Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Κοινωνική διάσταση της αλιείας»

(διερευνητική γνωμοδότηση)

(2020/C 14/09)

Εισηγητής: ο κ. Gabriel SARRÓ IPARRAGUIRRE

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 27.3.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	14.5.2019
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	4.9.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.9.2019
Σύνοδος ολομέλειας υπ’ αριθ.	546
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	137/0/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η βιώσιμη ανταγωνιστικότητα πρέπει να λαμβάνει υπόψη δύο νέες διαστάσεις: την περιβαλλοντική και την κοινωνική (1). Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) θεωρεί σημαντικό οι αλιευτικές πολιτικές να σχεδιάζονται όχι μόνο υπό την περιβαλλοντική οπτική, αλλά και με συνυπολογισμό της συνολικής σημασίας της αλιείας, του αντίκτυπού της στην υπόλοιπη οικονομία και του ρόλου της στη θαλάσσια ασφάλεια, στην παροχή υγιεινών και ωφέλιμων τροφίμων, καθώς και στην εδραίωση του πληθυσμού σε ευάλωτες περιοχές (2). Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της αλιείας μικρής κλίμακας και την ανάγκη διασφάλισης ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος που να επιτρέπει στον εν λόγω τομέα να λειτουργεί κατά τρόπο βιώσιμο και να παρέχει θέσεις εργασίας οι οποίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές σε πολλές παράκτιες κοινότητες. Ο ρόλος των γυναικών και η σημασία της συμβολής τους πρέπει να αναγνωρίζεται καλύτερα, με απώτερο σκοπό την επίτευξη ισότητας των φύλων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη διασφάλιση κανονιστικής συνοχής μεταξύ των μέτρων για τη διατήρηση των θαλάσσιων βιολογικών πόρων και των προδιαγραφών ασφάλειας και συνθηκών εργασίας στη θάλασσα, μέσω εκτιμήσεων επιπτώσεων που να αφορούν: i) την απασχόληση, ii) τους μισθούς, iii) τη ναυπήγηση και αξιοπλοΐα των αλιευτικών σκαφών, iv) τις αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και εργασίας και v) την κατάρτιση και πιστοποίηση των αλιέων. Ζητεί επίσης καλύτερο συντονισμό μεταξύ των διαφόρων τμημάτων και υπηρεσιών της δημόσιας διοίκησης σε όλα τα επίπεδα, προκειμένου να υπάρχει ολοκληρωμένη διαχείριση του τομέα.

1.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας της, να εκπονήσει πρόταση οδηγίας για την ενσωμάτωση στο κοινοτικό κεκτημένο της σύμβασης του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού σχετικά με τα πρότυπα εκπαίδευσης, έκδοσης πιστοποιητικών και τήρησης φυλακών για τα πληρώματα των αλιευτικών σκαφών, με στόχο να διασφαλιστούν εναρμονισμένες προδιαγραφές κατάρτισης και πιστοποίησης και να βελτιωθεί η ασφάλεια στη θάλασσα στον τομέα της αλιείας.

1.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί όλα τα θεσμικά όργανα και τους κοινωνικούς εταίρους να προωθήσουν τη βελτίωση της εικόνας της αλιείας ως επαγγελματικής σταδιοδρομίας και επαγγελματικής διεξόδου, τόσο για τους πτυχιούχους όσο και για τα μέλη του πληρώματος, και να αντιμετωπίσουν την κοινωνική εξαθλίωση και τις κακές συνθήκες ζωής και εργασίας που επικρατούν στις περισσότερες αλιευτικές κοινότητες και πόλεις-λιμένες.

1.5.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει τις αναγκαίες τροποποιήσεις στον βασικό κανονισμό της κοινής αλιευτικής πολιτικής, προκειμένου να μη λαμβάνονται υπόψη, όσον αφορά τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και της ασφάλειας των αλιευτικών σκαφών, τα μέτρα για την ολική χωρητικότητα και ισχύ που προβλέπονται για τον υπολογισμό της αλιευτικής ικανότητας (3).

1.6.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να κυρώσουν τη σύμβαση αριθ. 188 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), παρέχοντας τα απαραίτητα μέσα για την ορθή μεταφορά στην εθνική νομοθεσία και την εφαρμογή της και, εφόσον χρειάζεται, αναθέτοντας σε επιχειρήσεις κατάταξης τα καθήκοντα επιθεώρησης και έκδοσης πιστοποιητικών, λόγω των προβλημάτων που υφίστανται για τον συντονισμό αυτών των λειτουργιών σε ορισμένες χώρες.

