσιο αγωγής ασκουμένης από επαγγελματία κατά καταναλωτή και θεμελιουμένης σε σύμβαση συναφθείσα μεταξύ τους, απαγορεύει στον εθνικό δικαστή, μετά την πάροδο της προθεσμίας παραγραφής, να λαμβάνει υπόψη, αυτεπαγγέλτως ή κατόπιν ενστάσεως του καταναλωτή, τον καταχρηστικό χαρακτήρα ρήτρας της εν λόγω συμβάσεως ( 68 ).

68.

Το Δικαστήριο επανέλαβε τις προαναφερθείσες αρχές με την απόφαση Mostaza Claro, με την οποία έκρινε ότι η οδηγία 93/13 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι απαιτεί εθνικό δικαστήριο επιληφθέν προσφυγής ακυρώσεως κατά διαιτητικής αποφάσεως να εκτιμά την ακυρότητα της συμβάσεως περί διαιτησίας και να την ακυρώνει με το αιτιολογικό ότι η εν λόγω σύμβαση εμπεριέχει καταχρηστική ρήτρα, έστω και αν ο καταναλωτής επικαλέστηκε την ακυρότητα, όχι στο πλαίσιο της διαιτητικής διαδικασίας, αλλ’ αποκλειστικώς με την προσφυγή του ακυρώσεως ( 69 ).

69.

Όπως υπογραμμίζει η Επιτροπή, το Δικαστήριο έχει ήδη μεταφέρει τη νομολογία που δημιουργήθηκε με τις αποφάσεις Océano Grupo, Cofidis και Mostaza Claro σε μια άλλη οδηγία σχετική με την προστασία των καταναλωτών, και συγκεκριμένα στην οδηγία 87/102. Με την απόφαση Rampion ( 70 ), το Δικαστήριο έκρινε ότι η οδηγία 87/102 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι παρέχει στον εθνικό δικαστή τη δυνατότητα να εφαρμόσει αυτεπαγγέλτως τις διατάξεις περί μεταφοράς του άρθρου 11, παράγραφος 2, της οδηγίας αυτής στο εσωτερικό δίκαιο ( 71 ). Η εν λόγω διάταξη της οδηγίας 87/102 προβλέπει ότι, εφόσον πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις ( 72 ), ο καταναλωτής δικαιούται να στραφεί κατά του πιστωτικού φορέα, ενώ στα κράτη μέλη εναπόκειται να καθορίσουν την έκταση και τους όρους ασκήσεως αυτού του δικαιώματος.

70.

Με το σκεπτικό της αποφάσεως Rampion το Δικαστήριο διευκρίνισε ότι η οδηγία 87/102 επιδιώκει τον διττό στόχο της διασφαλίσεως, αφενός, της δημιουργίας μιας κοινής αγοράς στον τομέα της καταναλωτικής πίστεως και, αφετέρου, της προστασίας των καταναλωτών που συνάπτουν τέτοιες συμβάσεις πιστώσεως ( 73 ). Το άρθρο 11, παράγραφος 2, της εν λόγω οδηγίας αποβλέπει στο να παράσχει στον καταναλωτή αξίωση έναντι του πιστωτικού φορέα πέραν των κανονικών συμβατικών του αξιώσεων έναντι του ίδιου και του προμηθευτή αγαθών ή υπηρεσιών ( 74 ). Το Δικαστήριο έκρινε ότι ο στόχος αυτός δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί αποτελεσματικά αν οι καταναλωτές ήταν υποχρεωμένοι να επικαλούνται οι ίδιοι το δικαίωμά τους να ασκήσουν αγωγή κατά του πιστωτικού φορέα, ιδίως λόγω του κινδύνου να αγνοούν τα δικαιώματά τους ή να συναντούν δυσχέρειες κατά την άσκησή τους ( 75 ).

71.

Κατά την άποψή μου, η προαναφερθείσα νομολογία μπορεί να μεταφερθεί στην κρινόμενη υπόθεση, εφόσον όμως εξασφαλιστεί ότι οι αρχές της θα εφαρμοστούν με τις απαραίτητες προσαρμογές, ώστε να συνάδουν με τους σκοπούς και τις ειδικές διατάξεις της οδηγίας 85/577.

72.

