Ez a dokumentum az EUR-Lex webhelyről származik.
Dokumentum 52024AE3442
Opinion of the European Economic and Social Committee – Access to social protection for the self-employed – analysis, limitations and scope for improvement (exploratory opinion requested by the Polish Presidency)
Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής — Πρόσβαση των αυτοαπασχολουμένων στην κοινωνική προστασία: ανάλυση της κατάστασης, των περιορισμών και των δυνατοτήτων βελτίωσης της κατάστασής τους (διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της πολωνικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ)
Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής — Πρόσβαση των αυτοαπασχολουμένων στην κοινωνική προστασία: ανάλυση της κατάστασης, των περιορισμών και των δυνατοτήτων βελτίωσης της κατάστασής τους (διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της πολωνικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ)
EESC 2024/03442
ΕΕ C, C/2025/2964, 16.6.2025, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2025/2964/oj (BG, ES, CS, DA, DE, ET, EL, EN, FR, GA, HR, IT, LV, LT, HU, MT, NL, PL, PT, RO, SK, SL, FI, SV)
|
Επίσημη Εφημερίδα |
EL Σειρά C |
|
C/2025/2964 |
16.6.2025 |
Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής
Πρόσβαση των αυτοαπασχολουμένων στην κοινωνική προστασία: ανάλυση της κατάστασης, των περιορισμών και των δυνατοτήτων βελτίωσης της κατάστασής τους
(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της πολωνικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ)
(C/2025/2964)
Εισηγητής:
Marcin Antoni ZIELENIECKI|
Σύμβουλοι |
Marta OTTO (για τον εισηγητή) Jukka AHTELA (για την Ομάδα I) |
|
Αίτημα της πολωνικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ |
Επιστολή της 6.9.2024 |
|
Νομική βάση |
Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης |
|
Αρμόδιο όργανο |
Τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη» |
|
Έγκριση από το τμήμα |
11.3.2025 |
|
Έγκριση από την Ολομέλεια |
27.3.2025 |
|
Σύνοδος ολομέλειας αριθ. |
595 |
|
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές) |
122/0/3 |
1. Συμπεράσματα και συστάσεις
|
1.1. |
Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει το άρθρο 151 της ΣΛΕΕ, σύμφωνα με το οποίο, η «Ένωση και τα κράτη μέλη, έχοντας υπόψη τα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα όπως αυτά που ορίζονται στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη [...] και στον Κοινοτικό Χάρτη των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων», οφείλουν να μεριμνούν —μεταξύ άλλων— για την κατάλληλη κοινωνική προστασία. Στα δε μέτρα που λαμβάνονται για τον σκοπό αυτό θα πρέπει να συνεκτιμώνται η ποικιλομορφία των εθνικών πρακτικών (ιδίως στον τομέα των συμβατικών σχέσεων) και η ανάγκη διατήρησης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της ΕΕ. Η αρχή 12 του ευρωπαϊκού πυλώνα των κοινωνικών δικαιωμάτων (του 2017) αναφέρει ότι, ανεξαρτήτως του είδους και της διάρκειας της σχέσης εργασίας τους, οι εργαζόμενοι και —υπό συγκρίσιμες συνθήκες— οι αυτοαπασχολούμενοι έχουν δικαίωμα σε επαρκή κοινωνική προστασία. |
|
1.2. |
Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τη σύσταση του Συμβουλίου της 8ης Νοεμβρίου 2019 σχετικά με την πρόσβαση στην κοινωνική προστασία για τους εργαζομένους και τους αυτοαπασχολουμένους (2019/C 387/01) (1), στην οποία συνιστάται στα κράτη μέλη να μεριμνήσουν για την επίσημη και αποτελεσματική πρόσβαση στην κοινωνική προστασία όλων των εργαζομένων τόσο σε επίσημες όσο και σε άτυπες μορφές απασχόλησης, καθώς και όλων των αυτοαπασχολουμένων, με την επιφύλαξη του δικαιώματος των κρατών μελών να οργανώνει το καθένα το σύστημά του κοινωνικής προστασίας. Συνιστάται επίσης τα συστήματα κοινωνικής προστασίας να παρέχουν εγκαίρως επαρκές επίπεδο προστασίας, με μέλημα τη διατήρηση αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου και την εξασφάλιση επαρκούς αναπλήρωσης του εισοδήματος, καθώς και την αποτροπή φαινομένων φτώχειας. |