1.7.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στα κράτη μέλη τη σημασία της μεταφοράς στο εθνικό τους δίκαιο, έως τις 15 Νοεμβρίου 2019, της οδηγίας (ΕΕ) 2017/159 του Συμβουλίου (4) για την ενσωμάτωση της σύμβασης αριθ. 188 της ΔΟΕ στο κεκτημένο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καλεί επίσης την Επιτροπή να υποβάλει, το συντομότερο δυνατόν, πρόταση συμπληρωματικής οδηγίας, η οποία θα περιλαμβάνει διατάξεις για τον έλεγχο και την επιβολή, όπως συνέβη με τις θαλάσσιες μεταφορές, ώστε να καθιερωθεί ένα εναρμονισμένο σύστημα επιθεώρησης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά μεγαλύτερη συνοχή μεταξύ της αλιευτικής πολιτικής και της εμπορικής πολιτικής. Κατά συνέπεια, οι χώρες που συσχετίζονται με την παράνομη αλιεία και με σοβαρές παραβιάσεις του εργατικού δικαίου δεν θα πρέπει να επωφελούνται από την προτιμησιακή πρόσβαση στην κοινοτική αγορά. Επίσης, στο πλαίσιο αυτό, τα μέσα δασμολογικής προτίμησης, όπως οι αυτόνομες ποσοστώσεις, δεν θα πρέπει να χορηγούνται στα προϊόντα προέλευσης των εν λόγω χωρών.

2.   Εισαγωγή και ιστορικό

2.1.

Η αλιεία αποτελεί παραδοσιακή απασχόληση με μεγάλη πολιτισμική σημασία και σημαίνοντα ρόλο σε πολλές παράκτιες κοινότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς είναι ζωτική πηγή διατροφής και επισιτισμού, απασχόλησης, εμπορίου, οικονομικής ευημερίας και αναψυχής. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη ανανέωσης των ιχθυαποθεμάτων και των περιβαλλοντικών πόρων, αλλά —όπως έχει επισημάνει η ΕΟΚΕ σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις— επί σειρά ετών όλες οι διεθνείς προσπάθειες επικεντρώνονταν στην περιβαλλοντική αειφορία, δίνοντας μικρή σημασία στην οικονομική βιωσιμότητα και ακόμα μικρότερη στην κοινωνική, ή στην ασφάλεια στη θάλασσα.

2.2.

Ωστόσο, και παρά τη συνεχή τεχνολογική πρόοδο, η αλιεία εξακολουθεί να θεωρείται δραστηριότητα υψηλού κινδύνου, λόγω παραγόντων όπως οι κλιματικές συνθήκες, οι σωματικές απαιτήσεις και το συνεχώς μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον. Αυτό, με τη σειρά του, υποστηρίζεται από στατιστικά στοιχεία που δείχνουν ότι η αλιεία είναι επικίνδυνη δραστηριότητα σε σύγκριση με άλλους τομείς. Ειδικότερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με τις στατιστικές για τα εργατικά ατυχήματα στον ναυτιλιακό τομέα που δημοσιεύθηκαν από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια στη Θάλασσα (EMSA) (5), περί τα 120 αλιευτικά σκάφη χάθηκαν στη θάλασσα κατά την περίοδο 2011-2017. Το 2016 ήταν ιδιαίτερα δύσκολη χρονιά, δεδομένου ότι καταγράφηκαν έως και 525 ναυτικά ατυχήματα και συμβάντα, κατά τα οποία 55 αλιείς έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα, 30 τραυματίστηκαν σοβαρά, 184 τραυματίστηκαν και 14 σκάφη χάθηκαν. Αυτό δείχνει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν πολλοί αλιείς που τραυματίζονται σοβαρά ή ακόμα χάνουν και τη ζωή τους ενώ εργάζονται στη θάλασσα για να κερδίσουν τα προς το ζην και να υπηρετήσουν την κοινωνία προμηθεύοντάς τη με τρόφιμα.

2.3.

Ωστόσο, η έκθεση του EMSA επισημαίνει ότι το 63 % των ατυχημάτων που καταγράφηκαν σε αλιευτικά σκάφη αποδόθηκαν σε ανθρώπινο σφάλμα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων (65 %) κατά τη διάρκεια αλιευτικών δραστηριοτήτων. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει τη σημασία της κατάρτισης και της ανάπτυξης δεξιοτήτων των πληρωμάτων στον τομέα της αλιείας συνολικά, όχι μόνο για τα σκάφη μήκους ίσου ή μεγαλύτερου των 24 μέτρων. Οι αυτοαπασχολούμενοι αλιείς και οι ιδιοκτήτες μικρών σκαφών που εργάζονται μαζί με το πλήρωμά τους θα πρέπει επίσης να έχουν πρόσβαση σε κατάρτιση, όχι μόνο ως αλιείς, αλλά και ως διευθυντές επιχειρήσεων.

2.4.

Η συνολική απασχόληση στον στόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης μειώθηκε κατά 1,3 % κατά μέσο όρο ετησίως από το 2008 (6), εν μέρει λόγω της μείωσης της αλιευτικής ικανότητας του στόλου. Πράγματι, παρά τις διευρύνσεις της ΕΕ, ο αριθμός των σκαφών της ΕΕ το 2018 ήταν 81 644, δηλαδή 22 203 λιγότερα σε σχέση με το 1996, εκ των οποίων μόνο 65 400 παραμένουν ενεργά.

