This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52022DC0283
REPORT FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE COUNCIL, THE EUROPEAN ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTEE AND THE COMMITTEE OF THE REGIONS EU Bioeconomy Strategy Progress Report European Bioeconomy policy: stocktaking and future developments
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Έκθεση προόδου σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για τη βιοοικονομία Ευρωπαϊκή πολιτική για τη βιοοικονομία: απογραφή και μελλοντικές εξελίξεις
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Έκθεση προόδου σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για τη βιοοικονομία Ευρωπαϊκή πολιτική για τη βιοοικονομία: απογραφή και μελλοντικές εξελίξεις
COM/2022/283 final
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 9.6.2022
COM(2022) 283 final
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ
Έκθεση προόδου σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για τη βιοοικονομία
Ευρωπαϊκή πολιτική για τη βιοοικονομία: απογραφή και μελλοντικές εξελίξεις
{SWD(2022) 162 final}
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία παρουσιάζει τη φιλοδοξία της ΕΕ να καταστεί κλιματικά ουδέτερη έως το 2050, διαφυλάσσοντας τους ανθρώπους, τον πλανήτη και την ευημερία. Η μετάβαση σε μια σύγχρονη, ευημερούσα και ανταγωνιστική οικονομία με αποδοτική χρήση των πόρων, στην οποία το περιβάλλον, η υγεία και η ευεξία αποτελούν προτεραιότητες, απαιτεί βαθιά και εκτεταμένη δράση σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Υπό το πρίσμα αυτού του νέου πλαισίου πολιτικής, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1 να υποβάλλει έως το 2022 έκθεση προόδου σχετικά με την εφαρμογή της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία του 2018 και να αξιολογήσει αν απαιτείται επικαιροποίηση της στρατηγικής και/ή του σχεδίου δράσης της.
Η στρατηγική για τη βιοοικονομία, με τη συστημική της προοπτική, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας και περιβαλλοντικής, οικονομικής και κοινωνικής βιωσιμότητας.
Η παρούσα έκθεση προόδου καταδεικνύει ότι οι δράσεις βρίσκονται στη σωστή κατεύθυνση για την επίτευξη των κύριων στόχων της στρατηγικής για τη βιοοικονομία:
·Όλο και περισσότερες εθνικές και περιφερειακές στρατηγικές για τη βιοοικονομία προάγουν τη διατομεακή συνεργασία και τις αρχές της βιωσιμότητας και επενδύουν στην καινοτομία στον τομέα της βιοοικονομίας.
·Στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης έχει επιτευχθεί πρόοδος όσον αφορά την ανάπτυξη της βιοοικονομίας, η οποία υποστηρίζεται από σημαντικές χρηματοδοτικές συνεισφορές της ΕΕ και τη δημιουργία νέων φόρα και δικτύων.
·Η κινητοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων και η έρευνα και η καινοτομία στον τομέα των τροφίμων και σε άλλες βιομηχανίες βιολογικής βάσης αυξάνονται και σηματοδοτούν πολλά υποσχόμενες εξελίξεις. Η Ευρώπη κατέχει ισχυρή θέση στην παγκόσμια αγορά χημικών προϊόντων και υλικών βιολογικής προέλευσης.
Η εν λόγω επανεξέταση εντόπισε επίσης κενά στο τρέχον σχέδιο δράσης που απαιτούν περαιτέρω δράση. Πρώτον, αυξημένη έμφαση σε μεθόδους καλύτερης διαχείρισης της ζήτησης γης και βιομάζας για την ικανοποίηση των περιβαλλοντικών και οικονομικών απαιτήσεων σε μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη. Δεύτερον, προσπάθειες για πρότυπα πιο βιώσιμης κατανάλωσης ώστε να διασφαλίζεται η περιβαλλοντική ακεραιότητα.
Η βιοοικονομία είναι πλέον πιο σημαντική από ποτέ για να συμβάλλει στην πράσινη και δίκαιη μετάβαση στην Ευρώπη. Η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοοικονομία έχει αποδειχθεί επιτυχής· ωστόσο, κατά τη συνέχιση της εφαρμογής του σχεδίου δράσης θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην καλύτερη διαχείριση των βιολογικών πόρων και στα πρότυπα βιώσιμης κατανάλωσης.
1.Εισαγωγη
Η σημερινή οικονομία που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα έχει φτάσει στα όριά της 2 και η μετάβαση σε ένα νέο κοινωνικό και οικονομικό μοντέλο που θα βασίζεται στη βιώσιμη και κυκλική χρήση των πόρων έχει καταστεί ένα από τα βασικά καθήκοντα της Ένωσης.
Για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε στρατηγική για τη βιοοικονομία το 2012 3 και την επικαιροποίησε το 2018 4 (βλ. εικόνα 1). Η επικαιροποιημένη στρατηγική επιβεβαίωσε τους πέντε αρχικούς στόχους: i) διασφάλιση επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας, ii) βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, iii) μείωση της εξάρτησης από μη ανανεώσιμους, μη βιώσιμους πόρους, iv) μετριασμός της αλλαγής του κλίματος και προσαρμογή σε αυτήν και v) ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας και δημιουργία θέσεων εργασίας. Οι εν λόγω στόχοι, σύμφωνα με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, είναι πλέον πιο σημαντικοί από ποτέ, μετά την απρόκλητη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την ανάγκη επιτάχυνσης της ενεργειακής ανεξαρτησίας 5 και ενίσχυσης της επισιτιστικής ασφάλειας 6 . Η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοοικονομία επιτρέπει μια πράσινη και δίκαιη μετάβαση και καλύπτει και τις τρεις διαστάσεις της βιωσιμότητας: περιβάλλον, κοινωνία και οικονομία.
Για την επίτευξη των εν λόγω στόχων, η επικαιροποιημένη στρατηγική για τη βιοοικονομία συνοδεύτηκε από ένα στοχοθετημένο σχέδιο δράσης σε τρεις κύριους τομείς δράσης: 1) ενίσχυση και κλιμάκωση των τομέων βιολογικής βάσης, αξιοποίηση του δυναμικού επενδύσεων και αγορών· 2) ταχεία ανάπτυξη τοπικών βιοοικονομιών σε ολόκληρη την Ευρώπη· και 3) κατανόηση των οικολογικών ορίων της βιοοικονομίας.
Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνώρισε τη σημασία της βιοοικονομίας ως σημαντικής συνιστώσας για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας 7 σε μια Ευρώπη περιφερειακής πολυμορφίας. Ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλλει έκθεση προόδου σχετικά με την εφαρμογή της στρατηγικής για τη βιοοικονομία έως το 2022, με την ευκαιρία της 10ης επετείου της πρώτης στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία. Σκοπός του παρόντος εγγράφου είναι να απαντήσει στο αίτημα του Συμβουλίου.
Εικόνα 1: Ανάπτυξη της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία και διάρθρωση της παρούσας έκθεσης.
2.Τι ειναι η βιοοικονομια;
Βασικά μηνύματα:
·Η βιοοικονομία αποτελεί φυσικό καταλύτη και αποτέλεσμα του μετασχηματισμού της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
·Η διακυβέρνηση της βιοοικονομίας έχει ζωτική σημασία για τη μεγιστοποίηση των συνεργειών και την εξεύρεση αντισταθμίσεων.
·Οι πολιτικές για τη βιοοικονομία θα πρέπει να βασίζονται σε όλες τις διαστάσεις της βιωσιμότητας: 1) διαχείριση της γης και των βιολογικών πόρων εντός των οικολογικών ορίων· 2) βιώσιμες αξιακές αλυσίδες και κατανάλωση· και 3) κοινωνική δικαιοσύνη και δίκαιη μετάβαση.
Οι έννοιες της βιοοικονομίας και της πολιτικής για τη βιοοικονομία έχουν εξελιχθεί από την πρώτη στρατηγική της ΕΕ για τη βιοοικονομία το 2012 8 στην επικαιροποιημένη στρατηγική του 2018 για τη βιοοικονομία 9 (βλ. εικόνα 1). Η βιοοικονομία καλύπτει όλους τους τομείς και τα συστήματα που βασίζονται σε βιολογικούς πόρους (ζώα, φυτά, μικροοργανισμούς και παραγόμενη βιομάζα, οργανικά απόβλητα), τις λειτουργίες και τις αρχές τους. Η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοοικονομία μπορεί να συμβάλλει στον εντοπισμό, στην αξιολόγηση και στην εξεύρεση αντισταθμίσεων μεταξύ των στόχων πολιτικής και των ανταγωνιστικών χρήσεων της γης, της θάλασσας και της βιομάζας 10 για τη βελτιστοποίηση της χρήσης υλικών πόρων και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών οικοσυστήματος. Αυτό επιτρέπει τον εντοπισμό αμοιβαία επωφελών λύσεων που παράγουν οικονομικά οφέλη, διαφυλάσσουν το περιβάλλον και αυξάνουν την ανθεκτικότητα και την ικανότητα ανάκαμψης.
Η διακυβέρνηση της βιοοικονομίας έχει ζωτική σημασία για τη μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων των συνεργειών μεταξύ των τομεακών πολιτικών 11 , τη δημιουργία ισότιμων όρων ανταγωνισμού και τη θέσπιση συνεκτικών κριτηρίων βιωσιμότητας σε όλους τους τομείς πολιτικής. Η προώθηση της διυπουργικής συνεργασίας, της συνοχής των πολιτικών και του κάθετου συντονισμού σε τοπικό, εθνικό, ενωσιακό και διεθνές επίπεδο επιτρέπει την πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού της βιοοικονομίας.
Οι πολιτικές για τη βιοοικονομία συμβάλλουν στην οικοδόμηση μιας βιοοικονομίας βασισμένης σε όλες τις διαστάσεις της βιωσιμότητας 12 . Δίνουν σε όλους τους ανθρώπους τη δυνατότητα να απολαμβάνουν έναν τρόπο ζωής «με βιολογικό προσανατολισμό», παρέχοντάς τους υλικά (τρόφιμα, ίνες, υλικά βιολογικής προέλευσης, ενέργεια) και μη υλικά (καθαρός αέρας και νερό, βιοποικιλότητα, μετριασμός της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογή σε αυτήν, αναψυχή) προϊόντα και υπηρεσίες, συμβάλλοντας έτσι στους στόχους του Νέου Ευρωπαϊκού Μπάουχαους 13 και στις αξίες του όσον αφορά τη βιωσιμότητα, τη συμπερίληψη και την ποιότητα της εμπειρίας.
