Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ρόλος της πολιτικής για τη συνοχή στην καταπολέμηση των ανισοτήτων κατά τη νέα περίοδο προγραμματισμού μετά την κρίση COVID-19. Συμπληρωματικότητα και πιθανές επικαλύψεις με τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) και τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2021/C 517/01)

Εισηγητής:	ο κ. Ιωάννης ΒΑΡΔΑΚΑΣΤΑΝΗΣ
Συνεισηγήτρια:	η κ. Judith VORBACH

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.9.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	23.9.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	563
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	211/0/6

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Το σχέδιο ανάκαμψης «NextGenerationEU» (Ευρωπαϊκό Μέσο Ανάκαμψης) δεν βασίζεται μόνο στην αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών, αλλά συμβολίζει επίσης το γεγονός ότι τα κράτη μέλη έχουν ένα κοινό όραμα για το μέλλον. Το αποτέλεσμα της ενίσχυσης της εμπιστοσύνης του έχει ήδη συμβάλει στη μείωση της πιθανότητας μιας βαθιάς κρίσης σε ορισμένες χώρες, και ο θετικός του αντίκτυπος θα γίνει πλήρως αισθητός, όταν αρχίσουν οι πραγματικές δαπάνες. Μολονότι η ΕΟΚΕ εκτιμά ιδιαίτερα ότι η ΕΕ κατάφερε να καταρτίσει και να υιοθετήσει έναν τόσο ευρύ μηχανισμό σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, η ΕΟΚΕ απαιτεί επίσης να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για την περαιτέρω βελτίωσή του και για την αντιμετώπιση πιθανών ελλείψεων.

1.2.

Γενικά, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής με γνώμονα την ευημερία, όπου δίνεται προτεραιότητα στην ευημερία των πολιτών, και κανείς δεν μένει στο περιθώριο. Στην παρούσα γνωμοδότηση, εστιάζουμε στους τρόπους με τους οποίους η πολιτική συνοχής και το NextGenerationEU, πρωτίστως μέσω του εμβληματικού του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) (1), προτείνουν την εξάλειψη αυτών των ανισοτήτων. Στην πραγματικότητα, το NextGenerationEU θα συμβάλει στην ανοδική σύγκλιση μεταξύ των κρατών μελών και μπορεί επίσης να ενισχύσει τον δημοσιονομικό χώρο για μέτρα κοινωνικής πολιτικής. Εν τέλει, ωστόσο, η έκταση και ο τρόπος αντιμετώπισης των ανισοτήτων μεταξύ των χωρών και των ανισορροπιών μεταξύ των περιφερειών μέσω του NextGenerationEU αποτελεί τη μεγάλη πρόκληση για τα επόμενα χρόνια.

1.3.

Υπήρχε ήδη ένα τεράστιο πρόβλημα ανισοτήτων πριν από την πανδημία COVID-19. Η κρίση έχει αναδείξει περαιτέρω και επιδεινώσει αυτά τα μακροχρόνια κενά στις κοινωνίες μας, συμπεριλαμβανομένης της άνισης κατανομής εισοδήματος και πλούτου και πρόσβασης στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και στην εκπαίδευση. Οι ανισότητες αυτές ποικίλλουν ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, το εκπαιδευτικό υπόβαθρο και την αναπηρία, καθώς και μεταξύ περιφερειών, τομέων και επαγγελμάτων. Η πανδημία έχει επηρεάσει δυσανάλογα τις γυναίκες και τους νέους. Η συχνότητα των λοιμώξεων από τη νόσο COVID-19 ήταν η υψηλότερη για τους απόρους, γεγονός που με τη σειρά του μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς το εισόδημά τους. Οι φτωχότεροι άνθρωποι έχουν επίσης λιγότερες πιθανότητες να μπορούν να τηλεργαστούν, και τούτο έχει αποδειχθεί σημαντικός παράγοντας απώλειας της εργασίας.

1.4.

Η ΕΕ θα πρέπει να εκμεταλλευτεί τη μοναδική ευκαιρία που εκπροσωπεί το NextGenerationEU προκειμένου να καλύψει τις ελλείψεις στις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές πολιτικές και να εφαρμόσει μια προσέγγιση που να εστιάζει στην ευημερία. Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι οι κοινωνικοί στόχοι, και ιδίως ο στόχος της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής, ενσωματώνονται στους έξι πυλώνες του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και ότι τα κριτήρια αξιολόγησης για τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΕΣΑΑ) περιλαμβάνουν τον κοινωνικό τους αντίκτυπο. Δικαίως, τα κράτη μέλη πρέπει επίσης να εξηγήσουν πώς τα ΕΣΑΑ συμβάλλουν στην ισότητα των φύλων και στις ίσες ευκαιρίες για όλους. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η εστίαση στη δίκαιη κατανομή εντός των ΕΣΑΑ και του NextGenerationEU στο σύνολό της πρέπει να ενισχυθεί σε μεγάλο βαθμό και να γίνει πιο συγκεκριμένη.

1.5.

Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα ΕΣΑΑ έχουν ισχυρότερη κοινωνική διάσταση, η ΕΟΚΕ προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει όχι μόνο μια μεθοδολογία για την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τις κοινωνικές δαπάνες, όπως προβλέπεται στο άρθρο 29 παράγραφος 4 του κανονισμού για τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, αλλά επίσης να αναπτύξει μεθοδολογία αξιολόγησης του κοινωνικού αντίκτυπου των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που προτείνονται στα ΕΣΑΑ. Σε αυτό το πλαίσιο, το γεγονός ότι η κατ’ εξουσιοδότηση πράξη, η οποία θα παρέχει προδιαγραφές σχετικά με την κοινωνική διάσταση, θα διατίθεται μόνο μετά την κατάρτιση των ΕΣΑΑ και ακόμη και μετά την έγκρισή τους, αποτελεί αντικείμενο έντονων συζητήσεων.

1.6.

Μια μεγάλη πρόκληση είναι η διασφάλιση συνεκτικότητας και συνεργειών μεταξύ της πολιτικής συνοχής και του NextGenerationEU, ιδίως του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και του REACT-EU. Ενώ είναι σημαντικό να αποφευχθούν οι επικαλύψεις και η σύγχυση κατά την εφαρμογή των προγραμμάτων, είναι επίσης σημαντικό να διασφαλιστεί ότι τα προγράμματα δεν έρχονται σε αντίθεση ή δεν υπονομεύουν το ένα το άλλο. Επιπλέον, η προτεραιότητα που δίνεται πιθανώς στη χρηματοδότηση στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας σε σχέση με την πολιτική συνοχής λόγω της πίεσης για ταχεία απορρόφηση μπορεί να μειώσει την προσοχή και την ικανότητα ενασχόλησης με τον προγραμματισμό και την υλοποίηση της χρηματοδότησης στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2021-2027, επιφέροντας περαιτέρω καθυστερήσεις και εγείροντας θέματα απορρόφησης των πόρων συνοχής.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί ότι, λόγω της διαφορετικής νομικής βάσης της (βλέπε σημείο 3.4), οι διατάξεις για τη μείωση των ανισοτήτων που κατοχυρώνονται στην πολιτική συνοχής δεν αντικατοπτρίζονται επαρκώς στους κανόνες που διέπουν τη χρήση του NextGenerationEU και του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Είναι σημαντικό η έκταση και η σαφήνεια της κοινωνικής διάστασης στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής να χρησιμεύσουν ως πρότυπο για το NextGenerationEU και τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Επιπλέον, οι αυστηροί κανόνες της πολιτικής συνοχής σχετικά με τη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη και ιδίως με την αρχή της εταιρικής σχέσης θα πρέπει να ληφθούν τουλάχιστον ως προσχέδιο για τις διαδικασίες του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας προκειμένου να κατευθύνονται αποτελεσματικά οι επενδύσεις προς μέτρα κοινωνικής ένταξης και για την καταπολέμηση των ανισοτήτων.