|
1.3. |
Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την εκτίμηση που διατυπώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην έκθεσή της, της 31ης Ιανουαρίου 2023, προς το Συμβούλιο για την εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με την πρόσβαση στην κοινωνική προστασία για τους εργαζομένους και τους αυτοαπασχολουμένους (2019/C 387/01), στην οποία διαπιστώνεται ότι «ορισμένα κράτη μέλη, στα οποία οι εργαζόμενοι με άτυπη απασχόληση και οι αυτοαπασχολούμενοι εξακολουθούν να μην καλύπτονται (επαρκώς), δεν έχουν υποβάλει» σχέδια μεταρρύθμισης ή αυτά δεν είναι επαρκώς φιλόδοξα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023, σ. 33). «Με λίγες εξαιρέσεις, τα περισσότερα από αυτά δεν αποσκοπούν στην αντιμετώπιση όλων των κενών κάλυψης που εντοπίστηκαν στο πλαίσιο παρακολούθησης ή στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου» (ό.π., σ. 33). |
|
1.4. |
Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι, σύμφωνα με το άρθρο 153 παράγραφος 4 της ΣΛΕΕ, ο καθορισμός των θεμελιωδών αρχών των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης εμπίπτει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών. Αντιθέτως, ο ρόλος της ΕΕ είναι «να υποστηρίζει και να συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών» στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης και της κοινωνικής προστασίας των εργαζομένων και στον εκσυγχρονισμό των συστημάτων κοινωνικής προστασίας [άρθρο 153 παράγραφος 1 στοιχεία γ) και ια) της ΣΛΕΕ]. Για τον σκοπό αυτό, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο μπορούν να λάβουν μέτρα για να ενθαρρύνουν τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και, όσον αφορά την κοινωνική ασφάλιση και την κοινωνική προστασία των εργαζομένων, μπορούν να εκδώσουν οδηγία που να καθορίζει τις ελάχιστες προδιαγραφές οι οποίες εφαρμόζονται σταδιακά, λαμβανομένων υπόψη των συνθηκών και των τεχνικών ρυθμίσεων που υφίστανται σε κάθε κράτος μέλος [άρθρο 153 παράγραφος 2 στοιχείο β) της ΣΛΕΕ]. Για την έκδοση τέτοιας οδηγίας απαιτείται ομοφωνία στο Συμβούλιο. Δεν πρέπει να εισάγονται διοικητικοί, οικονομικοί και νομικοί περιορισμοί που να εμποδίζουν τη σύσταση και την ανάπτυξη μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΜμΕ). Δεν πρέπει να θίγεται το δικαίωμα των κρατών μελών να καθορίζουν τις θεμελιώδεις αρχές των δικών τους συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης ούτε να μην επιτρέπεται στα κράτη μέλη να διατηρούν ή να λαμβάνουν αυστηρότερα προστατευτικά μέτρα συμβατά με τις Συνθήκες. |
|
1.5. |
Η ΕΟΚΕ εκτιμά την προσπάθεια των προηγούμενων Προεδριών του Συμβουλίου της ΕΕ να διασφαλίσουν επαρκή κοινωνική προστασία των αυτοαπασχολουμένων μέσω των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης των κρατών μελών της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ σημειώνει επίσης ότι η περιορισμένη πρόοδος κατά την εφαρμογή μέτρων στον τομέα αυτό δικαιολογεί τη συνέχιση τέτοιων μέτρων στο μέλλον. |
|
1.6. |
Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη θέση που εξέφρασε στη γνωμοδότηση INT/628 που εξέδωσε το 2013 με θέμα «Κατάχρηση του καθεστώτος των αυτοαπασχολούμενων» (2), στην οποία αναφέρει ότι η «δημιουργία σε όλα τα κράτη μέλη ενός αποτελεσματικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης για τους αυτοαπασχολούμενους, το οποίο να λαμβάνει υπόψη την ιδιαιτερότητα του καθεστώτος τους, θα συμβάλει [...] στην καταπολέμηση» της κατάχρησης αυτής της μορφής απασχόλησης. |
|
1.7. |