2.1.Περιβαλλοντική βιωσιμότητα: διαχείριση της γης και των βιολογικών πόρων εντός των οικολογικών ορίων
Με τη βελτιστοποίηση της χρήσης των βιολογικών πόρων από τη γη και τη θάλασσα, η βιοοικονομία μεγιστοποιεί τα παράλληλα οφέλη 14 , όπως η παραγωγή βιομάζας, ο μετριασμός της κλιματικής αλλαγής και η ενίσχυση της βιοποικιλότητας, ενώ παράλληλα διαφυλάσσει και επωφελείται από άλλες υπηρεσίες οικοσυστήματος. Αυτό συνεπάγεται τη διάθεση γης και υδάτινων εκτάσεων για τη διατήρηση και την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, καθώς και για την επίτευξη των στόχων που προβλέπονται, για παράδειγμα, στις στρατηγικές της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα 15 και τη βιώσιμη γαλάζια οικονομία 16 , στα ενωσιακά και εθνικά σχέδια προσαρμογής 17 και στους κανονισμούς για τη χρήση γης, την αλλαγή χρήσης γης και τη δασοπονία (στο εξής: LULUCF) 18 και τα προϊόντα μηδενικής αποψίλωσης 19 . Οι λύσεις που βασίζονται στη φύση και η βιώσιμη διαχείριση των χερσαίων και υδάτινων οικοσυστημάτων συμβάλλουν στην αναγέννηση των φυσικών οικοσυστημάτων και στην τήρηση της μέγιστης βιώσιμης απόδοσης 20 , στη διαφύλαξη της πολυλειτουργικότητας των δασών 21 , στην αποφυγή της επιβλαβούς ρύπανσης 22 και στη βελτίωση της ανθεκτικότητας των οικοσυστημάτων.
2.2.Οικονομική βιωσιμότητα: βιώσιμες αξιακές αλυσίδες και κατανάλωση
Η χρήση βιομάζας και άλλων βιολογικών πόρων που προέρχονται από τη γη και τη θάλασσα πρέπει να πληροί και να σέβεται τις ανθρώπινες ανάγκες και τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα σε επαρκή και θρεπτικά τρόφιμα 23 και το δικαίωμα των διαχειριστών γης και των πρωτογενών παραγωγών σε δίκαιες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας 24 . Η βιοοικονομία συμβάλλει στην επίτευξη των περισσότερων στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (στο εξής: ΣΒΑ), μεταξύ άλλων των ΣΒΑ αριθ. 2 (μηδενική πείνα), 12 (υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή) και 13 (δράση για το κλίμα). Τα πρότυπα βιώσιμης κατανάλωσης 25 διασφαλίζουν την ευημερία όλων εντός των ορίων του πλανήτη.
Οι πολιτικές για τη βιοοικονομία ενισχύουν τη βιώσιμη καινοτομία 26 και δημιουργούν λύσεις για βιώσιμα τρόφιμα και προϊόντα βιολογικής προέλευσης, για χημικές ουσίες βιολογικής βάσης και βιολογικής προέλευσης, για προηγμένα βιοκαύσιμα και για τη βιοενέργεια του μέλλοντος. Αρκετές κοινές επιχειρήσεις βιομηχανιών βιολογικής βάσης στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» και περιφερειακά έργα αναδεικνύουν τον βιομηχανικό εκσυγχρονισμό και τις βιώσιμες αξιακές αλυσίδες [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), κεφάλαιο 7]. Η αποδοτικότητα των πόρων και η ενεργειακή απόδοση επιτυγχάνονται μέσω αρχών όπως η κυκλική οικονομία, η αλυσιδωτή χρήση, η ιεράρχηση των αποβλήτων ή η προσέγγιση «αποφυγή-μετάβαση-βελτίωση». 27
2.3.Κοινωνική βιωσιμότητα: κοινωνική δικαιοσύνη και δίκαιη μετάβαση
Οι πολιτικές για τη βιοοικονομία επιτρέπουν μια πράσινη και κοινωνικά δίκαιη μετάβαση 28 με την ανάπτυξη βιώσιμων επιχειρηματικών μοντέλων 29 που βασίζονται στις αρχές της δέουσας επιμέλειας και με την προώθηση του βιώσιμου εμπορίου και της κοινωνικής δικαιοσύνης στην Ευρώπη και πέραν αυτής. Αυτό θα μειώσει τις ανισότητες και θα δημιουργήσει νέες πράσινες θέσεις εργασίας στις αναδυόμενες κυκλικές βιομηχανίες και υπηρεσίες τροφίμων βιολογικής βάσης, προσθέτοντας αξία στις περιφερειακές οικονομίες. Παραδείγματα όπως η περιοχή εξόρυξης άνθρακα στη Ρηνανία της Γερμανίας (BioEconomyREVIER 30 ) ή η βουλγαρική περιφέρεια Stara Zagora (BE-RURAL 31 ) καταδεικνύουν ότι η βιοοικονομία συμβάλλει στην αγροτική και παράκτια ανάπτυξη και συντελεί στη δίκαιη και ορθή μετάβαση.
3.Γενικές τάσεις στην ανάπτυξη της βιοοικονομίας στην Ευρώπη
Βασικά μηνύματα:
·Οι εθνικές στρατηγικές για τη βιοοικονομία γίνονται ολοένα και περισσότερες σε ολόκληρη την Ευρώπη.
·Η βιομάζα χρησιμοποιείται κυρίως για τρόφιμα και ζωοτροφές· η ξυλώδης βιομάζα χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο.
·Η αρχή της αλυσιδωτής χρήσης πρέπει να διέπει τη χρήση όλης της βιομάζας.
·Οι σημαντικές καινοτομίες στον τομέα των τροφίμων και σε άλλες βιομηχανίες βιολογικής βάσης καταδεικνύουν το δυναμικό της βιοοικονομίας.
·Η συμμετοχή του δημοσίου στην έρευνα και την καινοτομία έχει αποφέρει θετικά αποτελέσματα έως τώρα και θα πρέπει να ενισχυθεί.
Στο τμήμα αυτό χρησιμοποιούνται τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία από το Κέντρο Γνώσεων για τη Βιοοικονομία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 32 για την περιγραφή της κατάστασης της βιοοικονομίας στην Ευρώπη. Στο τμήμα 3.1 παρέχεται επισκόπηση των υφιστάμενων εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών για τη βιοοικονομία στην Ευρώπη, ενώ στο τμήμα 3.2 παρουσιάζεται η εξέλιξη του εφοδιασμού και της χρήσης βιομάζας έως το 2017. Στο τμήμα 3.3 παρέχεται επισκόπηση των οικονομικών στοιχείων της βιοοικονομίας και περιγράφεται ο σημερινός ρόλος της έρευνας και της καινοτομίας βιολογικής βάσης.
3.1.Ανάπτυξη στρατηγικών για τη βιοοικονομία σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο
Η επιτυχής ανάπτυξη των βιοοικονομιών εξαρτάται από τις τοπικές περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές δυνατότητες και προκλήσεις 33 . Το σχέδιο δράσης της στρατηγικής για τη βιοοικονομία του 2018 περιελάμβανε ειδικές δράσεις για την ενθάρρυνση της έγκρισης, της επικαιροποίησης και της συνοχής των εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών για τη βιοοικονομία σε ολόκληρη την Ευρώπη. Από τη έγκρισή του, έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος. Επί του παρόντος υπάρχουν δέκα κράτη μέλη της ΕΕ με ειδικές στρατηγικές για τη βιοοικονομία και επτά κράτη μέλη της ΕΕ που βρίσκονται σε διαδικασία ανάπτυξης των αντίστοιχων στρατηγικών τους [εικόνα 1, για λεπτομέρειες βλ. έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), κεφάλαιο 2.1]. Επομένως, από το 2018 τρία ακόμη κράτη μέλη έχουν αναπτύξει εθνική στρατηγική, ενώ πέντε ακόμη κράτη μέλη ξεκίνησαν τη διαδικασία ανάπτυξης.
Πολλά κράτη μέλη της ΕΕ συμμετέχουν επίσης σε τρεις πρωτοβουλίες σε μακροπεριφερειακό επίπεδο: στην πρωτοβουλία BIOEAST, 34 με τη συμμετοχή έντεκα κρατών μελών από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, στην πρωτοβουλία για τη σκανδιναβική βιοοικονομία 35 ή στην πρωτοβουλία για τη βιοοικονομία στην περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας 36 .
Το τομεακό πεδίο εφαρμογής των εν λόγω στρατηγικών αντικατοπτρίζει γενικά το πεδίο εφαρμογής της ευρωπαϊκής στρατηγικής. Οι δράσεις τους επικεντρώνονται σε μέτρα με στόχο:
oτην προώθηση της εφαρμογής των αρχών της αλυσιδωτής χρήσης της βιομάζας, της κυκλικότητας και της αποδοτικής χρήσης των πόρων, των επενδύσεων στην έρευνα στον τομέα της βιοοικονομίας, στην καινοτομία και στην ανάπτυξη της αγοράς·
oτην ενσωμάτωση εννοιών ή προτεραιοτήτων της βιοοικονομίας στα υφιστάμενα κανονιστικά πλαίσια·
oτη διευκόλυνση της ενδοκυβερνητικής συνεργασίας και της συνεργασίας των ενδιαφερόμενων μερών·
oτην προώθηση των δημόσιων συμβάσεων για προϊόντα βιολογικής προέλευσης, εθνικά σήματα και πρότυπα, καθώς και δράσεις για την ενίσχυση των γνώσεων και την προώθηση της εκπαίδευσης ή της κατάρτισης στον τομέα της βιοοικονομίας [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), πίνακας 1].