1.8.

Λαμβάνοντας υπόψη την προϋπόθεση της εκταμίευσης κονδυλίων για την υλοποίηση των συστάσεων ανά χώρα, είναι ακόμη πιο σημαντικό να αναμορφωθεί το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, συμπεριλαμβανομένων ελάχιστων προτύπων για τη διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους και την κοινωνία των πολιτών, όπως περιγράφεται στο ψήφισμα της ΕΟΚΕ για τη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) (2). Στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής, του NextGenerationEU και των ειδικών ανά χώρα συστάσεων, η ΕΟΚΕ συνιστά σθεναρά να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση σε όλες τις διαφορετικές πτυχές της ανισότητας και να καταβληθούν προσπάθειες για βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, καθώς και στενή παρακολούθηση του τρόπου με τον οποίο έχουν δαπανηθεί τα κεφάλαια.

1.9.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητά τη συστηματική ενσωμάτωση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και του κοινωνικού πίνακα αποτελεσμάτων στο NextGenerationEU, καθώς και στην αξιολόγηση των ΕΣΑΑ. Στο πλαίσιο της ενσωμάτωσης, πρέπει να εξακριβωθεί ότι το NextGenerationEU ευθυγραμμίζεται με τον στόχο της δημιουργίας αξιοπρεπών θέσεων εργασίας. Ως εκ τούτου, η εκταμίευση κονδυλίων του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας σε εταιρείες θα πρέπει να πραγματοποιείται βάσει ορισμένων κριτηρίων, όπως η εφαρμογή συλλογικών συμβάσεων ή η προσφορά θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας βάσει των εθνικών νόμων και κανονισμών που απορρέουν από τις εθνικές συμφωνίες των κοινωνικών εταίρων. Πρέπει να διασφαλιστεί ότι τα οφέλη τόσο της ανάκαμψης όσο και της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης θα είναι κοινά για όλους τους ανθρώπους που ζουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η ΕΕ έχει βασιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα στην πολιτική της για τη συνοχή και, ιδίως, σε ταμεία όπως το Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Κοινωνικό Ταμείο, προκειμένου να μειώσει τις ανισότητες τόσο μεταξύ όσο και στο εσωτερικό των κρατών μελών. Το 2020, η πανδημία COVID-19 προκάλεσε πρωτόγνωρους συστημικούς και οικονομικούς κλυδωνισμούς και επιδείνωσε τις υφιστάμενες ανισορροπίες μεταξύ κρατών μελών κατά τρόπο που τα ταμεία συνοχής να αδυνατούν να τις αντιμετωπίσουν από μόνα τους. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία μιας νέας χρηματοδοτικής πρωτοβουλίας, γνωστής ως «Next Generation EU» (Ευρωπαϊκό Μέσο Ανάκαμψης), μιας δέσμης μέτρων για την ανάκαμψη ύψους 750 δισεκατ. EUR, που επρόκειτο να κατανεμηθεί μεταξύ των κρατών μελών.

2.2.

Το NextGenerationEU δεν βασίζεται μόνο στην αλληλεγγύη μεταξύ κρατών μελών, αλλά σηματοδοτεί επίσης μια μεγάλη πρόοδο στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, συμπεριλαμβανομένης, για παράδειγμα, της αμοιβαιοποίησης χρέους, δηλαδή της έκδοσης ομολόγων και της ανάληψης δανείων από κοινού. Η ενίσχυση της εμπιστοσύνης που επιτελείται μέσω του NextGenerationEU έχει ήδη συμβάλει στη μείωση της πιθανότητας βαθιάς κρίσης σε ορισμένες χώρες, και ο θετικός του αντίκτυπος θα γίνει πλήρως αισθητός, όταν αρχίσουν οι πραγματικές δαπάνες. Λόγω της ενισχυτικής επίδρασης στην οικονομική ανάπτυξη, θα συμβάλει στη μείωση της ανεργίας. Μακροπρόθεσμα, το NextGenerationEU αναμένεται να συμβάλει σημαντικά στην περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική βιωσιμότητα. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το NextGenerationEU αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία ενίσχυσης του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου και οικοδόμησης μιας ανταγωνιστικής και ολοκληρωμένης ΕΕ συμβάλλοντας σε μια ταχεία, δίκαιη και βιώσιμη οικονομική ανάκαμψη. Εν τέλει, είναι πιθανό όλα τα κράτη μέλη να γίνουν καθαροί αποδέκτες (3). Τέλος, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα ευρωπαϊκά κονδύλια δεν είναι απλώς αριθμοί, στόχοι και προθεσμίες, αλλά συμβολίζουν το γεγονός ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν ένα κοινό όραμα για το μέλλον.

2.3.

Ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αποτελεί το επίκεντρο του NextGenerationEU, με δάνεια και επιχορηγήσεις ύψους 672,5 δισεκατ. EUR που χορηγούνται για τη στήριξη μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων οι οποίες αναλαμβάνονται από τα κράτη μέλη της ΕΕ. Στόχος είναι ο μετριασμός του οικονομικού και του κοινωνικού αντικτύπου της πανδημίας κορονοϊού και η ενίσχυση της βιωσιμότητας, της συμμετοχικότητας, της ανθεκτικότητας και της ετοιμότητας των ευρωπαϊκών οικονομιών και κοινωνιών απέναντι στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης.

2.3.1.

Ο μηχανισμός διαρθρώνεται γύρω από έξι «πυλώνες», στους οποίους περιλαμβάνονται η οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, η υγεία και η κοινωνική ανθεκτικότητα, καθώς και οι πολιτικές για την επόμενη γενιά, τα παιδιά και τους νέους. Τα κράτη μέλη καλούνται να διευκολύνουν συνέργειες και να προωθήσουν τον στενό συντονισμό μεταξύ των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΕΣΑΑ) και του προγραμματισμού της πολιτικής συνοχής. Επιπλέον, τα ΕΣΑΑ θα πρέπει να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά προκλήσεις που προκαλούνται από ολοένα και πιο αποκλίνουσες οικονομικές εξελίξεις και διαφορετικές πορείες προς την ανάκαμψη, οι οποίες δεν προσδιορίζονται άμεσα στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις των ετών 2019 και 2020.