Στην κρινόμενη υπόθεση μπορεί, χωρίς καμιά αμφιβολία, να μεταφερθεί, κυρίως, η ratio που ενέπνευσε την προαναφερθείσα νομολογία, με άλλα λόγια οι αιτιολογίες που οδήγησαν το Δικαστήριο να καταλήξει στις συγκεκριμένες κρίσεις με τις προαναφερθείσες αποφάσεις. Η νομολογία που δημιουργήθηκε με τις αποφάσεις Océano Grupo, Cofidis, Mostaza Claro και Rampion βασίζεται στην παραδοχή ότι ο καταναλωτής βρίσκεται σε ασθενέστερη θέση σε σχέση προς τον επαγγελματία ( 76 ) και ότι υπάρχει κίνδυνος να αγνοεί τα δικαιώματά του ή να συναντά δυσχέρειες κατά την άσκησή τους ( 77 ). Το σύστημα που θεσπίστηκε με την οδηγία 85/577 βασίζεται και αυτό στο γεγονός ότι, στο πλαίσιο της συμβάσεως, ο καταναλωτής βρίσκεται σε ασθενέστερη θέση και συνεπώς πρέπει να του εξασφαλιστεί ιδιαίτερη προστασία, όπως προκύπτει ιδίως από την απαίτηση να ενημερώνεται εγγράφως για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του –τεκμαιρομένου ότι αγνοεί το δικαίωμα αν δεν έχει ενημερωθεί σχετικά–, αλλά και από την υποχρέωση των κρατών μελών να προβλέπουν κατάλληλα μέτρα για την περίπτωση κατά την οποία δεν δόθηκαν οι σχετικές πληροφορίες ( 78 ). Συνεπώς, ο ίδιος στόχος υψηλού επιπέδου προστασίας του καταναλωτή διαπνέει τόσο τις οδηγίες 93/13 και 87/102, όσο και την οδηγία 85/577 ( 79 ). Όλες αυτές οι νομοθετικές πράξεις βασίζονται στην παραδοχή ότι υπάρχει κίνδυνος ο καταναλωτής να αγνοεί τα δικαιώματά του. Παρόμοια κατάσταση ανισότητας μεταξύ του καταναλωτή και του εμπόρου μπορεί να αντισταθμιστεί μόνο με θετική παρέμβαση, μη εξαρτώμενη από τους συμβαλλομένους στη σύμβαση ( 80 ).

73.

Επίσης, για τη μεταφορά της προαναφερθείσας νομολογίας, θα πρέπει να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ αυτών τα οποία το εθνικό δικαστήριο διαπιστώνει αυτεπαγγέλτως και των συνεπειών αυτής της διαπιστώσεως. Το βασικό στοιχείο της νομολογίας που αφορά την οδηγία 93/13 είναι ότι προβλέπει ότι το εθνικό δικαστήριο διαπιστώνει αυτεπαγγέλτως τον καταχρηστικό χαρακτήρα συμβατικής ρήτρας, και όχι ότι το εθνικό δικαστήριο μπορεί να δηλώσει ότι η ρήτρα αυτή δεν δεσμεύει τον καταναλωτή· το τελευταίο αυτό είναι απλώς συνέπεια τις διαπιστώσεως του καταχρηστικού χαρακτήρα της ρήτρας ( 81 ). Ακόμη και όσον αφορά τις συνέπειες της οδηγίας 87/102, το εθνικό δικαστήριο εφαρμόζει αυτεπαγγέλτως τη διάταξη με την οποία μεταφέρθηκε στην εσωτερική έννομη τάξη το άρθρο 11, παράγραφος 2, της οδηγίας. Εντούτοις, οι συνέπειες καθορίζονται από εθνικούς κανόνες και ποικίλλουν ανάλογα με το κράτος μέλος. Κατ’ αναλογία της διακρίσεως μεταξύ αυτεπάγγελτης διαπιστώσεως και συνεπειών της διαπιστώσεως αυτής, μοιάζει εύλογο, στο πλαίσιο της οδηγίας 85/577, το εθνικό δικαστήριο να διαπιστώνει αυτεπαγγέλτως αν ο καταναλωτής ενημερώθηκε για το δικαίωμά του να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση.

74.