Επιπλέον, 28 περιφέρειες της ΕΕ 37 εφαρμόζουν τις δικές τους ειδικές στρατηγικές για τη βιοοικονομία και άλλη μία περιφέρεια βρίσκεται σε διαδικασία ανάπτυξης στρατηγικής· άλλες 69 περιφέρειες της ΕΕ βρίσκονται στη διαδικασία ή έχουν ήδη θεσπίσει στρατηγικές στο πλαίσιο των οποίων η βιοοικονομία αποτελεί ένα από τα βασικά στοιχεία και άλλες 96 περιφέρειες της ΕΕ διαθέτουν στρατηγικές με ελάχιστο περιεχόμενο αφιερωμένο στη βιοοικονομία [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), εικόνα 1]. Υπάρχουν επίσης ειδικές ανά τομέα περιφερειακές στρατηγικές που καθοδηγούν τη διαχείριση συγκεκριμένων βιολογικών πόρων και/ή τομέων της βιοοικονομίας, καθώς και ευρύτερες, γενικές και εγκάρσιες στρατηγικές (π.χ. σχετικά με την κυκλική οικονομία, την έρευνα και την καινοτομία κ.λπ.) και στηρίζουν την ανάπτυξη περιφερειακών βιοοικονομιών 38 .
Εικόνα 2. Εθνικές στρατηγικές για τη βιοοικονομία στην ΕΕ πριν από την έγκριση της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη βιοοικονομία 39 (αριστερά) και τον Φεβρουάριο του 2022 (δεξιά) 40 .
3.2.Εφοδιασμός, μετατροπή και χρήση βιομάζας
Η ΕΕ των 27 προμηθεύεται περίπου 1 δισεκατομμύριο τόνους ξηράς ουσίας βιομάζας ετησίως. Η εν λόγω βιομάζα προέρχεται κυρίως από τους τομείς της γεωργίας και της δασοκομίας, ενώ η αλιεία και η υδατοκαλλιέργεια προμηθεύουν λιγότερο από το 1 % της ξηράς ουσίας βιομάζας. Η βιομάζα που χρησιμοποιείται για επισιτιστικούς σκοπούς ανέρχεται στο ήμισυ περίπου του συνόλου της βιομάζας που χρησιμοποιείται στην ΕΕ των 27 [βλ. εικόνα 3 και έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), εικόνα 2].
Περίπου το 80 % της βιομάζας που παράγεται για επισιτιστικούς σκοπούς στην ΕΕ των 27 προορίζεται για τρόφιμα ζωικής προέλευσης, ενώ το 20 % είναι τρόφιμα φυτικής προέλευσης 41 . Η αύξηση της χρήσης βιομάζας κατά την περίοδο 2009-2017 ήταν της τάξης του 1 % για επισιτιστικούς σκοπούς και 10 % για μη επισιτιστικούς σκοπούς κατά τις δύο τελευταίες τετραετίες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία (2010-2013 και 2014-2017). Η χρήση πρωτογενούς 42 και δευτερογενούς 43 ξυλώδους βιομάζας αυξήθηκε κατά 25 % και 29 % αντίστοιχα τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Η χρήση ενέργειας από ξυλώδη βιομάζα αυξήθηκε στην ΕΕ κατά 12 % περίπου κατά τις δύο τελευταίες τετραετίες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία (2010-2013 και 2014-2017) 44 .
Εικόνα 3. Πηγές και χρήσεις βιομάζας στην ΕΕ των 27 (με βάση στοιχεία του 2017 45 , μονάδες σε τόνους ξηράς ουσίας)
Τουλάχιστον το ήμισυ του συνόλου της ξυλώδους βιομάζας που χρησιμοποιείται στην ΕΕ για ενέργεια (49 %) και περίπου το 19 % του συνόλου της ξυλώδους βιομάζας που εισέρχεται στη βιομηχανική διεργασία για την παραγωγή υλικών, προέρχεται από δευτερογενείς πηγές και ανακτημένη μετά την κατανάλωση ξυλεία 46 . Μολονότι η χρήση της δευτερογενούς ξυλώδους βιομάζας δίνει έμφαση στην αλυσιδωτή χρήση της βιομάζας στις δασικές βιομηχανίες, θα μπορούσε να βελτιωθεί με ενίσχυση της εφαρμογής της αρχής της αλυσιδωτής χρήσης 47 και με μεγαλύτερη έμφαση σε υλικά και προϊόντα μακράς διάρκειας ζωής, για παράδειγμα σε κτίρια και έπιπλα. Τα εν λόγω υλικά και προϊόντα μπορούν να επιτρέψουν τη μετατροπή του δομημένου περιβάλλοντος σε καταβόθρα άνθρακα και όχι σε πηγή εκπομπών, συμβάλλοντας στην προστασία και στην επέκταση της βιόσφαιρας, στη σταθεροποίηση του κλίματος και στη διασφάλιση της ανθρώπινης υγείας και ευεξίας, σύμφωνα με τους στόχους του Νέου Ευρωπαϊκού Μπάουχαους 48 . Επιπλέον, προκειμένου να βελτιωθεί η κυκλικότητα των βιομηχανιών με βάση το ξύλο, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην ανάκτηση και στην επαναχρησιμοποίηση της ξυλείας μετά την κατανάλωση (επί του παρόντος 38 εκατ. m3 SWE). Ενόψει της αυξανόμενης ζήτησης βιομάζας και του περιορισμένου εφοδιασμού βιώσιμης βιομάζας, αναμένεται έλλειμμα στη διαθεσιμότητα βιομάζας (βλ. κεφάλαιο 4).
3.3.Οικονομία, θέσεις εργασίας και έρευνα και καινοτομία στις βιομηχανίες τροφίμων και σε άλλες βιομηχανίες βιολογικής βάσης
Η παραγωγή βιομάζας και η μετατροπή βιομάζας σε τρόφιμα, ποτά, μεταποιημένα προϊόντα βιολογικής προέλευσης 49 και υγρά βιοκαύσιμα και βιοηλεκτρική ενέργεια αντιπροσωπεύουν το 8,3 % του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού και το 4,7 % του ΑΕΠ του το 2019 (δηλαδή 17,42 εκατομμύρια εργαζόμενοι και προστιθέμενη αξία 657 δισ. EUR στην τομεακή σύνθεση της ΕΕ μετά το Brexit) [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), εικόνα 3]. Το ποσοστό βιολογικής βάσης περίπου 3 % στην εγχώρια αγορά χημικών προϊόντων της ΕΕ δείχνει σημαντικό αναπτυξιακό δυναμικό 50 [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD) εικόνα 4]. Το μερίδιο της Ευρώπης στην παγκόσμια αγορά χημικών προϊόντων και υλικών βιολογικής προέλευσης, ύψους περίπου 31 %, είναι διπλάσιο από το μερίδιο του τομέα ορυκτών καυσίμων (16 %) 51 . Ο ρόλος των τομέων της βιοοικονομίας στη δημιουργία οικονομικού πλούτου έχει βελτιωθεί την τελευταία δεκαετία [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), εικόνα 5], καθώς παρατηρείται αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας (προστιθέμενη αξία ανά εργαζόμενο) σε όλες τις χώρες 52 [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), εικόνα 6]. Η υψηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας παρατηρήθηκε στην παραγωγή βιοηλεκτρικής ενέργειας, στην παραγωγή χημικών προϊόντων, φαρμακευτικών προϊόντων, πλαστικών και χαρτιού βιολογικής προέλευσης 53 .
Η υψηλότερη υποκατάσταση των ορυκτών προϊόντων με χημικά προϊόντα βιολογικής προέλευσης πραγματοποιήθηκε σε διαλύτες βιολογικής προέλευσης, πολυμερή βιολογικής προέλευσης, συσκευασίες βιολογικής προέλευσης, βιοκαύσιμα και αγροχημικά προϊόντα, με συγκρίσιμο κόστος παραγωγής με τα προϊόντα ορυκτής προέλευσης [βλ. έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), πίνακα 2]. Επί του παρόντος είναι χαμηλά τα ποσοστά υποκατάστασης των ορυκτών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή βασικών χημικών ουσιών και πολυμερών για την παραγωγή πλαστικών με υψηλό μελλοντικό δυναμικό 54 . Τα βιοδιυλιστήρια στην απαιτούμενη κλίμακα θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο (βλ. τμήμα 5). Μια στρατηγική αξιοποίησης των θρεπτικών ουσιών με βάση τα δημοτικά απόβλητα για γεωργική χρήση στην Ιταλία έχει καταδείξει τον άμεσο και έμμεσο αντίκτυπο στις τοπικές οικονομίες των κυκλικών λύσεων που υποστηρίζονται από τη βιοτεχνολογία, από την οποία προκύπτει ότι για κάθε 100 000 τόνους ιλύος από επεξεργασία λυμάτων που μετατρέπονται σε λιπάσματα μπορεί να αποδοθεί συνολική προστιθέμενη αξία 8,5 εκατομμυρίων EUR και να δημιουργηθούν 85 θέσεις εργασίας 55 .
Ενώ η αναδιάρθρωση της ευρωπαϊκής γεωργίας 56 κυριαρχεί στο συνολικό μέγεθος του εργατικού δυναμικού, οι βιομηχανίες τροφίμων και άλλες βιομηχανίες βιολογικής βάσης στην ΕΕ των 27 κατέγραψαν υψηλότερη ανάπτυξη σε σχέση με τους πρωτογενείς τομείς. Η παραγωγή τροφίμων, ποτών, καπνού, υφασμάτων βιολογικής προέλευσης, προϊόντων ξύλου και επίπλων, χαρτιού, χημικών προϊόντων βιολογικής προέλευσης, φαρμακευτικών προϊόντων βιολογικής προέλευσης, πλαστικών βιολογικής βάσης και βιοηλεκτρικής ενέργειας δημιουργεί 7,92 εκατ. θέσεις εργασίας με προστιθέμενη αξία 433 δισ. EUR 57 . Ο τομέας των τροφίμων, των ποτών και του καπνού κατέχει το μεγαλύτερο μερίδιο προστιθέμενης αξίας με 55 % (237 δισ. EUR). Αυξανόμενος αριθμός αιτήσεων για νέα τρόφιμα 58 .
Η έρευνα και η ανάπτυξη σημείωσαν ταχεία πρόοδο στον ιδιωτικό τομέα και υποχώρησαν στον δημόσιο τομέα 59 , γεγονός που καταδεικνύει ότι η κινητοποίηση ιδιωτικών φορέων στην έρευνα, την επίδειξη και την εφαρμογή λύσεων βιολογικής βάσης ήταν εποικοδομητική. Ωστόσο, η συμμετοχή του δημοσίου στην έρευνα και ανάπτυξη θα πρέπει να ενισχύσει περαιτέρω και να αναβαθμίσει τους τομείς βιολογικής βάσης, όπως έγινε με επιτυχία στην κοινή επιχείρηση βιομηχανιών βιοπροϊόντων [και στη διάδοχη κοινή επιχείρηση «Μια Ευρώπη που βασίζεται στην κυκλική βιοοικονομία» 60 , βλ. τμήμα 5.1 και έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), 1.1 πλαίσιο 1].
Οι δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών, όπως η επιστημονική έρευνα και ανάπτυξη, η ψηφιοποίηση, η εφοδιαστική κ.λπ., αποτελούν σημαντικό στοιχείο της βιοοικονομίας και θα μπορούσαν να υπερδιπλασιάσουν την απασχόληση και το μέγεθος της βιοοικονομίας. Σύμφωνα με μελέτες, η προστιθέμενη αξία που παράγεται στην ΕΕ από τις υπηρεσίες που σχετίζονται με τη βιοοικονομία ανέρχεται σε 400 έως 1 000 δισ. EUR
61
και το διάστημα 2005-2015 αναπτύχθηκαν κατά μέσο όρο ταχύτερα απ’ ό,τι οι τομείς πρωτογενούς παραγωγής της βιοοικονομίας
62
. Ωστόσο, οι υφιστάμενες στατιστικές δεν είναι κατάλληλα προσαρμοσμένες ώστε να παρέχουν αξιόπιστες πληροφορίες. Επίσης, το πεδίο εφαρμογής των τομέων των υπηρεσιών [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), εικόνα 7] που καλύπτει η βιοοικονομία διαφέρει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών.
4.Στόχοι της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας
Βασικά μηνύματα:
·Η Ευρώπη γενικά κινείται προς την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν περιβαλλοντικές προκλήσεις
·Υπάρχει ανάγκη συντονισμού των πολιτικών ως συνέπεια των πολλαπλών πιέσεων που ασκούνται στη γη από τη ζήτηση για υλικά, ιδίως σε ευαίσθητες αγορές εργασίας.
·Υπάρχει ανάγκη μετασχηματισμού και επανειδίκευσης του εργατικού δυναμικού σε όλα τα μέρη της Ευρώπης για μια δίκαιη μετάβαση.
·Η συνεχιζόμενη εφαρμογή της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τη βιοοικονομία θα πρέπει να επικεντρωθεί στις προκλήσεις που έχουν εντοπιστεί.
Σκοπός του παρόντος κεφαλαίου είναι να αναλυθεί αν η Ευρώπη κινείται προς την επίτευξη των πέντε στόχων της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία. Σε δεύτερο στάδιο, οι εν λόγω στόχοι θα συνδυαστούν με σχετικές πρωτοβουλίες και πολιτικές στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Το σύστημα παρακολούθησης της βιοοικονομίας της ΕΕ 63 αξιολογεί την πρόοδο προς μια βιώσιμη και κυκλική βιοοικονομία βάσει των φιλόδοξων αρχών που καθοδηγούν τη βιοοικονομία της ΕΕ και 64 καλύπτει και τις τρεις διαστάσεις της βιωσιμότητας. Στο πλαίσιο αυτό, οι πέντε στόχοι της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία αναλύονται σε λεπτομερέστερες δηλώσεις που περιγράφουν την πορεία προς την επίτευξή τους. Η πορεία της Ευρώπης προς την επιθυμητή βιοοικονομία αξιολογείται με τη χρήση ειδικών δεικτών για τη μέτρηση της προόδου προς την κατεύθυνση αυτή. Οι τάσεις δεν αντικατοπτρίζουν ακόμη τον αντίκτυπο της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία του 2018 65 και επηρεάζονται από πολλούς άλλους παράγοντες 66 .
Οι τάσεις που βασίζονται σε στοιχεία για την περίοδο 2012-2021 καταδεικνύουν ότι η Ευρώπη γενικά κινείται προς την επίτευξη των στόχων που περιγράφονται στη στρατηγική για τη βιοοικονομία (βλ. πλαίσιο 1). Ωστόσο, οι τάσεις παρουσιάζουν επίσης ορισμένες αρνητικές εξελίξεις. Παρά τα σημαντικά οφέλη που αποφέρουν οι πολιτικές της ΕΕ για το περιβάλλον και το κλίμα τις τελευταίες δεκαετίες, η Ευρώπη αντιμετωπίζει επίμονες περιβαλλοντικές προκλήσεις 67 . Από τις αξιολογήσεις 68 προκύπτει ότι τα χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα στην Ευρώπη υφίστανται πιέσεις κυρίως λόγω των άμεσων ή έμμεσων ανθρωπογενών παραγόντων καταπόνησης, όπως η ρύπανση, οι συνεχιζόμενες ανθρώπινες παρεμβάσεις και η κλιματική αλλαγή [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), εικόνα 8].
Στον πίνακα 1 παρουσιάζεται η σχέση μεταξύ των πρωτοβουλιών της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και των πέντε στόχων της στρατηγικής για τη βιοοικονομία. Κάθε πρωτοβουλία εστιάζει τουλάχιστον σε έναν στόχο της στρατηγικής για τη βιοοικονομία (σκούρο πράσινο) και στηρίζει άλλους (μεσαίο πράσινο). Η αξιολόγηση δεν προδικάζει τον πραγματικό αντίκτυπο που θα έχουν οι πρωτοβουλίες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι δεσμοί με τον στόχο της στρατηγικής για τη βιοοικονομία είναι μόνον έμμεσοι και η πρωτοβουλία δεν τον αντιμετωπίζει ούτε τον υποστηρίζει άμεσα (ανοιχτό πράσινο), ως συνέπεια οικονομικών ή συμπεριφορικών επιπτώσεων. Στις περιπτώσεις αυτές, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), κεφάλαιο 4 για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την αξιολόγηση+.
Ο πίνακας 1 δείχνει ότι πρέπει να εξευρεθούν διάφορες αντισταθμίσεις και να αντιμετωπιστούν διάφορες προκλήσεις: α) αυξημένη πίεση στη γη για μετριασμό (δέσμευση άνθρακα) και προσαρμογή, προστασία της φύσης (π.χ. βιοποικιλότητα) και εφοδιασμός βιομάζας, β) αυξημένη ζήτηση για υλικά και βιοενέργεια και γ) αναντιστοιχία μεταξύ του υφιστάμενου και του απαιτούμενου εργατικού δυναμικού (π.χ. δεξιότητες) που απαιτεί τον μετασχηματισμό και την επανειδίκευση του εργατικού δυναμικού της Ευρώπης. Για παράδειγμα, μελέτες προβλέπουν απόκλιση βιομάζας 40-70 % έως το 2050 μεταξύ βιώσιμης προσφοράς και ζήτησης βιομάζας για υλικά και ενέργεια 69 .
Η παρούσα κρίση μετά την απρόκλητη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία καταδεικνύει σαφώς ότι η Ευρώπη πρέπει να αυξήσει την ανεξαρτησία της στον τομέα της ενέργειας και να ενισχύσει την επισιτιστική ασφάλεια, χωρίς να σταματήσει να κινείται προς μια βιώσιμη, ανθεκτική και δίκαιη οικονομία, όπως περιγράφεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Απαιτούνται ολιστικά και περιβαλλοντικά βιώσιμα πρότυπα παραγωγής με στόχο τη μεγιστοποίηση των συνεργειών και την ελαχιστοποίηση των αντισταθμίσεων, ώστε να αποφευχθεί ενδεχόμενη πρόσθετη πίεση στους φυσικούς πόρους και να αναπτυχθούν έξυπνες και βιώσιμες λύσεις. Η συνεχιζόμενη εφαρμογή της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τη βιοοικονομία και οι περαιτέρω δράσεις θα πρέπει να επικεντρωθούν σε αυτές τις προκλήσεις.
Πλαίσιο 1. Σύνοψη της αξιολόγησης των δεικτών στο πλαίσιο παρακολούθησης της βιοοικονομίας της ΕΕ. Οι λεπτομερείς δείκτες ομαδοποιούνται ανάλογα με τη θέση τους στο ιεραρχικό εννοιολογικό πλαίσιο που περιγράφεται στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), κεφάλαιο 3.
Διασφάλιση επισιτιστικής και
διατροφικής ασφάλειας.
Η ΕΕ είναι ήδη μια περιοχή εξαιρετικά
ασφαλής ως προς τα τρόφιμα και παρουσιάζει μια γενική τάση αυξανόμενης προσβασιμότητας σε τρόφιμα και χρήσης αυτών. Ωστόσο, υπάρχουν διακυμάνσεις από έτος σε έτος, λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων και της μεταβλητότητας των τιμών και των οικονομικών συνθηκών των οικογενειών. Υπάρχουν διαφορές στην επισιτιστική και τη διατροφική ασφάλεια μεταξύ των χωρών της ΕΕ.
Μετριασμός της κλιματικής αλλαγής και
προσαρμογή σε αυτήν.
Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή
κινείται με ταχύτερους ρυθμούς απ’ ό,τι ο μετριασμός. Ο μετριασμός των επιπτώσεων δείχνει αρνητική τάση λόγω της μείωσης της δασικής καταβόθρας που συνδέεται εν μέρει με την αύξηση της συγκομιδής, η οποία περιλαμβάνει επίσης την απρογραμμάτιστη συγκομιδή λόγω φυσικών διαταραχών και επιβλαβών οργανισμών.
Ενίσχυση της ευρωπαϊκής
ανταγωνιστικότητας
και δημιουργία θέσεων εργασίας.
Δυναμικές θετικές τάσεις παρατηρούνται στην αξία
της ακατέργαστης και της κατεργασμένης βιομάζας, στην προστιθέμενη αξία στους τομείς της βιοοικονομίας και στη συμβολή της βιοοικονομίας στην οικονομική ανάπτυξη. Συγκρατημένες τάσεις παρατηρούνται στη συνολική απασχόληση στους τομείς της βιοοικονομίας.
Μείωση της εξάρτησης από μη
ανανεώσιμους, μη βιώσιμους πόρους,
είτε εγχώριας προέλευσης είτε από το
εξωτερικό.
Η ΕΕ σημειώνει σημαντική 70 πρόοδο όσον αφορά την πρόληψη των βιολογικών αποβλήτων, την επαναχρησιμοποίηση/ανακύκλωση και την ανάκτηση, την ενεργειακή απόδοση, την κατανάλωση και τη ζήτηση για προϊόντα βιολογικής προέλευσης. Ειδικότερα, η ΕΕ βελτιώνεται όσον αφορά τη συνολική ανάκτηση αποβλήτων. Παρατηρείται έντονη αρνητική τάση όσον αφορά το αποτύπωμα υλικών και την ελαχιστοποίηση της απώλειας και της σπατάλης τροφίμων για την περίοδο 2012-2017.
Βιώσιμη διαχείριση των
φυσικών πόρων.
Χάρη στην αύξηση των χερσαίων και
θαλάσσιων περιοχών που χαρακτηρίζονται
ως « τόποι Natura 2000», η ομάδα δεικτών που σχετίζεται με τις ζώνες διατήρησης έχει καταγράψει πολύ θετικές τάσεις. Όσον αφορά τα διαρθρωτικά και λειτουργικά οικοσυστημικά χαρακτηριστικά, αναφέρεται ασθενής
71
θετική τάση. Οι πιέσεις από τα συστήματα πρωτογενούς παραγωγής ποικίλλουν. Οι τάσεις βελτιώνονται για την αλιεία, ενώ είναι ουδέτερες για τη γεωργία και αρνητικές για τη δασοκομία. Η ποιότητα του περιβάλλοντος και η ποικιλομορφία των ειδών παρουσιάζουν σταθερές τάσεις. Παρότι συνολικά οι τάσεις είναι θετικές για την περίοδο 2012-2017, γενικά η κατάσταση των οικοσυστημάτων εξακολουθεί να είναι αρκετά κακή.
Πίνακας 1. Αξιολόγηση των πρωτοβουλιών της ΕΕ για την Πράσινη Συμφωνία σε σχέση με τους στόχους βιωσιμότητας της βιοοικονομίας. Ο πίνακας παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο οι πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας εστιάζουν («σκούρο πράσινο») ή στηρίζουν («μεσαίο πράσινο») τους στόχους βιωσιμότητας της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία ή αν απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή για τη διατήρηση της συνολικής συνοχής («ανοικτό πράσινο»).
|
|
|
Διασφάλιση επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας |
Βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων |
Μείωση της εξάρτησης από μη ανανεώσιμους, μη βιώσιμους πόρους, είτε εγχώριας προέλευσης είτε από το εξωτερικό |
Μετριασμός της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογή σε αυτήν |
Ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας και δημιουργία θέσεων εργασίας |
|
Κυκλική οικονομία |
[1] |
|||||
|
Βιομηχανική στρατηγική |
[2] |
|||||
|
Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα |
[3] |
|||||
|
Στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» |
[4] |
|||||
|
Κύμα ανακαινίσεων |
[5] |
|||||
|
Ευρωπαϊκός νομοθέτημα για το κλίμα |
[6] |
|||||
|
Στρατηγική για τις χημικές ουσίες με στόχο τη βιωσιμότητα |
[7] |
|||||
|
Στρατηγική προσαρμογής |
[8] |
|||||
|
Βιώσιμη χρηματοδότηση |
[9] |
|||||
|
Σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση |
[10] |
|||||
|
LULUCF |
[11] |
|||||
|
Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας |
[12] |
|||||
|
Δασική στρατηγική |
[13] |
|||||
|
Βιώσιμοι κύκλοι άνθρακα |
[14] |
[1] COM(2020) 98. Ένα νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία. Για μια πιο καθαρή και πιο ανταγωνιστική Ευρώπη. [2] COM(2020) 102. Μια νέα βιομηχανική στρατηγική για την Ευρώπη. Και COM(2021) 350 final. Επικαιροποίηση της νέας βιομηχανικής στρατηγικής του 2020: προς μια ισχυρότερη ενιαία αγορά για την ανάκαμψη της Ευρώπης. [3] COM(2020) 380. Στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030. Επαναφορά της φύσης στη ζωή μας. Οι στόχοι περιλαμβάνουν την προστασία του 30 % της χερσαίας και της θαλάσσιας περιοχής, την αυστηρή προστασία του 10 % της χερσαίας και της θαλάσσιας περιοχής· αντιστροφή της μείωσης των επικονιαστών· μείωση κατά 50 % του αριθμού των ειδών του κόκκινου καταλόγου που απειλούνται από τα χωροκατακτητικά ξένα είδη· σημαντική μείωση των παρεμπιπτόντων αλιευμάτων των ειδών· τρία δισεκατομμύρια νέα δένδρα φυτεύονται στην ΕΕ· εναρμόνιση με τους στόχους της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο». [4] COM(2020) 381. Από το αγρόκτημα στο πιάτο. Μια στρατηγική για ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων. Οι στόχοι έως το 2030 περιλαμβάνουν τη μείωση κατά 50 % της χρήσης και του κινδύνου από τα χημικά φυτοφάρμακα και τη μείωση κατά 50 % της χρήσης των πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων, επικίνδυνων χημικών προϊόντων, των απωλειών θρεπτικών ουσιών και των πωλήσεων αντιμικροβιακών φαρμάκων στη γεωργία· 25 % της γεωργικής γης για βιολογική καλλιέργεια. [5] COM(2020) 662. Κύμα ανακαινίσεων για την Ευρώπη – οικολογικά κτίρια, δημιουργία θέσεων εργασίας, καλύτερη ζωή. Βλ. επίσης COM(2021) 802 πρόταση οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (αναδιατύπωση). [6] Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1119. «Ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα». Οι στόχοι περιλαμβάνουν μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030 κατά 55 %· επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Βλ. επίσης τον μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα COM(2021) 564 final. [7] COM(2020) 667. Στρατηγική για τη βιωσιμότητα των χημικών προϊόντων. Για ένα περιβάλλον χωρίς τοξικές ουσίες. [8] COM(2021) 82. Διαμορφώνοντας μια Ευρώπη ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή - η νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. [9] COM(2021) 390. Στρατηγική χρηματοδότησης της μετάβασης προς τη βιώσιμη οικονομία και κανονισμός (ΕΕ) 2020/852 για την ταξινομία. [10] COM(2021) 400. Πορεία προς έναν υγιή πλανήτη για όλους. Σχέδιο δράσης της ΕΕ: για μηδενική ρύπανση των υδάτων, του αέρα, και του εδάφους. Οι στόχοι έως το 2030 περιλαμβάνουν τη μείωση του αριθμού των πρόωρων θανάτων από την ατμοσφαιρική ρύπανση κατά 55 % και του ποσοστού των ανθρώπων που πλήττονται μακροχρόνια από τον θόρυβο από τα μέσα μεταφοράς κατά 30 %· σημαντική μείωση της παραγωγής αποβλήτων, των υπολειμματικών αστικών αποβλήτων και των πλαστικών απορριμμάτων στη θάλασσα (κατά 50 %) και μείωση κατά 30 % των μικροπλαστικών που εκλύονται στο περιβάλλον· μείωση των απωλειών θρεπτικών ουσιών και της χρήσης χημικών φυτοφαρμάκων κατά 50 %· μείωση κατά 25 % των οικοσυστημάτων της ΕΕ στα οποία η ατμοσφαιρική ρύπανση απειλεί τη βιοποικιλότητα. [11] COM(2021) 554. Πρόταση τροποποίησης του κανονισμού LULUCF. Στόχος: καθαρές απορροφήσεις αερίων του θερμοκηπίου στον τομέα LULUCF ίσες προς 310 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου CO2/έτος στην ΕΕ των 27, με επιμέρους στόχους ανά κράτος μέλος. [12] COM(2021) 557. Τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2018/2001 όσον αφορά την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Οι στόχοι της τροποποίησης περιλαμβάνουν αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο 40 %, ισχυρότερα κριτήρια βιωσιμότητας, συμπεριλαμβανομένης της αρχής της αλυσιδωτής χρήσης. [13] COM(2021) 572. Νέα δασική στρατηγική της ΕΕ για το 2030. [14] COM(2021) 800. Ανακοίνωση σχετικά με τους βιώσιμους κύκλους άνθρακα, συμπεριλαμβανομένου του στόχου προέλευσης του 20 % του άνθρακα που χρησιμοποιείται στα χημικά και πλαστικά προϊόντα από βιώσιμες μη ορυκτές πηγές έως το 2030 και αναγγελία δράσης για ολοκληρωμένες αξιολογήσεις της χρήσης γης.
5.Πρόοδος των δραστηριοτήτων βιοοικονομίας στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία
Βασικά μηνύματα:
·Η συνολική εφαρμογή του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τη βιοοικονομία βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση και έχει ήδη συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
·Μεγαλύτερη πρόοδος σημειώθηκε στην ανάπτυξη λύσεων βιολογικής βάσης μέσω έρευνας και καινοτομίας και της αύξησης των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων (τομέας δράσης 1).
·Η βελτιωμένη συνεργασία με τα κράτη μέλη και τα έργα επίδειξης έχουν θέσει τη βάση για την ανάπτυξη της βιοοικονομίας σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, με έμφαση στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες (τομέας δράσης 2).
·Η κατανόηση των οικολογικών ορίων της βιοοικονομίας έχει βελτιωθεί (τομέας δράσης 3). Ωστόσο, παραμένουν κενά όσον αφορά τον τρόπο καλύτερης διαχείρισης της χρήσης της βιόσφαιρας για την ικανοποίηση των περιβαλλοντικών και οικονομικών απαιτήσεων σε μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη, καθώς και τον τρόπο προώθησης πιο βιώσιμων καταναλωτικών προτύπων για τη διασφάλιση της περιβαλλοντικής ακεραιότητας.
Στο παρόν κεφάλαιο συνοψίζεται η πρόοδος που σημειώθηκε στις 14 δράσεις στο πλαίσιο τριών τομέων δράσης της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης του 2018 για τη βιοοικονομία. Οι περισσότερες δραστηριότητες έχουν μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες διαδικασίες και θα αποφέρουν τα τελικά τους αποτελέσματα στο μέλλον. Περισσότερες πληροφορίες σε σχέση με τις δράσεις διατίθενται στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), κεφάλαιο 5.
5.1.Ενίσχυση και κλιμάκωση των τομέων βιολογικής βάσης, αξιοποίηση του δυναμικού επενδύσεων και των αγορών
Ο πρώτος τομέας δράσης αποσκοπεί στην ενίσχυση και κλιμάκωση των τομέων βιολογικής βάσης καθώς και στην αξιοποίηση επενδύσεων και αγορών. Οι δράσεις προωθούν επίσης την έρευνα και την καινοτομία στις αξιακές αλυσίδες και βελτιώνουν τον συντονισμό των δραστηριοτήτων καινοτομίας. Οι ελπιδοφόρες καινοτομίες 72 στους τομείς βιολογικής βάσης περιλαμβάνουν αναλυτικές τεχνικές και βιοπροοπτική, σχεδιασμό και μηχανική βιομορίων, καθώς και λύσεις για πιο βιώσιμη εκμετάλλευση της βιομάζας.
Η κοινή επιχείρηση βιομηχανιών βιοπροϊόντων (ΚΕ ΒΒΙ, 2014-2021) 73 θα έχει προσελκύσει ιδιωτικές επενδύσεις ύψους 2,73 δισ. EUR έως το 2024 (τέλος των τελευταίων έργων), σε συνδυασμό με στήριξη ύψους 835 εκατ. EUR από την ΕΕ [για λεπτομέρειες βλ. έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), πλαίσιο 1]. Η νέα σύμπραξη «Μια Ευρώπη που βασίζεται στην κυκλική βιοοικονομία» (στο εξής: CBE) 74 (2021-2031) λαμβάνει συνεισφορά ύψους 1 δισ. EUR από την ΕΕ για την περαιτέρω ενίσχυση και κλιμάκωση των τομέων βιολογικής βάσης της ΕΕ σε όλα τα στάδια του κύκλου καινοτομίας, σε συνδυασμό με τουλάχιστον ίση συνεισφορά του εταίρου από τον ιδιωτικό τομέα, της Bio-based Industry Consortium (Kοινοπραξία Bιομηχανιών Bιοπροϊόντων).
H δέσμη εργαλείων επιτάχυνσης της στρατηγικής για τη βιοοικονομία 75 (BSAT) ενσωματώνει εργαλεία βιοοικονομίας και υποστηρικτικό υλικό που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του έργου POWER4BIO του προγράμματος «Ορίζων 2020» 76 , π.χ. τον κατάλογο λύσεων βιολογικής βάσης 77 . Η επενδυτική ετοιμότητα των περιφερειών της ΕΕ υποστηρίζεται από την Επιτροπή μέσω ενός εργαλείου αυτοαξιολόγησης.
Η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοοικονομία αποσκοπούσε στη διευκόλυνση της ανάπτυξης νέων βιώσιμων βιοδιυλιστηρίων στην Ευρώπη στην απαιτούμενη κλίμακα, για την παροχή νεοεμφανιζόμενων εφαρμογών που υποκαθιστούν προϊόντα ορυκτής προέλευσης 78 [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), ενημερωτικό γράφημα 1]. Όπως επιβεβαιώνεται επίσης από τις προοπτικές για τα βιοδιυλιστήρια για το 2030 στην Ευρώπη 79 , θα μπορούσαν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό των βιομηχανικών εγκαταστάσεων 80 . Στην ΕΕ λειτουργούν περισσότερα από 300 βιοδιυλιστήρια χημικών προϊόντων και υλικών (π.χ. βλ. εικόνα 4, εμβληματικές πρωτοβουλίες της ΚΕ BBI και τις οικείες αξιακές αλυσίδες). Για παράδειγμα, υπάρχουν 139 βιοδιυλιστήρια με βάση την ξυλώδη βιομάζα στην Ευρώπη, ενώ άλλα 28 υπολογίζεται ότι θα διπλασιάσουν τον κύκλο εργασιών τους έως το 2030. Οι πολιτικές και οι κανονισμοί, ιδίως αυτοί που έχουν θεσπιστεί από το 2018, είναι καίριας σημασίας για τις επενδυτικές αποφάσεις ιδιωτικών εταιρειών για βιοδιυλιστήρια. Ωστόσο, η πρόσβαση στην αγορά παραμένει δυσχερής λόγω της έλλειψης ολοκληρωμένης προσέγγισης κανονιστικής πολιτικής και του μεγάλου χάσματος μεταξύ του τρέχοντος κόστους των προϊόντων βιολογικής προέλευσης και της προθυμίας των καταναλωτών να πληρώσουν.
Εικόνα 4. Εμβληματικά βιοδιυλιστήρια και μονάδες επίδειξης της ΚΕ BBI σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Στο φόρουμ για τη γαλάζια βιοοικονομία εντοπίστηκαν διάφορες λύσεις που έχουν εφαρμοστεί στην παράκτια περιοχή. Οι συστάσεις του φόρουμ αποτέλεσαν ένα από τα σημεία εκκίνησης για την επικείμενη πρωτοβουλία της ΕΕ για τα φύκη, την οποία η Επιτροπή προτίθεται να εγκρίνει το τέταρτο τρίμηνο του 2022. Η υδατοκαλλιέργεια φυκών ή οστρακοειδών μπορεί να χρησιμεύσει ως εργαλείο βιοαποκατάστασης αφαιρώντας τις θρεπτικές ουσίες, τον άνθρακα και τους ρύπους από τα θαλάσσια ύδατα. Η πλατφόρμα BlueInvest και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας (ΕΤΘΑΥ) στηρίζουν τις επενδύσεις στην ευρύτερη γαλάζια οικονομία, μεταξύ άλλων και στα φύκη. Ένας αυξανόμενος αριθμός έργων στο πλαίσιο των προγραμμάτων «Ορίζων 2020» και «Ορίζων Ευρώπη», συμπεριλαμβανομένης της αποστολής «Αποκατάσταση των ωκεανών και των υδάτων μας έως το 2030», στηρίζει τις θάλασσες και τους ωκεανούς χωρίς πλαστικά και τα έργα που σχετίζονται με τα φύκη.
Για την αποδέσμευση επενδύσεων, το νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Κυκλικής Βιοοικονομίας 81 είναι το πρώτο ταμείο κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου που επικεντρώνεται αποκλειστικά στη βιοοικονομία και στην κυκλική βιοοικονομία στην Ευρώπη, παρέχοντας χρηματοδότηση από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Το ταμείο στοχεύει σε επενδύσεις ύψους 250 εκατ. EUR, με άντληση περαιτέρω κεφαλαίων ύψους 206 εκατ. EUR έως το τέλος του 2021. Από τις αξιολογήσεις προκύπτει άνιση κατανομή των δραστηριοτήτων βιοοικονομίας μεταξύ των διαφόρων μακροπεριφερειών της ΕΕ και των κρατών μελών (π.χ. κατανομή των βιοδιυλιστηρίων χημικών προϊόντων και υλικών 82 , επενδύσεις στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Κυκλικής Βιοοικονομίας 83 και ανεπαρκής ένταση καινοτομίας σε τομείς βιολογικής βάσης 84 ), οι οποίες συσχετίζονται τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό με τις επιδόσεις καινοτομίας που μετρώνται από τον ευρωπαϊκό πίνακα αποτελεσμάτων για την καινοτομία 85 .
5.2.Ταχεία ανάπτυξη τοπικών βιοοικονομιών σε ολόκληρη την Ευρώπη
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δημιουργήσει διάφορους άξονες εργασίας με τα κράτη μέλη για την ταχεία ανάπτυξη τοπικών βιοοικονομιών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Πολιτικής για τη Βιοοικονομία διευκολύνει την ανταλλαγή γνώσεων και βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών για την ανάπτυξη και την εφαρμογή εθνικών και περιφερειακών πολιτικών για τη βιοοικονομία. Η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών διευκολύνθηκε μέσω του μηχανισμού στήριξης της πολιτικής για τη βιοοικονομία ως εμπειρίας αμοιβαίας μάθησης, εντοπίζοντας δέκα βασικά μηνύματα πολιτικής 86 για την καθοδήγηση της εθνικής στρατηγικής για τη βιοοικονομία και/ή της ανάπτυξης σχεδίου δράσης. Μια ομάδα εμπειρογνωμόνων διεξήγαγε την άσκηση ανάλυσης προοπτικών BIOEAST, η οποία είναι η πρώτη του είδους της στην περιοχή και αύξησε την ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σημασία των επενδύσεων σε ειδική έρευνα και καινοτομία και σε εθνικά προγράμματα ανάπτυξης της βιοοικονομίας 87 .
Διάφορες πιλοτικές δράσεις για τη στήριξη της ανάπτυξης της παράκτιας, αγροτικής και αστικής βιοοικονομίας καταδεικνύουν το δυναμικό της βιοοικονομίας στην πράξη και έχουν υποστηριχθεί με διάφορα μέσα της ΕΕ, όπως η Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΓΠ), το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ), το LIFE, το Ταμείο Καινοτομίας και τα προγράμματα «Ορίζων 2020» και «Ορίζων Ευρώπη» με τις συμπράξεις τους (την ΚΕ BBI και τη CBE) και αποστολές (π.χ. αποστολές για το έδαφος και τους ωκεανούς). Για να βελτιωθούν οι συνέργειες και η συμπληρωματικότητα μεταξύ των πρωτοβουλιών της ΕΕ, των περιφερειακών πολιτικών και των μέσων τους, απαιτούνται περαιτέρω επενδύσεις σε υποδομές για την αξιοποίηση του δυναμικού της βιομάζας 88 . Ένα έργο σχετικά με ένα θεματολόγιο στρατηγικής ανάπτυξης θα αντιμετωπίσει τον κατακερματισμό στα τοπία της έρευνας και της καινοτομίας και θα ενισχύσει τις αλληλεπιδράσεις και τη συμπληρωματικότητα μεταξύ πρωτοβουλιών, μέσων και πολιτικών.
Η νέα ΚΓΠ συμπεριλαμβάνει ρητά τη βιοοικονομία σε έναν από τους ειδικούς στόχους της. Η νέα ΚΓΠ επιτρέπει στα κράτη μέλη να καθορίζουν παρεμβάσεις προσαρμοσμένες στην τοπική πραγματικότητά τους για την προώθηση της ανάπτυξης της βιοοικονομίας στις αγροτικές περιοχές, παρέχοντας τη δυνατότητα μετάβασης από μεμονωμένα έργα σε μια πιο συστημική προσέγγιση και στηρίζοντας τους παραγωγούς του πρωτογενούς τομέα στις προσπάθειές τους να καινοτομήσουν και να δώσουν ώθηση στη βιοοικονομία.
Τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ εξακολουθούν να συνεισφέρουν σημαντικά στην ανάπτυξη της βιοοικονομίας, συμπεριλαμβανομένου του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας, το οποίο έχει δεσμεύσει 36 εκατ. EUR για τη γαλάζια βιοοικονομία 89 .
Το έργο HOOP του προγράμματος «Ορίζων 2020» έλαβε 7,9 εκατ. EUR ως συνεισφορά της ΕΕ για τη στήριξη πιλοτικής ομάδας ευρωπαϊκών πόλεων με σκοπό την προσέλκυση επενδύσεων ύψους 51 εκατ. EUR για την υλοποίηση στρατηγικών αστικής κυκλικής οικονομίας βιολογικής βάσης, τη δημιουργία πρόσθετων θέσεων εργασίας και την ανακύκλωση/μείωση των αποβλήτων.
Το 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπισε την πρωτοβουλία για τις κυκλικές πόλεις και περιφέρειες 90 , η οποία θα παράσχει περαιτέρω στήριξη σε έργα κυκλικής οικονομίας βιολογικής βάσης σε τοπική και περιφερειακή κλίμακα μέσω επιδείξεων και ανάπτυξης έργων/τεχνικής βοήθειας.
Η ενσωμάτωση της βιοοικονομίας εξαρτάται από την επόμενη γενιά. Οι νέοι είναι σημαντικοί πολλαπλασιαστές γνώσης και πρεσβευτές. Η επιτυχής ανάπτυξη απαιτεί επίσης ένα εργατικό δυναμικό που είναι καλά εφοδιασμένο για τη μετάβαση προς τη βελτίωση της βιωσιμότητας και της κυκλικότητας 91 . Ως δραστηριότητα στο πλαίσιο της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία και σύμφωνα με τον στόχο βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) αριθ. 3, η Επιτροπή δρομολόγησε μελέτη για τη διερεύνηση της ανάπτυξης εκπαιδευτικού και επιμορφωτικού περιεχομένου στον τομέα της βιοοικονομίας.
5.3.Κατανόηση των οικολογικών ορίων της βιοοικονομίας
Στον τρίτο τομέα δράσης, το Κέντρο Γνώσεων για τη Βιοοικονομία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής οικοδομεί τη βάση γνώσεων σχετικά με βασικά ζητήματα, για παράδειγμα όσον αφορά τη βιώσιμη προσφορά και ζήτηση βιομάζας και την καθοδήγηση σχετικά με τον τρόπο διαχείρισης υγιών και ανθεκτικών οικοσυστημάτων στη βιοοικονομία 92 , καθώς και την ανάπτυξη ενός πανευρωπαϊκού συστήματος παρακολούθησης 93 για την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής βιωσιμότητας της βιοοικονομίας στην ΕΕ (βλ. κεφάλαιο 4). Το σύστημα πληροφοριών για τα δάση της Ευρώπης (FISE) παρέχει πρόσβαση σε στοιχεία σχετικά με τα δάση και λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη νέων εναρμονισμένων πληροφοριών για τα δάση. Η χαρτογράφηση και αξιολόγηση των υπηρεσιών οικοσυστήματος παρέχει πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση των χερσαίων οικοσυστημάτων, των οικοσυστημάτων γλυκών υδάτων και των θαλάσσιων οικοσυστημάτων ως βάση δεδομένων για μελλοντικές αξιολογήσεις και εξελίξεις πολιτικής.
Εγκρίθηκαν σημαντικές πρωτοβουλίες για τη δημιουργία ζωντανών εργαστηρίων με σκοπό την επιτάχυνση της μετάβασης στην αγροοικολογία και για την αύξηση της κατανόησης της μικροβιακής βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη λύσεων με βάση το μικροβίωμα. Τα ζωντανά εργαστήρια αναπτύσσονται επίσης στο πλαίσιο της αποστολής της ΕΕ «Μια ευρωπαϊκή συμφωνία για το έδαφος» για την αποκατάσταση της γονιμότητας του εδάφους. Για την περαιτέρω εμβάθυνση της κατανόησης των λύσεων και των εφαρμογών μικροβιώματος, η Επιτροπή συνεργάζεται με διεθνείς εταίρους μέσω ειδικής ομάδας εργασίας στο πλαίσιο του Διεθνούς Φόρουμ Βιοοικονομίας υπό την ηγεσία της ΕΕ 94 . Αναπτύσσεται ένα πανευρωπαϊκό σύστημα επικονιαστών. Η νέα ευρωπαϊκή συγχρηματοδοτούμενη σύμπραξη για τη βιοποικιλότητα Biodiversa+ περιλαμβάνει ως έναν από τους στόχους της τη στήριξη της παρακολούθησης της βιοποικιλότητας, συμπεριλαμβανομένου ενός συστήματος παρακολούθησης των επικονιαστών της ΕΕ (EUPOMS).
Συνολικά, οι δραστηριότητες στο πλαίσιο του τρίτου τομέα δράσης συνέβαλαν στην καλύτερη κατανόηση των οικολογικών ορίων της βιοοικονομίας. Ωστόσο, πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για τη μετάβαση από την καλύτερη κατανόηση στην καλύτερη εφαρμογή της βιοοικονομίας εντός των πλανητικών ορίων. Παραμένουν κενά όσον αφορά τον τρόπο καλύτερης διαχείρισης της χρήσης της βιόσφαιρας για την ικανοποίηση των περιβαλλοντικών και οικονομικών απαιτήσεων σε μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη, καθώς και τον τρόπο προώθησης πιο βιώσιμων καταναλωτικών προτύπων για τη διασφάλιση της περιβαλλοντικής ακεραιότητας.
6.Αξιοποιηση των ευκαιριων της βιοοικονομιας
Βασικά μηνύματα σχετικά με πιθανές μελλοντικές κατευθύνσεις της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία:
·Η εφαρμογή της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία πρέπει να ενισχυθεί στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
·Πολλές δραστηριότητες υπήρξαν επιτυχείς και θα πρέπει να ενισχυθούν.
·Η μελλοντική υλοποίηση των δράσεων στον τομέα της βιοοικονομίας θα επικεντρωθεί στην περαιτέρω κατανόηση των αντισταθμίσεων όσον αφορά τη χρήση γης και θα συμβάλει σε μια βιοοικονομία με βάση την κατανάλωση.
6.1.Απόψεις των ενδιαφερόμενων μερών
Τα σχόλια που ελήφθησαν από εμπειρογνώμονες των κρατών μελών, μέλη του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Πολιτικής για τη Βιοοικονομία, καθώς και από εξωτερικά ενδιαφερόμενα μέρη δείχνουν θετική υποδοχή της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία και του οικείου σχεδίου δράσης. Πολλές συμπληρωματικές δραστηριότητες πραγματοποιούνται σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο [έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD), κεφάλαιο 6]. Ωστόσο, τα σχόλια ανέδειξαν επίσης περαιτέρω ανάγκες για καλύτερη ανταπόκριση και συμβολή στο νέο πλαίσιο πολιτικής μετά την έγκριση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και των σχετικών πρωτοβουλιών, όπως:
·μεγαλύτερη έμφαση στην αξιολόγηση της βιωσιμότητας και στη βιώσιμη διαχείριση και χρήση των βιολογικών πόρων 95 , π.χ. με την εξεύρεση σχετικών αντισταθμίσεων και την αντιμετώπιση της υπερβολικής κατανάλωσης·
·ευρεία συμμετοχή πολλών ενδιαφερόμενων μερών, ισχυρή συμμετοχή των πολιτών και των νέων·
·ένα ενισχυμένο και ολοκληρωμένο σύστημα αξιολόγησης και παρακολούθησης·
·κοινωνικοοικονομικές πτυχές όπως οι επιπτώσεις στον τοπικό πληθυσμό και στην τιμή των πόρων.
6.2.Ενίσχυση των επιτυχημένων δραστηριοτήτων του σχεδίου δράσης της στρατηγικής για τη βιοοικονομία του 2018
Αντικατοπτρίζοντας τις απόψεις των ενδιαφερόμενων μερών μας και με βάση τα πορίσματα της αξιολόγησης στο κεφάλαιο 5, εντοπίσαμε επιτυχείς δραστηριότητες που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από περαιτέρω συμμετοχή.
Ο μετασχηματισμός και η επανειδίκευση του εργατικού δυναμικού της Ευρώπης ώστε να είναι σε θέση να εργαστεί σε νεοεμφανιζόμενες αξιακές αλυσίδες βιολογικής βάσης, καθώς και η διασφάλιση και παρακολούθηση της ποιότητας των θέσεων εργασίας εξακολουθούν να αποτελούν καίριο καθήκον για την προώθηση μιας κοινωνικά δίκαιης και πράσινης μετάβασης σε διάφορες περιφέρειες της Ευρώπης. Η έρευνα και η καινοτομία εξαρχής αποτέλεσαν την κινητήρια δύναμη για την επιτυχή ανάπτυξη των βιοοικονομιών και θα εξακολουθούν να αποτελούν κινητήρια δύναμη. Η επικέντρωση στον άνθρωπο και η περιφερειακή ανάπτυξη παραμένουν κεντρικός στόχος της πολιτικής για τη βιοοικονομία.
Η ΚΕ BBI και πρωτοποριακές εξελίξεις στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας έχουν καταδείξει το τεράστιο δυναμικό των βιομηχανιών βιοπροϊόντων. Ωστόσο, η ισχυρότερη μόχλευση για υλικά και προϊόντα βιολογικής προέλευσης πρέπει να δημιουργήσει ισότιμους όρους ανταγωνισμού στην αγορά, να ενισχύσει την καινοτομία και τη συνεργασία με πρωτοβουλίες του ιδιωτικού τομέα και να τονώσει τη δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων στο πλαίσιο των βιομηχανικών οικοσυστημάτων. Με βάση το Ευρωπαϊκό Ταμείο Κυκλικής Βιοοικονομίας, απαιτούνται περαιτέρω επενδύσεις για να υπερκεραστεί η ιδιαίτερα μεγάλη «κοιλάδα του θανάτου» στις καινοτομίες της βιοοικονομίας, η οποία οφείλεται στην έλλειψη χρηματοδότησης για τη μεταφορά γνώσεων σε καινοτομίες και στην έλλειψη μακροπρόθεσμης πολιτικής παροχής κινήτρων.