2.4.

Εκτός από τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, το NextGenerationEU περιλαμβάνει επίσης τη Συνδρομή στην ανάκαμψη για τη συνοχή και τις περιοχές της Ευρώπης (REACT-EU), ύψους 47,5 δισεκατ. EUR. Πρόκειται για μια νέα πρωτοβουλία που έχει ως στόχο την επέκταση των μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης και ανασύνταξης μετά την κρίση που έχουν εφαρμοστεί μέσω της Πρωτοβουλίας επενδύσεων για την αντιμετώπιση του κορονοϊού και της Πρωτοβουλίας επενδύσεων για την αντιμετώπιση του κορονοϊού+. Ωστόσο, σε σύγκριση με άλλα μέτρα, ο διαθέσιμος προϋπολογισμός είναι αρκετά μικρός. Επομένως, μπορεί να συμβάλει μόνο με περιορισμένο τρόπο στην πράσινη, ψηφιακή, βιώσιμη, ανθεκτική και χωρίς αποκλεισμούς ανάκαμψη της οικονομίας. Οι πόροι από το REACT-EU θα διατεθούν στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και στο Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (FEAD).

2.5.

Επιπλέον, μέσω των προγραμμάτων συνοχής για την περίοδο προγραμματισμού 2021-2027, συνολικά 377,8 δισεκατ. EUR θα χορηγηθούν στα κράτη μέλη. Το ποσό αυτό θα κατανεμηθεί μέσω των ακόλουθων ταμείων: — Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το οποίο έχει ως στόχο τη διόρθωση των αναπτυξιακών ανισορροπιών μεταξύ των περιφερειών του· — Ταμείο Συνοχής, το οποίο υποστηρίζει έργα της ΕΕ στα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών και σε περιβαλλοντικές υποδομές, καθώς και έργα στον τομέα της ενεργειακής απόδοσης και της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή της βιώσιμης αστικής κινητικότητας· — Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), και — το νεοσυσταθέν «Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης»

3.   Συμπληρωματικότητα, συνέργειες και κενά μεταξύ του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και της πολιτικής για τη συνοχή

3.1.

Γενικά, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας οικονομικής και μιας κοινωνικής πολιτικής με γνώμονα την ευημερία, όπου δίνεται προτεραιότητα στην ευημερία των πολιτών, και κανείς δεν μένει στο περιθώριο. Μεταξύ άλλων, βασικοί στόχοι πολιτικής πρέπει να είναι η βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, η ποιότητα ζωής και η μείωση των ανισοτήτων. Η ΕΟΚΕ ζητεί οι στόχοι αυτοί να ενσωματωθούν σε διάφορους τομείς πολιτικής, όπως η φορολογική, η βιομηχανική και η νομισματική πολιτική, καθώς και η πολιτική για την αγορά εργασίας. Στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, στο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης και στο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο, παρέχονται σθεναρές συστάσεις για μεγαλύτερη έμφαση στην επίλυση του προβλήματος της αύξησης των ανισοτήτων. Στην παρούσα γνωμοδότηση, εστιάζουμε στους τρόπους με τους οποίους η πολιτική για τη συνοχή και το NextGenerationEU, πρωτίστως μέσω του εμβληματικού μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, προτείνουν την εξάλειψη αυτών των ανισοτήτων.

3.2.

Οι ακαθάριστες πληρωμές του NextGenerationEU δεν βασίζονται σε πολύ σαφή κριτήρια. Ως εκ τούτου, το NextGenerationEU είναι πολύ πιθανό να επιτρέψει στις πιο αδύναμες οικονομίες της ΕΕ να ανακάμψουν γρηγορότερα και να συμβάλουν στην ανοδική πραγματική σύγκλιση, μια πολύ θετική προοπτική σύμφωνα με την ΕΟΚΕ. Ωστόσο, ο βαθμός και ο τρόπος που μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσω του NextGenerationEU οι ανισότητες τόσο μεταξύ χωρών όσο και μεταξύ περιφερειών είναι λιγότερο σαφείς. Σε κάθε περίπτωση, οι επικαλύψεις μεταξύ της πολιτικής συνοχής και του NextGenerationEU συνεπάγονται ότι ακόμη και δυσμενείς επιπτώσεις είναι πολύ πιθανές.

3.2.1.

Οι ίσοι όροι ανταγωνισμού στις κοινωνικές πολιτικές και τις πολιτικές απασχόλησης έχουν καίρια σημασία και οι διατάξεις NextGenerationEU θα πρέπει να απαιτούν τέτοιες μεταρρυθμίσεις. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τις διάφορες προτάσεις της για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων μεταξύ χωρών, για παράδειγμα μέσω της σύνδεσης του συστήματος δημοσίων συμβάσεων με ορισμένα κριτήρια και προγράμματα για την υποστήριξη ευάλωτων ομάδων (π.χ. σχέδιο παροχής εγγυήσεων για τη νεολαία). Θα πρέπει επίσης, εν προκειμένω, να προωθηθεί η ποιότητα των θέσεων εργασίας και των συστημάτων συλλογικών διαπραγματεύσεων.

3.2.2.

Η στήριξη που παρέχεται μέσω των κονδυλίων του NextGenerationEU μπορεί να ελαφρύνει την πίεση που ασκείται στους δημόσιους προϋπολογισμούς και να ενισχύσει τα δημοσιονομικά περιθώρια, ιδίως των πιο χρεωμένων χωρών, γεγονός που θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στη βελτίωση των μέτρων κοινωνικής πολιτικής με στόχο την άμβλυνση των ανισοτήτων. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ συνιστά να αναλυθούν οι παράγοντες που συνέβαλαν σημαντικά στην επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών σε ορισμένα κράτη μέλη στο πλαίσιο της κρίσης COVID-19.

3.3.

Μια μεγάλη πρόκληση είναι η διασφάλιση συνεκτικότητας και συνεργειών μεταξύ της πολιτικής συνοχής και του NextGenerationEU, ιδίως του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και του REACT-EU. Από τα ΕΣΑΑ που υποβλήθηκαν και δημοσιοποιήθηκαν στο πλαίσιο της διαδικασίας του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, ο μηχανισμός και τα προγράμματα της πολιτικής συνοχής φαίνονται εκ πρώτης όψεως να έχουν ορισμένους κοινούς στόχους (4). Ωστόσο, οι διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για να καθοριστεί πού διοχετεύονται οι επενδύσεις φαίνεται να διαφέρουν σημαντικά, εγείροντας το ερώτημα εάν οι δύο αυτές διαδικασίες μπορούν να λειτουργήσουν αρμονικά. Ενώ είναι σημαντικό να αποφευχθούν οι επικαλύψεις και η σύγχυση κατά την εφαρμογή των προγραμμάτων, είναι επίσης σημαντικό να διασφαλιστεί ότι τα προγράμματα δεν έρχονται σε αντίθεση ή δεν υπονομεύουν το ένα το άλλο. Οι αρχές της πολιτικής συνοχής, με τους αυστηρούς κανόνες της σχετικά με τη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη, θα πρέπει να υιοθετηθούν από τις διαδικασίες του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας προκειμένου να κατευθύνουν τις επενδύσεις αποτελεσματικά σε μέτρα κοινωνικής ένταξης.