Είναι σαφές ότι στο σημείο αυτό ανακύπτει το ερώτημα ποιες είναι οι συνέπειες της διαπιστώσεως της ενδεχόμενης παραλείψεως να ενημερωθεί ο καταναλωτής. Το αιτούν δικαστήριο φρονεί ότι, στην περίπτωση αυτή, ένα μέτρο κατάλληλο για την προστασία των καταναλωτών είναι η απόλυτη ακυρότητα της συμβάσεως, η οποία συνιστά μέτρο αυστηρότερο από τη σχετική ακυρότητα την οποία προβλέπει το ισπανικό δίκαιο. Εντούτοις, τίθεται το ερώτημα αν η απόλυτη ακυρότητα, ως συνέπεια της παραλείψεως να ενημερωθεί ο καταναλωτής, συνιστά μέτρο που ανταποκρίνεται στο σκοπό της οδηγίας 85/577. Θα πρέπει συνεπώς να διαπιστωθεί –όπως ακριβώς έγινε και σε σχέση με τη σχετική ακυρότητα– αν η απόλυτη ακυρότητα της συμβάσεως, την οποία διαπιστώνει αυτεπαγγέλτως το εθνικό δικαστήριο, συνιστά κατάλληλο μέτρο για την προστασία των καταναλωτών κατά την έννοια του άρθρου 4, τρίτο εδάφιο, της εν λόγω οδηγίας.

75.

Σε σχέση με την καταλληλότητα της απόλυτης ακυρότητας, θα ήθελα καταρχήν να κάνω έναν παραλληλισμό μεταξύ του δικαιώματος του καταναλωτή να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση και του δικαιώματός του να αποφασίσει την εγκυρότητα της συμβάσεως που συνήφθη χωρίς να του δοθεί η σχετική πληροφορία. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η άσκηση του δικαιώματος υπαναχωρήσεως από τη σύμβαση που συνήφθη εκτός εμπορικού καταστήματος υπόκειται στη βούληση του καταναλωτή. Το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 85/577 ορίζει ότι: «[ο] καταναλωτής έχει δικαίωμα ( 82 ) να υπαναχωρήσει από τη μονομερή ανάληψη υποχρεώσεώς του […]». Η ουσία της διατάξεως αυτής έγκειται στο γεγονός ότι ο καταναλωτής είναι εκείνος που αποφασίζει αν θα υπαναχωρήσει ή όχι από τη σύμβαση. Από το άρθρο 5, παράγραφος 2, της ίδιας οδηγίας προκύπτει ότι ο καταναλωτής απαλλάσσεται από κάθε υποχρέωση που απορρέει από τη ματαιωθείσα σύμβαση μόνον εφόσον αποστείλει στον αντισυμβαλλόμενό του ειδοποίηση υπαναχωρήσεως. Για τον λόγο αυτόν, προκειμένου να παύσει ο καταναλωτής να δεσμεύεται από τη σύμβαση, απαιτείται η λήψη της σχετικής αποφάσεως ακολουθούμενη από συμπεριφορά που έγκειται στην αποστολή ειδοποίησης υπαναχωρήσεως στον αντισυμβαλλόμενο.

76.

Ο καταναλωτής, ακριβώς όπως έχει τη δυνατότητα να ασκήσει το δικαίωμα υπαναχωρήσεως, πρέπει να έχει και τη δυνατότητα να αποφασίσει ο ίδιος αν θα διατηρηθεί σε ισχύ ή όχι η σύμβαση που συνάπτεται χωρίς να έχουν δοθεί οι εν λόγω πληροφορίες. Πράγματι, υπάρχει το ενδεχόμενο να επιθυμεί να επικυρώσει την ισχύ της λόγω συμβάσεως, μολονότι δεν ενημερώθηκε για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως. Εν προκειμένω, σύμφωνα με τις διατάξεις του ισπανικού δικαίου, αν διαπιστωθεί η ακυρότητα της συμβάσεως, ο καταναλωτής θα πρέπει καταρχήν, βάσει της αρχής quod nullum est, nullum producit effectum  ( 83 ), να επιστρέψει στον έμπορο το εμπόρευμα που έλαβε, αλλά θα δικαιούται με τη σειρά του να του επιστραφεί το τίμημα που έχει καταβάλει ( 84 ). Εντούτοις, είναι πιθανόν κάτι τέτοιο να μην αποτελεί πλεονέκτημα για τον καταναλωτή· αντιθέτως, υπάρχει το ενδεχόμενο η ακυρότητα μιας τέτοιας συμβάσεως να ζημιώνει ολοκληρωτικά τον ίδιο ( 85 ). Συνεπώς, θέλοντας να προστατεύσουμε υπερβολικά τον καταναλωτή, είναι πιθανόν να του προξενήσουμε ζημία, όπως διατυπώνεται προσφυώς με το λατινικό ρητό summum ius summa iniuria.

77.

Εκτός αυτού, είναι σημαντικό να μη λησμονείται ότι, αν γίνει δεκτή η υπόθεση της απόλυτης ακυρότητας, θα απομακρυνθούμε ακόμη περισσότερο από τα όρια που έχει χαράξει η νομολογία σχετικά με την οδηγία 93/13. Πράγματι, σύμφωνα με το άρθρο 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 93/13, η σύμβαση είναι δυνατόν «να εξακολουθεί να δεσμεύει τους συμβαλλόμενους […], εάν μπορεί να υπάρξει και χωρίς τις καταχρηστικές ρήτρες». Για τον λόγο αυτόν, στο πλαίσιο της οδηγίας 93/13, το εθνικό δικαστήριο διαπιστώνει αυτεπαγγέλτως μόνον αν συγκεκριμένες ρήτρες της συμβάσεως είναι καταχρηστικές, αλλά η σύμβαση εξακολουθεί να ισχύει αν μπορεί να υπάρξει και χωρίς τις ρήτρες που θεωρήθηκαν καταχρηστικές. Εντούτοις, εν προκειμένω, το αιτούν δικαστήριο προτίθεται να κηρύξει άκυρη ολόκληρη τη σύμβαση, πράγμα που σημαίνει ότι οι συνέπειες θα είναι σοβαρότερες από εκείνες που απορρέουν από την οδηγία 93/13.

78.

Φρονώ συνεπώς ότι η απόλυτη ακυρότητα της συμβάσεως, η οποία κηρύσσεται αυτεπαγγέλτως από το εθνικό δικαστήριο στην περίπτωση κατά την οποία ο καταναλωτής δεν ενημερώθηκε για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του δεν συνιστά κατάλληλο μέτρο για την προστασία των καταναλωτών κατά την έννοια του άρθρου 4, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 85/577.

79.

Κατά συνέπεια, προκειμένου να προσδιοριστούν οι συνέπειες που απορρέουν από τη διαπίστωση του εθνικού δικαστηρίου σχετικά με την παράλειψη να ενημερωθεί ο καταναλωτής για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του, είναι απαραίτητο να αναζητηθεί, μέσω τελεολογικής ερμηνείας, μια εναλλακτική λύση που να ανταποκρίνεται καλύτερα στον σκοπό της οδηγίας 85/577.

80.

Κατά τη γνώμη μου, ο σκοπός τον οποίον επιδιώκει η οδηγία 85/577 μπορεί να επιτευχθεί καλύτερα αν προβλεφθεί ότι το εθνικό δικαστήριο, όταν διαπιστώνει αυτεπαγγέλτως ότι ο καταναλωτής δεν ενημερώθηκε για το δικαίωμα υπαναχωρήσεως που διαθέτει, γνωστοποιεί στον καταναλωτή τα δικαιώματα που του παρέχει για την περίπτωση αυτή η εθνική έννομη τάξη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αφενός, εξασφαλίζεται η κατάλληλη προστασία του καταναλωτή και, αφετέρου, του δίνεται η δυνατότητα να αποφασίσει ο ίδιος, σύμφωνα με την αρχή της αυτονομίας που αναγνωρίζεται στο πλαίσιο του ιδιωτικού δικαίου ( 86 ) αν επιθυμεί να διατηρηθεί η ισχύς της συμβάσεως μολονότι δεν ενημερώθηκε για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του.

81.

Εξάλλου, με τη λύση σύμφωνα με την οποία το εθνικό δικαστήριο ενημερώνει τον καταναλωτή για τα δικαιώματα που του παρέχει η εθνική έννομη τάξη, γίνεται σεβαστό το δικαίωμα των κρατών μελών, το οποίο εξασφαλίζει το άρθρο 4, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 85/577, να επιλέγουν αυτόνομα τα κατάλληλα μέτρα για την παράλειψη να ενημερωθεί ο καταναλωτής για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του. Αν επιτρεπόταν στο εθνικό δικαστήριο να κηρύξει αυτεπαγγέλτως άκυρη τη σύμβαση που συνήφθη χωρίς να δοθεί η πληροφορία αυτή, τα κράτη μέλη θα στερούνταν τη διακριτική ευχέρεια που τους παρέχει η οδηγία όσον αφορά τις συνέπειες των συμβάσεων που πάσχουν από αυτό το ελάττωμα. Πράγματι, από τη συγκριτική ανάλυση προκύπτει ότι τα κράτη μέλη έχουν επιλέξει, στο πλαίσιο της μεταφοράς του άρθρου 4, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 85/577, μέτρα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους για την παράλειψη να ενημερωθεί ο καταναλωτής για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του. Αυτές οι λύσεις διαφόρων τύπων μπορούν συνοπτικά να διαιρεθούν σε δύο ομάδες. Ενδεικτικά, και χωρίς να ασχοληθώ με το αν τα εθνικά μέτρα μετέφεραν ορθώς τις διατάξεις της οδηγίας 85/577, θα εκθέσω στη συνέχεια τις λύσεις που έχουν υιοθετήσει ορισμένα κράτη μέλη.

82.

Στην πρώτη ομάδα υπάγονται οι χώρες η έννομη τάξη των οποίων προβλέπει ως συνέπεια για την παράλειψη να ενημερωθεί ο καταναλωτής ότι η σύμβαση είναι άκυρη (για παράδειγμα το Βέλγιο ( 87 ), το Λουξεμβούργο ( 88 ), οι Κάτω Χώρες ( 89 ) και η Ισπανία ( 90 )) ή ότι δεν παράγει έννομες συνέπειες έναντι του καταναλωτή (για παράδειγμα η Φινλανδία ( 91 )) ή ακόμα ότι δεν μπορεί να ζητηθεί από τον καταναλωτή να εκπληρώσει τη σύμβαση (για παράδειγμα η Ιρλανδία ( 92 ) και το Ηνωμένο Βασίλειο ( 93 )). Στη δεύτερη ομάδα περιλαμβάνονται οι χώρες στις οποίες, συνεπεία της μη ενημερώσεως του καταναλωτή, παρατείνεται η προθεσμία υπαναχωρήσεως από τη σύμβαση ( 94 ) (για παράδειγμα η Αυστρία ( 95 ), η Τσεχική Δημοκρατία ( 96 ), η Ιταλία ( 97 ), η Γερμανία ( 98 ) και η Σλοβενία ( 99 )). Θα πρέπει να υπενθυμιστεί, επίσης, ότι ορισμένα κράτη, εκτός από τις κύριες κυρώσεις για τη μη ενημέρωση -για παράδειγμα, την ακυρότητα της συμβάσεως ή την παράταση της προθεσμίας υπαναχωρήσεως- προβλέπουν και χρηματική ποινή (για παράδειγμα το Βέλγιο ( 100 ) και η Ιταλία ( 101 )). Επισημαίνω επίσης ότι, de lege ferenda, το ζήτημα αυτό θα επιλυθεί ίσως κατά ενιαίο τρόπο από την οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών, η οποία βρίσκεται σήμερα στο στάδιο της υποβολής προτάσεως ( 102 ) και η οποία προβλέπει ότι, αν ο καταναλωτής δεν ενημερωθεί για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του από τη σύμβαση, η προθεσμία υπαναχωρήσεως λήγει τρεις μήνες αφότου ο έμπορος έχει πλήρως εκτελέσει τις λοιπές συμβατικές υποχρεώσεις του ( 103 ).

83.

Μένει να διευκρινιστεί αν οι διατάξεις της οδηγίας 85/577 είναι κανόνες δημόσιας τάξεως. Με την απόφαση Mostaza Claro ( 104 ), το Δικαστήριο θεώρησε σιωπηρώς ότι οι διατάξεις της οδηγίας 93/13 μπορούν να αποτελέσουν τμήμα της δημοσίας τάξεως ( 105 ), επισημαίνοντας, μεταξύ άλλων, ότι το άρθρο 6, παράγραφος 1, της οδηγίας αυτής είναι διάταξη επιτακτικής φύσεως. Μπορεί να λεχθεί επίσης ότι το άρθρο 4 της οδηγίας 85/577 –το οποίο επιβάλλει στον έμπορο την υποχρέωση να ενημερώνει γραπτώς τον καταναλωτή για το δικαίωμά του να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση– συνιστά διάταξη επιτακτικής φύσεως, στόχος της οποίας είναι να αντικαταστήσει την τυπική ισορροπία μεταξύ των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των συμβαλλομένων με πραγματική ισορροπία μεταξύ τους, ενόψει της ασθενέστερης θέσεως ενός των συμβαλλομένων. Όπως έχει υπογραμμίσει το Δικαστήριο με την απόφαση Mostaza Claro, σε σχέση με την οδηγία 93/13, διαπιστώνεται ότι και η οδηγία 85/577, η οποία σκοπεί στην ενίσχυση της προστασίας των καταναλωτών, συνιστά, σύμφωνα με το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο τ’, ΕΚ, απαραίτητο μέτρο για την εκπλήρωση των αποστολών που ανατέθηκαν στην Κοινότητα και, ειδικότερα, για την ανύψωση του επιπέδου και της ποιότητας ζωής στο σύνολο αυτής ( 106 ).

84.

Για την περίπτωση στην οποία το Δικαστήριο δεν συμφωνήσει με την επιχειρηματολογία που εκθέτω στο προηγούμενο σημείο σχετικά με τη δημόσια τάξη, θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι, με τις αποφάσεις Océano Grupo και Cofidis, το Δικαστήριο, για να δικαιολογήσει την αυτεπάγγελτη παρέμβαση των εθνικών δικαστηρίων, δεν παρέπεμψε στη δημόσια τάξη, αλλά αποκλειστικά και μόνο στην αποτελεσματική προστασία του καταναλωτή η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνον αν αναγνωριστεί στα εθνικά δικαστήρια εξουσία αυτεπάγγελτης παρεμβάσεως, λόγω του κινδύνου ο καταναλωτής να αγνοεί τα δικαιώματά του ( 107 ). Αναμφισβήτητα είναι απαραίτητο και εν προκειμένω να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική προστασία των καταναλωτών, η δε απαίτηση αυτή αρκεί κατά τη γνώμη μου για να δικαιολογήσει την αυτεπάγγελτη παρέμβαση του εθνικού δικαστηρίου, χωρίς να είναι απαραίτητο να γίνουν δεκτά επιχειρήματα που αφορούν τη δημόσια τάξη.

85.

Κατά τη γνώμη μου, η λύση σύμφωνα με την οποία το εθνικό δικαστήριο, όταν διαπιστώνει αυτεπαγγέλτως ότι ο καταναλωτής δεν ενημερώθηκε για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του, του γνωστοποιεί τα δικαιώματα που του αναγνωρίζει σχετικά η εθνική έννομη τάξη δεν αντιτίθεται ούτε στο περιεχόμενο της αποφάσεως Hamilton ( 108 ). Με την απόφαση εκείνη –η οποία αφορούσε το ερώτημα αν ένα μέτρο βάσει του οποίου το δικαίωμα υπαναχωρήσεως του καταναλωτή αποσβέννυται ένα μήνα μετά την πλήρη εκπλήρωση από τους δύο συμβαλλομένους των υποχρεώσεων που απορρέουν από σύμβαση πιστώσεως μακροχρόνιας διάρκειας μπορεί να θεωρηθεί ως κατάλληλο μέτρο προστασίας του καταναλωτή– το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι από τον όρο «κατάλληλ[-α]», του άρθρου 4, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 85/577, προκύπτει ότι τα εν λόγω μέτρα δεν αποσκοπούν στην απόλυτη προστασία των καταναλωτών ( 109 ) και υπογράμμισε ότι, τόσο από την όλη οικονομία όσο και από τη διατύπωση διαφόρων διατάξεων της οδηγίας αυτής, προκύπτει ότι η εν λόγω προστασία έχει κάποια όρια ( 110 ). Δεν πρέπει, εντούτοις, να λησμονείται ότι τα όρια αυτά αφορούν τη συγκεκριμένη πραγματική κατάσταση η οποία κρίθηκε με την εν λόγω απόφαση, στο πλαίσιο της οποίας και οι δύο συμβαλλόμενοι είχαν εκπληρώσει πλήρως τις υποχρεώσεις που απέρρεαν από τη σύμβαση ( 111 ).

86.

Εντούτοις, από την περιγραφή των πραγματικών περιστατικών της κύριας δίκης, όπως εκτίθενται με τη διάταξη περί παραπομπής, προκύπτει ότι οι συμβατικές υποχρεώσεις δεν έχουν ακόμα εκπληρωθεί πλήρως. Το αποκτηθέν εμπόρευμα παραδόθηκε στον καταναλωτή, ενώ από το τίμημα αγοράς, το οποίο ανερχόταν συνολικά σε 1909 EUR, ο καταναλωτής κατέβαλε 47,48 EUR, με άλλα λόγια ένα ελάχιστο μέρος. Ο έμπορος κίνησε διαδικασία κατά του καταναλωτή λόγω της πλημμελούς εκπληρώσεως της υποχρεώσεως που υπείχε από τη σύμβαση. Για τον λόγο αυτόν, στην κρινόμενη υπόθεση δεν τίθενται υπό αμφισβήτηση οι περιορισμοί της προστασίας του καταναλωτή τους οποίους προέβλεψε το Δικαστήριο με την απόφαση Hamilton, εφόσον οι υποχρεώσεις που απορρέουν από τη σύμβαση δεν έχουν ακόμα εκπληρωθεί πλήρως από τους δύο συμβαλλομένους.

87.

Αν και το ερώτημα που υποβάλλει το αιτούν δικαστήριο δεν σκοπεί στο να εξακριβωθεί αν υποχρεούται, δυνάμει του άρθρου 4 της οδηγίας 85/577, να παρέμβει αυτεπαγγέλτως στις περιπτώσεις στις οποίες ο καταναλωτής δεν έχει ενημερωθεί για το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του ή αν, αντιθέτως, ο εν λόγω κανόνας του επιτρέπει την παρέμβαση αυτή, κρίνεται απαραίτητο να διευκρινιστεί αν, στην κρινόμενη υπόθεση, το εθνικό δικαστήριο έχει τη δυνατότητα ή την υποχρέωση να παρέμβει αυτεπαγγέλτως κατ’ αυτόν τον τρόπο. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω του ότι, εν προκειμένω, η Επιτροπή υποστηρίζει την άποψη ότι, σε μια υπόθεση όπως η κρινόμενη, τα εθνικά δικαστήρια υποχρεούνται να παρέμβουν αυτεπαγγέλτως ( 112 ), ενώ η Αυστριακή Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει τέτοια υποχρέωση ( 113 ).

88.

Επιθυμώ, κατ’ αρχάς, να υπογραμμίσω ότι το ερώτημα το οποίο υποβάλλει το αιτούν δικαστήριο πρέπει να γίνει νοητό στο πλαίσιο της ισπανικής έννομης τάξεως. Πράγματι, το ισπανικό δίκαιο δεν επιτρέπει στο αιτούν δικαστήριο, σε μια υπόθεση όπως η κρινόμενη, να παρέμβει αυτεπαγγέλτως, και γι’ αυτόν τον λόγο, το αιτούν δικαστήριο ερωτά αν μπορεί να παρέμβει αυτεπαγγέλτως δυνάμει του κοινοτικού δικαίου ( 114 ). Από τη διατύπωση του προδικαστικού ερωτήματος προκύπτει πράγματι σαφώς ότι το αιτούν δικαστήριο προσπαθεί να βρει στο κοινοτικό δίκαιο μια νομική βάση που θα του επιτρέψει να παρέμβει αυτεπαγγέλτως.

89.

Υπογραμμίζεται επίσης, για λόγους συγκρίσεως, ότι με την απόφαση Océano Grupo ( 115 ), το Δικαστήριο αποφάνθηκε, σε σχέση με την οδηγία 93/13, ότι το εθνικό δικαστήριο μπορεί να εκτιμά αυτεπαγγέλτως τον καταχρηστικό χαρακτήρα συμβατικής ρήτρας. Κατ’ αναλογία, στην απόφαση Cofidis, το Δικαστήριο αναφέρθηκε στη δυνατότητα ( 116 ) του εθνικού δικαστηρίου να προβαίνει αυτεπαγγέλτως σε αυτή την εκτίμηση. Το Δικαστήριο έκανε ένα ακόμα βήμα με την απόφαση Mostaza Claro, με την οποία έκρινε ότι το εθνικό δικαστήριο πρέπει να εκτιμά αυτεπαγγέλτως τον καταχρηστικό χαρακτήρα συμβατικής ρήτρας ( 117 ).

90.

Φρονώ ότι και στην κρινόμενη υπόθεση υφίσταται υποχρέωση αυτεπάγγελτης παρεμβάσεως του εθνικού δικαστηρίου, διότι μόνον έτσι μπορεί να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική προστασία των καταναλωτών, την οποία επιδιώκει η οδηγία 85/577 ( 118 ). Αν η εκτίμηση αυτή αφεθεί στη διακριτική ευχέρεια των εθνικών δικαστηρίων, δεν θα είναι σαφές βάσει ποιων κριτηρίων τα δικαστήρια θα παρεμβαίνουν αυτεπαγγέλτως σε κάποιες περιπτώσεις και όχι σε άλλες. Η υποχρέωση αυτεπάγγελτης παρεμβάσεως των εθνικών δικαστηρίων είναι σημαντική και λόγω του ότι, αν εφαρμοστεί συστηματικά, θα έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα, αποθαρρύνοντας τους εμπόρους να παραλείπουν να ενημερώνουν τον καταναλωτή σχετικά με το δικαίωμα υπαναχωρήσεώς του από τη σύμβαση ( 119 ).

91.

Κατά τη γνώμη μου, συνεπώς, τα εθνικά δικαστήρια έχουν την υποχρέωση, και όχι απλώς τη δυνατότητα, να διαπιστώνουν αυτεπαγγέλτως αν ο καταναλωτής ενημερώθηκε για το δικαίωμά του να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση και, αν όχι, να του γνωστοποιούν τα δικαιώματα που του αναγνωρίζει στην περίπτωση αυτή η εθνική έννομη τάξη.

92.

Κατόπιν των προεκτεθέντων, φρονώ ότι στο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 153 EΚ, σε συνδυασμό με το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο τ’, ΕΚ και με το άρθρο 4, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 85/577, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι, υπό συνθήκες ανάλογες με αυτές της κύριας δίκης, δεν επιτρέπει στο εθνικό δικαστήριο να κηρύξει αυτεπαγγέλτως άκυρη τη σύμβαση, εφόσον ο καταναλωτής δεν έχει ζητήσει κάτι τέτοιο στο πλαίσιο της διαδικασίας ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Εντούτοις, το εθνικό δικαστήριο υποχρεούται να διευκρινίσει αυτεπαγγέλτως αν ο καταναλωτής ενημερώθηκε για το δικαίωμά του να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση και, αν όχι, να του γνωστοποιήσει τα δικαιώματα που του αναγνωρίζει στην περίπτωση αυτή η εθνική έννομη τάξη.

93.

Κατόπιν των προεκτεθέντων, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στο προδικαστικό ερώτημα που υπέβαλε το Audiencia Provincial de Salamanca, ως εξής:

Το άρθρο 153 EΚ, σε συνδυασμό με το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο τ’, ΕΚ και με το άρθρο 4, τρίτο εδάφιο, της οδηγίας 85/577/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1985, για την προστασία των καταναλωτών κατά τη σύναψη συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι, υπό συνθήκες ανάλογες με αυτές της κύριας δίκης, δεν επιτρέπει στο εθνικό δικαστήριο να κηρύξει αυτεπαγγέλτως άκυρη τη σύμβαση, εφόσον ο καταναλωτής δεν έχει ζητήσει κάτι τέτοιο στο πλαίσιο της διαδικασίας ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Εντούτοις, το εθνικό δικαστήριο υποχρεούται να διευκρινίσει αυτεπαγγέλτως αν ο καταναλωτής ενημερώθηκε για το δικαίωμά του να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση και, αν όχι, να του γνωστοποιήσει τα δικαιώματα που του αναγνωρίζει στην περίπτωση αυτή η εθνική έννομη τάξη.