Η εμπειρία της πανδημίας COVID-19 κατέδειξε πόσο σημαντικό είναι να υπάρχει πρόσβαση σε ανθεκτικά συστήματα διατήρησης θέσεων εργασίας που είναι εύκολο να ενεργοποιούνται και στα οποία θα πρέπει επίσης να υπάγονται οι αυτοαπασχολούμενοι. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη θέση που εξέφρασε στη γνωμοδότησή της SOC/802 που εκδόθηκε το 2024, ότι δηλαδή, «[σ]ύμφωνα με τη ΔΟΕ, τα κατάλληλα και βιώσιμα συστήματα κοινωνικής προστασίας αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για τη διασφάλιση της ποιότητας ζωής όλων των ανθρώπων» (3). Επομένως, η ΕΟΚΕ κρίνει αναγκαίο τα κράτη μέλη, ενεργώντας σύμφωνα με εθνικές πρακτικές, να σημειώσουν πρόοδο όσον αφορά τη δημιουργία συστημάτων κοινωνικής προστασίας, με έμφαση όχι μόνο στους —επίσημους ή άτυπους— εργαζομένους, αλλά στο σύνολο των πολιτών και στα οποία θα προβλέπεται η χορήγηση σε όσους αδυνατούν να εργάζονται ελάχιστου εισοδήματος, σε συνδυασμό με την παροχή βοήθειας και κινήτρων επιστροφής στην εργασία όσων είναι ικανοί προς εργασία, σύμφωνα με την αρχή 14 του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Θα πρέπει δε να διασφαλίζεται ανά πάσα στιγμή η οικονομική βιωσιμότητα των εν λόγω συστημάτων κοινωνικής προστασίας. |
|
1.8. |
Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η ΕΕ μπορεί να αναλάβει δράση αρχής γενομένης από τις «παραδοσιακές» διαδικασίες παρακολούθησης των πολιτικών που υλοποιούνται (εφαρμογή των άρθρων 145-150 και 156-159 της ΣΛΕΕ), ακολούθως δε με τη λήψη κατάλληλων πρόσθετων μέτρων υπέρ της σύνδεσης των πολιτικών της αγοράς εργασίας με αυτές της κοινωνικής προστασίας. Βάσει των Συνθηκών, υπάρχει μεγαλύτερο περιθώριο δράσης στις πολιτικές για την αγορά εργασίας από ό,τι στον τομέα της κοινωνικής προστασίας. Στόχος της ΕΕ θα πρέπει να είναι να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να μεριμνήσουν έτσι ώστε οι αυτοαπασχολούμενοι εργαζόμενοι να τυγχάνουν της ίδιας ή ισοδύναμης προστασίας σε περίπτωση προσωρινής ανεργίας με αυτήν της οποίας τυγχάνουν ήδη οι μισθωτοί (4). |
|
1.9. |
Η ΕΟΚΕ συνιστά να συνεχιστεί η εποπτεία των ζητημάτων κοινωνικής προστασίας μέσω του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, ιδίως όσων αφορούν την άτυπη εργασία και τους αυτοαπασχολουμένους. Η εποπτεία της πρόσβασης στην κοινωνική προστασία των ατόμων σε άτυπες μορφές απασχόλησης —συμπεριλαμβανομένων των αυτοαπασχολουμένων— είναι απαραίτητη για τον περαιτέρω εντοπισμό κενών στην επίσημη και αποτελεσματική πρόσβαση στην κοινωνική προστασία. |
|
1.10. |
Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ των κρατών μελών αποτελεί σημαντικό τρόπο προαγωγής των βέλτιστων πρακτικών με σκοπό την προσαρμογή των εθνικών συστημάτων κοινωνικής προστασίας στην άτυπη εργασία, μέσω της διόρθωσης τυχόν υφιστάμενων αποκλίσεων. Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία των επαφών αμοιβαίας μάθησης, στις οποίες θα πρέπει να συμμετέχουν εκπρόσωποι των κοινωνικών εταίρων και της ΕΟΚΕ, πέραν των εκπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών. |
2. Ιστορικό, σκοπός και κύρια σημεία της γνωμοδότησης
|
2.1. |
Εδώ και δεκαετίες, παρατηρείται σταδιακή αύξηση του ενδιαφέροντος για την αυτοαπασχόληση ως νόμιμη μορφή εργασίας στα κράτη μέλη της ΕΕ. Το 2022 υπήρχαν 27,7 εκατομμύρια αυτοαπασχολούμενοι στην ΕΕ, οι οποίοι αντιστοιχούσαν στο 13,7 % του συνολικού εργατικού δυναμικού της (5). Το 2021, τα υψηλότερα επίπεδα αυτοαπασχόλησης στην ΕΕ καταγράφηκαν στην Ελλάδα (31,82 %) και στην Ιταλία (21,83 %) και τα χαμηλότερα σε χώρες όπως η Λετονία (12,98 %), η Γαλλία (12,61 %), η Ουγγαρία (12,51 %), η Αυστρία (11,91 %), η Λιθουανία (11,63 %), η Σουηδία (10,60 %), το Λουξεμβούργο (10,23 %), η Δανία (8,84 %) και η Γερμανία (8,75 %) (6). |
|
2.2. |
Η ανάπτυξη σύγχρονων τεχνολογιών, της πληροφορικής και της ψηφιοποίησης συνέβαλαν αναμφίβολα στη διάδοση της αυτοαπασχόλησης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την επέκταση της εργασίας σε διαδικτυακή πλατφόρμα, η οποία πολύ συχνά εκτελείται υπό συνθήκες αυτοαπασχόλησης. Σήμερα, πάνω από 28 εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ εργάζονται μέσω διαδικτυακής πλατφόρμας. Έως το 2025, ο αριθμός αυτός αναμένεται να έχει ανέλθει στα 43 εκατομμύρια (7). Ενόψει της επικείμενης εφαρμογής της οδηγίας (ΕΕ) 2024/2831 (8) για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε πλατφόρμες, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή των κρατών μελών στην ανάγκη διασφάλισης επίσημης και αποτελεσματικής πρόσβασης στα συστήματα κοινωνικής προστασίας σε όσους παρέχουν τέτοιου είδους εργασία, σύμφωνα με το πεδίο εφαρμογής και τους ορισμούς που προβλέπονται στην οδηγία (άρθρο 5 παράγραφος 3). Δυνάμει του άρθρου 5 παράγραφος 2 της εν λόγω οδηγίας, τα κράτη μέλη υποχρεούνται να «θεσπίζουν αποτελεσματικό ανατρέψιμο νομικό τεκμήριο σχέσης εργασίας που συνιστά διαδικαστική διευκόλυνση προς όφελος των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα». Δυνάμει δε του άρθρου 4 παράγραφος 1, τα κράτη μέλη οφείλουν να «θεσπίζουν κατάλληλες και αποτελεσματικές διαδικασίες για να επαληθεύουν και να διασφαλίζουν τον καθορισμό του ορθού καθεστώτος απασχόλησης των προσώπων που εκτελούν εργασία σε πλατφόρμα, με σκοπό την εξακρίβωση της ύπαρξης σχέσης εργασίας, όπως ορίζεται από τη νομοθεσία, τις συλλογικές συμβάσεις ή τις πρακτικές που ισχύουν στα κράτη μέλη, λαμβανομένης υπόψη της νομολογίας του Δικαστηρίου, μεταξύ άλλων μέσω της εφαρμογής του νομικού τεκμηρίου της σχέσης εργασίας». Μολονότι το νομικό τεκμήριο της σχέσης εργασίας δεν εφαρμόζεται σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης (άρθρο 5 παράγραφος 3 της εν λόγω οδηγίας), η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι τα μέτρα αυτά μπορούν να ενθαρρύνουν τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της διασφάλισης της κοινωνικής προστασίας των αυτοαπασχολούμενων. |
|
2.3. |
Σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη της ΕΕ, όσοι επιδίδονται σε οικονομικές δραστηριότητες τυγχάνουν κάποιας μορφής κοινωνικής προστασίας. Πάντως, στη συντριπτική πλειονότητα των κρατών μελών της ΕΕ, οι αυτοαπασχολούμενοι τυγχάνουν μικρότερης προστασίας από τους μισθωτούς. Οι μεγαλύτερες διαφορές εντοπίζονται στις παροχές της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και μητρότητας, στις παροχές σε περίπτωση ατυχήματος και στα επιδόματα ανεργίας. Για παράδειγμα, περισσότεροι από 15 εκατομμύρια αυτοαπασχολούμενοι στην ΕΕ «δεν έχουν πρόσβαση σε παροχές ανεργίας» σε περίπτωση αναστολής της δραστηριότητάς τους (9). Ο καθορισμός της δομής και της χρηματοδότησης των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί αρμοδιότητα των κρατών μελών, η δε ΕΕ πρέπει να σέβεται πλήρως αυτή την αρμοδιότητα. Ο Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 29ης Απριλίου 2004 για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης (10) βασίζεται επίσης στην παραδοχή ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των εθνικών νομοθεσιών όσον αφορά το προσωπικό πεδίο εφαρμογής της κάλυψης της κοινωνικής ασφάλισης και, ως εκ τούτου, απαιτεί να γίνονται σεβαστά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εκάστοτε εθνικής νομοθεσίας στον τομέα αυτό. |
|
2.4. |
Η δραστηριότητα στην οποία επιδίδονται οι αυτοαπασχολούμενοι μπορεί να είναι η μοναδική μορφή αμειβόμενης δραστηριότητάς τους ή μπορεί να είναι συμπληρωματική μιας άλλης μορφής εργασίας — π.χ. μισθωτής. Καθεμία από αυτές τις πηγές εισοδήματος από την εργασία διέπεται από το δικό της νομικό πλαίσιο και έχει τους δικούς της κοινωνικοοικονομικούς στόχους. Ο περιορισμός της κοινωνικής προστασίας των αυτοαπασχολουμένων και η εξάπλωση του φαινομένου της ψευδούς αυτοαπασχόλησης διευκολύνονται από νομικές διατάξεις που αποκλείουν ή περιορίζουν την υποχρέωση παροχής κοινωνικής ασφάλισης για την άσκηση οικονομικής δραστηριότητας σε συνδυασμό με άλλα είδη ασφάλισης, όπως αυτή της μισθωτής εργασίας. |
|
2.5. |
Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι κανόνες για τον καθορισμό των δικαιωμάτων και των εισφορών είναι επιζήμιοι για τους αυτοαπασχολουμένους, καθότι δεν τους επιτρέπουν να έχουν αποτελεσματική και επαρκή πρόσβαση στην κοινωνική προστασία. Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι οι αυτοαπασχολούμενοι διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας απ’ ό,τι οι εργαζόμενοι σε τυπικές μορφές απασχόλησης. Αυτό ισχύει ιδίως για τους αυτοαπασχολουμένους χωρίς υπαλλήλους (11). Τα κράτη μέλη της ΕΕ μπορούν να χωριστούν σε δύο κύριες ομάδες, οι οποίες αντικατοπτρίζουν το ευρύ φάσμα προσεγγίσεων μεταξύ των κρατών μελών. Την πρώτη αποτελούν 16 χώρες που συνδέουν τις εισφορές των αυτοαπασχολουμένων με το πραγματικό τους εισόδημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η εισφορά καταβάλλεται πάντοτε επί του συνόλου του εισοδήματος. Συχνά αποτελεί μέρος του και σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείται η μέθοδος του κατώτατου ορίου εισοδήματος. Συγκεκριμένα, στην ομάδα αυτή περιλαμβάνονται η Αυστρία, το Βέλγιο, η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Δανία, η Εσθονία, η Γαλλία, οι Κάτω Χώρες, η Ιρλανδία, η Λετονία, το Λουξεμβούργο, η Μάλτα, η Πορτογαλία, η Σλοβακία, η Σλοβενία και η Σουηδία. Στις άλλες χώρες, οι εισφορές υπολογίζονται ανεξαρτήτως του εισοδήματος των αυτοαπασχολουμένων. Ορισμένες χώρες χρησιμοποιούν ως σημείο αναφοράς τον μέσο ή τον κατώτατο εθνικό μισθό. Πρόκειται για την Κροατία, την Ισπανία, τη Λιθουανία, την Πολωνία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία, την Ιταλία και τη Γερμανία. Σε μία άλλη ομάδα —αποτελούμενη από την Κύπρο και τη Φινλανδία— ως βάση υπολογισμού χρησιμοποιούνται οι κατηγορίες των επαγγελμάτων. Τέλος, στην Ελλάδα εφαρμόζονται ενιαίοι συντελεστές (12). |
3. Γενικές παρατηρήσεις
|
3.1. |
Η ανεπαρκής κοινωνική προστασία των αυτοαπασχολουμένων ενίοτε είναι συνέπεια της λεγόμενης ψευδούς αυτοαπασχόλησης. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει την ευρεία αντίληψη περί της έννοιας της «σχέσης εργασίας» που υιοθετήθηκε στη σύσταση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) του 2006, με σκοπό να καταστεί δυνατή η καταπολέμηση της ψευδούς αυτοαπασχόλησης. Η διαπίστωση της ύπαρξης σχέσης εργασίας θα πρέπει να βασίζεται πρωτίστως στις περιστάσεις που ορίζουν η οικεία νομοθεσία, οι συλλογικές συμβάσεις και οι πρακτικές που ισχύουν σε κάθε κράτος μέλος. Σε αυτές μπορεί να περιλαμβάνονται περιστάσεις που σχετίζονται με την εκτέλεση της εργασίας και την αμοιβή του εργαζομένου, ανεξαρτήτως του τρόπου με τον οποίο η σχέση χαρακτηρίζεται παραδείγματος χάριν στην οικεία σύμβαση. Ομοίως, σύμφωνα με το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), ο χαρακτηρισμός ενός ατόμου ως «αυτοαπασχολουμένου» κατά την έννοια του εθνικού δικαίου δεν αποκλείει τον χαρακτηρισμό ενός ατόμου ως «εργαζομένου» κατά την έννοια του δικαίου της ΕΕ, εφόσον η ανεξαρτησία του είναι εντελώς πλασματική και, ως εκ τούτου, χρησιμοποιείται για την απόκρυψη της πραγματικής σχέσης του εργασίας (13). Στη νομολογία του ΔΕΕ έχουν αναπτυχθεί κριτήρια για τη διάκριση μεταξύ εξαρτημένης απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης. Σε αυτά περιλαμβάνονται ο χρόνος, ο τόπος εργασίας και ο τρόπος εκτέλεσής της (14), καθώς και η απουσία σχέσης εξάρτησης μεταξύ του εργοδότη και του ατόμου στο οποίο καταβάλλεται αμοιβή. |
|
3.2. |