3.4.

Η πολιτική συνοχής έχει μακρά παράδοση όσον αφορά τη στρατηγική διάθεση πόρων και πόρων για κοινωνικούς στόχους, καθώς και την εταιρική σχέση και την υποχρεωτική σύσταση επιτροπών παρακολούθησης που εκπροσωπούν ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων και κοινωνικών εταίρων στην επιλογή έργων. Η αποτελεσματικότητα των αρχών αυτών, αν και δεν είναι αδιαπέραστη όσον αφορά τη διασφάλιση ποιοτικών επενδύσεων, έχει γενικότερα αποδείξει την αξία της με την πάροδο του χρόνου από ελέγχους και εκ των υστέρων αξιολογήσεις. Δυστυχώς, αυτές οι αποδεδειγμένες πρακτικές χρησιμοποιήθηκαν εν μέρει μόνο κατά το σχεδιασμό των ΕΣΑΑ. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν πρακτικές, όπως η σύσταση επιτροπών παρακολούθησης, κατά τη φάση εφαρμογής των ΕΣΑΑ. Στις επιτροπές παρακολούθησης θα πρέπει να συμμετέχουν εκπρόσωποι των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

3.5.

Εάν εξετάσουμε τον πιο πρόσφατο κανονισμό περί κοινών διατάξεων (5), ο οποίος διέπει τον τρόπο χρήσης των ταμείων συνοχής, οι κανόνες που καθορίζουν εάν οι δράσεις είναι επιλέξιμες για χρηματοδότηση είναι αρκετά σαφείς. Για παράδειγμα, το άρθρο 73 ορίζει ότι «για την επιλογή των πράξεων, η διαχειριστική αρχή καταρτίζει και εφαρμόζει κριτήρια και διαδικασίες που δεν εισάγουν διακρίσεις, είναι διαφανή, εξασφαλίζουν την πρόσβαση από άτομα με αναπηρία, την ισότητα των φύλων». Η ΕΟΚΕ ανησυχεί ότι, λόγω της διαφορετικής νομικής βάσης του (βλέπε σημείο 3.4), οι διατάξεις για τη μείωση των ανισοτήτων που κατοχυρώνονται στην πολιτική συνοχής δεν αντικατοπτρίζονται επαρκώς στους κανόνες που διέπουν τη χρήση του NextGenerationEU και του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Είναι σημαντικό η έκταση και η σαφήνεια της κοινωνικής διάστασης στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής να χρησιμεύσει ως πρότυπο για το NextGenerationEU και τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

3.6.

Σχετικά με την εταιρική σχέση, το άρθρο 8 ορίζει ότι «για τη συμφωνία εταιρικής σχέσης και για κάθε πρόγραμμα, κάθε κράτος μέλος οργανώνει και εφαρμόζει ολοκληρωμένη εταιρική σχέση», η οποία περιλαμβάνει «σχετικούς φορείς που εκπροσωπούν την κοινωνία των πολιτών, όπως περιβαλλοντικούς εταίρους, μη κυβερνητικές οργανώσεις, και φορείς που είναι υπεύθυνοι για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης, των θεμελιωδών δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, της ισότητας των φύλων και της καταπολέμησης των διακρίσεων». Οι αναγκαίοι πρόσφοροι όροι που προβλέπονται στο παράρτημα του κανονισμού ορίζουν επίσης ρητά ότι η χρηματοδότηση της ΕΕ δεν πρέπει να συμβάλλει στον διαχωρισμό των ατόμων που βρίσκονται σε δομές ιδρυματικής φροντίδας.

3.7.

Όπως και στην πολιτική για τη συνοχή, η οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή αναφέρονται ρητά στο πεδίο εφαρμογής και τους στόχους του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Ωστόσο, λόγω του γεγονότος ότι το NextGenerationEU βασίζεται στο επείγον άρθρο 122 της ΣΛΕΕ για απρόβλεπτες, σοβαρές οικονομικές δυσκολίες, η κύρια αρχή είναι η αλληλεγγύη. Εξάλλου, ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας βασίζεται στο άρθρο 175 της ΣΛΕΕ, πράγμα που σημαίνει ότι η συνοχή πρέπει να είναι ένας στόχος που να αντικατοπτρίζεται στα ΕΣΑΑ (6). Μια αδύναμη εδαφική διάσταση στα ΕΣΑΑ μπορεί να έχει επιπτώσεις στην πολιτική συνοχής και την εδαφική συνοχή, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης των εσωτερικών ανισοτήτων, του ρόλου των υποεθνικών επιπέδων και της αρχής της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης.

3.8.

Η επικάλυψη μεταξύ της πολιτικής συνοχής και του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας σε ορισμένους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης, εγείρει ιδιαίτερες ανησυχίες όσον αφορά τις επικαλύψεις. Επιπλέον, η ευρεία κάλυψη από το μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας διαφορετικών θεματικών πεδίων καθιστά πιο δύσκολο τον καθορισμό σαφούς εστίασης και τη διασφάλιση του συντονισμού με τις παρεμβάσεις της πολιτικής για τη συνοχή όσον αφορά την οριοθέτηση των διαφόρων πηγών από την πολιτική για τη συνοχή, η οποία είναι ύψιστης σημασίας για τους λόγους που εκτίθενται κατωτέρω. Αυτός είναι ένας άλλος λόγος για τον οποίο η παρακολούθηση και η συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών είναι τόσο σημαντική.

3.9.

Η προτεραιότητα που δίνεται πιθανώς στη χρηματοδότηση στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας σε σχέση με την πολιτική για τη συνοχή λόγω της πίεσης για ταχεία υλοποίηση/απορρόφηση (π.χ. χαρακτήρας έκτακτης ανάγκης, βραχύτερη διάρκεια και αυστηρό χρονοδιάγραμμα για τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας) μπορεί να μειώσει την προσοχή και την ικανότητα ενασχόλησης με τον προγραμματισμό και την υλοποίηση της χρηματοδότησης στο πλαίσιο της πολιτικής για τη συνοχή για την περίοδο 2021-2027, επιφέροντας περαιτέρω καθυστερήσεις και εγείροντας θέματα απορρόφησης των πόρων συνοχής.

3.10.