2.5.

Παρά ταύτα, ο μέσος μισθός ανά ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης αυξήθηκε κατά 2,7 % κάθε χρόνο. Η οικονομική αποδοτικότητα του στόλου της ΕΕ εξακολουθεί να καταγράφει καθαρά κέρδη ρεκόρ, ύψους 1,3 δισεκατ. ευρώ το 2016 (7). Τα εν λόγω καλά αποτελέσματα οφείλονται κυρίως στις ανταγωνιστικές τιμές πρώτης πώλησης, στις χαμηλές τιμές των καυσίμων, στη βελτίωση της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας των σκαφών και στην αύξηση ορισμένων σημαντικών αποθεμάτων. Ωστόσο, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα στοιχεία δείχνουν ότι οι στόλοι πέντε κρατών μελών σημείωσαν καθαρές απώλειες το 2016 (Κροατία, Κύπρος, Φινλανδία, Λιθουανία και Μάλτα). Τα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι το 2016 ο στόλος παράκτιας αλιείας κατέγραψε καθαρά κέρδη ύψους 132 εκατομμυρίων ευρώ, με σημαντική βελτίωση σε σύγκριση με το 2015 (+ 36 %). Ωστόσο, αυτό το τμήμα του στόλου σημείωσε καθαρές ζημίες σε επτά κράτη μέλη το 2016.

2.6.

Παρά τη θετική αυτή τάση, τις ευνοϊκές κοινωνικές συμφωνίες και τις καταβληθείσες προσπάθειες για τη βελτίωση των μισθών και των συνθηκών διαβίωσης επί του σκάφους, της άνεσης και των τηλεπικοινωνιών, η αλιεία εξακολουθεί να μην είναι ελκυστική για τους νεότερους. Μερικές φορές επειδή η δραστηριότητα λαμβάνει χώρα σε εχθρικό φυσικό περιβάλλον, άλλες λόγω έλλειψης ικανοποιητικής συμφιλίωσης εργασίας και οικογενειακής ζωής των ναυτικών και άλλες επειδή δεν μπόρεσαν να γίνουν γνωστές οι βελτιώσεις αυτές, το γεγονός είναι ότι ούτε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών κατέστη δυνατό να προσεγγίσουν οι νεότεροι τον τομέα. Το επάγγελμα του αλιέα δεν προτιμάται από πολλούς δυνητικούς επιχειρηματίες που προτίθενται να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση· σε ορισμένες χώρες, οι ιδιοκτήτες μικρών σκαφών δεν έχουν πρόσβαση σε πρόωρη συνταξιοδότηση, παρότι εργάζονται υπό εξίσου δύσκολες συνθήκες με τους υπαλλήλους τους. Τα κοινωνικά ζητήματα δεν περιορίζονται μόνο στις συνθήκες αλιείας επί του σκάφους. Πρέπει επίσης να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης στην ξηρά. Ορισμένες μελέτες κατέδειξαν ότι στις αλιευτικές κοινότητες και στις πόλεις-λιμένες παρατηρείται συχνά υψηλό επίπεδο φτώχειας, έλλειψη δημόσιων υπηρεσιών και άσχημες συνθήκες διαβίωσης. Ομοίως, υποτιμάται ο ρόλος των γυναικών, ιδίως δε των συζύγων, στην ευημερία του κλάδου. Είναι απαραίτητο να ερευνηθούν περαιτέρω οι εν λόγω κοινωνικές πτυχές.

2.7.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει, να κοινοποιήσει και να προτείνει τα αναγκαία μέτρα όχι μόνο για την εγγύηση της ασφάλειας στη θάλασσα και αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας, αλλά και για την προσέλκυση ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση και την ανάπτυξη ενός στρατηγικού για την Ευρώπη τομέα.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας υπεύθυνης και ολοκληρωμένης κοινής αλιευτικής πολιτικής. Τα μέτρα για τη διατήρηση των θαλάσσιων βιολογικών πόρων θα πρέπει, συνεπώς, να είναι συνεκτικά και να μη βλάπτουν ποτέ τις αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και διαβίωσης στα αλιευτικά σκάφη, την ασφάλεια στη θάλασσα, την κατάρτιση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων των αλιέων. Μπορεί να μην είναι δυνατόν να εξαλειφθούν οι εγγενείς κίνδυνοι της θάλασσας, είναι ωστόσο δυνατόν να μειωθούν οι κίνδυνοι ατυχημάτων και να βελτιωθούν οι συνθήκες επί του σκάφους μέσω της δέσμευσης των αρμόδιων αρχών να ρυθμίσουν τον αλιευτικό κλάδο και να τον καταστήσουν ασφαλέστερο.

3.2.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει σε όλα τα κράτη μέλη και στην Ευρωπαϊκή Ένωση ότι αποτελούν συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), η οποία απαιτεί από τα κράτη σημαίας να διασφαλίζουν την ασφάλεια στη ναυτιλία μέσω της εθνικής τους νομοθεσίας, βάσει των διεθνώς συμφωνηθέντων προτύπων, μολονότι τα κράτη σημαίας μπορούν επίσης, βεβαίως, να θεσπίζουν τα δικά τους μέτρα για τη διασφάλιση της ασφάλειας στη θάλασσα. Ενώ τα κράτη μέλη έχουν λάβει πολύ σοβαρά υπόψη την υποχρέωσή τους να ρυθμίσουν την κοινωνική διάσταση του τομέα των θαλάσσιων μεταφορών (εν μέρει χάρη στις νομοθετικές προσπάθειες που καταβάλλει η Ένωση), τα ποσοστά κύρωσης διεθνών συμβάσεων για την ασφάλεια και τις συνθήκες εργασίας στη θαλάσσια αλιεία παραμένουν πολύ χαμηλά.

3.3.

Για τον λόγο αυτόν, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να προωθηθεί περαιτέρω η εφαρμογή των υφιστάμενων διεθνών νομοθετικών πράξεων, όπως η σύμβαση αριθ. 188 της ΔΟΕ που ρυθμίζει τις κοινωνικές συνθήκες επί των αλιευτικών σκαφών, η συμφωνία του Οργανισμού Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) σχετικά με τα μέτρα που λαμβάνει το κράτος λιμένα τα οποία αποσκοπούν στην πρόληψη, την αποτροπή και την εξάλειψη της παράνομης, λαθραίας και άναρχης αλιείας (ΠΛΑ αλιείας), η συμφωνία του Κέιπταουν για την ασφάλεια των αλιευτικών σκαφών και η Διεθνής σύμβαση για τα πρότυπα εκπαίδευσης, έκδοσης πιστοποιητικών και τήρησης φυλακών για τα πληρώματα των αλιευτικών σκαφών, 1995 (STCW-F), του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΔΝΟ).

3.4.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη σημασία της διασφάλισης της κοινωνικής ευθύνης σε ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα του τομέα της αλιείας και επισημαίνει ότι το ευρωπαϊκό μοντέλο κοινωνικού διαλόγου αποτελεί βάση αναφοράς για τη διασφάλιση συνθηκών αξιοπρεπούς εργασίας στον τομέα της αλιείας. Στο πλαίσιο αυτό, συγχαίρει τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους, οι οποίοι, σύμφωνα με το άρθρο 155 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), διαπραγματεύθηκαν και πρότειναν την οδηγία (ΕΕ) 2017/159, με την οποία μεταφέρθηκε η σύμβαση αριθ. 188 της ΔΟΕ στο δίκαιο της ΕΕ.

3.4.1.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι οι αυτοαπασχολούμενοι αλιείς δεν μπόρεσαν να συμπεριληφθούν στο πεδίο εφαρμογής του κανόνα, λόγω της αναρμοδιότητας των κοινωνικών εταίρων να διαπραγματευθούν επί του σημείου αυτού. Ως εκ τούτου, και λόγω του μεγάλου αριθμού αυτοαπασχολούμενων αλιέων στην ΕΕ, καθίσταται αναγκαίο τα κράτη μέλη να κυρώσουν τη σύμβαση αριθ. 188.

3.4.2.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ολοκληρώσει τη διαδικασία κοινωνικής ρύθμισης της αλιείας, μέσω πρότασης για μια συμπληρωματική οδηγία, η οποία θα περιλαμβάνει διατάξεις για τον έλεγχο και την επιβολή, προκειμένου να διασφαλιστεί ένα καθεστώς επιθεώρησης χωρίς διακρίσεις μεταξύ των διαφόρων θαλασσών και στόλων της Ευρώπης όσον αφορά την ερμηνεία και την εφαρμογή του κανόνα.

3.5.

Μια πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την κατάρτιση των αλιέων (8) κατέληγε στο συμπέρασμα ότι η έλλειψη κοινού προτύπου για την κατάρτιση και την πιστοποίηση των αλιέων στην ΕΕ (9) ενέχει κίνδυνο για την ασφάλεια, όχι μόνο για τους ίδιους τους αλιείς, αλλά και για άλλους χρήστες των υδάτων της ΕΕ. Το εν λόγω νομοθετικό κενό μπορεί να καλυφθεί με την εφαρμογή της σύμβασης STCW-F. Προς τούτο, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να δρομολογήσει διαδικασίες για τη μεταφορά της σύμβασης STCW-F στο δίκαιο της ΕΕ, με στόχο τη βελτίωση της ασφάλειας στη θάλασσα για την αλιεία, η οποία αναγνωρίζεται ευρέως ως ένα από τα πλέον επικίνδυνα επαγγέλματα.

3.6.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει διττή κατάρτιση, ναυτική και αλιευτική, ως μέθοδο για να ενισχυθεί ο επαγγελματικός χαρακτήρας του τομέα και για να αναβαθμιστούν οι δεξιότητες που απαιτούνται, προκειμένου να προωθηθεί απασχόληση ποιότητας. Στην κατεύθυνση αυτή, με την επαγγελματική κατάρτιση θα πρέπει να υποστηρίζεται ο εμπειρικός χαρακτήρας και οι πρακτικοί πειραματισμοί, χωρίς να υπονομεύονται οι υψηλού επιπέδου ικανότητες και δεξιότητες που χρειάζονται οι επαγγελματίες της ναυτιλίας, και τούτο μέσω ανάπτυξης μοντέλων όπως η διττή επαγγελματική κατάρτιση. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί να γίνει εντατικότερη χρήση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ), να διευρυνθούν οι πιθανοί στόχοι και να επιτραπεί η ενσωμάτωση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) ως συμπληρωματικού ταμείου για την κατάρτιση, με ιδιαίτερη έμφαση στην αλιεία μικρής κλίμακας.

3.7.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η ενσωμάτωση της σύμβασης στο κεκτημένο της Ένωσης θα αποφέρει πολλαπλά οφέλη για τον κλάδο, καθώς θα επιτρέψει την εξασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων με την έκδοση πιστοποιητικού επαγγελματικής ικανότητας έγκυρου σε όλη την ΕΕ (σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σήμερα), θα δώσει στους αλιείς τη δυνατότητα κινητικότητας μεταξύ αλιείας και άλλων εργασιών του ναυτιλιακού τομέα και θα διευκολύνει την ανάπτυξη εναρμονισμένων προγραμμάτων κατάρτισης στην ΕΕ. Ωστόσο, για την ορθή εφαρμογή της σύμβασης, εξακολουθεί να είναι απαραίτητη η κατάρτιση ευρωπαϊκών προτύπων για ιατρικές εξετάσεις των αλιέων, προκειμένου να πιστοποιείται η ικανότητά τους. Τα πρότυπα αυτά είναι επίσης αναγκαία για τη συμμόρφωση με τις διατάξεις του άρθρου 10 της σύμβασης αριθ. 188 για την εργασία στον τομέα της αλιείας, σύμφωνα με τις οποίες κανένας αλιέας δεν θα εργάζεται επί αλιευτικού σκάφους χωρίς έγκυρο ιατρικό πιστοποιητικό. Στο πλαίσιο αυτό, η επιτροπή τομεακού κοινωνικού διαλόγου για τη θαλάσσια αλιεία θα καταρτίσει οδηγίες για την ιατρική εξέταση των αλιέων κατά την περίοδο 2019-2020.

3.8.

Σύμφωνα με τα ανωτέρω, η ΕΟΚΕ θεωρεί προτεραιότητα την αύξηση της ελκυστικότητας του επαγγέλματος του αλιέα, την προσέλκυση ταλαντούχων και τη διευκόλυνση της ένταξης των νέων σε αυτή τη δραστηριότητα, που δίνει δουλειά σε περισσότερους από 150 000 ανθρώπους, μέσω της συνεργασίας των δημόσιων υπηρεσιών και των βασικών φορέων του κλάδου με τον τομέα της κατάρτισης και της απασχόλησης. Αυτό είναι απαραίτητο για να αντιμετωπιστεί η έλλειψη πληρωμάτων, ένα πρόβλημα που θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του κλάδου και το οποίο χαρακτηρίζεται σήμερα ως το σοβαρότερο πρόβλημα του ευρωπαϊκού αλιευτικού στόλου. Ο κλάδος επισημαίνει ότι, εάν δεν βρεθούν βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες λύσεις, θα είναι πολλά τα σκάφη που θα πρέπει να ρίξουν άγκυρα. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να δρομολογηθούν στρατηγικά σχέδια στον κοινωνικό τομέα για την προσέλκυση στον αλιευτικό κλάδο Ευρωπαίων εργαζομένων, αφενός, και για να διευκολυνθεί η πρόσληψη αλλοδαπών, αφετέρου. Η ΕΟΚΕ συνιστά την προώθηση της επαγγελματικής σταδιοδρομίας στον τομέα της ναυτιλίας και της αλιείας και την προβολή της αλιείας ως αξιοπρεπούς και γεμάτης ευκαιρίες επαγγελματικής διεξόδου για τους νέους.

3.9.

Η παραμέληση της κοινωνικής προαγωγής του αλιευτικού τομέα έχει οδηγήσει σε μειωμένο ενδιαφέρον να ενταχθούν στο επάγγελμα οι πολίτες της ΕΕ. Κατά συνέπεια, αυξήθηκε ο αριθμός μεταναστών αλιέων (εκτός χωρών του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου – ΕΟΧ) που απασχολούνται στα ενωσιακά ύδατα, οι οποίοι, σε ορισμένες περιπτώσεις και χώρες, είναι εύκολο να πέσουν θύματα παραβιάσεων των εργασιακών δικαιωμάτων (10). Οι ιδιαιτερότητες του τομέα της αλιείας, οι εργασίες του οποίου πραγματοποιούνται στη θάλασσα για μεγάλα χρονικά διαστήματα, καθιστούν τους μετανάστες αλιείς ιδιαίτερα ευάλωτους.

3.10.

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ζήτημα αυτό, και σύμφωνα με το ψήφισμα της ΔΟΕ που εγκρίθηκε κατά την τριμερή συνάντηση για θέματα που σχετίζονται με τους μετανάστες αλιείς το 2017 (11), η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την ανάπτυξη γενικών αρχών και πρακτικών κατευθυντήριων γραμμών για δίκαιες υπηρεσίες σχετικά με την αγορά εργασίας στον τομέα της αλιείας, όπως είναι μεταξύ άλλων οι εξής: α) ενδεδειγμένη και επαρκής καθοδήγηση για τους ιδιοκτήτες αλιευτικών σκαφών και τις (διασυνοριακές) υπηρεσίες που σχετίζονται με την αγορά εργασίας· β) υποδείγματα συμβάσεων για τις (διασυνοριακές) υπηρεσίες που σχετίζονται με την αγορά εργασίας στον τομέα της αλιείας· γ) ενδεδειγμένη και επαρκής καθοδήγηση για τους αλιείς που αναζητούν εργασία επί των αλιευτικών σκαφών (αλλοδαπούς) και δ) μηχανισμοί υποβολής καταγγελιών. Στο πλαίσιο αυτό, η επιτροπή τομεακού κοινωνικού διαλόγου για τη θαλάσσια αλιεία θα καταρτίσει οδηγίες για την αξιοπρεπή πρόσληψη μεταναστών αλιέων κατά την περίοδο 2019-2020.

3.11.

Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης τα κράτη μέλη της ΕΕ να κυρώσουν, να εφαρμόσουν και να επιβάλουν την τήρηση της σύμβασης αριθ. 188 της ΔΟΕ. Καλεί επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συλλέξει δεδομένα και στατιστικές μελέτες σχετικά με την κατάσταση των μεταναστών αλιέων στην Ευρώπη.

3.12.

Σύμφωνα με το άρθρο 22 του βασικού κανονισμού της ΚΑΠ, τα κράτη μέλη επιδιώκουν την επίτευξη σταθερής και διαρκούς ισορροπίας μεταξύ της αλιευτικής ικανότητας του στόλου τους και των αλιευτικών δυνατοτήτων τους. Για τον σκοπό αυτόν, τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι η αλιευτική ικανότητα των στόλων τους δεν υπερβαίνει ποτέ τα καθορισμένα ανώτατα όρια αλιευτικής ικανότητας, εκπεφρασμένης σε ολική χωρητικότητα (όγκο) και kW (ισχύ). Οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι, μέσω μιας πρόσφατης μελέτης για τον κοινωνικό αντίκτυπο αυτών των ορίων, η οποία συγχρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ (12), επισήμαναν ότι ο περιορισμός της ολικής χωρητικότητας έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ασφάλεια, την άνεση των αλιέων και την ποιότητα των αλιευμάτων, καθώς αποβαίνει εις βάρος πρωτοβουλιών που παρέχουν πρόσθετα μέτρα ασφάλειας, άνεσης και ποιότητας στα σκάφη, δεδομένου ότι συνεπάγεται ότι τα πρόσθετα κυβικά μέτρα πρέπει να αντισταθμιστούν, π.χ. με μείωση του όγκου του κύτους, του όγκου του μηχανοστασίου ή των δεξαμενών καυσίμων.

3.13.

Βάσει της προηγούμενης παραγράφου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναζητήσει εναλλακτικές μεθόδους μέτρησης της αλιευτικής ικανότητας, κατά τρόπο ανάλογο με τη Νορβηγία ή την Ισλανδία, οι οποίες εξαιρούν από τον υπολογισμό τους χώρους ανάπαυσης, άνεσης και αναψυχής, με βάση διάφορους παράγοντες, όπως η κατανεμημένη ποσόστωση ή το μέγεθος του σκάφους. Υπό αυτή την έννοια, συμπληρωματικά, θα πρέπει να επιτραπεί μια αύξηση της χωρητικότητας των σκαφών, όταν οι επιπρόσθετοι όγκοι ανταποκρίνονται στην ανάγκη για βελτίωση της ασφάλειας και της άνεσης των πληρωμάτων.

3.14.

Η ΕΟΚΕ προειδοποιεί επίσης ότι τόσο η σύμβαση αριθ. 188 όσο και η οδηγία (ΕΕ) 2017/159 απαιτούν εκ του νόμου περισσότερο χώρο για τη στέγαση των μελών του πληρώματος στα νέα αλιευτικά σκάφη (που θα κατασκευάζονται από τις 15 Νοεμβρίου 2019 και εφεξής). Ομοίως, σε μια πρόσφατη μελέτη που έγινε στη Γαλλία αναφέρεται αύξηση του χρόνου εργασίας και μείωση του χρόνου ανάπαυσης, γεγονός που προκαλεί αύξηση του κινδύνου για την υγεία και εργασιακούς κινδύνους για τους αλιείς. Παρόμοιες διαπιστώσεις έχουν δημοσιευθεί από το πανεπιστήμιο του Wageningen των Κάτω Χωρών και από το ινστιτούτο AZTI στην Ισπανία, που επιβεβαιώνουν την επιδείνωση των συνθηκών εργασίας.

3.15.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η υποχρέωση εκφόρτωσης απαιτεί αύξηση του χώρου, για την αποθήκευση των παρεμπιπτόντων αλιευμάτων, εφόσον δεν μπορούν πλέον να απορρίπτονται στη θάλασσα, και συνεπάγεται υψηλότερη δαπάνη καυσίμων, λόγω του περιορισμένου χώρου για τα στοχευόμενα είδη, καθώς και πρόσθετες δαπάνες εκφόρτωσης, χειρωνακτικής διαλογής, ζύγισης και επεξεργασίας (13). Επισημαίνει επίσης ότι θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια επί του σκάφους και τη σταθερότητά του, διότι προκαλεί μεγαλύτερη στοίβαξη κιβωτίων στο κύτος, τόσο σε αριθμό όσο και σε ύψος, γεγονός που προκαλεί κίνδυνο πτώσης μετέωρων φορτίων.

3.16.

Επιπλέον, τα ψάρια με ανεπαρκές μέγεθος δεν μπορούν να διατεθούν στην αγορά για άμεση κατανάλωση από τον άνθρωπο. Αυτό οδηγεί σε σπατάλη ιχθύων, ιδίως στα κράτη μέλη του νότου της ΕΕ, που δεν διαθέτουν εργοστάσια ιχθυαλεύρων, και μειώνει το εισόδημα των αλιέων που λαμβάνουν αμελητέα τιμή για τα εν λόγω αλιεύματα.

3.17.

Το γεγονός αυτό καταδεικνύει τη νομική σύγκρουση μεταξύ του άρθρου 15 της ΚΑΠ, σχετικά με την υποχρέωση εκφόρτωσης, και της σύμβασης αριθ. 188, ιδίως των κανόνων για τις ώρες ανάπαυσης (άρθρο 14). Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διενεργήσει ανάλυση αντικτύπου και να προτείνει κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση των νομικών ασυνεπειών μεταξύ των διαφόρων νομικών μέσων που έχουν εγκριθεί από την ΕΕ και ταλανίζουν τους αλιείς.

3.18.

Η μέση ηλικία του ευρωπαϊκού στόλου είναι τα 23 έτη, αλλά υπάρχουν και εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως της Ισπανίας, όπου περισσότερα από 2 500 σκάφη υπερβαίνουν σε παλαιότητα τα 40 έτη. Τα σκάφη αυτά είναι μικρά στη συντριπτική τους πλειονότητα και χρησιμοποιούν εργαλεία μικρής κλίμακας. Για να εξασφαλιστεί η ασφάλεια επί του σκάφους, οι καλύτερες συνθήκες διαβίωσης των πληρωμάτων και οι καλύτερες συνθήκες εργασίας, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την εφαρμογή σχεδίου ανανέωσης και εκσυγχρονισμού του στόλου. Το σχέδιο αυτό θα μπορούσε να υλοποιηθεί μέσω της ανάπτυξης χρηματοδοτικών μέσων και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), ώστε να διευκολυνθεί η πρόσβαση των αλιευτικών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση. Εξάλλου, θα ήταν σκόπιμο, στο μελλοντικό Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ), να προβλεφθούν ενισχύσεις για την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό του στόλου χωρίς να αυξηθεί η αλιευτική ικανότητα.

3.19.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί τέλος να αναφερθεί στην εμπορική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σήμερα, περισσότερο από το 60 % των ιχθύων που καταναλώνονται στην κοινοτική αγορά προέρχεται από τρίτες χώρες. Πολλές από αυτές τις εισαγωγές αλιευτικών προϊόντων υπόκεινται σε εμπορικές συμφωνίες που χορηγούν δασμολογικές προτιμήσεις, ιδίως σε αναπτυσσόμενες χώρες (σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων – ΣΓΠ, συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης κ.λπ.). Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες οι προτιμήσεις αυτές αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης με τρίτες χώρες που δεν πληρούν κοινωνικές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές βιωσιμότητας ισοδύναμες με εκείνες που πρέπει να πληρούν οι Ευρωπαίοι παραγωγοί βάσει των κανονισμών της ΕΕ (14). Αυτό οδηγεί σε αθέμιτο ανταγωνισμό και μείωση της ανταγωνιστικότητας για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Οι προσπάθειες της ΕΕ να καταστήσει την αλιεία και την παραγωγή αλιευτικών προϊόντων βιώσιμη και κοινωνικά υπεύθυνη είναι, ως εκ τούτου, ασυμβίβαστες με την εισαγωγή προϊόντων από ορισμένες χώρες με ελάχιστο ή καθόλου σεβασμό προς τη βιωσιμότητα και την κοινωνική ευθύνη.

3.20.

Η ΕΕ πρέπει να αξιοποιεί την εμπορική της πολιτική ώστε να καταφέρνει να εφαρμόζονται παρόμοιοι κανόνες περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας τόσο για τις ευρωπαϊκές όσο και για τις ξένες επιχειρήσεις, επιτρέποντας την είσοδο στην εσωτερική αγορά μόνο σε συμμορφούμενα προϊόντα. Διαφορετικά, η ΕΕ θα έστελνε λάθος μήνυμα στη διεθνή κοινότητα, ανταμείβοντας όσους κάνουν τα λιγότερα για τη βιωσιμότητα των ιχθυαποθεμάτων και τη δίκαιη μεταχείριση των ανθρώπων.

3.21.

Η ΕΟΚΕ συνιστά μεγαλύτερη συνοχή μεταξύ της αλιευτικής πολιτικής και της εμπορικής πολιτικής. Κατά συνέπεια, οι χώρες που συσχετίζονται με την παράνομη αλιεία (ΠΛΑ) και με σοβαρές παραβιάσεις του εργατικού δικαίου δεν θα πρέπει να επωφελούνται από την προτιμησιακή πρόσβαση στην κοινοτική αγορά, το αντίθετο μάλιστα. Ομοίως, οι αυτόνομες δασμολογικές ποσοστώσεις δεν θα πρέπει να εφαρμόζονται ούτε και σε προϊόντα από χώρες που έχουν χαρακτηριστεί ως εμπλεκόμενες στην ΠΛΑ αλιεία (περίπτωση Ταϊλάνδης, που έχει προχαρακτηριστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με κίτρινη κάρτα). Η ΕΟΚΕ προτείνει να χρησιμοποιούνται τα μέσα αυτά μόνο όταν δεν υπάρχει επαρκής προσφορά ευρωπαϊκών προϊόντων στις αγορές μας και όχι για να εισάγονται μη βιώσιμα προϊόντα σε ακόμα χαμηλότερες τιμές. Το εν λόγω δασμολογικό μέσο προκαλεί επιπλέον αυξημένη πίεση επί των τιμών των παραγωγών της ΕΕ.

3.22.

Η διευκόλυνση της οικονομικά προσιτής πρόσβασης σε ψάρια των ατόμων που εμφανίζουν ανεπαρκή πρόσληψη Ωμέγα-3 και άλλων θρεπτικών ουσιών θα πρέπει να θεωρείται ως κοινωνική πολιτική με άμεσο αντίκτυπο στις δαπάνες του συστήματος υγείας. Πολλές χώρες της ΕΕ χρειάζεται να αυξήσουν ακόμη περισσότερο την κατανάλωση αλιευτικών προϊόντων, προκειμένου να ωθήσουν τους κατοίκους τους να ακολουθούν μια διαφοροποιημένη και υγιεινή διατροφή.

---

(1)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ας αφουγκραστούμε τους πολίτες της Ευρώπης για ένα βιώσιμο μέλλον (Sibiu και πέραν αυτού)» (ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 37).

(2)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για τον έλεγχο της αλιείας (ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 118).

(3)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 104).

(4)  ΕΕ L 25 της 31.1.2017, σ. 12.

(5)  http://www.emsa.europa.eu/emsa-documents/latest/item/3156-annual-overview-of-marine-casualties-and-incidents-2017.html

(6)  https://ec.europa.eu/jrc/en/publication/eur-scientific-and-technical-research-reports/2018-annual-economic-report-eu-fishing-fleet-stecf-18-07

(7)  https://ec.europa.eu/jrc/en/publication/eur-scientific-and-technical-research-reports/2018-annual-economic-report-eu-fishing-fleet-stecf-18-07

(8)  http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2018/617484/IPOL_STU(2018)617484_EN.pdf

(9)  Η οδηγία 2005/36/ΕΚ σχετικά με την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων έχει θεσπίσει υποχρεωτικές απαιτήσεις για την αλιεία σε εσωτερικά ύδατα, αλλά για τη θαλάσσια αλιεία δεν έχουν ακόμη καθοριστεί απαιτήσεις.

(10)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με πολυετές σχέδιο για τα βενθοπελαγικά αποθέματα της Βόρειας Θάλασσας (ΕΕ C 75 της 10.3.2017, σ. 109).

(11)  https://www.ilo.org/sector/activities/sectoral-meetings/WCMS_552792/lang–en/index.htm.

(12)  http://europeche.chil.me/attachment/34a79089-a07a-40b8-bd55-3683052e3ef7.

(13)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με την υποχρέωση εκφόρτωσης (ΕΕ C 311 της 12.9.2014, σ. 68).

(14)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για τον έλεγχο της αλιείας (ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 118).