Δεν υπάρχει ενιαίος ορισμός της αυτοαπασχόλησης στο ενωσιακό δίκαιο, καθώς ο ορισμός αυτός εναπόκειται στα κράτη μέλη. Τούτο δυσχεραίνει τη σαφή διάκριση μεταξύ των καλή τη πίστει αυτοαπασχολουμένων που εργάζονται για ίδιο λογαριασμό και των ψευδοαυτοαπασχολούμενων. Κάθε αρμόδια αρχή και κάθε μεμονωμένο όργανο κάνει χρήση του δικού της / του νομικού ή ρυθμιστικού πλαισίου, το οποίο μπορεί να διαφέρει ανάλογα με τη δικαιοδοσία της / του και τον τομέα πολιτικής στον οποίο υπάγεται (φορολογική νομοθεσία, κοινωνική ασφάλιση, δίκαιο των επιχειρήσεων, αγορά εργασίας, ασφαλιστικός τομέας). Εάν οι περιστάσεις αυτές χρησιμοποιούνται για την καταστρατήγηση των κανόνων, η κατάχρηση του καθεστώτος του «αυτοαπασχολουμένου» θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρή στρέβλωση του ανταγωνισμού εις βάρος των πραγματικών αυτοαπασχολουμένων, των πολύ μικρών επιχειρήσεων, των ΜμΕ και των ατόμων που απασχολούν. |
|
3.3. |
Οι αυτοαπασχολούμενοι δεν αποτελούν ομοιογενή ομάδα· πρέπει να γίνεται διάκριση μεταξύ 1) όσων ασκούν οικονομικές δραστηριότητες, απασχολούν άλλα άτομα και εργάζονται από κοινού με απεριόριστο αριθμό αντισυμβαλλομένων, 2) όσων δεν απασχολούν άλλα πρόσωπα και εργάζονται από κοινού με απεριόριστο αριθμό αντισυμβαλλομένων, καθώς και 3) όσων αυτοαπασχολουμένων εξαρτώνται οικονομικά από έναν πελάτη. Η διάκριση αυτή είναι σημαντική για τον εντοπισμό πιθανών πηγών χρηματοδότησης της κοινωνικής προστασίας (καθορισμός του καταβάλλοντος τις εισφορές). Στην περίπτωση των δύο πρώτων κατηγοριών, υποχρέωση καταβολής των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης υπέχει αναμφίβολα ο ίδιος ο επιχειρηματίας. Στη δε περίπτωση των οικονομικά εξαρτώμενων αυτοαπασχολουμένων, τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν στη νομοθεσία τους ως συνεισφέροντα στις εισφορές είτε τον αυτοαπασχολούμενο είτε τον αναθέτοντα (15). |
|
3.4. |
Βάσει των περισσότερων συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, οι ασφαλιστικές εισφορές των αυτοαπασχολουμένων είναι χαμηλότερες απ’ ό,τι αυτές των μισθωτών. Η χαμηλότερη βάση εισφορών σημαίνει μειωμένη βάση υπολογισμού των παροχών που χορηγούνται στους αυτοαπασχολουμένους. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η ανάγκη εξασφάλισης ορισμένου ελάχιστου βιοτικό επιπέδου περιορίζει τα περιθώρια βελτιστοποίησης της βάσης εισφορών, με συνέπεια να προβλέπεται στα εθνικά ασφαλιστικά συστήματα γενικά μια ελάχιστη βάση υπολογισμού των εισφορών που είναι δυνατόν να δηλώνονται (16). |
|
3.5. |
Στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης των κρατών μελών όπου το ύψος των παροχών εξαρτάται από το εισόδημα από οικονομική δραστηριότητα, τουλάχιστον ορισμένοι αυτοαπασχολούμενοι διατρέχουν τον κίνδυνο να μην έχουν αρκετό εισόδημα για τον βιοπορισμό τους σε περίπτωση ανικανότητας προς εργασία, ανεργίας ή μετά τη συμπλήρωση της ηλικίας συνταξιοδότησης, εφόσον δεν έχουν καταβάλει στο ακέραιο τις εισφορές τους επί του δηλωθέντος εισοδήματός τους. Μόνο ένα μέρος των αυτοαπασχολουμένων είναι σε θέση να αποταμιεύουν κεφάλαια κατά την περίοδο κατά την οποία είναι αυτοαπασχολούμενοι, τα οποία θα τους επιτρέψουν, μαζί με τους δικούς τους πόρους, να ζουν με αξιοπρέπεια καθ’ όσον διάστημα θα είναι ανίκανοι προς εργασία. Ειδικότερα, οι αυτοαπασχολούμενοι χαμηλής ειδίκευσης, οι οικονομικά εξαρτώμενοι αυτοαπασχολούμενοι και —στην περίπτωση των χωρών με μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων— οι γυναίκες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο οικονομικής δυσπραγίας, ιδίως όταν συνταξιοδοτούνται νωρίτερα από τους άνδρες. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, τα κράτη μέλη θα πρέπει να επιδιώξουν ενεργά τη διασφάλιση της πρόσβασης σε επαρκή κοινωνική προστασία για όσους ανήκουν στις προαναφερθείσες ομάδες. |
4. Ειδικές παρατηρήσεις
|
4.1. |
Η εξάπλωση της αυτοαπασχόλησης οδήγησε στη διαμόρφωση μιας συγκεκριμένης επαγγελματικής κατηγορίας, αυτής της οικονομικά εξαρτώμενης αυτοαπασχόλησης, η οποία μπορεί γενικά να οριστεί ως η συμβατική σχέση βάσει της οποίας ένα από τα μέρη, μολονότι τύποις αυτοαπασχολούμενο, ασκεί τα καθήκοντά του σε παρόμοια βάση με εκείνη που ισχύει για τους μισθωτούς. Για τον λόγο αυτόν, ορισμένα κράτη μέλη αποφάσισαν να ρυθμίσουν νομικά το καθεστώς της οικονομικής εξάρτησης των συγκεκριμένων αυτοαπασχολουμένων. |
|
4.2. |
Σε συνέχεια της Πράσινης Βίβλου του 2006 με τίτλο «Εκσυγχρονισμός του εργατικού δικαίου για την αντιμετώπιση των προκλήσεων του 21ου αιώνα», η ΕΟΚΕ επισημαίνει την απουσία ορισμού σε επίπεδο ΕΕ της μισθωτής εργασίας και της αυτοαπασχόλησης Συνεπώς, εναπόκειται στα κράτη μέλη να καθορίσουν τις έννοιες αυτές. Ωστόσο, οι διαφορές μεταξύ των κρατών μελών στο θέμα αυτό μπορεί να συνεπάγονται προβλήματα όσον αφορά την κατάλληλη ταξινόμηση της μορφής απασχόλησης, ιδίως σε περιπτώσεις διασυνοριακής εργασίας (και διασυνοριακής παροχής υπηρεσιών). Για να διευκολυνθεί η πραγματική μετάβαση από την απασχόληση στην αυτοαπασχόληση και αντιστρόφως, είναι απαραίτητο να εφαρμόζονται σωστά οι νομικοί ορισμοί της απασχόλησης και της αυτοαπασχόλησης που ισχύουν στα κράτη μέλη. |
|
4.3. |
Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι σχεδόν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν κυρώσει τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη του 1961, ή την αναθεωρημένη έκδοση του 1996, γεγονός που σημαίνει ότι έχουν συμφωνήσει «να διατηρούν το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης σε ικανοποιητικό επίπεδο τουλάχιστον ίδιο με εκείνο που είναι απαραίτητο για την επικύρωση [της σύμβασης αριθ. 102 της ΔΟΕ σχετικά με τα ελάχιστα πρότυπα κοινωνικής ασφάλισης ή] του Ευρωπαϊκού Κώδικα Κοινωνικής Ασφάλισης, καθώς και «να καταβάλλουν προσπάθειες σταδιακής ανέλιξης του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης σε υψηλότερο επίπεδο», όπως ορίζεται στο άρθρο 12 παράγραφοι 2 και 3 του εν λόγω Χάρτη. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους, με την κατάλληλη υποστήριξη εκ μέρους των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και κατόπιν της διεξαγωγής κοινωνικού διαλόγου στα κατάλληλα επίπεδα, να διασφαλίσουν ότι οι αυτοαπασχολούμενοι έχουν πρόσβαση σε επαρκή κοινωνική προστασία και ότι χαίρουν αξιοπρεπούς εργασίας και διαβίωσης. |
|
4.4. |
Οι στατιστικές δείχνουν ότι πάνω από το 40 % του εργατικού δυναμικού της ΕΕ απασχολείται επί του παρόντος σε άτυπες μορφές απασχόλησης (Eurostat, 2022). Ως εκ τούτου, οι λύσεις των οποίων η σύλληψη εξακολουθεί να εστιάζει στους παραδοσιακούς εργαζομένους είναι πολύ πιθανό να είναι ακατάλληλες για το μέλλον της αγοράς εργασίας, ιδίως όσο διαδίδονται όλο και περισσότερο οι άτυπες και ελαστικές μορφές εργασίας. Υπό το πρίσμα των συντελούμενων αλλαγών, προτείνεται να προσαρμοστούν τα συστήματα κοινωνικής προστασίας ώστε να είναι ανθεκτικά στις μελλοντικές εξελίξεις και να επιτρέπουν στις κοινωνίες και τις οικονομίες της ΕΕ να αξιοποιούν στο έπακρο τις δυνατότητες του μελλοντικού κόσμου της εργασίας (17). Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξαρτήτως του είδος της αμειβόμενης δραστηριότητας, θα πρέπει να δικαιούνται επαρκή προστασία έναντι των ίδιων κινδύνων. Βάσει του άρθρου 3 παράγραφος 2 της σύστασης του Συμβουλίου της 8ης Νοεμβρίου του 2019 (2019/C 387/01), ο αυτοαπασχολούμενος πρέπει να έχει πρόσβαση σε παροχές όπως οι παροχές ασθένειας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, οι παροχές μητρότητας και πατρότητας, οι συντάξεις, οι συντάξεις χηρείας, οι παροχές λόγω εργατικού ατυχήματος, επαγγελματικής ασθένειας ή τα επιδόματα ανεργίας. Η αδυναμία βιοπορισμού σε περίπτωση ασθένειας, τεκνοποίησης, αναπηρίας, εργατικού ατυχήματος, επαγγελματικής ασθένειας, ανεργίας ή γήρατος, αποτελεί θεμελιώδες ζήτημα που αφορά το σύνολο του πληθυσμού, όπερ σημαίνει ότι είναι εύλογο να πρέπει να προστατεύονται όλοι οι εργαζόμενοι (18). |
Βρυξέλλες, 27 Μαρτίου 2025.
Ο Πρόεδρος
της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής
Oliver RÖPKE
(1) Συσταση Του Συμβουλιου της 8ης Νοεμβρίου 2019 σχετικά με την πρόσβαση στην κοινωνική προστασία για τους εργαζομένους και τους αυτοαπασχολουμένους (ΕΕ C 387 της 15.11.2019, σ. 1).
(2) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Κατάχρηση του καθεστώτος των αυτοαπασχολούμενων» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) ( ΕΕ C 161 της 6.6.2013, σ. 14).
(3) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής — Αποκλίσεις στην κοινωνική προστασία εν γένει και ειδικότερα όσον αφορά τις νέες μορφές εργασίας και τους απασχολούμενους σε άτυπες μορφές εργασίας (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) ( EE C, C/2025/106, 10.1.2025, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2025/106/oj).
(4) De Becker, E., Schoukens, P., Spasova, S., Haapanala, H., Marenco, M., Improving Access to Social Protection in the European Union: a proposal for further action: Paper providing expertise to the future Belgian Presidency of the Council of the European Union [Η διευκόλυνση της πρόσβασης στην κοινωνική προστασία στην ΕΕ: πρόταση για περαιτέρω δράση, μελέτη κατόπιν παραγγελίας της μελλοντικής βελγικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης], Ιανουάριος - Ιούνιος 2024, σ. 48-49, Ose paper series, 2024.
(5) Έρευνα περί του εργατικού δυναμικού της ΕΕ (2022), Eurostat.
(6) Self-employment rate | OECD, https://www.oecd.org/en/data/indicators/self-employment-rate.html#indicator-chart.
(7) PPMI, Study to support the impact assessment of an EU Initiative on improving working conditions in platform work [Μελέτη που εκπονήθηκε κατόπιν αιτήματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς υποστήριξη της εκτίμησης επιπτώσεων πρωτοβουλίας της ΕΕ για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε πλατφόρμα»], 2021 (διαθέσιμη στο διαδίκτυο).
(8) Directive (EU) 2024/2831 of the European Parliament and of the Council of 23 October 2024 on improving working conditions in platform work (EE L, 2024/2831, 11.11.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/dir/2024/2831/oj).
(9) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, COM(2023) 43 final.
(10) Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 29ης Απριλίου 2004 για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας (ΕΕ L 166 της 30.4.2004, σ. 1, ELI: http://data.europa.eu/eli/reg/2004/883/oj).
(11) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, COM(2023) 43 final, σ. 19-20.
(12) Petelczyc, J., Lasocki, T., Dobrowolne ubóstwo. O konsekwencjach dobrowolnego ZUS dla samozatrudnionych [Προαιρετική φτώχεια: οι συνέπειες στους αυτοαπασχολουμένους των προαιρετικών εισφορών στα ταμεία κοινωνικής ασφάλισης], Πολωνικό Οικονομικό Δίκτυο, Βαρσοβία, Οκτώβριος 2024, σ. 56.
(13) Απόφαση στην υπόθεση C-413/13, FNV Kunsten Informatie en Media, σκέψεις 35-36, και απόφαση στην υπόθεση Allonby, C-256/01, ECLI:EU:C:2004:18, σκέψη 71. Βλ. επίσης αποφάσεις στις υποθέσεις Agegate (C-3/87, ECLI:EU:C:1989:650, σκέψη 36) και Becu κ.ά. (C-22/98, ECLI:EU:C:1999:419, σκέψη 26).
(14) Απόφαση του ΔΕΕ στην υπόθεση C-107/94 Asscher, σκέψεις 24-25.
(15) Krajewski M. Prawny model samozatrudnienia w Polsce - perspektywa ubezpieczeń społecznych [Το νομικό μοντέλο αυτοαπασχόλησης στην Πολωνία – η προοπτική κοινωνικής ασφάλισης], στο W poszukiwaniu prawnego modelu samozatrudnienia w Polsce. Analiza prawnoporówwnawcza [Αναζητώντας το νομικό μοντέλο αυτοαπασχόλησης στην Πολωνία – Συγκριτική νομική ανάλυση], επιμέλεια: T. Duraj, Łódź University Press, Łódź 2024, σ. 444-445.
(16) Krajewski, M., ό.π., σ. 24.
(17) Aranguiz, A. (2024), The demise of standard work and the importance of labour neutrality [Το τέλος της παραδοσιακής εργασίας και η σημασία της εργασιακής ουδετερότητας] στο: Schoukens, P., De Becker, E., Keersmaekers, T. (επιμέλεια), Living and working tomorrow (2035): Challenges for social security (administrations) [Η ζωή και η εργασία αύριο: οι προκλήσεις (για τις αρχές) κοινωνικής ασφάλισης], 2024, σ. 31-45.
(18) Aranguiz, A., The demise of standard work and the importance of labour neutrality [Το τέλος της παραδοσιακής εργασίας και η σημασία της εργασιακής ουδετερότητας] στο: Schoukens, P., De Becker, E., Keersmaekers, T. (επιμέλεια), Living and working tomorrow (2035): Challenges for social security (administrations) [Η ζωή και η εργασία αύριο (2035): οι προκλήσεις (για τις αρχές) κοινωνικής ασφάλισης], 2024, σ. 31-45.
ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2025/2964/oj
ISSN 1977-0901 (electronic edition)