Η κοινωνία των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι εργάστηκαν ακούραστα για να διασφαλίσουν ισχυρή διατύπωση στον κανονισμό περί κοινών διατάξεων, ο οποίος διέπει τη χρήση των ταμείων συνοχής καθώς και άλλων χρηματοδοτικών πόρων της ΕΕ. Ο κανονισμός για την περίοδο 2021-2027 ορίζει σαφώς τον τρόπο με τον οποίο οι πόροι θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης των περιθωριοποιημένων ομάδων και όχι για τον περαιτέρω διαχωρισμό τους. Καθορίζει επίσης σαφείς κανόνες για τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων στην επιλογή, τη διακυβέρνηση και την παρακολούθηση των δράσεων που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ. Αυτό έρχεται σε έντονη αντίθεση με τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Το άρθρο 18 παράγραφος 4 στοιχείο ιζ) απαιτεί μόνον από τις εθνικές αρχές να παρέχουν περίληψη της διαδικασίας διαβούλευσης. Στην πράξη, η έλλειψη πιο λεπτομερών νομικών διατάξεων σχετικά με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών οδήγησε σε εντελώς ανεπαρκή δημόσια διαβούλευση από πλευράς των κρατών μελών και σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα διαφάνειας, ενώ πολλά κράτη μέλη δεν δημοσιοποιούν καθόλου τα προκαταρκτικά ΕΣΑΑ τους.

3.10.1.

Η ΕΟΚΕ κατανοεί ότι το χρονικό πλαίσιο μεταξύ της έγκρισης του NextGenerationEU και της προθεσμίας για την υποβολή των ΕΣΑΑ ήταν σύντομο. Πιστεύει, ωστόσο, ότι η πλήρης και ουσιαστική διαβούλευση με την κοινωνία των πολιτών και τους κοινωνικούς εταίρους θα έπρεπε να είχε αξιοποιηθεί από τα κράτη μέλη ως ευκαιρία να συνδράμουν στην πιο εύκολη κατάρτιση ποιοτικών ΕΣΑΑ, αντί να θεωρηθεί ως βάρος στο οποίο πολλά κράτη μέλη επέλεξαν να εναντιωθούν.

3.11.

Η έλλειψη δημόσιου ελέγχου κατά την περίοδο κατάρτισης οδηγεί σε ανησυχία ότι τα κράτη μέλη θα χρησιμοποιήσουν τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας για να παρακάμψουν κανόνες που τα εμποδίζουν να χρησιμοποιούν τα ταμεία συνοχής για ορισμένα είδη επενδύσεων. Αυτό έχει ήδη αποδειχθεί ότι ισχύει για ορισμένα από τα λίγα προκαταρκτικά εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας που έχουν δημοσιοποιηθεί, ιδίως όσον αφορά τους κανόνες για τις επενδύσεις στην κοινωνική ένταξη. Οι κανόνες που ορίζονται στον κανονισμό περί κοινών διατάξεων, ιδίως στους αναγκαίους πρόσφορους όρους του, θεσπίστηκαν κατόπιν αιτήματος της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων. Εάν δεν χρειάζεται να αποδειχθεί ότι οι δράσεις που χρηματοδοτούνται παράλληλα από τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας θα σέβονται τις αυστηρές αρχές που τηρούνται στον κανονισμό περί κοινών διατάξεων προκειμένου να εγκριθούν, είναι πολύ λιγότερο βέβαιο ότι οι εν λόγω αρχές θα τηρούνται. Παρόλο που πρέπει να παραδεχτεί κανείς ότι ο ίδιος ο κανονισμός περί κοινών διατάξεων δεν καταφέρνει πάντα να αποτρέψει την κατάχρηση κονδυλίων, προσφέρει, ωστόσο, τουλάχιστον μια βάση για να αμφισβητηθεί ή να ζητηθεί η διακοπή της χρηματοδότησης που δεν πληροί τις προϋποθέσεις. Με τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, η ικανότητα αμφισβήτησης ή διακοπής της κατάχρησης κονδυλίων παραμένει αβέβαιη.

3.12.

Η ΕΟΚΕ επικρίνει το γεγονός ότι η αρχή της εταιρικής σχέσης δεν τηρήθηκε κατά τον σχεδιασμό πολλών ΕΣΑΑ. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αρχή της εταιρικής σχέσης και η συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών είναι καίριας σημασίας για αποτελεσματικές πολιτικές και την ανάληψη ευθύνης. Η αρχή της εταιρικής σχέσης αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της πολιτικής για τη συνοχή. Έχουμε δει καλά παραδείγματα ενεργού συμμετοχής των πολιτών, των τοπικών κοινοτήτων και της κοινωνίας των πολιτών. Για την υλοποίηση και τον πιθανό επανασχεδιασμό των ΕΣΑΑ πρέπει να εφαρμοστεί ένα πιο φιλόδοξο σύστημα διαβούλευσης με τα ενδιαφερόμενα μέρη, ακολουθώντας την αρχή της εταιρικής σχέσης σαν οδηγό. Όσον αφορά τα τοπικά θέματα, οι στρατηγικές ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων (CLLD), οι ολοκληρωμένες εδαφικές επενδύσεις σε πόλεις, οι αστικές καινοτόμες δράσεις και η διασυνοριακή συνεργασία στο πλαίσιο του προγράμματος Interreg παρέχουν πολλά παραδείγματα έργων σε ολόκληρη την ΕΕ, και αυτό θα πρέπει επίσης να αντικατοπτριστεί στην εφαρμογή των ΕΣΑΑ.

4.   Καταπολέμηση των ανισοτήτων μέσω της πολιτικής για τη συνοχή, του Next Generation EU και του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας

4.1.

Οι αρμόδιοι για τη χάραξη πολιτικής συνεχίζουν να βρίσκονται αντιμέτωποι με υψηλά επίπεδα αβεβαιότητας όσον αφορά την εξέλιξη της πανδημίας. Οι προβλέψεις ανάπτυξης για την περίοδο 2019-2023 αναθεωρήθηκαν προς τα κάτω σε πολλές χώρες. Θα υπάρξει σημαντική και αυξημένη απόκλιση στην ανάπτυξη εντός της ΕΕ, η οποία μπορεί να εξηγηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις διαφορετικές επιπτώσεις της πανδημίας στους διάφορους οικονομικούς τομείς. Για παράδειγμα, οι χώρες με μεγάλο τουριστικό τομέα υπέφεραν σε μεγάλο βαθμό, ενώ οι τέχνες και η ψυχαγωγία, το εμπόριο, τα ταξίδια και τα καταλύματα, ο τομέας του λιανικού εμπορίου και οι μεταφορές επλήγησαν επίσης σκληρά (7).

4.1.1.

Επιπλέον, η πανδημία επιδείνωσε τα μακροχρόνια χάσματα στις κοινωνίες μας, συμπεριλαμβανομένης της άνισης κατανομής του εισοδήματος και του πλούτου, της άνισης πρόσβασης στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και την εκπαίδευση και της διαφορετικής έκθεσης σε περιβαλλοντικές ζημίες και συνέτεινε στον κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό. Για παράδειγμα, στη Γερμανία ο αριθμός των μακροχρόνια ανέργων αυξήθηκε σε πάνω από 1 εκατομμύριο. Ειδικότερα, οι εργαζόμενοι σε επισφαλείς θέσεις απασχόλησης έχασαν τη δουλειά τους, καθώς ο αριθμός των ανέργων εργαζομένων σε επισφαλείς θέσεις απασχόλησης αυξήθηκε κατά 40 %, με τους περισσότερους από αυτούς να είναι νέοι και γυναίκες. Σε γενικές γραμμές, οι ανισότητες ποικίλλουν ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και το εκπαιδευτικό υπόβαθρο, καθώς και μεταξύ περιφερειών, τομέων και επαγγελμάτων. Οι ευάλωτες ομάδες, όπως, για παράδειγμα, τα άτομα με αναπηρία και οι μετανάστες, πλήττονται περισσότερο από τις επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης.