Επιπλέον, τα νέα πρότυπα, τα σήματα και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των κυκλικών προϊόντων βιολογικής προέλευσης εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό ζήτημα και θα μπορούσαν επίσης να συμβάλλουν στην ενημέρωση των πολιτών 96 . Η διαφοροποίηση των αξιακών αλυσίδων βιολογικής βάσης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας απαιτεί πιο ολιστική πολιτική στις βιομηχανίες 97 και στην έρευνα.
Η επιτυχής ανάπτυξη της βιοοικονομίας απαιτεί βελτιωμένη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών της βιοοικονομίας σε όλα τα επίπεδα, προκειμένου να γεφυρωθεί το έργο πολιτικής με την εκάστοτε τοπική πραγματικότητα 98 . Ακρογωνιαίος λίθος αυτής της συμμετοχής θα είναι η συνεργασία με τα κράτη μέλη μέσω του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Πολιτικής για τη Βιοοικονομία. Ο μηχανισμός στήριξης της πολιτικής για τη βιοοικονομία συνέστησε στα κράτη μέλη να επικαιροποιήσουν τις εθνικές πολιτικές τους για τη βιοοικονομία υπό το πρίσμα των νέων στόχων και των εξελίξεων της πολιτικής. Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας BIOEAST θα μπορούσαν να διατίθενται ειδικά προσαρμοσμένες συμβουλές ή βοήθεια για τη στήριξη των κρατών μελών μέσω ειδικών δραστηριοτήτων στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Πολιτικής για τη Βιοοικονομία. Ομοίως, θα πρέπει να ενισχυθεί η διεθνής συνεργασία, για παράδειγμα στο πλαίσιο του Διεθνούς Φόρουμ Βιοοικονομίας (IBF), για τη στήριξη της παγκόσμιας βιώσιμης ανάπτυξης.
Ενώ οι δραστηριότητες στο πλαίσιο των τομέων δράσης 1 και 2 του σχεδίου δράσης της στρατηγικής για τη βιοοικονομία του 2018 σημείωσαν ικανοποιητική πρόοδο, απαιτείται μεγαλύτερη προσοχή στον τομέα δράσης 3. Βασική δραστηριότητα είναι η συνέχιση του Κέντρου Γνώσεων για τη Βιοοικονομία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του οικείου συστήματος παρακολούθησης της βιοοικονομίας 99 , με σκοπό την καλύτερη κατανόηση των οικολογικών ορίων. Απαιτείται καλύτερη κατανόηση των δυνητικών συνεργειών και αντισταθμίσεων των επιλογών τεχνολογίας και πολιτικής μέσω ολοκληρωμένων αξιολογήσεων των αλλαγών πολιτικής σε ολόκληρο το κοινωνικοοικονομικό και περιβαλλοντικό σύστημα, με συνεκτίμηση των διασυνδέσεων και των επιπτώσεων, καθώς επίσης για να αυξηθεί η ανθεκτικότητα σε περιόδους διαταραχών του εμπορίου, όπως παρατηρήθηκε τον πρώτο καιρό της κρίσης λόγω της νόσου COVID-19.
6.3.Απαιτείται πρόσθετη εστίαση σε ορισμένες βασικές πτυχές της στρατηγικής για τη βιοοικονομία
Για να αντιμετωπιστούν τα μεγάλα διακυβεύματα και οι φιλοδοξίες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί η περιβαλλοντική ακεραιότητα και να γεφυρωθεί η προβλεπόμενη «απόκλιση βιομάζας» μεταξύ προσφοράς και ζήτησης βιομάζας για τρόφιμα, υλικά και ενέργεια. Ενώ οι τρεις τομείς δράσης της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία του 2018 αποσκοπούν στην αντιμετώπιση αυτής της απόκλισης, θα πρέπει να δοθεί πρόσθετη έμφαση στην αντιμετώπιση των πολλαπλών πιέσεων που ασκούνται στη γη για τον μετριασμό, την προστασία της φύσης και τον εφοδιασμό με βιομάζα. Επίσης, απαιτείται καλύτερη κατανόηση της συνολικής κατανάλωσης βιολογικών πόρων προκειμένου να διευκολυνθεί η μετάβαση σε πιο βιώσιμα πρότυπα κατανάλωσης.
6.3.1.Εστίαση στην επίλυση των πολλαπλών πιέσεων στην ξηρά και στη θάλασσα
Η πρόσθετη εστίαση, κατά την εφαρμογή του σχεδίου δράσης της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία, στην επίτευξη κοινωνικοοικονομικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας 100 μπορεί να επιτρέψει στις πολιτικές βιοοικονομίας να βελτιστοποιήσουν τα κοινωνικά οφέλη από τη γη, τις υδάτινες περιοχές και τους βιολογικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένης της βιοποικιλότητας και άλλων υπηρεσιών οικοσυστήματος. Σύμφωνα με τον τομέα δράσης 3, Κατανόηση των οικολογικών ορίων της βιοοικονομίας, έχει ήδη προταθεί μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση της χρήσης γης στο πλαίσιο της βιοοικονομίας ως δράση στην ανακοίνωση για τους βιώσιμους κύκλους άνθρακα 101 . Η εν λόγω δράση και η περαιτέρω εστίαση στις δραστηριότητες του τομέα δράσης 3 της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία θα αποτελέσουν τη βάση για τη μείωση των πιέσεων που ασκούνται στην ξηρά και στη θάλασσα. Η ανάπτυξη στρατηγικών εδαφικής βιομάζας από χερσαία και υδάτινα συστήματα, όπως προτείνεται από κράτη μέλη όπως η Γερμανία, θα συμβάλει περαιτέρω στη διασφάλιση της συνολικής ενσωμάτωσης των αναγκών πολιτικής, της διαθεσιμότητας πόρων και της καινοτομίας. Μ’ αυτόν τον τρόπο μπορούν να εντοπιστούν οι πιθανές συγκρούσεις, π.χ. αν σε μια περιοχή ο εφοδιασμός με βιομάζα που παράγεται με βιώσιμο τρόπο είναι ανεπαρκής όσον αφορά τις απαιτήσεις βιομάζας για τρόφιμα, υλικά και ενέργεια. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, θα μπορούσε να διερευνηθεί ένα εννοιολογικό πλαίσιο για την εξεύρεση των εν λόγω αντισταθμίσεων, λαμβάνοντας υπόψη τις περιφερειακές ανάγκες και ευκαιρίες για το περιβάλλον, την τεχνολογία και τις δεξιότητες. Το εν λόγω πλαίσιο θα μπορούσε να βασίζεται στο έργο του Johan Rockström και στο μοντέλο του περί διαχείρισης της βιόσφαιρας 102 , και πρέπει να περιλαμβάνει την οικονομική αποτίμηση για τη συνεχή ή βελτιωμένη παροχή υπηρεσιών οικοσυστήματος, όπως καθαρός αέρας, αναπλήρωση νερού, βιοποικιλότητα, δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα ή αναψυχή. Αυτό θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στην ανάπτυξη βιώσιμων και χωρίς αποκλεισμούς επιχειρηματικών μοντέλων που ενδυναμώνουν τους πρωτογενείς παραγωγούς και άλλους παράγοντες της αγροτικής αλυσίδας και της αλυσίδας εφοδιασμού, και μετατρέπουν τις κλιματικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις σε ευκαιρίες, ενισχύουν και διαφοροποιούν τα εισοδήματα και δημιουργούν θέσεις εργασίας υψηλών δεξιοτήτων. Πρέπει να διασφαλιστεί περαιτέρω ασφαλής διασύνδεση φύσης-ανθρώπου για υγιή οικοσυστήματα, ζώα και ανθρώπους σύμφωνα με την προσέγγιση «OneHealth» («Μία υγεία»).
6.3.2.Εστίαση στη συνολική κατανάλωση βιολογικών πόρων
Με βάση την ολιστική προσέγγιση της βιοοικονομίας και σύμφωνα με τον τομέα δράσης 2, Ταχεία ανάπτυξη της βιοοικονομίας σε ολόκληρη την Ευρώπη, τα πρότυπα κατανάλωσης πρέπει να καταστούν πιο βιώσιμα για τη διασφάλιση της περιβαλλοντικής ακεραιότητας, καθώς οι τεχνολογικές λύσεις από μόνες τους δεν είναι σε θέση να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ της βιώσιμης προσφοράς βιολογικών πόρων και της ζήτησης. Με πρόσθετη εστίαση στη συνολική ζήτηση για βιολογικούς πόρους θα μπορούσαν να αξιολογηθούν και να μετρηθούν καλύτερα οι πιο βιώσιμες καταναλωτικές επιλογές με βάση το πραγματικό κόστος. Η δράση για τη βιοοικονομία με γνώμονα τη ζήτηση μπορεί να δώσει ώθηση σε πολλές επενδύσεις σε βιώσιμες επιχειρήσεις βιοοικονομίας και να προωθήσει τον βιώσιμο μετασχηματισμό των περιφερειών και των κρατών μελών.
7.Συμπερασμα
Μετά την απρόκλητη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο ισχυρή και σαφής η ανάγκη να ενισχυθεί η μετάβαση τόσο προς την καθαρή ενέργεια όσο και προς βιώσιμα, ανθεκτικά και δίκαια συστήματα τροφίμων. Η μελλοντική εφαρμογή του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τη βιοοικονομία θα πρέπει να λάβει υπόψη τις επιπτώσεις τόσο στις τιμές των τροφίμων και της ενέργειας όσο και στις τιμές των ενεργοβόρων προϊόντων, καθώς και στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, και να αντιμετωπίσει την επακόλουθη πρόσθετη πίεση στους φυσικούς πόρους εντός των ορίων των οικοσυστημάτων.
Μια ισχυρή στρατηγική της ΕΕ για τη βιοοικονομία με έμφαση και στις τρεις διαστάσεις της βιωσιμότητας συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων που περιγράφονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Η πρόοδος της επικαιροποιημένης στρατηγικής για τη βιοοικονομία του 2018 είναι πολλά υποσχόμενη και ενθαρρύνει τη συνέχιση και την περαιτέρω ενίσχυση διαφόρων δραστηριοτήτων. Ωστόσο, για να αξιοποιηθεί πλήρως η ισχύς της στρατηγικής για τη βιοοικονομία, απαιτούνται πρόσθετες προσπάθειες, ιδίως όσον αφορά περαιτέρω δράσεις για την αντιμετώπιση των πολλαπλών πιέσεων στην ξηρά και στη θάλασσα και για τα συνολικά πρότυπα κατανάλωσης των βιολογικών πόρων.