4.2.

Σε γενικές γραμμές, οι περίοδοι οικονομικής ύφεσης είναι πιθανό να προκαλέσουν περισσότερα δεινά από την απώλεια εισοδήματος για τους φτωχότερους ανθρώπους από ό,τι για τους πλουσιότερους. Ωστόσο, όταν έρχεται η οικονομική ανάκαμψη, οι φτωχότεροι άνθρωποι δεν είναι οι πρώτοι που ανακάμπτουν, γεγονός που σημαίνει ότι οι κοινωνικές ανισότητες που προκαλούνται, για παράδειγμα, από μια χρηματοπιστωτική κρίση μπορούν να είναι αισθητές για δεκαετίες. Η αύξηση των ανισοτήτων που οφείλεται στην τρέχουσα κρίση θα μπορούσε να είναι ακόμη πιο απότομη λόγω των δυσμενών επιπτώσεων της πανδημίας. Είδαμε ότι η συχνότητα των λοιμώξεων από τη νόσο COVID-19 είναι υψηλότερη στον φτωχότερο πληθυσμό, γεγονός που με τη σειρά του μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς το εισόδημά τους. Οι φτωχότεροι άνθρωποι έχουν επίσης λιγότερες πιθανότητες να μπορούν να τηλεργαστούν, και τούτο έχει αποδειχθεί σημαντικός παράγοντας απώλειας της εργασίας.

4.2.1.

Επιπλέον, οι τομείς στους οποίους κυριαρχούν οι εργαζόμενοι με χαμηλό εισόδημα (π.χ. εστίαση, ταξίδια, ψυχαγωγία) επλήγησαν ιδιαίτερα σκληρά (8). Καθώς η πανδημία επιτάχυνε την αυτοματοποίηση και την ψηφιοποίηση, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης, η ζήτηση για εργατικό δυναμικό υψηλής ειδίκευσης αυξήθηκε, ενώ οι εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης εγκατέλειψαν την αγορά εργασίας (9). Είναι επίσης πιθανό ότι η μακροχρόνια ανεργία θα έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις, όπως απώλεια δεξιοτήτων, και θα μπορούσε να παρεμποδίσει την επανένταξή τους στην απασχόληση. Επιπλέον, το κλείσιμο των σχολείων και των πανεπιστημίων επηρέασε περισσότερο τα ευάλωτα τμήματα της κοινωνίας.

4.3.

Πέρα από τις επιπτώσεις που είχε η πανδημία στην υλική ευημερία, η ΕΟΚΕ επιθυμεί επίσης να υπογραμμίσει τον δυσανάλογο αντίκτυπο που είχε στην ασφάλεια των πολιτών και την άσκηση των βασικών τους δικαιωμάτων. Δεν είναι μυστικό ότι οι εγκαταστάσεις υγείας και φροντίδας έγιναν εστίες λοιμώξεων με μεγάλο αριθμό θανάτων, ιδίως ηλικιωμένων και ατόμων με αναπηρία.

4.3.1.

Σε ορισμένα κράτη μέλη, τα νοσοκομεία που κατακλύζονταν εφάρμοζαν επίσης ένα σύστημα διαλογής για να καθορίσουν ποιος θα επιτρεπόταν ή όχι να λάβει θεραπεία έκτακτης ανάγκης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, προέκυπταν σοβαρές διακρίσεις. Η ηλικία και η αναπηρία χρησιμοποιήθηκαν για να δικαιολογήσουν την απομάκρυνση των ασθενών, εκθέτοντας σαφώς τις προτεραιότητες βάσει των οποίων οι κυβερνήσεις μετρούν την αξία των διαφόρων πολιτών τους. Είναι ύψιστης σημασίας αυτό να μην επαναληφθεί ποτέ, και τα ευάλωτα άτομα να μην αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας.

4.4.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης την έλλειψη δεδομένων υψηλής ποιότητας σχετικά με την κατανομή του πλούτου. Ωστόσο, ήδη από το 2016, η ΕΚΤ συμπέρανε στην «Έρευνα για τα οικονομικά και την κατανάλωση των νοικοκυριών» (Household Finance and Consumption Survey) ότι η κατανομή του καθαρού πλούτου των νοικοκυριών είναι «εξαιρετικά δυσανάλογη» στη ζώνη του ευρώ, καθώς οι πλουσιότεροι, που αντιπροσωπεύουν το 10 %, κατέχουν το 51,2 % του συνολικού καθαρού πλούτου (10). Σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις, η κατανομή του πλούτου είναι ακόμη πιο άνιση, καθώς τα πλουσιότερα νοικοκυριά, που αντιπροσωπεύουν το 1 %, κατέχουν έως και το 32 % του συνολικού πλούτου. Η κρίση COVID-19 είναι πολύ πιθανό να οξύνει ακόμη περισσότερο την ανισότητα του πλούτου. Γενικά, φαίνεται ότι οδήγησε σε αύξηση των αποταμιεύσεων. Ωστόσο, τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα μείωσαν τις δαπάνες τους σε μικρότερο βαθμό από ό,τι οι εργαζόμενοι με υψηλό εισόδημα. Λόγω του γεγονότος ότι ήταν αναγκαίο να καλυφθούν οι ανάγκες διαβίωσης, τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα επέστρεψαν ταχύτερα στα προ της κρίσης επίπεδα από ό,τι οι εργαζόμενοι με υψηλότερο εισόδημα (11).

4.5.

Η πανδημία έπληξε δυσανάλογα τις γυναίκες. Οι γυναίκες είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να απολυθούν, να τεθούν σε καθεστώς προσωρινής αργίας ή να αναγκαστούν να μειώσουν το επίσημο ωράριο εργασίας τους για διάφορους λόγους. Οι γυναίκες εκπροσωπούνται περισσότερο σε ορισμένα επαγγέλματα που επλήγησαν πιο σκληρά από τα περιοριστικά μέτρα, και ένα μεγαλύτερο ποσοστό είχε συμβάσεις μερικής απασχόλησης ή εκ περιτροπής εργασίας. Οι επιχειρήσεις είχαν μάλλον την τάση να προστατεύουν τους εργαζομένους με συμβάσεις εργασίας αορίστου χρόνου. Επιπλέον, οι γυναίκες εγκατέλειψαν την εργασία τους ή μείωσαν το ωράριο εργασίας τους λόγω της αύξησης των υποχρεώσεων φροντίδας των παιδιών που προκλήθηκε από το κλείσιμο των σχολείων. Επιπλέον, η πανδημία διεύρυνε το χάσμα μεταξύ των φύλων στην άμισθη εργασία στο σπίτι (12).

4.6.

Το NextGenerationEU έχει σχεδιαστεί για να αποτελέσει ένα από τα κύρια εργαλεία της ΕΕ για το μετριασμό του δυσμενούς κοινωνικού αντικτύπου της κρίσης, την ενίσχυση της κοινωνικής ανθεκτικότητας και την αύξηση της απασχόλησης. Ωστόσο, η επιτυχία του θα εξαρτηθεί από τον τρόπο εφαρμογής του. Είναι σημαντικό οι διάφοροι πόροι να δαπανηθούν αποτελεσματικά και έγκαιρα, ώστε να μπορέσει να επιτευχθεί η ανάκαμψη. Επιπλέον, η αποτελεσματική χρήση πόρων θα δημιουργήσει επίσης ένα κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών μελών. Συνολικά, θα είναι σημαντικό το NextGenerationEU να μην χρησιμοποιηθεί απλώς για τη συνέχιση των επενδύσεων που προγραμματίστηκαν ήδη πριν από την πανδημία, αλλά για να αντιδράσει σαφέστατα για την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων που θα συμβάλουν στην πρόληψη της επανεμφάνισης των χειρότερων επιπτώσεων που είχε η νόσος COVID-19 στις κοινωνίες μας.

4.7.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι οι κοινωνικοί στόχοι, και ιδίως ο στόχος της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής, ενσωματώνονται στους έξι πυλώνες της και ότι τα κριτήρια αξιολόγησης για τα σχέδια αποκατάστασης και ανθεκτικότητας περιλαμβάνουν τον κοινωνικό τους αντίκτυπο, και ότι τα κράτη μέλη πρέπει να εξηγήσουν πώς τα ΣΑΑ συμβάλλουν στην ισότητα των φύλων και στις ίσες ευκαιρίες για όλους. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ανησυχεί ότι η κοινωνική διάσταση ενδέχεται να μην εκπροσωπείται επαρκώς στα ΕΣΑΑ ή ότι ορισμένα μέτρα χαρακτηρίζονται «κοινωνικά», παρόλο που δεν συμβάλλουν στην επίτευξη των κοινωνικών στόχων, όπως ορίζεται στον κανονισμό. Μέχρι στιγμής, φαίνεται απίθανο οι κοινωνικές ανισότητες να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά από τα ΕΣΑΑ. Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι κάθε ΕΣΑΑ διαθέτει μια ισχυρή κοινωνική διάσταση, η ΕΟΚΕ προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει όχι μόνο μια μεθοδολογία για την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τις κοινωνικές δαπάνες, όπως προβλέπεται στο άρθρο 29 παράγραφος 4 του κανονισμού για τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, αλλά επίσης να αναπτύξει μια μεθοδολογία αξιολόγησης του κοινωνικού αντίκτυπου των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που προτείνονται στο ΕΣΑΑ. Επιπλέον, η εστίαση στη δίκαιη διανομή πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω και να αποσαφηνιστεί περισσότερο.

4.8.

Ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για μεταρρυθμίσεις που θα βοηθήσουν τα κράτη μέλη να ανακάμψουν από τις επιπτώσεις της πανδημίας. Η ΕΟΚΕ ζητεί οι επενδύσεις να διοχετευθούν πρωτίστως στις ομάδες που επλήγησαν πιο έντονα από την πανδημία COVID-19, και θα πρέπει να αντληθούν διδάγματα από τις περιπτώσεις ανθρώπων που επλήγησαν σφοδρότερα κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης. Ιδιαίτερη επένδυση πρέπει να δοθεί στην παροχή βοήθειας στα άτομα που επιστρέφουν στην ποιοτική απασχόληση, ιδίως στις γυναίκες, στους νέους, στους μακροχρόνια άνεργους, στα άτομα από εθνοτικές μειονότητες, στα άτομα με αναπηρία και στους ηλικιωμένους, των οποίων το συνολικό μερίδιο στην κοινωνία είναι πιθανό να αυξηθεί. Τέλος, πρέπει να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων.

4.8.1.

Είναι επιτακτική ανάγκη να ενισχυθούν οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας και η δημόσια περίθαλψη, ιδίως στα κράτη μέλη όπου έχουν αποκαλυφθεί σοβαρές ελλείψεις λόγω της κρίσης της νόσου COVID-19. Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αποτελεί μοναδική ευκαιρία για τα κράτη μέλη ώστε να μεταρρυθμίσουν αυτά τα είδη υπηρεσιών και να δημιουργήσουν επίσης προσφορές εξατομικευμένης υποστήριξης για τα μέλη της κοινότητάς τους, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης για προσωπική βοήθεια και υποστήριξης στο σπίτι.

4.9.

Επιπλέον, πρέπει να διασφαλιστεί ότι το NextGenerationEU ευθυγραμμίζεται με τον στόχο της δημιουργίας αξιοπρεπών θέσεων εργασίας. Η ΕΟΚΕ συνιστά την εφαρμογή μιας πολιτικής προσέγγισης που έχει ήδη επαληθευθεί στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων, δηλαδή τη σύνδεση της εκταμίευσης των κονδυλίων του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας με τη συμμόρφωση προς ορισμένα κριτήρια. Για παράδειγμα, οι εταιρείες θα πρέπει να επωφελούνται από πόρους του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) μόνον εάν εφαρμόζουν συλλογικές συμβάσεις ή προσφέρουν θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας βάσει των εθνικών νόμων και κανονισμών που απορρέουν από τις εθνικές συμφωνίες των κοινωνικών εταίρων, συμφωνούν να μειώσουν π.χ. τον αριθμό των επισφαλών θέσεων εργασίας (ορισμένου χρόνου, προσωρινή απασχόληση που επιβάλλεται μονομερώς από τον εργοδότη) ή διαθέτουν ισχυρούς θεσμούς για τη συμμετοχή των εργαζομένων στη διαχείριση.

4.10.

Δεν διατίθενται ακόμη οι κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις σχετικά με τον πίνακα αποτελεσμάτων για την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα και σχετικά με τη μεθοδολογία για την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τις κοινωνικές δαπάνες, μεταξύ άλλων για τα παιδιά και τους νέους. Η ΕΟΚΕ στηρίζει απερίφραστα την έκκληση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή «να διασφαλίσει πλήρη διαφάνεια σχετικά με το χρονοδιάγραμμα έγκρισης» των πράξεων αυτών, καθώς και «την ταχεία έγκριση αυτών των κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων, πριν από τις θερινές διακοπές» (13). Το γεγονός ότι οι προδιαγραφές σχετικά με τις κοινωνικές διαστάσεις θα παρέχονται μόνο μετά την κατάρτιση των ΕΣΑΑ και ακόμη και μετά την έγκρισή τους, αποτελεί αντικείμενο έντονων συζητήσεων.

4.11.

Δυστυχώς, απουσιάζει επίσης ένας ειδικός όρος για τη διάθεση ενός ορισμένου ποσού πόρων του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας για κοινωνικά σχέδια. Πράγματι, το ποσοστό των δαπανών που συνδέονται άμεσα με τους κοινωνικούς στόχους είναι ασαφές και φαίνεται να είναι αρκετά μικρό. Η ΕΟΚΕ απαιτεί μια σαφή έκθεση σχετικά με το μερίδιο και τον σχεδιασμό των δαπανών και των έργων που θεωρείται ότι επιτυγχάνουν γενικά τους κοινωνικούς στόχους και ειδικότερα την κοινωνική συνοχή. Πρέπει επίσης να διασφαλιστεί ότι οι πράσινες και οι ψηφιακές επενδύσεις και όλες οι άλλες δαπάνες στο πλαίσιο του NextGenerationEU θα πραγματοποιηθούν με σεβασμό του στόχου της κοινωνικής βιωσιμότητας. Και πάλι, απαιτείται μια σαφέστερη εικόνα της προβλεπόμενης επένδυσης.

4.12.

Η εξάρτηση των ΣΑΑ από τη διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις και προϋποθέσεις είναι προβληματική, διότι τα τελευταία χρόνια υπήρξαν ορισμένες αμφισβητήσιμες συστάσεις, όσον αφορά, για παράδειγμα, τις δαπάνες για την υγεία ή τις συντάξεις. Αντί να συνδεθεί ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας με το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, θα ήταν καταλληλότερη μια σαφής κατανομή πόρων ως αυστηρή προϋπόθεση που θα διασφαλίζει την αποτελεσματική απορρόφηση των ενωσιακών κονδυλίων. Λαμβάνοντας υπόψη την προϋπόθεση της εκταμίευσης κονδυλίων για την υλοποίηση των συστάσεων ανά χώρα, είναι ακόμη πιο σημαντικό να αναμορφωθεί το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, συμπεριλαμβανομένων ελάχιστων προτύπων για τη διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους και την κοινωνία των πολιτών, όπως περιγράφεται στο ψήφισμα της ΕΟΚΕ για τη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στα ΣΑΑ (14). Απαιτείται επίσης αποτελεσματική συμμετοχή των εθνικών κοινοβουλίων και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

4.12.1.

Στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής, του NextGenerationEU και των ειδικών ανά χώρα συστάσεων, η ΕΟΚΕ συνιστά σθεναρά να δοθεί λεπτομερής έμφαση σε όλες τις διαφορετικές πτυχές της ανισότητας και να καταβληθούν προσπάθειες για βιώσιμη, ανθεκτική και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, καθώς και στενή παρακολούθηση του τρόπου με τον οποίο δαπανήθηκαν τα κεφάλαια. Πρέπει να διασφαλιστεί, αφενός, ότι όλοι οι Ευρωπαίοι θα επωφεληθούν τόσο από την ανάκαμψη όσο και από την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση και, αφετέρου, ότι κατά την υλοποίηση, θα συνεκτιμηθούν οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση του ψηφιακού αποκλεισμού και της ενεργειακής ένδειας, φαινόμενα που θα μπορούσαν να επιδεινωθούν από τη μετάβαση.

4.12.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την έμφαση που δίνεται στον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και στον κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων στη διαδικασία του Εξαμήνου — και, κατ’ επέκταση, στο NextGenerationEU. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ζητεί κατηγορηματικά τη συστηματική ένταξή τους στο NextGenerationEU και την αξιολόγηση των εθνικών προγραμμάτων μεταρρυθμίσεων. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ιδιαίτερα το θετικό μήνυμα της συνόδου κορυφής του Πόρτο σχετικά με το ότι πρέπει να υπερβούμε το ΑΕγχΠ ως μέτρο ευημερίας. Το NextGenerationEU δεν πρέπει μόνο να αξιολογηθεί βάσει της αλληλεπίδρασής του με το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, αλλά πρέπει επίσης να θεωρηθεί ως μέσο της εδαφικής και κοινωνικής συνοχής και της εφαρμογής των αντίστοιχων προγραμμάτων.

4.13.

Γενικά, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Ένωση να αξιοποιήσει τη μοναδική ευκαιρία που εκπροσωπεί το NextGenerationEU προκειμένου να επιταχύνει και να προωθήσει τις αναγκαίες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, να καλύψει τις ελλείψεις στις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές πολιτικές και να εφαρμόσει μια προσέγγιση που να εστιάζει στην ευημερία. Λαμβάνοντας υπόψη τον μακροπρόθεσμο αντίκτυπο και την ανάπτυξη των Ταμείων, η ΕΟΚΕ συνιστά την οικοδόμηση συναίνεσης μεταξύ πολιτικών κομμάτων, κοινωνικών φορέων, επιχειρηματιών, συνδικαλιστικών οργανώσεων και της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να διασφαλιστεί η αξιοποίηση της ευκαιρίας στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα ευρωπαϊκά κονδύλια δεν είναι απλώς αριθμοί, στόχοι και προθεσμίες, αλλά συμβολίζουν το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ένα κοινό όραμα για το μέλλον.

---

(1)  Κανονισμός (ΕΕ) 2021/241 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Φεβρουαρίου 2021, για τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΕΕ L 57 της 18.2.2021, σ. 17).

(2)  Συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας — Τι αποδίδει και τι όχι;— Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΕ C 155 της 30.4.2021, σ. 1).

(3)  The nonsense of Next Generation EU net balance calculations, Bruegel.

(4)  Μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

(5)  Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1060 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Ιουνίου 2021, για τον καθορισμό κοινών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+, το Ταμείο Συνοχής, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας, και δημοσιονομικών κανόνων για τα εν λόγω Ταμεία και για το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης, το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας και το Μέσο για τη Χρηματοδοτική Στήριξη της Διαχείρισης των Συνόρων και την Πολιτική των Θεωρήσεων (ΕΕ L 231 της 30.6.2021, σ. 159).

(6)  Μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

(7)  The great COVID-19 divergence: managing a sustainable and equitable recovery in the European Union, Bruegel (Η μεγάλη απόκλιση λόγω COVID-19: διαχείριση μιας βιώσιμης και δίκαιης ανάκαμψης στην Ευρωπαϊκή Ένωση).

(8)  WP-2021-06_30032021.pdf.

(9)  Stantcheva_covid19_policy.pdf.

(10)  Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, «Έρευνα για τα οικονομικά και την κατανάλωση των νοικοκυριών: αποτελέσματα από το δεύτερο κύμα» (The Household Finance and Consumption Survey: results from the Second wave), αριθ. 18 / Δεκέμβριος 2016.

(11)  Stantcheva_covid19_policy.pdf.

(12)  Stantcheva_covid19_policy.pdf.

(13)  Πρόταση ψηφίσματος σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης του Κοινοβουλίου για την εν εξελίξει αξιολόγηση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

(14)  Συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας — Τι αποδίδει και τι όχι; — Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή