1.       ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η έκδοση του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2015 (εφεξής «πίνακας αποτελεσμάτων») παρουσιάζεται σε μια χρονική στιγμή που η ΕΕ έχει δεσμευθεί για την αναζωογόνηση της οικονομικής ανάπτυξης και για τη δημιουργία νέας ώθησης για την αλλαγή. Ο ρόλος των αποτελεσματικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης στη δημιουργία ενός φιλικού προς τις επενδύσεις περιβάλλοντος, την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, την παροχή μεγαλύτερης ρυθμιστικής προβλεψιμότητας και βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης είναι βασικός.

Ο πίνακας αποτελεσμάτων βοηθά τα κράτη μέλη να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα των οικείων συστημάτων απονομής δικαιοσύνης. Η παρούσα έκδοση επιδιώκει τον εντοπισμό πιθανών τάσεων και περιέχει νέους δείκτες και περισσότερο βελτιωμένα δεδομένα. 

Ο σημαντικός ρόλος των συστημάτων δικαιοσύνης στην οικονομική ανάπτυξη συμπληρώνει την ιδιαιτέρως σημαντική λειτουργία τους που αφορά τον σεβασμό των αρχών βάσει των οποίων ιδρύθηκε η ΕΕ. Η πρόσβαση σε ένα αποτελεσματικό σύστημα δικαιοσύνης αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα στο οποίο ερείδονται οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες και το οποίο κατοχυρώνεται στις κοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών. Το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής ενώπιον δικαστηρίου κατοχυρώνεται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η αποτελεσματικότητα των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ και την ενίσχυση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Κάθε φορά που ένα εθνικό δικαστήριο εφαρμόζει τη νομοθεσία της ΕΕ, ενεργεί ως «δικαστήριο της Ένωσης» και πρέπει να παρέχει πραγματική δικαστική προστασία σε κάθε πολίτη και σε κάθε επιχείρηση των οποίων τα δικαιώματα που εγγυάται η νομοθεσία της ΕΕ παραβιάζονται. Οι αδυναμίες των εθνικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης αποτελούν εμπόδιο για τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς, την εύρυθμη λειτουργία του χώρου δικαιοσύνης της ΕΕ και την αποτελεσματική εφαρμογή του κεκτημένου της ΕΕ.

Για τους λόγους αυτούς, από το 2011, οι εθνικές δικαστικές μεταρρυθμίσεις έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος των διαρθρωτικών συνιστωσών των κρατών μελών στα οποία εφαρμόζονται προγράμματα οικονομικής προσαρμογής[1]. Από το 2012 και εξής, η βελτίωση της ποιότητας, της ανεξαρτησίας και της αποτελεσματικότητας των δικαστικών συστημάτων αποτελεί επίσης προτεραιότητα του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, του ετήσιου κύκλου συντονισμού της οικονομικής πολιτικής της ΕΕ. Η ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης για το 2015 ανανεώνει τη δέσμευση για την πραγματοποίηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης[2].

Μια μεγάλη διαδικασία μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης έχει ξεκινήσει στα κράτη μέλη...

Από τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για την παρούσα έκδοση του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης προκύπτει ότι, το 2014, όλα τα κράτη μέλη ασχολήθηκαν με μεταρρυθμίσεις στο σύστημα δικαιοσύνης τους. Το αντικείμενο, η κλίμακα και η επικρατούσα κατάσταση της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας ποικίλλουν σημαντικά. Το ίδιο ισχύει και για τους επιδιωκόμενους στόχους, οι οποίοι θα μπορούσαν να είναι η αντιμετώπιση των ανεπαρκειών, η βελτίωση της ποιότητας και της δυνατότητας πρόσβασης, η διαχείριση των δημοσιονομικών περιορισμών, η ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών ή η προώθηση ενός φιλικού προς τις επιχειρήσεις περιβάλλοντος.

Διάγραμμα 1: Καταγραφή των μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης στην ΕΕ το 2014 (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή[3])

Οι μεταρρυθμίσεις ποικίλλουν από λειτουργικά μέτρα, όπως ο εκσυγχρονισμός της διαδικασίας διαχείρισης στο δικαστήριο, η χρήση νέων τεχνολογιών της πληροφορίας, η ανάπτυξη μηχανισμών εναλλακτικής επίλυσης διαφορών, έως μέτρα περισσότερο διαρθρωτικού χαρακτήρα, όπως η αναδιάρθρωση της οργάνωσης των δικαστηρίων, η αναθεώρηση του δικαστικού χάρτη, η απλούστευση των κανόνων δικονομίας, η μεταρρύθμιση του δικαστικού και του δικηγορικού λειτουργήματος και η μεταρρύθμιση της νομικής συνδρομής.

... με την ενθάρρυνση και την υποστήριξη της ΕΕ.

Αυτή η διαδικασία μεταρρύθμισης πραγματοποιείται στο πλαίσιο των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που ενθαρρύνει η ΕΕ για να τεθεί η Ευρώπη σε σταθερή τροχιά οικονομικής ανάκαμψης. Μαζί με τις επενδύσεις και τη δημοσιονομική υπευθυνότητα, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις αποτελούν έναν από τους τρεις πυλώνες μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ το 2015. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την εξασφάλιση της αποτελεσματικότητας των δικαστικών συστημάτων ανοίγουν τον δρόμο για ένα περισσότερο φιλικό προς τις επιχειρήσεις και τους πολίτες περιβάλλον.

Τα πορίσματα του πίνακα αποτελεσμάτων για το 2014, μαζί με μια ειδική ανά χώρα αξιολόγηση που διενεργήθηκε για καθένα από τα οικεία κράτη μέλη, βοήθησαν την ΕΕ να διατυπώσει συστάσεις ανά χώρα στον τομέα της δικαιοσύνης. Κατόπιν πρότασης της Επιτροπής, το Συμβούλιο διατύπωσε συστάσεις προς δώδεκα κράτη μέλη[4] για τη βελτίωση, ανάλογα με την οικεία χώρα, της ανεξαρτησίας, της ποιότητας και/ή της αποτελεσματικότητας του συστήματος δικαιοσύνης. Από αυτά τα δώδεκα κράτη μέλη, είχε ήδη διαπιστωθεί ότι δέκα το 2013[5] και έξι το 2012[6] αντιμετώπιζαν προκλήσεις σχετικά με τη λειτουργία των συστημάτων δικαιοσύνης τους. Η Επιτροπή παρακολουθεί στενά την εφαρμογή των συστάσεων αυτών μέσω διαλόγου με τις εθνικές αρχές και τα ενδιαφερόμενα μέρη στα οικεία κράτη μέλη.

Για να υποστηρίξει αυτές τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες, η Επιτροπή εντατικοποίησε επίσης τον διάλογο με τα κράτη μέλη μέσω της ομάδας των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης την οποία διαθέτει[7]. Οι συζητήσεις αξιοποίησαν την εμπειρία των κρατών μελών[8] και οδήγησαν σε ανταλλαγές πληροφοριών για τις εφαρμοζόμενες πρακτικές με στόχο την υποστήριξη της ποιότητας των συστημάτων δικαιοσύνης, ιδίως, για τις μεθόδους διαχείρισης της ποιότητας, τις πολιτικές επικοινωνίας των δικαστηρίων, τις προσπάθειες για την ομοιόμορφη εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ και τις πρόσφατες μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της ποιότητας του δικαστικού συστήματος (π.χ. όσον αφορά τη δομή του). Η συνέχιση των προσπαθειών για την προώθηση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών είναι ιδιαιτέρως σημαντική για την υποστήριξη της ποιότητας των μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης στα κράτη μέλη.

Τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ)[9] στηρίζουν τις προσπάθειες των κρατών μελών να βελτιώσουν τη λειτουργία των οικείων συστημάτων απονομής δικαιοσύνης. Κατά την έναρξη της νέας περιόδου προγραμματισμού 2014-2020, η Επιτροπή διεξήγαγε εντατικό διάλογο με τα κράτη μέλη σχετικά με τον καθορισμό των στρατηγικών χρηματοδοτικών προτεραιοτήτων των ΕΔΕΤ για την ενθάρρυνση ενός στενού δεσμού μεταξύ της πολιτικής και της χρηματοδότησης. Βάσει των σχεδίων συμφωνίας εταιρικής σχέσης, ο συνολικός προϋπολογισμός που διατίθεται για επενδύσεις για τη θεσμική επάρκεια της δημόσιας διοίκησης ανέρχεται σε σχεδόν 5 δισεκατομμύρια ευρώ για την επόμενη περίοδο προγραμματισμού. Μεταξύ των δώδεκα κρατών μελών που έλαβαν ειδική ανά χώρα σύσταση στον τομέα της δικαιοσύνης το 2014, τα έντεκα όρισαν τη δικαιοσύνη ως τομέα προτεραιότητας για σκοπούς στήριξης από τα ΕΔΕΤ. Η δικαιοσύνη αποτελεί επίσης προτεραιότητα στα προγράμματα οικονομικής προσαρμογής της Ελλάδας και της Κύπρου που θα χρησιμοποιήσουν τα ΕΔΕΤ στον τομέα αυτόν. Οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις, η ειδική ανά χώρα αξιολόγηση και τα δεδομένα που παρουσιάζονται στον πίνακα αποτελεσμάτων αποτελούν βασικά στοιχεία για τον καθορισμό των χρηματοδοτικών προτεραιοτήτων των κρατών μελών.

Τα κράτη μέλη που έχουν θέσει τη δικαιοσύνη ως τομέα προτεραιότητας σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν τα ΕΔΕΤ κυρίως για να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα της δικαστικής εξουσίας. Παρόλο που οι συγκεκριμένες δραστηριότητες θα εξαρτηθούν από τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε κράτους μέλους, ορισμένες κατηγορίες δραστηριοτήτων, όπως η εισαγωγή συστημάτων διαχείρισης υποθέσεων, η χρήση ΤΠΕ στα δικαστήρια, τα εργαλεία παρακολούθησης και αξιολόγησης και τα προγράμματα κατάρτισης των δικαστών, εμφανίζονται κοινές σε περισσότερα κράτη μέλη. Ο βαθμός της στήριξης αυτής ποικίλλει μεταξύ των κρατών μελών:  ενώ ορισμένα κράτη μέλη προτίθενται να στηρίξουν ένα μεγάλο τμήμα των οικείων συστημάτων απονομής δικαιοσύνης, άλλα θα επικεντρωθούν μόνο σε ορισμένα δικαστήρια που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες προκλήσεις ή έχουν επιλεγεί για πιλοτικούς σκοπούς. Η Επιτροπή τόνισε τη σημασία των αξιόπιστων δεικτών για την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας της στήριξης και εξέδωσε έγγραφα καθοδήγησης για δείκτες παρακολούθησης αντίστοιχους με αυτούς που χρησιμοποιούνται στον πίνακα αποτελεσμάτων. Με τον τρόπο αυτόν θα εξασφαλιστεί η τακτική υποβολή εκθέσεων από τα κράτη μέλη προς την Επιτροπή σχετικά με τα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί. Τα δεδομένα αυτά θα βοηθήσουν να αξιολογηθεί η στήριξη της ΕΕ για την αύξηση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων δικαιοσύνης των κρατών μελών.

Τι είναι ο πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης;

Ο πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης είναι ένα μέσο πληροφόρησης με στόχο να συνδράμει την ΕΕ και τα κράτη μέλη προκειμένου να επιτύχουν αποτελεσματικότερη δικαιοσύνη με την παροχή αντικειμενικών, αξιόπιστων και συγκρίσιμων δεδομένων σχετικά με την ποιότητα, την ανεξαρτησία και την αποτελεσματικότητα των συστημάτων δικαιοσύνης σε όλα τα κράτη μέλη.

Ο πίνακας αποτελεσμάτων συμβάλλει στον προσδιορισμό ενδεχόμενων αδυναμιών, βελτιώσεων και ορθών πρακτικών. Παρουσιάζει τις τάσεις σχετικά με τη λειτουργία των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης σε βάθος χρόνου. Δεν παρουσιάζει μια συνολική ενιαία κατάταξη, αλλά μια επισκόπηση της λειτουργίας όλων των συστημάτων δικαιοσύνης με βάση διάφορους δείκτες που ενδιαφέρουν όλα τα κράτη μέλη.

Ο πίνακας αποτελεσμάτων δεν προωθεί συγκεκριμένο τύπο συστήματος δικαιοσύνης και αντιμετωπίζει όλα τα κράτη μέλη σε ισότιμη βάση. Ανεξάρτητα από το πρότυπο του εθνικού συστήματος δικαιοσύνης ή τη νομική παράδοση στην οποία θεμελιώνεται, η έγκαιρη διεκπεραίωση των υποθέσεων, η ανεξαρτησία, η οικονομική προσιτότητα και η φιλική προς τον χρήστη πρόσβαση είναι μερικές από τις ουσιώδεις παραμέτρους ενός αποτελεσματικού συστήματος δικαιοσύνης.

Ο πίνακας αποτελεσμάτων για το 2015 εστιάζει στις κατ’ αντιδικία αστικές και εμπορικές υποθέσεις, καθώς επίσης και στις διοικητικές υποθέσεις, προκειμένου να συνδράμει τα κράτη μέλη στις προσπάθειές τους να ανοίξουν το δρόμο προς ένα περισσότερο φιλικό για τις επιχειρήσεις και τους πολίτες περιβάλλον, καθώς και προς μια πιο βαθιά και δίκαιη εσωτερική αγορά. Ο πίνακας αποτελεσμάτων αποτελεί εργαλείο που εξελίσσεται στο πλαίσιο διαλόγου με τα κράτη μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με στόχο τον προσδιορισμό των ουσιωδών παραμέτρων ενός αποτελεσματικού συστήματος δικαιοσύνης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ζητήσει από την Επιτροπή να διευρύνει σταδιακά το πεδίο εφαρμογής του πίνακα αποτελεσμάτων και ο προβληματισμός για το πώς αυτό μπορεί να επιτευχθεί έχει ξεκινήσει.

Πώς τροφοδοτεί ο πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο;

Ο πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης παρέχει πληροφορίες για τη λειτουργία των συστημάτων δικαιοσύνης και βοηθά στην αξιολόγηση του αντίκτυπου των μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης. Οι κακές επιδόσεις βάσει των δεικτών του πίνακα αποτελεσμάτων απαιτούν πάντοτε διεξοδικότερη ανάλυση των λόγων που οδήγησαν στο συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Η εν λόγω αξιολόγηση ανά χώρα πραγματοποιείται στο πλαίσιο της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου μέσω διμερούς διαλόγου με τις οικίες αρχές και τα ενδιαφερόμενα μέρη. Η αξιολόγηση αυτή λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες του νομικού συστήματος και το πλαίσιο των οικείων κρατών μελών. Ενδέχεται τελικά να οδηγήσει την Επιτροπή στο να προτείνει ειδικές ανά χώρα συστάσεις του Συμβουλίου σχετικά με τη βελτίωση των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης[10].

Ποια είναι η μεθοδολογία του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης;

Ο πίνακας αποτελεσμάτων χρησιμοποιεί διάφορες πηγές πληροφοριών. Επί του παρόντος, τα περισσότερα από τα ποσοτικά δεδομένα παρέχονται από την επιτροπή αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της δικαιοσύνης (CEPEJ) του Συμβουλίου της Ευρώπης, με τη οποία η Επιτροπή έχει συνάψει σύμβαση για την εκπόνηση ειδικής ετήσιας μελέτης[11]. Τα δεδομένα αυτά χρονολογούνται από το 2013 και παρασχέθηκαν από τα κράτη μέλη σύμφωνα με την μεθοδολογία της CEPEJ. Φέτος, η CEPEJ έχει συγκεντρώσει δεδομένα ειδικά για τα κράτη μέλη της ΕΕ[12]. Η μελέτη περιλαμβάνει επίσης δελτία σχετικά με τις χώρες, τα οποία δίνουν πιο ολοκληρωμένη εικόνα και θα πρέπει να εξετασθούν μαζί με τα διαγράμματα.

Για την κατάρτιση του πίνακα αποτελεσμάτων του 2015, η Επιτροπή αξιοποίησε επίσης επιπλέον πηγές πληροφοριών, συγκεκριμένα τη Eurostat, την Παγκόσμια Τράπεζα, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, τα ευρωπαϊκά δικαστικά δίκτυα (ιδίως το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων, που απάντησε σε ερωτηματολόγιο σχετικά με την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης) και την ομάδα υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης. Επιπλέον στοιχεία αντλήθηκαν επίσης από ασκήσεις συλλογής δεδομένων και επιτόπιες μελέτες σχετικά με τη λειτουργία των εθνικών δικαστηρίων κατά την εφαρμογή των κανόνων του δικαίου της ΕΕ στους τομείς του ανταγωνισμού, της προστασίας των καταναλωτών, των κοινοτικών εμπορικών σημάτων και των δημόσιων συμβάσεων.

Πώς συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη τα αποτελεσματικά συστήματα απονομής δικαιοσύνης;

Ο ρόλος των αποτελεσματικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης σε ολόκληρο τον επιχειρηματικό κύκλο είναι βασικός. Όταν τα δικαστικά συστήματα εγγυώνται την ορθή εκτέλεση δικαιωμάτων και συμβάσεων, οι πιστωτές είναι πιθανότερο να δανείζουν, οι εταιρείες αποθαρρύνονται να υιοθετούν καιροσκοπική συμπεριφορά, το κόστος των συναλλαγών μειώνεται και οι επενδύσεις μπορούν να κατευθύνονται ευκολότερα σε καινοτόμους τομείς που βασίζονται συχνά σε άυλα περιουσιακά στοιχεία (π.χ. δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας). Αυξάνοντας την αποτελεσματικότητα των δικαστηρίων προωθείται η είσοδος επιχειρηματιών στην αγορά και ενισχύεται ο ανταγωνισμός. Από τις σχετικές έρευνες προκύπτει ότι υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ του μεγέθους της επιχείρησης και των αποτελεσματικών συστημάτων δικαιοσύνης, ενώ τα κίνητρα για την πραγματοποίηση επενδύσεων και προσλήψεων εξασθενούν όταν υπάρχουν ελλείψεις στη λειτουργία της δικαιοσύνης. Ο αντίκτυπος των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης στην οικονομία επισημαίνεται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τον ΟΟΣΑ, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ και την Παγκόσμια Τράπεζα[13].

              2.       Δείκτες του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2015

Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 έχει εξελιχθεί:  η παρούσα τρίτη έκδοση του πίνακα αποτελεσμάτων στοχεύει στην αναγνώριση πιθανών τάσεων, υιοθετώντας πάντως μια προσεκτική και διαβαθμισμένη προσέγγιση, καθώς η κατάσταση ποικίλλει σημαντικά ανά κράτος μέλος και δείκτη. Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 περιέχει επίσης νέους δείκτες και περισσότερο βελτιωμένα δεδομένα με βάση νέες πηγές πληροφοριών, παραδείγματος χάριν, για την αποτελεσματικότητα των δικαστηρίων στους τομείς των δημόσιων συμβάσεων και των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, τη χρήση και την προώθηση μεθόδων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών (εφεξής ΕΕΔ), τη χρήση τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών (εφεξής ΤΠΕ) για διαδικασίες μικροδιαφορών, τις πολιτικές επικοινωνίας των δικαστηρίων, τη σύνθεση και τις εξουσίες των δικαστικών συμβουλίων. Περιέχει επίσης, για πρώτη φορά, στοιχεία για το ποσοστό γυναικών επαγγελματιών δικαστών, καθώς η μεγαλύτερη ποικιλομορφία ως προς το φύλο μπορεί να συμβάλλει στην καλύτερη ποιότητα των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης.

Αποτελεσματικότητα των συστημάτων δικαιοσύνης

Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 διατηρεί τους δείκτες σχετικά με την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών:  διάρκεια των διαδικασιών, ποσοστό διεκπεραίωσης και αριθμός εκκρεμών υποθέσεων. Επιπλέον, ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 παρουσιάζει την έκβαση τεσσάρων ασκήσεων συλλογής δεδομένων με στόχο την παροχή περισσότερο βελτιωμένων δεδομένων σχετικά με τη διάρκεια των δικαστικών διαδικασιών στους τομείς του δικαίου της ΕΕ για τον ανταγωνισμό, τους καταναλωτές, τα κοινοτικά εμπορικά σήματα και τις δημόσιες συμβάσεις. Η αποτελεσματικότητα των δικαστικών συστημάτων σε αυτούς τους τομείς που διέπονται από το δίκαιο της ΕΕ είναι ιδιαιτέρως σημαντική για την οικονομία.

Ποιότητα των συστημάτων δικαιοσύνης

Όπως και στις προηγούμενες εκδόσεις, ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 εστιάζει σε ορισμένους παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της ποιότητας της δικαιοσύνης, όπως η κατάρτιση, η παρακολούθηση και η αξιολόγηση των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων, η χρήση ερευνών ικανοποίησης, ο προϋπολογισμός και οι ανθρώπινοι πόροι. Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 συμπληρώνει τα δεδομένα για τη διαθεσιμότητα συστημάτων ΤΠΕ με μια πιο ενδελεχή μελέτη του πώς τα ηλεκτρονικά μέσα μπορούν να χρησιμοποιηθούν πρακτικά. Επίσης, η συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης έχει προσφέρει χρήσιμες γνώσεις για τις πρακτικές επικοινωνίας των δικαστηρίων και τις συγκεκριμένες μεθόδους που χρησιμοποιούν τα κράτη μέλη για να προωθούν την ΕΕΔ. Επιπλέον, ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 παρέχει δεδομένα για τη νομική συνδρομή και την ισορροπία των φύλων στο δικαστικό σώμα.

Ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας

Ο πίνακας αποτελεσμάτων παρουσιάζει δεδομένα σχετικά με την αντίληψη περί ανεξαρτησίας του συστήματος δικαιοσύνης, όπως παρασχέθηκαν από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) στην ετήσια έκθεσή του για την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα. Παρόλο που η αντίληψη περί ανεξαρτησίας είναι σημαντική, καθώς μπορεί να επηρεάσει επενδυτικές αποφάσεις, το σημαντικότερο είναι η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης να προστατεύεται πραγματικά στο πλαίσιο ενός συστήματος δικαιοσύνης μέσω νομικών διασφαλίσεων (διαρθρωτική ανεξαρτησία). Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2014 παρουσίασε μια πρώτη γενική επισκόπηση σχετικά με τον τρόπο οργάνωσης των συστημάτων δικαιοσύνης για την προστασία της ανεξαρτησίας τους σε ορισμένες περιπτώσεις όπου ενδέχεται αυτή να διακυβεύεται. Η Επιτροπή συνέχισε τη συνεργασία της με τα ευρωπαϊκά δικαστικά δίκτυα και ειδικότερα με το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων σχετικά με την διαρθρωτική ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας. Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 παρουσιάζει επικαιροποιημένες πληροφορίες για τις νομικές διασφαλίσεις που παρουσιάστηκαν πέρυσι και διευρύνει τη συγκριτική επισκόπηση σχετικά με τη διαρθρωτική ανεξαρτησία. Συγκεκριμένα, παρουσιάζει σύγκριση της σύνθεσης και των κύριων αρμοδιοτήτων των υφιστάμενων δικαστικών συμβουλίων στην ΕΕ και πληροφορίες για το ποιος κλάδος της κυβέρνησης θεσπίζει κριτήρια για τον προσδιορισμό των οικονομικών πόρων της δικαστικής εξουσίας και ποια είναι αυτά τα κριτήρια.

Πλαίσιο της ανάλυσης

Η αποτελεσματικότητα, η ποιότητα και η ανεξαρτησία αποτελούν τις κύριες παραμέτρους για την ανάλυση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης. Τα δεδομένα για το φόρτο εργασίας των δικαστηρίων στα κράτη μέλη παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για το πλαίσιο λειτουργίας των δικαστικών συστημάτων (π.χ. αρμοδιότητες δικαστηρίων, επίπεδο δικαστικής αντιπαράθεσης). Ανεξαρτήτως των αποκλίσεων μεταξύ των κρατών μελών, κάθε δικαστικό σύστημα θα πρέπει να μπορεί να χειριστεί τον φόρτο εργασίας του εντός εύλογου χρονικού διαστήματος, ικανοποιώντας παράλληλα τις προσδοκίες για ποιότητα και ανεξαρτησία.  

Διάγραμμα 2: Αριθμός εισαχθεισών αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων ανά 100 κατοίκους* (σε πρώτο βαθμό, 2010, 2012 και 2013) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

*Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει όλες τις αστικές και εμπορικές υποθέσεις κατ’ αντιδικία και μη, υποθέσεις εκτέλεσης, κτηματολογικές υποθέσεις, υποθέσεις διοικητικού δικαίου (κατ’ αντιδικία και μη) και άλλες μη ποινικές υποθέσεις. IT: Η ενδεχόμενη παρερμηνεία σχετικά με τη σύγκριση μεταξύ του 2010, του 2012 και του 2013 θα μπορούσε να εξηγηθεί από την εφαρμογή διαφορετικής ταξινόμησης των αστικών υποθέσεων.

Διάγραμμα 3: Αριθμός εισαχθεισών κατ’ αντιδικία αστικών και εμπορικών υποθέσεων ανά 100 κατοίκους* (σε πρώτο βαθμό, 2010, 2012 και 2013) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Οι κατ’ αντιδικία αστικές και εμπορικές υποθέσεις αφορούν διαφορές μεταξύ μερών, για παράδειγμα διαφορές οι οποίες προκύπτουν από συμβάσεις, σύμφωνα με τη μεθοδολογία της CEPEJ. Εν αντιθέσει, οι μη κατ’ αντιδικία αστικές (και εμπορικές) υποθέσεις αφορούν μη αμφισβητούμενες διαδικασίες, για παράδειγμα, μη αμφισβητούμενες διαταγές πληρωμής. Οι εμπορικές υποθέσεις εκδικάζονται από ειδικά εμπορικά δικαστήρια (εμποροδικεία) σε ορισμένες χώρες, ενώ σε άλλες από τακτικά (αστικά) δικαστήρια. IT: Η ενδεχόμενη παρερμηνεία σχετικά με τη σύγκριση μεταξύ του 2010, του 2012 και του 2013 θα μπορούσε να εξηγηθεί από την εφαρμογή διαφορετικής ταξινόμησης των αστικών υποθέσεων.

              3.       Βασικά πορίσματα του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2015

3.1 Αποτελεσματικότητα των συστημάτων δικαιοσύνης

Η καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης ισοδυναμεί με άρνηση απονομής δικαιοσύνης. Οι έγκαιρες αποφάσεις είναι ουσιώδεις για τις επιχειρήσεις και τους επενδυτές. Όταν λαμβάνουν τις επενδυτικές αποφάσεις τους, οι επιχειρήσεις λαμβάνουν υπόψη τον κίνδυνο να εμπλακούν σε εμπορικές διαφορές, εργατικές ή φορολογικές διαφορές ή υποθέσεις αφερεγγυότητας. Η αποτελεσματικότητα με την οποία το δικαστικό σύστημα ενός κράτους μέλους χειρίζεται τις κατ’ αντιδικία υποθέσεις είναι πολύ σημαντική. Για παράδειγμα, η νόμιμη εκτέλεση μιας σύμβασης προμήθειας ή υπηρεσιών καθίσταται πολύ δαπανηρή όσο επιμηκύνεται η διάρκεια της δικαστικής διαφοράς και χάνει τη σημασία της έπειτα από ένα χρονικό σημείο, καθώς η πιθανότητα ανάκτησης χρημάτων από πληρωμές και ποινές μειώνεται.

              3.1.1 Διάρκεια των διαδικασιών

Η διάρκεια των διαδικασιών αναφέρεται στον χρόνο (σε ημέρες) που απαιτείται για την επίλυση μιας υπόθεσης στο δικαστήριο, δηλαδή τον χρόνο που χρειάζεται το δικαστήριο για να εκδώσει απόφαση σε πρώτο βαθμό. Ο δείκτης του «χρόνου εκδίκασης» προκύπτει διαιρώντας τον αριθμό των μη εκδικασθεισών υποθέσεων δια του αριθμού των εκδικασθεισών υποθέσεων στη λήξη ενός έτους και πολλαπλασιάζοντας το πηλίκο επί 365 ημέρες[14]. Με την εξαίρεση των διαγραμμάτων 13 έως 17, όλα τα διαγράμματα αφορούν διαδικασίες σε πρώτο βαθμό δικαιοδοσίας και συγκρίνουν, εφόσον είναι διαθέσιμα, δεδομένα για το 2010 με δεδομένα για το 2012 και το 2013[15]. Παρότι οι διάφορες διαδικασίες ενδίκων μέσων μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη διάρκεια της διαδικασίας, η αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος θα πρέπει ήδη να αντικατοπτρίζεται στον πρώτο βαθμό, καθώς ο πρώτος βαθμός αποτελεί υποχρεωτικό στάδιο για καθέναν που προσφεύγει στη δικαιοσύνη.

Διάγραμμα 4: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/σε ημέρες) (πηγή: μελέτη CEPEJ[16])

*Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει όλες τις αστικές και εμπορικές υποθέσεις κατ’ αντιδικία και μη, υποθέσεις εκτέλεσης, κτηματολογικές υποθέσεις, υποθέσεις διοικητικού δικαίου (κατ’ αντιδικία και μη) και άλλες μη ποινικές υποθέσεις. Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU).

Διάγραμμα 5: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση κατ’ αντιδικία αστικών και εμπορικών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/σε ημέρες) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Οι κατ’ αντιδικία αστικές (και εμπορικές) υποθέσεις αφορούν διαφορές μεταξύ μερών, για παράδειγμα διαφορές οι οποίες προκύπτουν από συμβάσεις, σύμφωνα με τη μεθοδολογία της CEPEJ. Εν αντιθέσει, οι μη κατ’ αντιδικία αστικές (και εμπορικές) υποθέσεις αφορούν μη αμφισβητούμενες διαδικασίες, για παράδειγμα, μη αμφισβητούμενες διαταγές πληρωμής. Οι εμπορικές υποθέσεις εκδικάζονται από ειδικά εμπορικά δικαστήρια (εμποροδικεία) σε ορισμένες χώρες, ενώ σε άλλες από τακτικά (αστικά) δικαστήρια. Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Οι NL πραγματοποίησαν μέτρηση του χρόνου εκδίκασης αλλά αυτός δεν υπολογίστηκε από την CEPEJ.

Διάγραμμα 6: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση διοικητικών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/σε ημέρες) (πηγή : μελέτη CEPEJ)

* Οι υποθέσεις διοικητικού δικαίου αφορούν διαφορές μεταξύ πολιτών και τοπικών, περιφερειακών ή εθνικών αρχών, σύμφωνα με τη μεθοδολογία της CEPEJ. Οι υποθέσεις διοικητικού δικαίου εκδικάζονται από ειδικά διοικητικά δικαστήρια σε ορισμένες χώρες, ενώ σε άλλες από τακτικά (αστικά) δικαστήρια. Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (HU), έχουν αναφέρει αναδιοργάνωση του συστήματος των διοικητικών δικαστηρίων (HR) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Οι αλλαγές στις εισαχθείσες υποθέσεις φέρεται να επεξηγούν τις μεταβολές των στοιχείων στη LT.

              3.1.2 Ποσοστό διεκπεραίωσης

Το ποσοστό διεκπεραίωσης είναι ο λόγος του αριθμού εκδικασθεισών υποθέσεων προς τον αριθμό εισαχθεισών υποθέσεων. Μετρά κατά πόσον ένα δικαστήριο ανταποκρίνεται στον φόρτο των εισαχθεισών υποθέσεων. Η διάρκεια των διαδικασιών συνδέεται με τον ρυθμό εκδίκασης των υποθέσεων από τα δικαστήρια, ήτοι το «ποσοστό διεκπεραίωσης», και τον αριθμό των υποθέσεων που δεν έχουν ακόμη εκδικαστεί («εκκρεμείς υποθέσεις»). Όταν το ποσοστό διεκπεραίωσης είναι περίπου 100% ή υψηλότερο, αυτό σημαίνει ότι το δικαστικό σύστημα είναι σε θέση να εκδικάζει τουλάχιστον τόσες υποθέσεις όσες εισάγονται ενώπιόν του. Όταν το ποσοστό διεκπεραίωσης είναι κατώτερο του 100%, αυτό σημαίνει ότι τα δικαστήρια εκδικάζουν λιγότερες υποθέσεις από τον αριθμό των εισαχθεισών υποθέσεων και, ως εκ τούτου, στη λήξη του έτους ο συνολικός αριθμός των μη εκδικασθεισών υποθέσεων αντιστοιχεί στις εκκρεμείς υποθέσεις. Η συνέχιση της κατάστασης αυτής για αρκετά χρόνια θα μπορούσε να αποτελεί ένδειξη ενός περισσότερο συστημικού προβλήματος, καθώς η συσσώρευση καθυστερημένων υποθέσεων επιβαρύνει περαιτέρω τον φόρτο εργασίας των δικαστηρίων και προκαλεί περαιτέρω αύξηση της διάρκειας των διαδικασιών.

Διάγραμμα 7: Ποσοστό εκδίκασης αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/σε % - τιμές υψηλότερες του 100% σημαίνουν ότι εκδικάζονται περισσότερες υποθέσεις από τις εισαχθείσες, ενώ τιμές κατώτερες του 100% σημαίνουν ότι εκδικάζονται λιγότερες υποθέσεις από τις εισαχθείσες) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Οι αλλαγές στις εισαχθείσες υποθέσεις φέρεται να επεξηγούν τις μεταβολές των στοιχείων στις χώρες LT και SK. Στη LV, εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες, όπως οι νέες διαδικασίες αφερεγγυότητας, φέρεται να έχουν επηρεάσει τις μεταβολές των στοιχείων.

Διάγραμμα 8: Ποσοστό εκδίκασης αστικών και εμπορικών υποθέσεων κατ’ αντιδικία* (σε πρώτο βαθμό/σε %) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Οι NL πραγματοποίησαν μέτρηση του χρόνου εκδίκασης αλλά αυτός δεν υπολογίστηκε από την CEPEJ.

Διάγραμμα 9: Ποσοστό εκδίκασης διοικητικών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/σε %)(πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (HU), έχουν αναφέρει αναδιοργάνωση του συστήματος των διοικητικών δικαστηρίων (HR) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Οι αλλαγές στις εισαχθείσες υποθέσεις φέρεται να επεξηγούν τις μεταβολές των στοιχείων στη LT.

              3.1.3 Εκκρεμείς υποθέσεις

Ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων αναφέρεται στον αριθμό των υποθέσεων οι οποίες δεν έχουν ακόμη εξεταστεί στο τέλος μιας περιόδου. Επηρεάζει επίσης τον χρόνο εκδίκασης. Επομένως, η βελτίωση της διάρκειας των διαδικασιών απαιτεί μέτρα για τη μείωση του αριθμού των εκκρεμών υποθέσεων.

Διάγραμμα 10: Αριθμός αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων εκκρεμών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/ανά 100 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Οι αλλαγές στις εισαχθείσες υποθέσεις φέρεται να επεξηγούν τις μεταβολές των στοιχείων στις χώρες LT και SK. Στη DK, η ψηφιοποίηση του κτηματολογίου φέρεται να επεξηγεί τη μείωση στις εκκρεμείς υποθέσεις.

Διάγραμμα 11: Αριθμός κατ’ αντιδικία αστικών και εμπορικών εκκρεμών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/ανά 100 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Οι αλλαγές στις εισαχθείσες υποθέσεις φέρεται να επεξηγούν μεταβολές στα στοιχεία των χωρών EL, LT και SK.

Διάγραμμα 12: Αριθμός διοικητικών εκκρεμών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/ανά 100 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (HU), έχουν αναφέρει αναδιοργάνωση του συστήματος των διοικητικών δικαστηρίων (HR) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Οι αλλαγές στις εισαχθείσες υποθέσεις φέρεται να επεξηγούν τις μεταβολές των στοιχείων στις χώρες LT και SK.

              3.1.4 Αποτελεσματικότητα σε συγκεκριμένους τομείς

Για να συμπληρωθούν τα γενικά δεδομένα για τις αστικές, εμπορικές και διοικητικές υποθέσεις, ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 παρουσιάζει πληροφορίες για τη μέση διάρκεια των διαδικασιών σε ορισμένους τομείς που είναι σημαντικοί για το επιχειρηματικό περιβάλλον. Τα υφιστάμενα συστήματα συλλογής δεδομένων στα κράτη μέλη δεν παρέχουν πάντα δεδομένα για συγκεκριμένους τομείς δικαίου. Δεδομένου ότι τα δεδομένα αυτά μας προσφέρουν μια περισσότερο βελτιωμένη εικόνα της αποτελεσματικότητας των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης στα κράτη μέλη, ο παρών πίνακας αποτελεσμάτων έχει εξετάσει επίσης τους τομείς της αφερεγγυότητας[17], της νομοθεσίας για τον ανταγωνισμό, της νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών, τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και τις δημόσιες συμβάσεις.

Διάγραμμα 13: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση υποθέσεων αφερεγγυότητας* (σε έτη) (πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα: Doing Business)

* Αναγκαίος χρόνος για την ανάκτηση της πίστωσής τους από τους πιστωτές. Το χρονικό διάστημα εκτείνεται από την αθέτηση των υποχρεώσεων της επιχείρησης έως την πληρωμή μέρους ή όλων των χρημάτων που οφείλει στην τράπεζα. Λαμβάνονται υπόψη δυνητικές τακτικές καθυστερήσεων από τους διαδίκους, όπως άσκηση παρελκυστικών προσφυγών ή υποβολή αιτημάτων παράτασης. Τα δεδομένα προέρχονται από τις απαντήσεις τοπικών επαγγελματιών στον τομέα της αφερεγγυότητας σε σχετικό ερωτηματολόγιο και επαληθεύτηκαν μέσω μελέτης νόμων και κανονισμών καθώς και δημόσιων πληροφοριών σχετικών με τα συστήματα πτώχευσης.

Τα δεδομένα που παρουσιάζονται ακολούθως αφορούν την εφαρμογή ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων της νομοθεσίας της ΕΕ, ιδίως των κανόνων της νομοθεσίας για τον ανταγωνισμό και την προστασία των καταναλωτών, το κοινοτικό εμπορικό σήμα και τις δημόσιες συμβάσεις.[18] Τα δεδομένα αυτά ρίχνουν φως στην αποτελεσματικότητα της λειτουργίας των εθνικών δικαστηρίων για την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ στους τομείς αυτούς. Παρέχονται πληροφορίες για το μέσο όρο των ημερών που είναι αναγκαίες για την έκδοση απόφασης από τα εθνικά δικαστήρια σε πρώτο και δεύτερο βαθμό, σε υποθέσεις που αφορούν αυτούς τους συγκεκριμένους τομείς.

Τα στοιχεία έχουν συλλεχθεί από διάφορες πηγές. Η μέση διάρκεια εκδίκασης υποθέσεων που αφορούν τη νομοθεσία της ΕΕ για τον ανταγωνισμό και την προστασία των καταναλωτών έχει υπολογιστεί σε συνεργασία με ευρωπαϊκά δίκτυα εθνικών αρχών που είναι υπεύθυνες για την εκτέλεση της νομοθεσίας της ΕΕ στους τομείς αυτούς[19]. Τα στοιχεία για το κοινοτικό εμπορικό σήμα έχουν συλλεχθεί από τα μέλη του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για την Παραβίαση των Δικαιωμάτων Διανοητικής Ιδιοκτησίας, βάσει συγκεκριμένων στατιστικών στοιχείων (όπου υπήρχαν διαθέσιμα) ή αντιπροσωπευτικών δειγμάτων υποθέσεων. Τα στοιχεία για τις δημόσιες συμβάσεις έχουν συλλεχθεί μέσω μιας πιλοτικής άσκησης συλλογής δεδομένων με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δεδομένων των αποκλίσεων στον τρόπο παρουσίασης των δεδομένων για τους εν λόγω τομείς, τα κράτη μέλη αναφέρονται κατ’ αλφαβητική σειρά στη γλώσσα τους.

Η νομοθεσία περί ανταγωνισμού ενθαρρύνει την αποτελεσματικότητα και την καινοτομία και συντελεί στη μείωση των τιμών. Η αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων αυτών είναι ουσιώδης για το επιχειρηματικό περιβάλλον. Η μέση διάρκεια εκδίκασης υποθέσεων δικαστικού ελέγχου στη νομοθεσία περί ανταγωνισμού σε πρώτο βαθμό αντιστοιχεί γενικά στον μέσο χρόνο εκδίκασης διοικητικών υποθέσεων και εμφανίζεται μεγαλύτερη από τη μέση διάρκεια εκδίκασης αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων. Ωστόσο, η διάρκεια εκδίκασης υποθέσεων που εντοπίζονται σε ορισμένα κράτη μέλη εμφανίζει πολύ μεγαλύτερες τιμές[20]. Η απόκλιση αυτή θα μπορούσε να οφείλεται, σε ορισμένες περιπτώσεις, στον πολύπλοκο χαρακτήρα των εξειδικευμένων διαφορών του είδους αυτού. Από το παρακάτω διάγραμμα προκύπτει επίσης ότι σε διάφορα κράτη μέλη διαπιστώνονται σημαντικές διαφορές διάρκειας μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου βαθμού δικαιοδοσίας δικαστικού ελέγχου. Σε πολλά κράτη, ο χρόνος που απαιτείται για την εκδίκαση μιας υπόθεσης τείνει να εμφανίζει υψηλότερες τιμές στο δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας σε σύγκριση με τον πρώτο.

Διάγραμμα 14: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση υποθέσεων δικαστικού ελέγχου των αποφάσεων των εθνικών αρχών ανταγωνισμού κατ’ εφαρμογή των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ* (σε ημέρες) (πηγή:  πιλοτική άσκηση συλλογής δεδομένων διενεργούμενη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ανταγωνισμού)

* Δεν εντοπίστηκαν τη συγκεκριμένη περίοδο υποθέσεις στις χώρες BG, EE, IE, HR, CY, LU, MT και NL. Ο υπολογισμός της μέσης διάρκειας πραγματοποιήθηκε με βάση μια πιλοτική άσκηση συλλογής δεδομένων κατά την οποία εντοπίστηκαν όλες οι υποθέσεις προσφυγής κατά των αποφάσεων των εθνικών αρχών ανταγωνισμού κατ’ εφαρμογή των άρθρων 101 και 102 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για τις οποίες εκδόθηκαν δικαστικές αποφάσεις επί της ουσίας από το 2012 έως το 2013. Στοιχεία παρέχονται για τον πρώτο και τον δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας. Για αυτό το σενάριο δικαστικού ελέγχου δεν υπάρχει δεύτερος βαθμός δικαιοδοσίας στην AT και στη SI εφαρμόζεται μόνον από τον Αύγουστο 2013.

Για την πραγματική προστασία των καταναλωτών απαιτείται επίσης αποτελεσματική λειτουργία των δικαστηρίων που αποφασίζουν επί της εφαρμογής των κανόνων που προστατεύουν τους καταναλωτές. Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 εξετάζει τη διάρκεια εκδίκασης προσφυγών κατά αποφάσεων των αρχών προστασίας των καταναλωτών κατ’ εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, της οδηγίας για τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων και της οδηγίας περί πωλήσεων και εγγυήσεων καταναλωτικών αγαθών στα κράτη μέλη. Παρόλο που η μέση διάρκεια εκδίκασης υποθέσεων δικαστικού ελέγχου στη νομοθεσία περί καταναλωτών σε πρώτο βαθμό δικαιοδοσίας φαίνεται γενικά μεγαλύτερη από τη μέση διάρκεια εκδίκασης αστικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων, η απόκλιση είναι γενικά μικρότερη από την απόκλιση που παρατηρείται σε υποθέσεις που αφορούν τη νομοθεσία περί ανταγωνισμού.

Διάγραμμα 15: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση προσφυγών κατά αποφάσεων των αρχών προστασίας των καταναλωτών* (σε ημέρες) (πηγή:  πιλοτική άσκηση συλλογής δεδομένων διενεργούμενη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Προστασία των Καταναλωτών)

* Το σενάριο που εξετάστηκε για το συγκεκριμένο διάγραμμα δεν ισχύει για τις χώρες BE, LU, AT, FI, SE και UK, καθώς ορισμένες αρχές προστασίας των καταναλωτών δεν έχουν αρμοδιότητα να εκδίδουν αποφάσεις για παραβίαση των κανόνων αυτών. Δεν υπήρχαν σχετικές υποθέσεις στις DE, IE και MT κατά την περίοδο αυτή. Στη FR, οι υποθέσεις προσφυγής είναι οριακές. Ο υπολογισμός της μέσης διάρκειας πραγματοποιήθηκε με βάση δείγματα υποθέσεων δικαστικού ελέγχου αποφάσεων μιας αρχής προστασίας των καταναλωτών για την εφαρμογή της οδηγίας για τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων, της οδηγίας περί πωλήσεων και εγγυήσεων καταναλωτικών αγαθών, της οδηγίας περί αθέμιτων εμπορικών πρακτικών και των εθνικών εκτελεστικών διατάξεών τους, οι οποίες επιλύθηκαν από τα δικαστήρια το 2012 και το 2013. Το μέγεθος των δειγμάτων ποικίλλει μεταξύ των κρατών μελών[21].

Η οικονομική ανάπτυξη στους πιο καινοτόμους τομείς, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βασίζονται σε άυλα περιουσιακά στοιχεία, όπως τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, εξαρτάται από την εύρυθμη λειτουργία του συστήματος επιβολής του νόμου[22]. Για τον λόγο αυτόν, στον πίνακα αποτελεσμάτων συγκεντρώνονται εφέτος συγκεκριμένα δεδομένα για τον μέσο αναγκαίο χρόνο εκδίκασης υποθέσεων παραβίασης κοινοτικού εμπορικού σήματος από τα εθνικά δικαστήρια σε πρώτο και δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας. Με ορισμένες εξαιρέσεις, οι διαφορές στη διάρκεια σε σύγκριση με τη μέση διάρκεια αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων είναι μικρότερες από τις άλλες δύο ανωτέρω εξεταζόμενες υποθέσεις.

Διάγραμμα 16: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση υποθέσεων παραβίασης κοινοτικού εμπορικού σήματος* (σε ημέρες) (πηγή:  πιλοτική άσκηση συλλογής δεδομένων διενεργούμενη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για την Παραβίαση των Δικαιωμάτων Διανοητικής Ιδιοκτησίας)

* Δεν εντοπίστηκαν υποθέσεις στην HR. Ο υπολογισμός της διάρκειας πραγματοποιήθηκε βάσει δειγμάτων υποθέσεων που αφορούσαν παραβιάσεις κοινοτικού εμπορικού σήματος για τις οποίες εκδόθηκαν αποφάσεις το 2012 και το 2013. Τα δείγματα υποθέσεων συνέλεξαν τα μέλη του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για την Παραβίαση των Δικαιωμάτων Διανοητικής Ιδιοκτησίας[23]. Στις περιπτώσεις που υπήρχαν διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία για τη διάρκεια των υποθέσεων αυτών, δεν χρησιμοποιήθηκαν δείγματα υποθέσεων.

Τέλος, στον πίνακα αποτελεσμάτων συγκεντρώνονται επίσης δεδομένα για τον αναγκαίο χρόνο εκδίκασης υποθέσεων που αφορούν δημόσιες συμβάσεις. Οι κανόνες περί δημόσιων συμβάσεων εξασφαλίζουν την ανάθεση των δημόσιων συμβάσεων με ανοικτές, δίκαιες και διαφανείς διαδικασίες. Στο ακόλουθο διάγραμμα παρουσιάζονται στοιχεία για τον πρώτο, τον δεύτερο και τον τρίτο βαθμό δικαιοδοσίας, όσον αφορά υποθέσεις στις οποίες τα εθνικά δικαστήρια εφαρμόζουν ένδικα βοηθήματα πέραν των μέτρων που λαμβάνονται πριν από τη σύναψη μιας σύμβασης. Παρέχονται στοιχεία για τα έτη 2009-2012. Το διάγραμμα καταδεικνύει ότι οι μη δικαστικοί φορείς που επιλύουν διαφορές σε πρώτο βαθμό (η οδηγία για τις διαδικασίες προσφυγής στον τομέα των δημόσιων συμβάσεων δίνει τη δυνατότητα αυτή) τείνουν να εφαρμόζουν βραχύτερες διαδικασίες από ό,τι οι δικαστικοί φορείς. Παρόλο που τα ένδικα βοηθήματα φαίνεται να λειτουργούν ομαλά στον πρώτο βαθμό δικαιοδοσίας, οι προσφυγές σε μεταγενέστερα στάδια απαιτούν περισσότερο χρόνο.

Διάγραμμα 17: Αναγκαίος χρόνος για την επίλυση υποθέσεων εφαρμογής των κανόνων περί δημόσιων συμβάσεων* (σε ημέρες) (πηγή: πιλοτική μελέτη[24])

* Ο υπολογισμός της μέσης διάρκειας πραγματοποιήθηκε βάσει δειγμάτων υποθέσεων που αφορούν ένδικα βοηθήματα που προβλέπονται στην οδηγία για τις δημόσιες συμβάσεις πριν από τη σύναψη της σύμβασης, για τις οποίες εκδόθηκαν αποφάσεις από το 2009 έως το 2012. Στα κράτη μέλη που οι προσφυγές επιλύονται σε πρώτο βαθμό από μη δικαστικούς φορείς (BG, CZ, DK, EE, ES, CY, LV, HU, MT, AT μέχρι το 2014, PL, RO, SI και SK) τα στοιχεία για τον συγκεκριμένο βαθμό δικαιοδοσίας εμφανίζονται με λευκό χρώμα. Η μελέτη δεν κάλυπτε την HR που προσχώρησε στην ΕΕ τον Ιούλιο 2013[25]. Η μέση διάρκεια δεν κατέστη δυνατόν να εξαχθεί για τον πρώτο βαθμό στην ES και την PT και για τον δεύτερο βαθμό στην IE και τη MT.

Για τον πίνακα αποτελεσμάτων του 2015, διενεργήθηκε μια αρχική έρευνα[26] για τη χαρτογράφηση της διαδικασίας εκτέλεσης και του αναγκαίου χρόνου για την ικανοποίηση των αξιώσεων. Δεδομένου ότι πολύ λίγες πηγές συγκεντρώνουν συγκριτικά δεδομένα για τη διάρκεια των διαδικασιών εκτέλεσης, καταρτίστηκε κατάλληλη μεθοδολογία. Αυτή οδήγησε σε μια προσέγγιση που εστίασε στη συλλογή ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος δεδομένων για το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την έκδοση οριστικής δικαστικής απόφασης έως, αντιστοίχως, τη δέσμευση του τραπεζικού λογαριασμού του εναγομένου, καθώς και την πραγματική ανάκτηση των δεσμευμένων κεφαλαίων. Πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες επαφές με οικεία ενδιαφερόμενα μέρη, όπως δικαστήρια ή δικαστικούς επιμελητές σε διάφορες γεωγραφικές τοποθεσίες, ώστε να τεκμηριωθεί η καταλληλότητα της μεθοδολογίας που χρησιμοποιήθηκε για την έρευνα. Παρά τα περιορισμένα δεδομένα, ελήφθησαν ορισμένες πληροφορίες σχετικά με τη διάρκεια των διαδικασιών εκτέλεσης. Παραδείγματος χάριν, η έρευνα έδειξε ότι στην Ιταλία μεσολαβούν 136 ημέρες από την οριστική δικαστική απόφαση έως την ανάκτηση των περιουσιακών στοιχείων, ενώ μεσολαβούν 23 μέρες από τη δικαστική απόφαση έως τη δέσμευση του τραπεζικού λογαριασμού. Τα στοιχεία από τη Φινλανδία δείχνουν ότι μεσολαβούν, κατά μέσο όρο, 21 ημέρες από τη δικαστική απόφαση έως τη δέσμευση του τραπεζικού λογαριασμού.

Συμπεράσματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα των συστημάτων δικαιοσύνης · Στόχος της τρίτης έκδοσης του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης είναι ο εντοπισμός πιθανών τάσεων[27]. Απαιτείται μια προσεκτική και διαβαθμισμένη προσέγγιση. Η κατάσταση ποικίλλει σημαντικά, ανάλογα με το κάθε κράτος μέλος και τον κάθε δείκτη[28]. Επιπλέον, δεν είναι πάντοτε διαθέσιμα στοιχεία για όλα τα κράτη μέλη και για τα τρία εξεταζόμενα έτη. Απαιτείται χρόνος για να υλοποιηθούν τα οφέλη της μεταρρύθμισης του δικαστικού συστήματος. Δεδομένου ότι ο πίνακας αποτελεσμάτων αποτελεί μια τακτική άσκηση, θα παρακολουθεί την πρόοδο που σημειώνεται. · Γενικά, για τα κράτη μέλη για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, παρατηρούνται κάποιες βελτιώσεις στην αποτελεσματικότητα των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης στα κράτη μέλη. Κατά την εξεταζόμενη περίοδο,[29] φαίνεται ότι περισσότερα κράτη μέλη εμφανίζουν θετική παρά αρνητική τάση όσον αφορά τον χρόνο εκδίκασης και το ποσοστό διεκπεραίωσης των αστικών και εμπορικών κατ’ αντιδικία υποθέσεων και των διοικητικών υποθέσεων. Δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί σαφής κοινή είτε θετική είτε αρνητική τάση για τις εκκρεμείς υποθέσεις, με την εξαίρεση της διαρκούς μείωσης των εκκρεμών αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων. · Μεταξύ των κρατών μελών που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες προκλήσεις, φαίνεται να επικρατούν θετικές τάσεις με λίγες εξαιρέσεις. Οι θετικές ενδείξεις που εμφανίζονται σε ορισμένα κράτη μέλη[30] που πραγματοποιούν φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να τα ενθαρρύνουν να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους με προσήλωση και αποφασιστικότητα. · Οι πιλοτικές ασκήσεις συλλογής δεδομένων φαίνεται να υποδηλώνουν ότι οι επιδόσεις των δικαστηρίων διαφέρουν, ανάλογα με τον οικείο τομέα δικαίου. Παραδείγματος χάριν, η εκδίκαση σε ορισμένους τομείς στους οποίους τα εθνικά δικαστήρια λειτουργούν ως δικαστήρια της Ένωσης, όπως στη νομοθεσία περί ανταγωνισμού και στη νομοθεσία περί προστασίας των καταναλωτών, μπορεί να έχει μεγαλύτερη διάρκεια σε σύγκριση με τους ευρύτερους τομείς των αστικών, εμπορικών και διοικητικών υποθέσεων. Αντιθέτως, στον τομέα των δημόσιων συμβάσεων, τα κράτη μέλη επιλύουν υποθέσεις σε μικρότερο χρονικό διάστημα. · Τα δεδομένα αυτά που αφορούν συγκεκριμένους τομείς δικαίου υποδηλώνουν επίσης διαφορές μεταξύ των διαδικασιών σε πρώτο και σε δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας. Ωστόσο, δεν μπορεί να προσδιοριστεί μια κοινή τάση όσον αφορά τη διάρκεια των διαδικασιών μεταξύ αυτών των δύο βαθμών δικαιοδοσίας σε ολόκληρη την ΕΕ.

[1]     Το 2014, τα προγράμματα οικονομικής προσαρμογής που εφαρμόζονταν στην Ελλάδα, την Πορτογαλία (έληξε τον Ιούνιο 2014) και την Κύπρο περιελάμβαναν προϋποθέσεις σχετικά με μεταρρυθμίσεις στον τομέα της δικαιοσύνης.

[2]     Ανακοίνωση της Επιτροπής, Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης 2015, COM(2014) 902 final.

[3]     Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης.

[4]     Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Βουλγαρίας για το 2014 και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου για το πρόγραμμα σύγκλισης της Βουλγαρίας για το 2014 (2014/C 247/02)· Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Κροατίας για το 2014 και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σύγκλισης της Κροατίας για το 2014 (2014/C 247/10)· Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Ιρλανδίας για το 2014 και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας της Ιρλανδίας για το 2014 (2014/C 247/07)· Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων του 2014 της Ιταλίας και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας της Ιταλίας, 2014 (2014/C 247/11)· Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Λετονίας για το 2014 και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας της Λετονίας για το 2014 (2014/C 247/12)· Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Μάλτας για το 2014 και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας της Μάλτας για την περίοδο 2014 (2014/C 247/16)· Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Πολωνίας για το 2014 και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σύγκλισης της Πολωνίας για το 2014 (2014/C 247/19)· Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Πορτογαλίας για το 2014 και την έκδοση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας της Πορτογαλίας για το 2014 (2014/C 247/20)· Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Ρουμανίας για το 2014 και την έκδοση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σύγκλισης της Ρουμανίας για το 2014 (2014/C 247/21)· Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Σλοβακίας για το 2014 και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας της Σλοβακίας για το 2014 (2014/C 247/23)· Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Σλοβενίας για το 2014 και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας της Σλοβενίας για το 2014 (2014/C 247/22)· Σύσταση του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Ισπανίας για το 2014 και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας της Ισπανίας για το 2014 (2014/C 247/08).

[5]     BG, ES, HU, IT, LV, MT, PL, RO, SI, SK.

[6]     BG, IT, LV, PL, SI, SK.

[7]     Το 2013, η Επιτροπή συγκρότησε μια ομάδα υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης ενόψει της κατάρτισης του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης και για την προώθηση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών για την αποτελεσματικότητα των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης. Για τον σκοπό αυτόν, ζητήθηκε από τα κράτη μέλη να ορίσουν δύο υπεύθυνους επικοινωνίας, έναν από το δικαστικό σώμα και έναν από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, ενώ πραγματοποιήθηκαν τακτικές συνεδριάσεις της εν λόγω άτυπης ομάδας το 2014 και το 2015. Ένα κράτος μέλος δεν έχει ορίσει ακόμη υπεύθυνους επικοινωνίας, ενώ τέσσερα κράτη μέλη έχουν ορίσει έναν υπεύθυνο επικοινωνίας μόνο από το υπουργείο δικαιοσύνης και όχι από το δικαστικό σώμα.

[8]     Οι χώρες AT, BE, DE, IE, EL, HR, IT, LT, NL, PT, RO παρουσίασαν στην εν λόγω ομάδα ορισμένες πτυχές των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης τους.

[9]     Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, περί καθορισμού κοινών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας και περί καθορισμού γενικών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Συνοχής και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1083/2006, ΕΕ L 347 της 20.12.2013.

[10]    Η αιτιολογία των συστάσεων ανά χώρα παρουσιάζεται από την Επιτροπή σε έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, το οποίο διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/europe2020/making-it-happen/country-specific-recommendations/index_en.htm

[11]    Διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/justice/effective-justice/index_en.htm

[12]    Δεδομένα συλλέγονται τακτικά από την CEPEJ για τα 47 κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης ανά διετία (η τελευταία γενική έκθεση της CEPEJ δημοσιεύθηκε το 2014 με στοιχεία για το 2012). Όλα τα κράτη μέλη πλην τριών απάντησαν στο ερωτηματολόγιο της CEPEJ για τον πίνακα αποτελεσμάτων.

[13]    Για τον οικονομικό αντίκτυπο των αποτελεσματικών συστημάτων δικαιοσύνης, βλ. πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2014, στην ενότητα «Η αποτελεσματικότητα των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης ως διαρθρωτική συνιστώσα της ανάπτυξης»· βλ. επίσης «Ο οικονομικός αντίκτυπος των μεταρρυθμίσεων στον τομέα της αστικής δικαιοσύνης», Οικονοµικά έγγραφα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αριθ. 530, Σεπτέμβριος 2014.

[14]    Η διάρκεια των διαδικασιών, το ποσοστό διεκπεραίωσης και ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων αποτελούν βασικούς δείκτες που καθορίζονται από την CEPEJ. http://www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/evaluation/default_en.asp

[15]    Τα δεδομένα περιλαμβάνουν επικαιροποιήσεις από την CEPEJ μετά τη δημοσίευση της μελέτης που εκπόνησε το 2013, όπως διαβιβάστηκε στην Επιτροπή.

[16]    Μελέτη του 2015 για τη λειτουργία των δικαστικών συστημάτων στα κράτη μέλη της ΕΕ, που εκπονήθηκε από τη γραμματεία της CEPEJ για την Επιτροπή. Διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/justice/effective-justice/index_en.htm

[17]    Βλ., επίσης, μελέτη που εκπονήθηκε για τη Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Αγοράς, Βιομηχανίας, Επιχειρηματικότητας και ΜΜΕ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα «Bankruptcy and second chance for honest bankrupt entrepreneurs» (Πτώχευση και παροχή δεύτερης ευκαιρίας σε μη δόλιους πτωχεύσαντες επιχειρηματίες) που διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/enterprise/newsroom/cf/itemdetail.cfm?item_id=7962&lang=en

[18]    Η ιδιαιτερότητα των καταστάσεων που εξετάστηκαν εξηγεί το ότι δεν ήταν πάντα δυνατή η κάλυψη όλων των κρατών μελών της ΕΕ στα διαγράμματα, καθώς δεν κατέστη δυνατός ο εντοπισμός ορισμένων τύπων υποθέσεων σε κάποια εξ αυτών.

[19]    Στις υποθέσεις δικαστικού ελέγχου που αποτέλεσαν αντικείμενο της άσκησης, οι αρχές αυτές αποτελούν μέρος της διαδικασίας.

[20]    Ο αριθμός των σχετικών υποθέσεων δικαστικού ελέγχου διαφέρει μεταξύ των κρατών μελών. Σε ορισμένους βαθμούς δικαιοδοσίας, ο περιορισμένος αριθμός των σχετικών περιπτώσεων (BE, CZ, DK, IT, PL και SK) έχει ως αποτέλεσμα ότι μία υπόθεση με πολύ μεγάλη διάρκεια μπορεί να επηρεάσει αισθητά τον μέσο όρο. Στην ES, η διάρκεια για τον δεύτερο βαθμό αναφέρεται επίσης σε προσφυγές λόγω παράβασης θεμελιώδους δικαιώματος, που κατά κανόνα επιλύονται εντός βραχύτερου διαστήματος.

[21]    Γενικά, τα στοιχεία δεν καλύπτουν χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και προϊόντα. Στην CZ, τα στοιχεία έχουν συλλεχθεί από τις αρχές που είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Ο αριθμός των σχετικών υποθέσεων στις χώρες DK, EE, FR, HR, NL, SI και SK είναι μικρός, γεγονός που σημαίνει ότι μία υπόθεση με πολύ μεγάλη διάρκεια μπορεί να επηρεάσει αισθητά τον μέσο όρο. Στην ES, τα στοιχεία δεν καλύπτουν όλες τις Αυτόνομες Κοινότητες. Τα στοιχεία από την IT, την PL και τη RO βασίζονται σε εκτιμήσεις της αρχής προστασίας των καταναλωτών.

[22]    Βλ. για παράδειγμα: «What makes civil justice effective?» (Ποιοι παράγοντες καθιστούν αποτελεσματική την αστική δικαιοσύνη;), ΟΟΣΑ, Σημειώσεις πολιτικής του τμήματος οικονομικών, αριθ. 18 Ιουνίου 2013 και «The Economics of Civil Justice: New Cross-Country Data and Empirics» (Τα οικονομικά της αστικής δικαιοσύνης: νέα στοιχεία και εμπειρικά δεδομένα διασυνοριακού χαρακτήρα), ΟΟΣΑ, έγγραφα εργασίας του τμήματος οικονομικών, αριθ. 1060.

[23]    Το μέγεθος των δειγμάτων ποικίλλει μεταξύ των κρατών μελών. Για τη DK, τα στατιστικά στοιχεία αφορούν επίσης υποθέσεις εφαρμογής της εθνικής νομοθεσίας περί εμπορικών σημάτων από το ναυτοδικείο και το εμποροδικείο. Στη DE δεν υπάρχουν ειδικά στατιστικά στοιχεία για υποθέσεις κοινοτικού εμπορικού σήματος, καθώς συλλέγονται στατιστικά στοιχεία για όλες τις υποθέσεις που αφορούν βιομηχανική ιδιοκτησία. Τα αριθμητικά στοιχεία βασίζονται σε εκτιμήσεις των δικαστηρίων. Στη SK, ο δεύτερος βαθμός δικαιοδοσίας αφορά το ανώτατο δικαστήριο το 2012 και σε υποθέσεις που εκδικάστηκαν σε δεύτερο βαθμό από το πρωτοδικείο της Μπρατισλάβας το 2013. Σε ορισμένα κράτη μέλη (EE, LT, LU, HU, FI και SI όσον αφορά τον δεύτερο βαθμό), ο αριθμός των σχετικών υποθέσεων είναι περιορισμένος. Στην ΙΕ υπήρχε μόνο μία σχετική υπόθεση κατά την περίοδο αυτή.

[24]    Economic efficiency and legal effectiveness of review and remedies procedures for public contracts (Οικονομική και νομική αποτελεσματικότητα των διαδικασιών ελέγχου και προσφυγών για δημόσιες συμβάσεις), του Europe Economics, μελέτη που συντάχθηκε για τη Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Αγοράς, Βιομηχανίας, Επιχειρηματικότητας και ΜΜΕ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/growth/single-market/public-procurement/modernising-rules/evaluation/index_en.htm

[25]    Τα στοιχεία για την HR διατίθενται στην ιστοσελίδα της Κροατικής Κρατικής Επιτροπής για την εποπτεία των διαδικασιών ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων στις ετήσιες εκθέσεις της.

[26]    Case study on the functioning of enforcement proceedings relating to judicial decision in Member States (Μελέτη περιπτώσεων για τη λειτουργία των διαδικασιών εκτέλεσης σε σχέση με τις δικαστικές αποφάσεις στα κράτη μέλη), Matrix, μελέτη που εκπονήθηκε για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Γενική Διεύθυνση Δικαιοσύνης και Καταναλωτών), η οποία διατίθεται στη διεύθυνση:  http://ec.europa.eu/justice/effective-justice/index_en.htm

[27]    Μια τάση που αντανακλάται στους τρεις πίνακες αποτελεσμάτων μπορεί να αποκαλύπτει πολύ διαφορετικές καταστάσεις· παραδείγματος χάριν, οι μεταβολές στη διάρκεια της διαδικασίας ενδέχεται να κυμαίνονται από 10 (ή λιγότερες) ημέρες έως 100 (ή περισσότερες) ημέρες.

[28]    Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις διαφορές βλ. ιδίως τα δελτία ανά χώρα στη μελέτη του 2015 για τη λειτουργία

των δικαστικών συστημάτων στα κράτη μέλη της ΕΕ, που εκπονήθηκε από τη γραμματεία της CEPEJ για την Επιτροπή.

[29]    2010, 2012, 2013.

[30]    Π.χ. EL.

3.2 Ποιότητα των συστημάτων δικαιοσύνης

Οι θεσμοί υψηλής ποιότητας, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης, αποτελούν καθοριστικό παράγοντα των οικονομικών επιδόσεων. Η αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης απαιτεί την ποιοτική λειτουργία της σε όλα τα στάδια της αλυσίδας απονομής της δικαιοσύνης. Η έλλειψη ποιότητας των αποφάσεων της δικαιοσύνης μπορεί να αυξήσει τους επιχειρηματικούς κινδύνους για τις μεγάλες επιχειρήσεις και τις ΜΜΕ και να επηρεάσει τις επιλογές των καταναλωτών.

Όλα τα κράτη μέλη λαμβάνουν μέτρα για να υποστηρίξουν την ποιότητα των οικείων συστημάτων απονομής δικαιοσύνης. Παρόλο που δεν έχει συμφωνηθεί ενιαίος τρόπος μέτρησης της ποιότητας του συστήματος δικαιοσύνης, ο πίνακας αποτελεσμάτων χρησιμοποιεί ορισμένες παραμέτρους που είναι γενικά αποδεκτές ως σημαντικές[31] και μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της ποιότητας της δικαιοσύνης.

              3.2.1 Εργαλεία παρακολούθησης, αξιολόγησης και έρευνας για την υποστήριξη της ποιότητας των συστημάτων δικαιοσύνης

Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων είναι εργαλεία που συμβάλλουν στη βελτίωση της προβλεψιμότητας και του έγκαιρου χαρακτήρα των αποφάσεων της δικαιοσύνης, καθώς και της λειτουργίας των δικαστηρίων[32]. Τα εργαλεία αυτά μπορούν να αφορούν την παρακολούθηση των καθημερινών δραστηριοτήτων των δικαστηρίων χάρη στη συλλογή δεδομένων. Μπορούν επίσης να αφορούν μια περισσότερο προοπτική αξιολόγηση του δικαστικού συστήματος, π.χ. μέσω της χρήσης δεικτών ποιότητας ή και μέσω του καθορισμού προτύπων ποιότητας για ολόκληρο το σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Οι έρευνες που διεξάγονται μεταξύ των επαγγελματιών που εργάζονται στα δικαστήρια και/ή των χρηστών των δικαστηρίων μπορούν επίσης να παράσχουν κατάλληλα στοιχεία σχετικά με τη βελτίωση της ποιότητας του συστήματος δικαιοσύνης.

Διάγραμμα 18: Ύπαρξη συστημάτων παρακολούθησης των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων το 2013* (πηγή: μελέτη CEPEJ[33])

*Στόχος των συστημάτων παρακολούθησης είναι η αξιολόγηση των καθημερινών δραστηριοτήτων των δικαστηρίων, κυρίως μέσω της συλλογής δεδομένων και της στατιστικής ανάλυσης. Στην περίπτωση της FR, οι διαφορές σε σύγκριση με την προηγούμενη έκδοση του πίνακα αποτελεσμάτων προέρχονται από τη διόρθωση δεδομένων που παραμένουν σταθερά και για τα δύο έτη. Τα δεδομένα για τις χώρες ES και PL προέρχονται από το 2012.

Διάγραμμα 19: Ύπαρξη συστημάτων αξιολόγησης των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων το 2013* (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Το σύστημα αξιολόγησης αφορά τις επιδόσεις των δικαστηρίων, εν γένει με τη χρήση δεικτών και στόχων. Επίσης, ορισμένα κράτη μέλη καθορίζουν πολιτικές και πρότυπα ποιότητας για ολόκληρο το δικαστικό σύστημα. Στη RO, χρησιμοποιούνται τακτικά δείκτες επιδόσεων για τη δραστηριότητα των δικαστηρίων. Για όλα τα άλλα κράτη μέλη, τα αποτελέσματα είναι πανομοιότυπα με τα δεδομένα που συλλέχθηκαν για το 2012. Τα δεδομένα για τις χώρες ES και PL προέρχονται από το 2012.

Διάγραμμα 20: Διεξαχθείσες έρευνες στους χρήστες δικαστηρίων ή τους επαγγελματίες νομικούς το 2013* (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Οι έρευνες που απευθύνονται σε εισαγγελείς φέρεται να μειώνονται στις NL, ενώ οι έρευνες που απευθύνονται σε δικηγόρους, διαδίκους και άλλους χρήστες των δικαστηρίων φέρεται να αυξάνονται στην HU και τη LT αντιστοίχως. Για όλα τα άλλα κράτη μέλη, τα αποτελέσματα είναι πανομοιότυπα με τα δεδομένα που συλλέχθηκαν για το 2012. Τα δεδομένα για τις χώρες EL, ES και PL προέρχονται από το 2012.

              3.2.2 Τα συστήματα τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών συμβάλλουν στη μείωση της διάρκειας των διαδικασιών και στη διευκόλυνση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη

Τα συστήματα ΤΠΕ για την καταχώριση και τη διαχείριση υποθέσεων είναι απαραίτητα εργαλεία στη διάθεση των δικαστηρίων για την αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου των υποθέσεων, καθώς συμβάλλουν στη βελτίωση του ρυθμού με τον οποίο το δικαστήριο μπορεί να εκδικάζει υποθέσεις και, επομένως, στη μείωση της συνολικής διάρκειας των διαδικασιών. Τα συστήματα ΤΠΕ για την επικοινωνία μεταξύ των δικαστηρίων και των διαδίκων (π.χ. ηλεκτρονική υποβολή αξιώσεων) μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των καθυστερήσεων και των εξόδων για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, διευκολύνοντας την πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Τα συστήματα ΤΠΕ διαδραματίζουν επίσης ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στη διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ δικαστικών αρχών και, επομένως, διευκολύνουν την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ.

Διάγραμμα 21: Συστήματα ΤΠΕ για την καταχώριση και τη διαχείριση υποθέσεων* (σταθμισμένος δείκτης, ελάχ.= 0, μέγ. = 4) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Σύνθετος δείκτης αποτελούμενος από διάφορους δείκτες ΤΠΕ (σύστημα καταχώρισης υποθέσεων, σύστημα πληροφοριών διαχείρισης δικαστηρίων, σύστημα χρηματοοικονομικών πληροφοριών, βιντεοδιασκέψεις) που μετρούν την ύπαρξη των συστημάτων αυτών σε κλίμακα από το 0 έως το 4 (0 = διαθέσιμα σε 0% των δικαστηρίων· 4 = διαθέσιμα στο 100% των δικαστηρίων).

Διάγραμμα 22: Ηλεκτρονική επικοινωνία μεταξύ δικαστηρίων και διαδίκων* (σταθμισμένος δείκτης, ελάχ.= 0, μέγ. = 4) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Σύνθετος δείκτης αποτελούμενος από διάφορους δείκτες ΤΠΕ (ηλεκτρονικά διαδικτυακά έντυπα, δικτυακός τόπος, παρακολούθηση υποθέσεων στο διαδίκτυο, ηλεκτρονικά μητρώα, ηλεκτρονική επεξεργασία μικροδιαφορών, ηλεκτρονική επεξεργασία υποθέσεων είσπραξης μη αμφισβητούμενων οφειλών, ηλεκτρονική υποβολή αξιώσεων, βιντεοδιασκέψεις, άλλες διευκολύνσεις ηλεκτρονικής επικοινωνίας) που μετρούν την ύπαρξη των συστημάτων αυτών σε κλίμακα από το 0 έως το 4 (0 = διαθέσιμα σε 0% των δικαστηρίων· 4 = διαθέσιμα στο 100% των δικαστηρίων).

Διάγραμμα 23: Ηλεκτρονική επεξεργασία υποθέσεων είσπραξης μη αμφισβητούμενων οφειλών (0 = διαθέσιμη σε 0% των δικαστηρίων, 4 = διαθέσιμη στο 100% των δικαστηρίων) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

Διάγραμμα 24: Ηλεκτρονική υποβολή αξιώσεων (0 = διαθέσιμη σε 0% των δικαστηρίων, 4 = διαθέσιμη στο 100% των δικαστηρίων)(πηγή: μελέτη CEPEJ)

Η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας μικροδιαφορών, είτε σε εθνικό είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι σημαντική για τη βελτίωση της πρόσβασης των πολιτών στη δικαιοσύνη και για την καλύτερη άσκηση των καταναλωτικών τους δικαιωμάτων. Η σημασία των διασυνοριακών διαδικασιών μικροδιαφορών μέσω του διαδικτύου αυξάνεται επίσης λόγω του διασυνοριακού ηλεκτρονικού εμπορίου. Επομένως, ένας από τους πολιτικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι η απλούστευση και η επιτάχυνση των διαδικασιών μικροδιαφορών βελτιώνοντας την επικοινωνία μεταξύ των δικαστικών αρχών και χρησιμοποιώντας με έξυπνο τρόπο τις ΤΠΕ. Τελικός στόχος είναι η μείωση του διοικητικού φόρτου για όλες τις ομάδες χρηστών:  δικαστήρια, δικαστικούς παράγοντες και τελικούς χρήστες.

Η 11η έκθεση συγκριτικής αξιολόγησης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση[34] που ανέθεσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μετρά για πρώτη φορά την ποιότητα των διαδικασιών ηλεκτρονικής επίλυσης μικροδιαφορών στα κράτη μέλη της ΕΕ. Στη συγκεκριμένη μελέτη, η αξιολόγηση της διαδικασίας επίλυσης μικροδιαφορών πραγματοποιήθηκε από ερευνητές (τους αποκαλούμενους «μυστικούς πελάτες»)[35]. Σκοπός ήταν να διαπιστωθεί εάν η παροχή δημόσιων υπηρεσιών στο διαδίκτυο έχει οργανωθεί με βάση τις ανάγκες των χρηστών. Για τον σκοπό αυτό, κάθε ερευνητής ενήργησε ως μέσος πολίτης και η «εμπειρία» του ήταν καθορισμένη χρονικά· δηλαδή, κάθε μυστικός πελάτης είχε στη διάθεσή του μία ημέρα για να αξιολογήσει ένα γεγονός της ζωής. Αυτό σημαίνει ότι όταν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό δεν εντοπίστηκε εντός του συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος, η σχετική απάντηση ήταν αρνητική. Επομένως, μια αρνητική απάντηση δεν σημαίνει ότι το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό δεν ήταν διαθέσιμο στο διαδίκτυο. Ωστόσο, υποδηλώνει ότι δεν ήταν εύκολο να βρεθεί διαισθητικά, χωρίς υπερβολικά πολλή αναζήτηση, και ότι είναι πολύ πιθανόν οι μέσοι πολίτες ή επιχειρηματίες να μην το χρησιμοποιούν/ εντοπίζουν.

Διάγραμμα 25: Συγκριτική αξιολόγηση των διαδικασιών επίλυσης μικροδιαφορών στο διαδίκτυο (για κάθε κατηγορία 100 μονάδες κατά μέγιστο, συνολικά 700 μονάδες κατά μέγιστο) (πηγή: Delivering on the European Advantage? ‘How European governments can and should benefit from innovative public services’ (Επίτευξη του ευρωπαϊκού πλεονεκτήματος; Πώς οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μπορούν και πρέπει να επωφεληθούν από καινοτόμες δημόσιες υπηρεσίες), μελέτη που συντάχθηκε για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Γενική Διεύθυνση Επικοινωνιακών Δικτύων, Περιεχομένων και Τεχνολογιών[36])

              3.2.3 Πολιτικές επικοινωνίας των δικαστηρίων

Οι προσπάθειες επικοινωνίας των δικαστηρίων είναι εξαιρετικά σημαντικές, καθώς βοηθούν τους πολίτες και τις επιχειρήσεις να λαμβάνουν ενημερωμένες αποφάσεις για τις οδούς έννομης προστασίας (δικαστικής και μη δικαστικής) και συμβάλλουν στην απαραίτητη εμπιστοσύνη προς το δικαστικό σύστημα. Ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης στην δημοσιοποίηση των δικαστικών υποθέσεων είναι εξαιρετικά σημαντικός. Επιδιώκοντας τη βελτίωση των επαφών μεταξύ των δικαστηρίων και των μέσων ενημέρωσης, το δικαστικό σώμα μπορεί να ενημερώνει καλύτερα το κοινό για το δικαστικό έργο (πεδίο εφαρμογής, περιορισμοί και πολυπλοκότητες) και να συμβάλλει στην ποιότητα της παρεχόμενης ενημέρωσης (π.χ. αποφεύγοντας λάθη σχετικά με τα γεγονότα).

Το 2014, η Επιτροπή ξεκίνησε ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών για τις επικοινωνιακές πρακτικές και πολιτικές των δικαστηρίων. Η διαδικασία αυτή αποκάλυψε την ανάγκη καλύτερης επισκόπησης των πρακτικών στον τομέα αυτόν. Στη συνέχεια, η Επιτροπή πραγματοποίησε καταγραφή των υφιστάμενων πρακτικών σε συνεργασία με τα κράτη μέλη[37], σχετικά με τις σημαντικές παραμέτρους μιας αποτελεσματικής πολιτικής επικοινωνίας των δικαστηρίων[38]. Η καταγραφή αυτή συμπεριελάμβανε την παροχή πληροφοριών στο ευρύ κοινό· τους τρόπους με τους οποίους τα δικαστήρια οργανώνουν τις σχέσεις τους με τον τύπο/ τα μέσα ενημέρωσης· την κατάρτιση των δικαστών για να επικοινωνούν με τους διαδίκους και τον Τύπο· τη διαθεσιμότητα και τις πρακτικές σχετικά με τη δημοσίευση στο διαδίκτυο των δικαστικών αποφάσεων (σε όλες τις βαθμίδες του δικαστικού συστήματος).

Διάγραμμα 26: Διαθεσιμότητα στο διαδίκτυο πληροφοριών για το δικαστικό σύστημα για το ευρύ κοινό* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή[39])

* Καθεμιά από τις κατηγορίες του διαγράμματος βαθμολογείται με 1 μονάδα. Ως ομοσπονδιακό κράτος, η DE χαρακτηρίζεται από αποκεντρωμένες δομές. Επομένως, τα ομόσπονδα κράτη αποφασίζουν αυτόνομα ποιες πληροφορίες θα δημοσιοποιούν στο διαδίκτυο και είναι, εκ τούτου, υπεύθυνα να επικαιροποιούν τις πληροφορίες αυτές. Το ίδιο ισχύει και σε ομοσπονδιακό επίπεδο.

Διάγραμμα 27: Σχέσεις μεταξύ δικαστηρίων και του Τύπου/ των μέσων ενημέρωσης* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή[40])

* Κάθε βαθμός δικαιοδοσίας (πρώτος, δεύτερος και τρίτος) βαθμολογείται με 2 μονάδες, εάν υπάρχει υπεύθυνος Τύπου ή «δικαστής Τύπου» που καλύπτει τόσο αστικές/ εμπορικές όσο και διοικητικές υποθέσεις. Εάν καλύπτεται μόνο μία κατηγορία υποθέσεων (π.χ. είτε αστικές/ εμπορικές είτε διοικητικές) ο εν λόγω βαθμός δικαιοδοσίας λαμβάνει μόνο μία μονάδα. Εάν υπάρχει υπεύθυνος Τύπου για ορισμένα δικαστήρια, κάθε βαθμός δικαιοδοσίας (πρώτος, δεύτερος και τρίτος) βαθμολογείται με 0,5 μονάδα. Στην IE, η Υπηρεσία Δικαστηρίων διαθέτει Σύμβουλο Σχέσεων με τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ο οποίος συντάσσει και εκδίδει δελτία Τύπου προς τα μέσα ενημέρωσης.

Διάγραμμα 28: Διαθέσιμη κατάρτιση των δικαστών για την επικοινωνία με τους διαδίκους και τον Τύπο* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή[41])

* Καθεμιά από τις κατηγορίες του διαγράμματος βαθμολογείται με 1 μονάδα.

Διάγραμμα 29: Πρόσβαση σε δημοσιευμένες αποφάσεις στο διαδίκτυο* (αστικές και εμπορικές υποθέσεις, σε όλους τους βαθμούς δικαιοδοσίας) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή[42])

* Οι κατηγορίες «Δημοσίευση των αποφάσεων στο διαδίκτυο», «Οι πληροφορίες στη βάση δεδομένων επικαιροποιούνται τουλάχιστον μία φορά το μήνα» και «Η πρόσβαση σε δημοσιευμένες αποφάσεις είναι δωρεάν», βαθμολογούνται με 3 μονάδες, εάν η υπηρεσία είναι διαθέσιμη για όλους τους βαθμούς δικαιοδοσίας (για τον πρώτο, τον δεύτερο και τον τρίτο βαθμό).  Εάν η υπηρεσία είναι διαθέσιμη μόνο για ορισμένους βαθμούς δικαιοδοσίας, η αντίστοιχη κατηγορία βαθμολογείται με 1 ή 2 μονάδες. Εάν η υπηρεσία είναι διαθέσιμη μόνο για ορισμένα δικαστήρια, η αντίστοιχη κατηγορία βαθμολογείται με 0,5 μονάδα ανά βαθμό δικαιοδοσίας. Η κατηγορία «Τα ενδιαφερόμενα μέρη έχουν πρόσβαση στη βάση δεδομένων (δικαστές, δικηγόροι, άλλοι επαγγελματίες του νομικού κλάδου και/ή το ευρύ κοινό)» βαθμολογείται με 1 μονάδα όταν καλύπτονται όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Εάν το ευρύ κοινό δεν έχει πρόσβαση, δίδεται 0,25 μονάδα για κάθε ενδιαφερόμενο μέρος που έχει πρόσβαση (π.χ. δικαστές = 0,25 μονάδα, δικηγόροι = 0,25 μονάδα, άλλοι επαγγελματίες του νομικού κλάδου = 0,25 μονάδα).

Διάγραμμα 30: Πρόσβαση σε δημοσιευμένες αποφάσεις στο διαδίκτυο* (διοικητικές υποθέσεις, σε όλους τους βαθμούς δικαιοδοσίας) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή[43])

* Οι κατηγορίες «Δημοσίευση των αποφάσεων στο διαδίκτυο», «Οι πληροφορίες στη βάση δεδομένων επικαιροποιούνται τουλάχιστον μία φορά το μήνα» και «Η πρόσβαση σε δημοσιευμένες αποφάσεις είναι δωρεάν», βαθμολογούνται με 3 μονάδες, εάν η υπηρεσία είναι διαθέσιμη για όλους τους βαθμούς δικαιοδοσίας (για τον πρώτο, τον δεύτερο και τον τρίτο βαθμό).  Εάν η υπηρεσία είναι διαθέσιμη μόνο για ορισμένους βαθμούς δικαιοδοσίας, η αντίστοιχη κατηγορία βαθμολογείται με 1 ή 2 μονάδες. Εάν η υπηρεσία είναι διαθέσιμη μόνο για ορισμένα δικαστήρια, η αντίστοιχη κατηγορία βαθμολογείται με 0,5 μονάδα ανά βαθμό δικαιοδοσίας. Η κατηγορία «Τα ενδιαφερόμενα μέρη έχουν πρόσβαση στη βάση δεδομένων (δικαστές, δικηγόροι, άλλοι επαγγελματίες του νομικού κλάδου και/ή το ευρύ κοινό)» βαθμολογείται με 1 μονάδα όταν καλύπτονται όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Εάν το ευρύ κοινό δεν έχει πρόσβαση, δίδεται 0,25 μονάδα για κάθε ενδιαφερόμενο μέρος που έχει πρόσβαση (π.χ. δικαστές = 0,25 μονάδα, δικηγόροι = 0,25 μονάδα, άλλοι επαγγελματίες του νομικού κλάδου = 0,25 μονάδα). Στην IE, ο δικτυακός τόπος της Υπηρεσίας των Δικαστηρίων αποτελεί την επίσημη πλατφόρμα όπου δημοσιεύονται όλες οι αποφάσεις όλων των αστικών και ποινικών δικαστηρίων. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη κατηγορία για τις «διοικητικές υποθέσεις».

Διάγραμμα 31: Πρακτικές σχετικά με τη δημοσίευση αποφάσεων στο διαδίκτυο* (αστικές και εμπορικές υποθέσεις, σε όλους τους βαθμούς δικαιοδοσίας) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή[44])

* Οι κατηγορίες «Η δημοσίευση των αποφάσεων πραγματοποιείται βάσει κριτηρίων επιλογής», «Αναγνωριστικός κωδικός ECLI έχει αποδοθεί στις αποφάσεις (ή θα αποδοθεί στο μέλλον)», «Οι αποφάσεις είναι επισημασμένες με λέξεις-κλειδιά» βαθμολογούνται με 3 μονάδες, όταν η υπηρεσία είναι διαθέσιμη για όλους τους βαθμούς δικαιοδοσίας (για τον πρώτο, τον δεύτερο και τον τρίτο βαθμό).  Εάν η υπηρεσία είναι διαθέσιμη μόνο για ορισμένους βαθμούς δικαιοδοσίας, η αντίστοιχη κατηγορία βαθμολογείται με 1 ή 2 μονάδες, ανάλογα με τον αριθμό των βαθμών δικαιοδοσίας που καλύπτονται. Στη Μάλτα, το δευτεροβάθμιο δικαστήριο είναι το ανώτατο δικαστήριο.

Διάγραμμα 32: Πρακτικές σχετικά με τη δημοσίευση αποφάσεων στο διαδίκτυο (διοικητικές υποθέσεις, σε όλους τους βαθμούς δικαιοδοσίας)* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή[45])

* Οι κατηγορίες «Η δημοσίευση των αποφάσεων πραγματοποιείται βάσει κριτηρίων επιλογής», «Αναγνωριστικός κωδικός ECLI έχει αποδοθεί στις αποφάσεις (ή θα αποδοθεί στο μέλλον)», «Οι αποφάσεις είναι επισημασμένες με λέξεις-κλειδιά» βαθμολογούνται με 3 μονάδες, όταν η υπηρεσία είναι διαθέσιμη για όλους τους βαθμούς δικαιοδοσίας (για τον πρώτο, τον δεύτερο και τον τρίτο βαθμό).  Εάν η υπηρεσία είναι διαθέσιμη μόνο για ορισμένους βαθμούς δικαιοδοσίας, η αντίστοιχη κατηγορία βαθμολογείται με 1 ή 2 μονάδες, ανάλογα με τον αριθμό των βαθμών δικαιοδοσίας που καλύπτονται. Στη Μάλτα, το δευτεροβάθμιο δικαστήριο είναι το ανώτατο δικαστήριο. Στην IE, ο δικτυακός τόπος της Υπηρεσίας των Δικαστηρίων αποτελεί την επίσημη πλατφόρμα όπου δημοσιεύονται όλες οι αποφάσεις όλων των αστικών και ποινικών δικαστηρίων. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη κατηγορία για τις «διοικητικές υποθέσεις».

              3.2.4 Οι μέθοδοι εναλλακτικής επίλυσης διαφορών (ΕΕΔ) συμβάλλουν στη μείωση του φόρτου εργασίας των δικαστηρίων

Η ΕΕΔ καλύπτει οποιαδήποτε μέθοδο επίλυσης διαφορών εκτός της δικαστικής επίλυσης. Η διαμεσολάβηση, η συνδιαλλαγή και η διαιτησία αποτελούν τις συνηθέστερες μορφές ΕΕΔ. Σε σύγκριση με τη μέση δικαστική επίλυση υποθέσεων, η ΕΕΔ βοηθά τους διαδίκους να επιτυγχάνουν συμβιβασμό σε μικρότερο χρονικό διάστημα και ενισχύει μια πιο αρμονική κουλτούρα στην οποία δεν υπάρχουν νικητές ή ηττημένοι. Η ΕΕΔ μπορεί να συμβάλει στην αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης και, τελικά, στη διαμόρφωση ενός φιλικού προς τις επενδύσεις περιβάλλοντος και στην οικονομική ανάπτυξη. Όλα τα κράτη μέλη που παρείχαν δεδομένα ανέφεραν την εφαρμογή τουλάχιστον τριών μεθόδων ΕΕΔ, ενώ η μεγάλη πλειονότητα εξ αυτών ανέφερε τέσσερις μεθόδους, ήτοι δικαστική και μη δικαστική διαμεσολάβηση, συνδιαλλαγή και διαιτησία. Παρά την ύπαρξη πολλών οδών επίλυσης των διαφορών εκτός της δικαστικής αίθουσας, οι μέθοδοι ΕΕΔ εξακολουθούν εν γένει να μην χρησιμοποιούνται αρκετά στα περισσότερα κράτη μέλη, όπως αποδεικνύεται στο διάγραμμα 35. Ο πίνακας αποτελεσμάτων παρέχει δεδομένα για τις δραστηριότητες του δημόσιου τομέα των κρατών μελών σχετικά με την προώθηση και την παροχή κινήτρων για τη χρήση των μεθόδων αυτών.  Παρόλο που οι δραστηριότητες προώθησης θεωρούνται ως εθελοντικές δράσεις, τα κίνητρα κωδικοποιούνται με νόμο ή κυβερνητικό διάταγμα και, επομένως, αποτελούν επιταγή. Τα διαγράμματα 33 και 34 βασίζονται στις απαντήσεις σε ερωτηματολόγιο που εστάλη στους υπευθύνους επικοινωνίας των κρατών μελών. Το διάγραμμα 35 βασίζεται σε έρευνα του Ευρωβαρόμετρου. Παρουσιάζει τις απαντήσεις εταιρειών που δήλωσαν ότι έλαβαν καταγγελίες από καταναλωτές μέσω διάφορων διαύλων κατά τους τελευταίους 12 μήνες.

Διάγραμμα 33: Προώθηση της χρήσης μεθόδων ΕΕΔ από τον δημόσιο τομέα* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή[46])

* Συγκεντρωτικός δείκτης που βασίζεται στα ακόλουθα δεδομένα: 1) δικτυακούς τόπους που παρέχουν πληροφορίες για την ΕΕΔ, 2) εκστρατείες δημοσιότητας στα μέσα ενημέρωσης, 3) φυλλάδια απευθυνόμενα στο ευρύ κοινό, 4) ειδικές συναντήσεις ενημέρωσης για την ΕΕΔ που πραγματοποιούνται κατόπιν αιτήματος, 5) ειδικές δραστηριότητες επικοινωνίας που οργανώνονται από τα δικαστήρια, 6) δημοσίευση αξιολογήσεων για τη χρήση των μεθόδων ΕΕΔ, 7) δημοσιοποίηση στατιστικών στοιχείων για τη χρήση μεθόδων ΕΕΔ, 8) άλλα δεδομένα. Κάθε μέσο προώθησης που αναφέρεται στο ερωτηματολόγιο βαθμολογείται με μία μονάδα. Σε ορισμένα κράτη μέλη ενδέχεται να εκτελούνται πρόσθετες δραστηριότητες (DE).

Διάγραμμα 34: Κίνητρα για τη χρήση μεθόδων ΕΕΔ* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή[47])

 

* Συγκεντρωτικός δείκτης που βασίζεται στα ακόλουθα δεδομένα: 1) η νομική συνδρομή καλύπτει (πλήρως ή εν μέρει) τα έξοδα που προκύπτουν από μεθόδους ΕΕΔ, 2) πλήρης ή μερική επιστροφή των δικαστικών εξόδων, συμπεριλαμβανομένου του τέλους χαρτοσήμου, εάν η έκβαση της ΕΕΔ είναι επιτυχής, 3) δεν απαιτείται δικηγόρος για τη διαδικασία ΕΕΔ, 4) ο δικαστής μπορεί να ενεργεί ως διαμεσολαβητής, 5) συντονιστής ΕΕΔ/ διαμεσολάβησης στα δικαστήρια, 6) άλλα δεδομένα. Κάθε μέσο παροχής κινήτρων που αναφέρεται στο ερωτηματολόγιο βαθμολογείται με μία μονάδα. Ορισμένα κράτη μέλη ανέφεραν πρόσθετες μεθόδους για τη διευκόλυνση της χρήσης της ΕΕΔ (IE). Στην CZ, εάν το επιτρέπει η φύση της υπόθεσης, ο δικαστής μπορεί να κινήσει δικαστικό διακανονισμό και να επιδιώξει συμβιβασμό.

Διάγραμμα 35: Καταγγελίες καταναλωτών που ελήφθησαν από εταιρείες μέσω διάφορων διαύλων* (πηγή: έρευνα του Ευρωβαρόμετρου[48])

* Το διάγραμμα δεν λαμβάνει υπόψη τις απαντήσεις στην περίπτωση που οι έμποροι λιανικής πώλησης δεν έλαβαν καταγγελίες καταναλωτών μέσω κανενός διαύλου.

              3.2.5 Η προώθηση της κατάρτισης των δικαστών μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της δικαιοσύνης

Η κατάρτιση των δικαστών αποτελεί σημαντικό στοιχείο για την ποιότητα των δικαστικών αποφάσεων. Συμπεριλαμβάνονται επίσης πληροφορίες από την ετήσια έκθεση για την κατάρτιση των δικαστών στην Ευρώπη για το 2014[49] σχετικά με το τρέχον ποσοστό δικαστών που συμμετέχουν σε συνεχή κατάρτιση σχετικά με τη νομοθεσία της ΕΕ ή τη νομοθεσία ενός άλλου κράτους μέλους.

Διάγραμμα 36: Υποχρεωτική κατάρτιση δικαστών το 2013* (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Οι χώρες DE και HU φέρεται να έχουν αυξήσει τον αριθμό των κατηγοριών υποχρεωτικής κατάρτισης σε σύγκριση με το 2012. Τα δεδομένα για τις χώρες ES και PL προέρχονται από το 2012.

Διάγραμμα 37: Δικαστές που συμμετέχουν σε δραστηριότητες συνεχούς κατάρτισης σχετικά με τη νομοθεσία της ΕΕ ή τη νομοθεσία ενός άλλου κράτους μέλους* (% του συνολικού αριθμού δικαστών) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Δικαστική Κατάρτιση, 2014[50])

* Φέτος έχουν δοθεί στοιχεία για το UK (SC). Στην περίπτωση της FR, συμπεριλαμβάνονται εισαγγελείς. Σε ορισμένες περιπτώσεις που ανέφεραν τα κράτη μέλη, ο λόγος των συμμετεχόντων προς τα υφιστάμενα μέλη ενός νομικού επαγγέλματος υπερβαίνει το 100%, γεγονός που σημαίνει ότι οι συμμετέχοντες έλαβαν μέρος σε περισσότερες από μία δραστηριότητες κατάρτισης στη νομοθεσία της ΕΕ.

              3.2.6 Πόροι

Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζεται ο γενικός συνολικός εγκεκριμένος προϋπολογισμός των δικαστηρίων ανά κάτοικο για το 2010, το 2012 και το 2013. Ο πίνακας αντανακλά τη σχετική σταθερότητα στον προϋπολογισμό των δικαστηρίων ανά κάτοικο σε διάστημα τριετίας, με μικρή αύξηση κατά μέσον όρο.

Διάγραμμα 38: Προϋπολογισμός δικαστηρίων* (σε ευρώ ανά κάτοικο) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Το διάγραμμα 38 παρουσιάζει τον ετήσιο εγκεκριμένο προϋπολογισμό που έχει διατεθεί για τη λειτουργία του συνόλου των δικαστηρίων, ανεξάρτητα από την προέλευση ή το ύψος του εν λόγω προϋπολογισμού (εθνικού ή περιφερειακού). Θα πρέπει να πραγματοποιούνται προσεκτικές συγκρίσεις, καθώς τα στοιχεία για τις χώρες AT, BE, FR, EL και LU αντιστοιχούν στον προϋπολογισμό για ολόκληρο το δικαστικό σύστημα και περιλαμβάνουν τη νομική συνδρομή και τις εισαγγελικές υπηρεσίες, τα στοιχεία για την DE δεν είναι πλήρη, καθώς δεν καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη, ενώ ορισμένα κράτη μέλη λαμβάνουν χρηματοδότηση από διεθνή και ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Η σημαντική μείωση για την ES μεταξύ 2010 και 2012 οφείλεται στο γεγονός ότι τα δεδομένα των Αυτόνομων Κοινοτήτων και του Δικαστικού Συμβουλίου δεν έχουν συμπεριληφθεί στα δεδομένα του 2012.

Το άρθρο 47 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορίζει ότι, σε όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, παρέχεται δικαστική αρωγή, εφόσον η αρωγή αυτή είναι αναγκαία για να εξασφαλισθεί η αποτελεσματική πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 περιλαμβάνει πληροφορίες για κατά κεφαλήν δαπάνες για νομική συνδρομή στα κράτη μέλη το 2010, το 2012 και το 2013. Το ακόλουθο διάγραμμα καταδεικνύει σημαντικές διαφορές στα ποσά αυτά μεταξύ ομάδων χωρών. Τα ποσά που έχουν δαπανηθεί για νομική συνδρομή ανά κάτοικο κατά τα εξεταζόμενα έτη έχουν παραμείνει σχετικά σταθερά στα περισσότερα κράτη μέλη. Ο πίνακας δεν παρέχει πληροφορίες για τον τρόπο κατανομής των συνολικών ποσών που έχουν διατεθεί για νομική συνδρομή μεταξύ δικαιούχων ή υποθέσεων.

Διάγραμμα 39: Ετήσιος δημόσιος προϋπολογισμός που διατέθηκε για νομική συνδρομή ανά κάτοικο το 2010, το 2012 και το 2013* (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Το διάγραμμα 39 παρουσιάζει το ύψος του ετήσιου δημόσιου προϋπολογισμού που διατέθηκε για νομική συνδρομή το 2010, το 2012 και το 2013 ανά κάτοικο. Ο προϋπολογισμός της DE δεν είναι πλήρης, καθώς δεν καλύπτει όλα τα ομόσπονδα κράτη. Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι επαγγελματίες του νομικού κλάδου ενδέχεται να καλύπτουν επίσης ένα μέρος της νομικής συνδρομής, γεγονός που δεν αντανακλάται στο ανωτέρω διάγραμμα.

Διάγραμμα 40: Γενικές συνολικές κρατικές δαπάνες για «δικαστήρια»* (σε ευρώ ανά κάτοικο) (πηγή: Eurostat)

Ο πρόσθετος αυτός δείκτης σχετικά με τους πόρους βασίζεται στα δεδομένα της Eurostat για τις κρατικές δαπάνες. Αναφέρεται στους πραγματικά δαπανηθέντες δημοσιονομικούς πόρους και λειτουργεί συμπληρωματικά προς τον υφιστάμενο δείκτη σχετικά με τον προϋπολογισμό που διατίθεται στα δικαστήρια. Η σύγκριση αφορά τα έτη 2010, 2011 και 2012.

* Ενώ το διάγραμμα 38 παρουσιάζει τον ετήσιο εγκεκριμένο προϋπολογισμό που έχει διατεθεί για τη λειτουργία του συνόλου των δικαστηρίων, ανεξάρτητα από την προέλευση ή το ύψος του εν λόγω προϋπολογισμού (εθνικού ή περιφερειακού), το διάγραμμα 40 παρουσιάζει τις γενικές συνολικές κρατικές (πραγματικές) δαπάνες για τα δικαστήρια (δεδομένα εθνικών λογαριασμών, ταξινόμηση των κρατικών λειτουργιών, ομάδα 03.3). Το διάγραμμα 40 περιλαμβάνει επίσης τα συστήματα επιτήρησης και τη νομική συνδρομή.

Διάγραμμα 41: Γενικές κρατικές δαπάνες για δικαστήρια ως ποσοστό του ΑΕΠ (πηγή: Eurostat)

Ο ακόλουθος πίνακας παρέχει πληροφορίες για το ανθρώπινο δυναμικό στα δικαστικά συστήματα των κρατών μελών. Όσον αφορά τον αριθμό δικαστών ανά 100.000 κατοίκους, διαπιστώνεται σχετική σταθερότητα στα περισσότερα κράτη μέλη μεταξύ του 2010 και του 2013 και μικρή αύξηση κατά μέσον όρο. Αντιστοίχως, στα περισσότερα κράτη μέλη παρατηρείται αύξηση στον δείκτη των δικηγόρων ανά 100.000 κατοίκους. Αυτοί οι δείκτες διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των χωρών.

Διάγραμμα 42: Αριθμός δικηγόρων* (ανά 100.000 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Δικηγόρος είναι ένα πρόσωπο το οποίο διαθέτει τα προσόντα και την εξουσιοδότηση σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο να αγορεύει και να ενεργεί για λογαριασμό των πελατών του, να ασκεί το δικηγορικό επάγγελμα, να παρίσταται ενώπιον των δικαστηρίων ή να συμβουλεύει και να εκπροσωπεί τους πελάτες του σε νομικές υποθέσεις (σύσταση Rec(2000)21 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με την ελευθερία άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος).

Διάγραμμα 43: Αριθμός δικαστών* (ανά 100.000 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ)

* Η κατηγορία περιλαμβάνει τους δικαστές που εργάζονται με καθεστώς πλήρους απασχόλησης σύμφωνα με τη μεθοδολογία της CEPEJ. Δεν περιλαμβάνονται οι λεγόμενοι Rechtspfleger/γραμματείς δικαστηρίου που υπάρχουν σε ορισμένα κράτη μέλη. Ο συνολικός αριθμός επαγγελματιών δικαστών στην EL περιλαμβάνει διαφορετικές κατηγορίες κατά τα έτη που παρουσιάζονται ανωτέρω, γεγονός που εξηγεί εν μέρει τη μεταβολή του.

Διάγραμμα 44: Μεταβολή του απόλυτου αριθμού του συνόλου των δικαστηρίων (γεωγραφικές τοποθεσίες) μεταξύ 2010 και 2013* (πηγή: μελέτη CEPEJ)

Το διάγραμμα 1 «Καταγραφή των μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης στην ΕΕ το 2014» καταδεικνύει ότι μεγάλος αριθμός κρατών έχουν ξεκινήσει, θεσπίσει ή εφαρμόσει μεταρρύθμιση του δικαστικού χάρτη ή της δομής των δικαστηρίων. Το ακόλουθο διάγραμμα συμπληρώνει τις πληροφορίες αυτές, παρέχοντας δεδομένα για τη μεταβολή του αριθμού του συνόλου των δικαστηρίων ως γεωγραφικών τοποθεσιών[51] κατά την περίοδο 2010-2013. Η μεταβολή του αριθμού των δικαστηρίων ως νομικών οντοτήτων δεν περιλαμβάνεται στο παρόν διάγραμμα.

* Η IT πραγματοποίησε αναδιοργάνωση της γεωγραφικής κατανομής των δικαστηρίων της τον Σεπτέμβριο 2013. Η αναδιοργάνωση αυτή συμπεριελάμβανε το κλείσιμο (με συγχώνευση με άλλα γραφεία) 30 δικαστηρίων, 30 εισαγγελικών γραφείων, 220 δικαστικών καταστημάτων και 346 ειρηνοδικείων. Η LT μείωσε τον αριθμό των πρωτοδικείων από 54 σε 49 τον Ιανουάριο 2013. Οι NL αναδιοργάνωσαν τη γεωγραφική κατανομή των δικαστηρίων το 2013 (μείωση από 64 σε 40). Η αναδιοργάνωση αυτή οδήγησε στο κλείσιμο τμημάτων πρωτοδικείων. Στην HR και την SI, η αύξηση είναι αποτέλεσμα της διαφορετικής ερμηνείας που δόθηκε στην ερώτηση της CEPEJ το 2013 σε σύγκριση με το 2010.

3.2.7 Ποσοστό γυναικών επαγγελματιών δικαστών

Η ποικιλομορφία των εργαζομένων προσφέρει συμπληρωματικές γνώσεις, δεξιότητες και πείρα και αντανακλά την πραγματικότητα. Αυτό ισχύει ιδίως για τα δικαστήρια. Η μεγαλύτερη ισορροπία ως προς το φύλο στο δικαστικό σώμα μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη ποιότητα του συστήματος δικαιοσύνης.

Τα ακόλουθα διαγράμματα για τις γυναίκες δικαστές σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια δικαστήρια και σε ανώτατα δικαστήρια παρουσιάζουν μια διαφοροποιημένη εικόνα. Τα δεδομένα επιβεβαιώνουν μια αντίστροφη σχέση:  όσο υψηλότερου βαθμού είναι το δικαστήριο, τόσο μικρότερο είναι το ποσοστό γυναικών δικαστών. Στα περισσότερα κράτη μέλη, το υφιστάμενο ποσοστό γυναικών δικαστών στον πρώτο και στον δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας είναι σχετικά υψηλό και εντός της ζώνης ισορροπίας των φύλων που κυμαίνεται από 40 έως 60%[52]· η κατάσταση διαφέρει πολύ για τις γυναίκες δικαστές σε ανώτατα δικαστήρια. Εντούτοις, οι τάσεις κατά την τελευταία τριετία για τα πρωτοβάθμια και τα δευτεροβάθμια δικαστήρια και κατά την τελευταία επταετία για τα ανώτατα δικαστήρια είναι γενικά θετικές. Υποδηλώνουν ότι περισσότερα κράτη μέλη εργάζονται προς την κατεύθυνση της επίτευξης ισορροπίας μεταξύ των δύο φύλων.

Διάγραμμα 45: Ποσοστό γυναικών επαγγελματιών δικαστών σε δικαστήρια πρώτου, δεύτερου και ανώτατου βαθμού δικαιοδοσίας (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή και μελέτη CEPEJ)

Διάγραμμα 46: Μεταβολή στο ποσοστό των γυναικών επαγγελματιών δικαστών σε δικαστήρια πρώτου και δεύτερου βαθμού από το 2010 έως το 2013, καθώς και σε ανώτατα δικαστήρια από το 2007 έως το 2014* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή και μελέτη CEPEJ)

* Όσον αφορά τα πρωτοβάθμια δικαστήρια στην SI και τα ανώτατα δικαστήρια στις EE, FI και στο UK, τα στοιχεία δεν κατέδειξαν μεταβολή κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς.

Συμπεράσματα σχετικά με την ποιότητα των συστημάτων δικαιοσύνης · Ο πίνακας αποτελεσμάτων στον τομέα της δικαιοσύνης στην ΕΕ για το 2015 καταδεικνύει ότι υπάρχει περιθώριο συνέχισης και ενίσχυσης των προσπαθειών για την υποστήριξη της ποιότητας των δικαστικών συστημάτων. · Οι προσπάθειες βελτίωσης των εργαλείων ΤΠΕ για το δικαστικό σύστημα έχουν συνεχιστεί. Ωστόσο, οι δείκτες αποκαλύπτουν κενά σε ορισμένα κράτη μέλη, τόσο σχετικά με τα εργαλεία ΤΠΕ που είναι διαθέσιμα για τη διοίκηση και τη διαχείριση των δικαστηρίων όσο και σχετικά με την ηλεκτρονική επικοινωνία μεταξύ των δικαστηρίων και των διαδίκων. Σε σημαντικό αριθμό κρατών μελών δεν είναι δυνατή η ηλεκτρονική επεξεργασία αξιώσεων και υποθέσεων είσπραξης μη αμφισβητούμενων οφειλών. Απαιτούνται περισσότερο ενδελεχή συγκριτικά δεδομένα για να προσδιοριστούν καλύτερα οι προκλήσεις για τον εκσυγχρονισμό των εργαλείων ΤΠΕ για τα δικαστικά συστήματα και οι βέλτιστες πρακτικές. Η εν λόγω επισκόπηση θα υποστήριζε τα κράτη μέλη που έχουν ξεκινήσει ή που βρίσκονται σε διαδικασία εκσυγχρονισμού των εργαλείων ΤΠΕ. Η Επιτροπή θα υποστηρίξει τις προσπάθειες αυτές σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης. · Στην πλειονότητά τους, τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν εργαλεία αξιολόγησης για την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων. Δημοσιεύονται ευρέως ετήσιες εκθέσεις δραστηριοτήτων για τη λειτουργία του συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Ωστόσο, δεν παρέχουν όλα τα συστήματα συλλογής δεδομένων επαρκείς πληροφορίες για τη λειτουργία του συστήματος ή συγκρίσιμα δεδομένα σε επίπεδο ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων αυτών που ζητούνται από την CEPEJ. · Λίγα κράτη μέλη εφαρμόζουν μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την αξιολόγηση των δικαστικών δραστηριοτήτων. Στην πλειονότητά τους, τα κράτη μέλη πραγματοποιούν έρευνες για να συλλέγουν πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργία των οικείων συστημάτων δικαιοσύνης. Ωστόσο, μόνο ορισμένα κράτη μέλη πραγματοποίησαν έρευνες απευθυνόμενες σε όλα τα οικεία ενδιαφερόμενα κράτη μέλη (δικαστές, προσωπικό δικαστηρίων, εισαγγελείς, δικηγόρους, διαδίκους και άλλους χρήστες των δικαστηρίων). · Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη απαιτεί την παροχή νομικής συνδρομής σε όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, εφόσον η συνδρομή αυτή είναι αναγκαία για να εξασφαλισθεί η αποτελεσματική πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Υπάρχει μεγάλη απόκλιση μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τον προϋπολογισμό ανά κάτοικο που διατίθεται για νομική συνδρομή. · Υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης των διαδικασιών μικροδιαφορών στο διαδίκτυο. Η άσκηση συγκριτικής αξιολόγησης που διενεργήθηκε στον τομέα αυτόν αποκαλύπτει ότι υπάρχει περιθώριο βελτίωσης τόσο των πτυχών της επεξεργασίας όσο και της ποιότητας των πληροφοριών και της δυνατότητας πρόσβασης σε αυτές. Για να αναπτυχθεί η ηλεκτρονική επεξεργασία μικροδιαφορών απαιτούνται περαιτέρω μέτρα για την ενσωμάτωση βασικών καταλυτών, όπως η ηλεκτρονική ταυτότητα (ή άλλο αναγνωριστικό) και τα επικυρωμένα έγγραφα, σε διάφορα στάδια της διαδικασίας μικροδιαφορών. · Στην πλειονότητα των κρατών μελών, ποσοστό άνω του 20% των δικαστών συμμετείχε σε συνεχή κατάρτιση σχετικά με τη νομοθεσία της ΕΕ ή τη νομοθεσία άλλου κράτους μέλους. Το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 5%, που είναι ο ετήσιος στόχος για τους επαγγελματίες του νομικού κλάδου που πρέπει να καταρτίζονται, ώστε να επιτευχθεί έως το 2020 ο στόχος του 50%. Το 2013, όλα τα κράτη μέλη που παρείχαν στοιχεία για την κατάρτιση των δικαστών επέτυχαν τον ετήσιο στόχο. · Όλα τα κράτη μέλη καταβάλλουν προσπάθειες να θέτουν στη διάθεση των πολιτών τους πληροφορίες για τα δικαστικά τους συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των επιμέρους δικαστηρίων, και για τη διαδικασία που ακολουθείται κατά την προσφυγή στα δικαστήρια. Ωστόσο, υπάρχει έλλειψη πληροφοριών σχετικά με το κόστος των διαδικασιών και τη νομική συνδρομή σε ορισμένα κράτη μέλη. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία, τα κράτη μέλη οργανώνουν κατάρτιση σχετικά με τις επικοινωνιακές ικανότητες των δικαστών. · Η πλειονότητα των κρατών μελών επιτρέπουν στο κοινό τη δωρεάν ηλεκτρονική πρόσβαση σε αποφάσεις που αφορούν αστικές και εμπορικές υποθέσεις, ενώ, σύμφωνα με τις επικρατούσες τάσεις, τα δεδομένα επικαιροποιούνται συχνά (τουλάχιστον μία φορά το μήνα). Πρόσβαση σε πληροφορίες παρέχεται δωρεάν σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη. Η δημοσίευση στο διαδίκτυο αποφάσεων που αφορούν διοικητικές υποθέσεις είναι ελαφρώς λιγότερο διαδεδομένη. Η πρόσβαση μέσω διαδικτύου σε αποφάσεις των πρωτοβάθμιων δικαστηρίων είναι επίσης λιγότερο διαδεδομένη για όλες τις κατηγορίες υποθέσεων (αστικές, εμπορικές, διοικητικές). Η ανωνυμοποίηση των δικαστικών αποφάσεων που δημοσιεύονται στο διαδίκτυο και η επισήμανση των αποφάσεων με λέξεις-κλειδιά αποτελούν κοινές πρακτικές. Περίπου το ένα τρίτο του συνόλου των κρατών μελών χρησιμοποιούν ή σχεδιάζουν να χρησιμοποιήσουν το σύστημα αναγνώρισης ευρωπαϊκής νομολογίας (ECLI). Πολύ λίγα κράτη μέλη μεταφράζουν τις αποφάσεις του ανώτατου δικαστηρίου σε κάποια ξένη γλώσσα. · Τα δεδομένα για τη χρήση των μεθόδων ΕΕΔ δείχνουν ότι, σχεδόν στα μισά κράτη μέλη, η ΕΕΔ χρησιμοποιείται συχνότερα από τα δικαστήρια για την επίλυση καταναλωτικών διαφορών. Σε ποσοστό άνω του ενός τρίτου των κρατών μελών, οι καταναλωτές στρέφονται συχνότερα σε μεθόδους ΕΕΔ παρά σε μη κυβερνητικές οργανώσεις καταναλωτών ή σε δημόσιες αρχές. · Σχεδόν όλα τα κράτη μέλη που παρείχαν δεδομένα ανέφεραν δραστηριότητες προώθησης και κίνητρα για την αύξηση της χρήσης των μεθόδων ΕΕΔ στον δημόσιο τομέα. Μια μεγάλη ομάδα κρατών μελών ανέφερε τον ίδιο αριθμό εργαλείων προώθησης και παροχής κινήτρων σε αστικές και εμπορικές διαφορές, εργατικές και καταναλωτικές διαφορές. · Κατά την τελευταία τριετία, παρατηρήθηκε μικρή κατά μέσον όρο αύξηση στους πόρους που διατίθενται στο δικαστικό σώμα στην Ευρώπη. Για την αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης απαιτείται κατάλληλο επίπεδο πόρων. Κάθε κράτος μέλος οφείλει να προσδιορίσει, αφού αξιολογήσει συνολικά και ενδελεχώς την κατάσταση του συστήματός του, το ακριβές επίπεδο πόρων που χρειάζεται. Για τον σκοπό αυτόν, είναι απαραίτητη η χρήση εργαλείων που θα επιτρέπουν στα κράτη μέλη να παρακολουθούν και να αξιολογούν τα δικαστήρια. Οι πληροφορίες που παρέχουν τα εργαλεία αυτά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον προσδιορισμό της κατανομής των πόρων. · Παρόλο που είναι πάντα απαραίτητο να υπάρχει επαρκές επίπεδο πόρων, διάφοροι παράγοντες είναι καθοριστικοί για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας. Παραδείγματος χάριν, η καλύτερη λειτουργία των δικαστηρίων μπορεί να συνδέεται με μέτρα που στοχεύουν στη βελτίωση της διαχείρισης των υποθέσεων, σε μεταρρυθμίσεις της διαδικασίας ή στην ενσωμάτωση αποτελεσματικών τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών στο σύστημα. · Όσο υψηλότερου βαθμού δικαιοδοσίας είναι το δικαστήριο, τόσο μικρότερο είναι το ποσοστό γυναικών δικαστών. Παρόλο που το ποσοστό των γυναικών επαγγελματιών δικαστών τόσο στα πρωτοβάθμια και τα δευτεροβάθμια δικαστήρια, όσο και στα ανώτατα δικαστήρια, παρουσιάζει θετικές τάσεις στα περισσότερα κράτη μέλη, στην περίπτωση των ανώτατων δικαστηρίων τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν ακόμα δρόμο να διανύσουν για να επιτύχουν ποσοστά ισορροπίας των φύλων της τάξης του 40-60%.

3.3 Ανεξαρτησία

Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης είναι απαίτηση η οποία απορρέει από το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής, το οποίο κατοχυρώνεται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (άρθρο 47). Είναι επίσης σημαντική για να υπάρξει ένα ελκυστικό επενδυτικό περιβάλλον, καθώς εξασφαλίζει τη δικαιοσύνη, την προβλεψιμότητα, την ασφάλεια δικαίου και τη σταθερότητα του νομικού συστήματος στο πλαίσιο του οποίου δραστηριοποιούνται οι επιχειρήσεις.

Πέραν των πληροφοριών για την αντίληψη περί της ανεξαρτησίας του συστήματος δικαιοσύνης, η οποία μπορεί να επηρεάσει τις επενδυτικές αποφάσεις, ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2014 παρουσίασε μια πρώτη γενική επισκόπηση του τρόπου με τον οποίο τα συστήματα δικαιοσύνης έχουν οργανωθεί ώστε να προστατεύεται η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης σε ορισμένες κατηγορίες καταστάσεων στις οποίες η ανεξαρτησία ενδέχεται να τίθεται σε κίνδυνο.

Σε συνεχή συνεργασία με τα ευρωπαϊκά δικαστικά δίκτυα και ειδικότερα με το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων, η Επιτροπή διεύρυνε τη συγκριτική επισκόπηση της διαρθρωτικής ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης. Τα διαγράμματα που παρουσιάζονται στον πίνακα αποτελεσμάτων του 2015 βασίζονται στις απαντήσεις που δόθηκαν σε επικαιροποιημένο ερωτηματολόγιο που συνέταξε η Επιτροπή σε στενή συνεργασία με το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων και στον οδηγό για το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων[53].

              3.3.1 Αντίληψη περί ανεξαρτησίας του συστήματος δικαιοσύνης

Διάγραμμα 47: Αντίληψη περί ανεξαρτησίας του συστήματος δικαιοσύνης* 
(αντίληψη – υψηλότερη τιμή σημαίνει καλύτερη αντίληψη) (πηγή: Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF)[54])

* Ο αριθμός σε παρένθεση δείχνει την πλέον πρόσφατη κατάταξη μεταξύ 144 χωρών στον κόσμο.

              3.3.2 Διαρθρωτική ανεξαρτησία

Καθώς αρκετά κράτη μέλη σχεδιάζουν μεταρρυθμίσεις στα δικαστικά τους συμβούλια ή σκέφτονται να θεσπίσουν ανεξάρτητους φορείς με βασικό καθήκον την προστασία της δικαστικής ανεξαρτησίας, στα διαγράμματα παρουσιάζεται σύγκριση της σύνθεσης (σύμφωνα με τη διαδικασία διορισμού) και των κύριων αρμοδιοτήτων των υφιστάμενων δικαστικών συμβουλίων στην ΕΕ (διαγράμματα 48 και 49). Αυτές οι συγκριτικές επισκοπήσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν τα κράτη μέλη να θεσπίσουν μεταρρυθμίσεις που θα εξασφαλίζουν την αποτελεσματικότητα των δικαστικών συμβουλίων ως ανεξάρτητων εθνικών οργάνων που έχουν την τελική ευθύνη για την υποστήριξη του δικαστικού σώματος στην ανεξάρτητη απονομή της δικαιοσύνης, λαμβάνοντας υπόψη τις παραδόσεις και τις ιδιαιτερότητες των συστημάτων δικαιοσύνης.

Ο καθορισμός των δημοσιονομικών πόρων που θα διατεθούν στο δικαστικό σώμα είναι ένα ευαίσθητο ζήτημα που μπορεί να επηρεάσει την ανεξαρτησία του δικαστικού συστήματος. Το νέο διάγραμμα 50 παρουσιάζει πληροφορίες για το ποιος κλάδος της κυβέρνησης θεσπίζει κριτήρια για τον καθορισμό των δημοσιονομικών πόρων που θα διατεθούν στο δικαστικό σώμα και ποια είναι τα κριτήρια αυτά.

Η εξασφάλιση της διαρθρωτικής ανεξαρτησίας απαιτεί νομικές διασφαλίσεις που θα την προστατεύουν σε καταστάσεις στις οποίες η ανεξαρτησία των συστημάτων δικαιοσύνης ενδέχεται να τίθεται σε κίνδυνο. Χρησιμοποιούνται πέντε δείκτες που καταδεικνύουν τις διασφαλίσεις στις εν λόγω καταστάσεις: οι διασφαλίσεις σχετικά με τη μετάθεση δικαστών χωρίς τη συγκατάθεσή τους (διάγραμμα 51), την απόλυση δικαστών (διάγραμμα 52), την κατανομή των εισαχθεισών υποθέσεων εντός του δικαστηρίου (διάγραμμα 53), την ανάκληση και τον αποκλεισμό δικαστών (διάγραμμα 54) και τις απειλές για την ανεξαρτησία ενός δικαστή (διάγραμμα 55). Για τις περιπτώσεις αυτές, η σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με τους δικαστές: ανεξαρτησία, αποτελεσματικότητα και αρμοδιότητες (εφεξής «η σύσταση»), που εκδόθηκε το 2010, περιλαμβάνει πρότυπα για τη διασφάλιση της τήρησης της ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας[55].

Τα διαγράμματα επικαιροποιήθηκαν στις περιπτώσεις που το νομικό πλαίσιο ή η πρακτική στα κράτη μέλη μεταβλήθηκαν μετά τη δημοσίευση του πίνακα αποτελεσμάτων του 2014. Σε ορισμένα διαγράμματα παρουσιάζονται πρόσθετες διασφαλίσεις, όπως ο φορέας που αποφασίζει επί προσφυγών κατά της απόλυσης ενός δικαστή, και έχει προστεθεί ένα νέο ποσοτικό επίπεδο που παρουσιάζει πόσες φορές έχει λάβει χώρα μια συγκεκριμένη κατάσταση το 2013, παραδείγματος χάριν ο αριθμός των μεταθέσεων δικαστών χωρίς τη συγκατάθεσή τους και ο αριθμός των απολύσεων δικαστών. Τα διαγράμματα παρουσιάζουν επισκόπηση των νομικών διασφαλίσεων σε ορισμένες κατηγορίες καταστάσεων χωρίς να αξιολογείται η αποτελεσματικότητά τους ή να παρουσιάζονται σχετικά ποσοτικά δεδομένα[56].

Η επισκόπηση αυτή έχει ως στόχο να βοηθήσει τα ευρωπαϊκά δικαστικά δίκτυα και τις αρμόδιες αρχές να εξετάσουν την αποτελεσματικότητα των εν λόγω διασφαλίσεων. Το 2014, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δικαστικών Συμβουλίων άρχισε να εργάζεται για την αξιολόγηση αυτή.

Διάγραμμα 48: Σύνθεση των δικαστικών συμβουλίων σύμφωνα με τη διαδικασία διορισμού*[57]

Το διάγραμμα παρουσιάζει τη σύνθεση των δικαστικών συμβουλίων που είναι μέλη του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δικαστικών Συμβουλίων, σύμφωνα με τη διαδικασία διορισμού, ανάλογα με το εάν τα μέλη τους είναι δικαστές/ εισαγγελείς επιλεγμένοι από συναδέλφους τους, μέλη διορισμένα από την εκτελεστική ή τη νομοθετική εξουσία ή μέλη διορισμένα από άλλους φορείς και αρχές. Τουλάχιστον τα μισά μέλη των δικαστικών συμβουλίων θα πρέπει να είναι δικαστές επιλεγμένοι από τους συναδέλφους τους από όλες τις βαθμίδες του δικαστικού σώματος και με σεβασμό στον πλουραλισμό εντός του δικαστικού σώματος[58].

* BE: τα μέλη εκ του δικαστικού σώματος είναι είτε δικαστές είτε εισαγγελείς· BG: στην κατηγορία των εισαγγελέων περιλαμβάνεται ένας εκλεγμένος ανακριτής· DK: όλα τα μέλη διορίζονται επισήμως από τον Υπουργό Δικαιοσύνης· η κατηγορία Διορισμένοι/ εκλεγμένοι από άλλους φορείς/ αρχές περιλαμβάνει δύο εκπροσώπους των δικαστηρίων (που ορίζονται από την ένωση διοικητικού προσωπικού και την αστυνομική ένωση)· FR: το συμβούλιο έχει διπλή σύνθεση – μία που έχει δικαιοδοσία για τους δικαστές και μία που έχει δικαιοδοσία για τους εισαγγελείς· το Συμβούλιο περιλαμβάνει ένα μέλος του Συμβουλίου της Επικρατείας (Conseil d’Etat) που εκλέγεται από τη Γενική Συνέλευση του Συμβουλίου της Επικρατείας· IT-CSM: Consiglio Superiore della Magistratura (που καλύπτει το αστικό και το ποινικό δικαστικό σώμα)· στην κατηγορία δικαστές περιλαμβάνονται δύο δικαστικοί (δικαστές και/ή εισαγγελείς) εκλεγμένοι από το ανώτατο δικαστήριο· IT-CPGA: Consiglio di presidenza della giustizia amministrativa (που καλύπτει το διοικητικό δικαστικό σώμα)· ES: τα προερχόμενα από το δικαστικό σώμα μέλη του συμβουλίου διορίζονται από το Κοινοβούλιο - το συμβούλιο κοινοποιεί στο Κοινοβούλιο κατάλογο υποψηφίων που έχουν λάβει την υποστήριξη μιας ένωσης δικαστών ή εικοσιπέντε δικαστών· MT: ο αρχηγός της αντιπολίτευσης διορίζει ένα μέλος εκτός του δικαστικού κλάδου· NL: μέλη διορισμένα επισήμως με βασιλικό διάταγμα βάσει πρότασης του Υπουργού Ασφάλειας και Δικαιοσύνης· RO: εκλεγμένοι δικαστικοί επικυρωμένοι από τη Γερουσία· SI: μέλη εκλεγμένα από την Εθνοσυνέλευση βάσει πρότασης του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Διάγραμμα 49: Αρμοδιότητες των Δικαστικών Συμβουλίων *[59]

Το διάγραμμα παρουσιάζει ορισμένες βασικές αρμοδιότητες των δικαστικών συμβουλίων που είναι μέλη του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δικαστικών Συμβουλίων, όπως αρμοδιότητες σχετικά με τον διορισμό και την απόλυση δικαστών, τη μετάθεση δικαστών χωρίς τη συγκατάθεσή τους, πειθαρχικές διαδικασίες που αφορούν δικαστές, τη θέσπιση προτύπων δεοντολογίας και την προαγωγή δικαστών.

* Το διάγραμμα παρουσιάζει μόνον ορισμένες αρμοδιότητες, αλλά τα δικαστικά συμβούλια έχουν πρόσθετες αρμοδιότητες. IT: δύο δικαστικά συμβούλια (CSM: αστικό/ ποινικό δικαστικό σώμα και CPGA: διοικητικό δικαστικό σώμα). Σε ορισμένες χώρες, η εκτελεστική εξουσία έχει την υποχρέωση, είτε βάσει νόμου είτε βάσει πρακτικής, να ακολουθήσει την πρόταση του Δικαστικού Συμβουλίου όσον αφορά τον διορισμό ή την απόλυση δικαστή (π.χ. ES).

Διάγραμμα 50: Κριτήρια καθορισμού δημοσιονομικών πόρων για το δικαστικό σώμα*[60]

Το διάγραμμα παρουσιάζει την κρατική εξουσία (δικαστική, νομοθετική ή εκτελεστική) που ορίζει τα κριτήρια καθορισμού των δημοσιονομικών πόρων για το δικαστικό σώμα. Παρουσιάζει επίσης, ανά χώρα, ποια είναι τα κριτήρια αυτά: είτε ένα ποσό βάσει του ιστορικού/ πραγματικού κόστους, που είναι και το συνηθέστερο κριτήριο, είτε, σε λιγότερες περιπτώσεις, ένα ποσό βάσει του αριθμού των εισαχθεισών/ επιλυθεισών υποθέσεων, του προβλεπόμενου κόστους ή των αναγκών/ των αιτημάτων των δικαστηρίων.

* DK: λαμβάνεται υπόψη ο αριθμός των εισαχθεισών και των επιλυθεισών υποθέσεων σε πρωτοβάθμιο δικαστήριο· DE: μόνο για τον προϋπολογισμό του ανώτατου δικαστηρίου - για τον πρώτο και τον δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας, τα δικαστικά συστήματα ποικίλλουν μεταξύ των ομόσπονδων κρατών· EE:  μόνο για τα πρωτοβάθμια και τα δευτεροβάθμια δικαστήρια· HU: ο νόμος ορίζει ότι οι μισθοί των δικαστών καθορίζονται στην πράξη για τον κεντρικό προϋπολογισμό κατά τρόπο ώστε το ποσό να μην είναι χαμηλότερο του ποσού του προηγούμενου έτους· NL: λαμβάνεται υπόψη ο αριθμός των επιλυθεισών υποθέσεων βάσει αξιολόγησης του κόστους για τα δικαστήρια.

Διάγραμμα 51: Διασφαλίσεις σχετικά με τη μετάθεση δικαστών χωρίς τη συγκατάθεσή τους (μονιμότητα δικαστών) [61]

Το διάγραμμα εξετάζει το σενάριο της μετάθεσης δικαστών χωρίς τη συγκατάθεσή τους και καταδεικνύει εάν επιτρέπεται τέτοιου είδους μετάθεση και, εάν ναι, ποιες αρχές αποφασίζουν για τα ζητήματα αυτά, τους λόγους (π.χ. οργανωτικοί, πειθαρχικοί) για τους οποίους επιτρέπεται μια τέτοια μετάθεση και εάν είναι δυνατή η προσφυγή κατά της σχετικής απόφασης[62]. Για πρώτη φορά, το διάγραμμα παρουσιάζει επίσης τον αριθμό των δικαστών που μετατέθηκαν χωρίς τη συγκατάθεσή τους το 2013.

* Ο αριθμός πάνω από τη στήλη παρουσιάζει τον αριθμό των δικαστών που μετατέθηκαν χωρίς τη συγκατάθεσή τους το 2013 (η έλλειψη αριθμού υποδηλώνει ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμα δεδομένα). BE: μετάθεση για οργανωτικούς λόγους, μόνο εντός δικαστηρίου· CZ: ένας δικαστής μπορεί να μετατεθεί μόνο στο δικαστήριο του ίδιου βαθμού ή στο δικαστήριο του αμέσως ανώτερου ή κατώτερου βαθμού(όλα εντός της ίδιας δικαστικής περιφέρειας)· DE: μετάθεση για τρεις μήνες κατ’ ανώτατο όριο και μόνο σε περίπτωση εκπροσώπησης· EL: ένας δικαστής μετατέθηκε από την αστική/ποινική δικαιοσύνη· LT: προσωρινή μετάθεση , όταν υπάρχει επείγουσα ανάγκη να διασφαλιστεί η εύρυθμη λειτουργία του δικαστηρίου· FR: ο Υπουργός Δικαιοσύνης μπορεί να μεταθέσει ένα δικαστή για οργανωτικούς λόγους σε σπάνιες περιπτώσεις όπως κλείσιμο δικαστηρίου ή για νομικούς λόγους, όπως διορισμοί ορισμένου χρόνου (ως πρόεδρος του δικαστηρίου ή για εξειδικευμένα καθήκοντα)· PL: μετά την αναδιοργάνωση των δικαστηρίων, περίπου πεντακόσιοι δικαστές από δικαστήρια που έκλεισαν μετατέθηκαν σε άλλα δικαστήρια· RO: μόνο προσωρινή μετάθεση μέχρι ένα έτος, για πειθαρχικές κυρώσεις· UK (EN+WL): λιγότεροι από πέντε δικαστές μετατέθηκαν το 2013, ίσως και κανείς.

Διάγραμμα 52: Απόλυση δικαστών πρώτου και δεύτερου βαθμού δικαιοδοσίας*[63]

Το διάγραμμα αυτό αναφέρει τις αρχές που διαθέτουν την εξουσία να προτείνουν και να αποφαίνονται για την απόλυση δικαστών πρώτου και δεύτερου βαθμού δικαιοδοσίας στα διάφορα κράτη μέλη[64]. Το άνω μέρος της στήλης υποδεικνύει ποιος λαμβάνει την τελική απόφαση[65] και το κάτω μέρος, κατά περίπτωση, υποδεικνύει ποιος προτείνει την απόλυση ή ποιος πρέπει να γνωμοδοτήσει πριν ληφθεί η απόφαση. Για πρώτη φορά, το διάγραμμα παρουσιάζει επίσης τον αριθμό των δικαστών που απολύθηκαν το 2013 και εάν είναι δυνατός ο έλεγχος της απόλυσης ενώπιον δικαστηρίου, συνταγματικού δικαστηρίου ή άλλου ανεξάρτητου φορέα.

* Ο αριθμός πάνω από τη στήλη υποδηλώνει τον αριθμό των δικαστών που απολύθηκαν το 2013 (η έλλειψη αριθμού υποδηλώνει ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμα δεδομένα). EL: ένας δικαστής απολύθηκε από την αστική/ποινική δικαιοσύνη· UK (EN+WL): δεν απολύθηκαν δικαστές πλήρους απασχόλησης. Απολύθηκαν μόνο δικαστές μερικής απασχόλησης (αμειβόμενοι από τα τέλη), δηλαδή ένας δικαστής του Tribunal, 4 Recorders (που συνήθως μετέχουν σε συνεδριάσεις 15 ημέρες περίπου κατ’ έτος) και οκτώ (μη επαγγελματίες) δικαστικοί· Σε ορισμένες χώρες, η εκτελεστική εξουσία έχει την υποχρέωση, είτε βάσει νόμου είτε βάσει πρακτικής, να ακολουθήσει την πρόταση του Δικαστικού Συμβουλίου όσον αφορά την απόλυση δικαστή (π.χ. ES).

Διάγραμμα 53: Κατανομή των υποθέσεων εντός του δικαστηρίου[66]

Στο παρόν διάγραμμα αποτυπώνονται το επίπεδο στο οποίο καθορίζονται τα κριτήρια για την κατανομή των υποθέσεων εντός του δικαστηρίου (π.χ. νομοθεσία, καθιερωμένη πρακτική), ο τρόπος με τον οποίο διανέμονται οι υποθέσεις (π.χ. από τον πρόεδρο του δικαστηρίου, από το προσωπικό του, τυχαία κατανομή, προκαθορισμένη σειρά) και η αρχή που εποπτεύει την κατανομή[67].

Διάγραμμα 54: Ανάκληση και αποκλεισμός δικαστών[68]

Το διάγραμμα αυτό αναφέρεται στο εάν ή όχι οι δικαστές υπόκεινται σε κυρώσεις εάν δεν τηρήσουν την υποχρέωσή τους να αποσυρθούν από την εκδίκαση μιας υπόθεσης στην οποία αμφισβητείται ή διακυβεύεται η αμεροληψία τους ή σε περίπτωση που υφίσταται εύλογη αντίληψη μεροληψίας. Το διάγραμμα αυτό αναφέρει επίσης ποια αρχή[69] αποφασίζει σχετικά με το αίτημα αποκλεισμού ενός διαδίκου με στόχο την αμφισβήτηση ενός δικαστή[70].

Διάγραμμα 55: Διαδικασίες σε περίπτωση απειλής της ανεξαρτησίας του δικαστή[71]

Το παρόν διάγραμμα αναφέρει ποιες αρχές μπορούν να ενεργήσουν στο πλαίσιο συγκεκριμένων διαδικασιών για την προστασία της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, όταν οι δικαστές θεωρούν ότι η ανεξαρτησία τους απειλείται[72]. Περιλαμβάνει επίσης τα μέτρα που μπορούν να λάβουν οι εν λόγω αρχές (π.χ. έκδοση επίσημης δήλωσης, υποβολή καταγγελιών ή επιβολή κυρώσεων κατά των προσώπων που επιδιώκουν να επηρεάσουν δικαστές με ανάρμοστο τρόπο). Τα μέτρα για την προστασία της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης λαμβάνονται από την εισαγγελία ή από δικαστήριο (στην περίπτωση των κυρώσεων) ή από το δικαστικό συμβούλιο, στην περίπτωση άλλων μέτρων.

Συμπεράσματα σχετικά με την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης

Κατά την τελευταία τριετία, η αντίληψη για την ανεξαρτησία έχει βελτιωθεί ή έχει παραμείνει σταθερή στα περισσότερα κράτη μέλη. Ωστόσο, σε λίγα κράτη μέλη, το ήδη χαμηλό επίπεδο αντίληψης περί ανεξαρτησίας επιδεινώθηκε περισσότερο. Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 διεύρυνε την καταγραφή των νομικών διασφαλίσεων με στόχο την προστασία της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης σε ορισμένες περιπτώσεις που αυτή ενδέχεται ναι βρίσκεται σε κίνδυνο. Παρουσιάζει επίσης τον αριθμό των δικαστών που μετατέθηκαν χωρίς τη συγκατάθεσή τους και τον αριθμό των δικαστών που απολύθηκαν το 2013. Επίσης, παρουσιάζει πληροφορίες για τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται στα κράτη μέλη για τον καθορισμό των δημοσιονομικών πόρων για το δικαστικό σώμα. Δεδομένου ότι αρκετά κράτη μέλη σχεδιάζουν μεταρρυθμίσεις σχετικά με τα δικαστικά τους συμβούλια ή εξετάζουν το ενδεχόμενο σύστασης τέτοιων ανεξάρτητων φορέων, ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2015 παρουσιάζει μια συγκριτική επισκόπηση των αρμοδιοτήτων και της σύνθεσης των συμβουλίων. Η επισκόπηση αυτή θα μπορούσε να συνδράμει τα κράτη μέλη ώστε να εξασφαλίσουν την αποτελεσματικότητα των συμβουλίων με στόχο τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις παραδόσεις και τις ιδιαιτερότητες των συστημάτων δικαιοσύνης. Η Επιτροπή θα ενθαρρύνει τα δικαστικά δίκτυα να εμβαθύνουν την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των νομικών διασφαλίσεων και θα εξετάσει τρόπους παρουσίασης των πορισμάτων αυτών σε μελλοντικούς πίνακες αποτελεσμάτων.

              4.       ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Η συλλογή δεδομένων για τα βασικά στοιχεία των συστημάτων δικαιοσύνης που καλύπτουν όλα τα κράτη μέλη εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση. Στο ακόλουθο διάγραμμα παρουσιάζονται οι διαφορές στα δεδομένα. Παρουσιάζεται το ποσοστό πληροφοριών που είναι διαθέσιμες σε κάθε κράτος μέλος για καθεμιά από τις βασικές συνιστώσες του πίνακα αποτελεσμάτων (αποτελεσματικότητα, ποιότητα και ανεξαρτησία).

Διάγραμμα 56: Διαφορές στα δεδομένα και διαθεσιμότητα πληροφοριών (αποτελεσματικότητα, ποιότητα, ανεξαρτησία/ ποσοστό ανά κράτος μέλος (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή[73])

Πληροφορίες για την ανεξαρτησία δόθηκαν σχεδόν από όλα τα κράτη μέλη. Στον τομέα της ποιότητας, η διαθεσιμότητα πληροφοριών υπερβαίνει γενικά το 50%. Οι βασικές δυσκολίες εξακολουθούν να υπάρχουν στον τομέα της αποτελεσματικότητας. Παρόλο που σχεδόν όλα τα κράτη μέλη συμμετείχαν στη συλλογή δεδομένων από την CEPEJ για την κατάρτιση του πίνακα αποτελεσμάτων του 2015, το επίπεδο των απαντήσεων στις συγκεκριμένες ερωτήσεις θα πρέπει να βελτιωθεί.

Οι δυσκολίες στη συλλογή των δεδομένων οφείλονται σε διάφορους λόγους, και ιδίως στους εξής:  στην έλλειψη σχετικών δεδομένων λόγω ανεπαρκούς στατιστικής ικανότητας· στο γεγονός ότι οι εθνικές κατηγορίες που χρησιμοποιούνται για τη συλλογή δεδομένων δεν αντιστοιχούν σε αυτές που χρησιμοποιεί η CEPEJ ή, σε λίγες περιπτώσεις, στην απροθυμία συμμετοχής στη συλλογή δεδομένων για τον πίνακα αποτελεσμάτων.

Για να καλυφθούν οι διαφορές στα δεδομένα, η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να παράσχουν όλα τα δεδομένα που αφορούν τον πίνακα αποτελεσμάτων και σκοπεύει να ενισχύσει τις ακόλουθες δραστηριότητες:

· συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης για τη συλλογή των δεδομένων και, δεδομένου ότι έχει εκφραστεί ενδιαφέρον για την ανάπτυξη νέων δεικτών εντός της ομάδας, για την ανάπτυξη πιθανών νέων δεικτών·

· συνεργασία με φορείς της ΕΕ σε συγκεκριμένους τομείς της νομοθεσίας της ΕΕ που αφορούν την οικονομική ανάπτυξη, όπως τη νομοθεσία για τον ανταγωνισμό, τα δικαιώματα των καταναλωτών και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, και διεύρυνση της συνεργασίας σε άλλους τομείς·

· συνεργασία με τα ευρωπαϊκά δίκτυα στον τομέα της δικαιοσύνης, και ιδιαίτερα με το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων, το δίκτυο των προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την ένωση συμβουλίων επικρατείας και ανώτατων διοικητικών δικαστηρίων, το ευρωπαϊκό δίκτυο κατάρτισης δικαστών και τις ενώσεις επαγγελματιών νομικών, και ειδικότερα με τους δικηγόρους·

· παρακολούθηση της κοινής άσκησης συλλογής δεδομένων που διενήργησε η Eurostat/UNODC και οι ομάδες εμπειρογνωμόνων στον τομέα των εσωτερικών υποθέσεων· και

· αντιμετώπιση της έλλειψης ικανότητας ορισμένων κρατών μελών να συλλέγουν σχετικά στατιστικά στοιχεία για τη δικαιοσύνη στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

             

              5.       ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ο πίνακας αποτελεσμάτων στον τομέα της δικαιοσύνης στην ΕΕ για το 2015 αντανακλά τις προσπάθειες που έχουν αναλάβει τα κράτη μέλη για να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης τους. Παρουσιάζει ορισμένες βελτιώσεις, αλλά ταυτόχρονα αποκαλύπτει ότι απαιτείται χρόνος για να αξιοποιηθούν τα οφέλη των μεταρρυθμίσεων του δικαστικού συστήματος. Επομένως, η δέσμευση και η αποφασιστικότητα είναι απαραίτητα στοιχεία για να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης.

Η Επιτροπή ανανεώνει τη δέσμευσή της να υποστηρίζει τις προσπάθειες αυτές σε συνεργασία με τα κράτη μέλη και όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς. Η αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης αξίζει αυτές τις κοινές προσπάθειες δεδομένου του ρόλου της για την εφαρμογή των κοινών αξιών της Ένωσης και τη συμβολή της στην οικονομική ανάπτυξη.

[31]    Βλ. παραδείγματος χάριν «Checklist for promoting the quality of justice and the courts» (Κατάλογος ελέγχου για την προώθηση της ποιότητας της δικαιοσύνης και των δικαστηρίων) της CEPEJ· Γνωμοδότηση αριθ. 6 του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου Ευρωπαίων Δικαστών (CCJE), η οποία διατίθεται στη διεύθυνση: https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?Ref=CCJE(2004)OP6&Sector=secDGHL&Language=lanEnglish&Ver=original&BackColorInternet=FEF2E0&BackColorIntranet=FEF2E0&BackColorLogged=c3c3c3

[32]    Γνωμοδότηση αριθ. 6 του CCJE (2004) παράγραφος 34 (…) η αξιολόγηση της «ποιότητας» του συστήματος δικαιοσύνης, ήτοι των επιδόσεων του δικαστικού συστήματος συνολικά και καθενός επιμέρους δικαστηρίου ή τοπικής ομάδας δικαστηρίων, δεν θα πρέπει να συγχέεται με την αξιολόγηση της επαγγελματικής ικανότητας κάθε επιμέρους δικαστή.

[33]    Τα δεδομένα για τα «άλλα στοιχεία» περιλαμβάνουν, παραδείγματος χάριν, υποθέσεις στις οποίες έχει ασκηθεί έφεση (EE, LV), ακροαματικές διαδικασίες (SE), ή αριθμό υποθέσεων που έχουν επιλυθεί εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος (DK).

[34]    11η έκθεση συγκριτικής αξιολόγησης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση (SMART 2013/0053-3). Διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/eu-egovernment-report-2014-shows-usability-online-public-services-improving-not-fast

[35]    Οι «μυστικοί πελάτες» είναι καταρτισμένοι και ενημερωμένοι ώστε να παρατηρούν, να δοκιμάζουν και να μετρούν μια διαδικασία (δημόσιας υπηρεσίας) ενεργώντας ως δυνητικοί χρήστες. Κάθε «μυστικός πελάτης» έχει στη διάθεσή του μία ημέρα για να αξιολογήσει ένα γεγονός της ζωής.

[36]    Διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/eu-egovernment-report-2014-shows-usability-online-public-services-improving-not-fast

[37]    Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης.

[38]    Οι παράμετροι του ερωτηματολογίου βασίστηκαν στη γνωμοδότηση αριθ. 7 του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου των Ευρωπαίων Δικαστών (CCJE) με τίτλο «Δικαιοσύνη και κοινωνία», η οποία διατίθεται στη διεύθυνση: https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?Ref=CCJE(2005)OP7&Sector=secDGHL&Language=lanEnglish&Ver=original&BackColorInternet=FEF2E0&BackColorIntranet=FEF2E0&BackColorLogged=c3c3c3, στην έκθεση του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δικαστικών Συμβουλίων με τίτλο «Δικαιοσύνη, κοινωνία και μέσα», η οποία διατίθεται στη διεύθυνση: http://encj.eu/images/stories/pdf/GA/Dublin/encj_report_justice_society_media_def.pdf) και συμπληρώνουν τα στοιχεία που συνέλεξε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης του Συμβουλίου της Ευρώπης (CEPEJ).

[39]    Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης.

[40]    Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης.

[41]    Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης. Καθεμιά από τις κατηγορίες του διαγράμματος βαθμολογείται με 1 μονάδα.

[42]    Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης.

[43]    Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης.

[44]    Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης.

[45]    Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης.

[46]    Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης.

[47]    Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης.

[48]   Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο αριθ. 396, «Retailers’ attitudes towards cross-border trade and consumer protection» (πρόκειται να δημοσιευθεί). Η έρευνα διενεργήθηκε σε επιχειρήσεις εμπόρων λιανικής που πωλούν σε τελικούς καταναλωτές στη λιανική και σε επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών που απασχολούν 10 ή περισσότερα άτομα (ανά χώρα) στα 28 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν περιλαμβάνει τον τομέα του χονδρικού εμπορίου και του εμπορίου με προμήθεια (κωδικός NACE G 51), με την εξαίρεση των μηχανοκίνητων οχημάτων και των μοτοσυκλετών, τις επικουρικές της χρηµατοπιστωτικής διαµεσολάβησης δραστηριότητες (J 67), την έρευνα και ανάπτυξη (K 73) καθώς και άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες (K 74).

[49]    Το 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε ως στόχο το ήμισυ των επαγγελματιών του νομικού κλάδου στην ΕΕ να έχουν παρακολουθήσει μαθήματα κατάρτισης στο ευρωπαϊκό δίκαιο ή στο δίκαιο άλλου κράτους μέλους έως το 2020 και να στηρίξει την εν λόγω κατάρτιση με κονδύλια της ΕΕ για 20 000 επαγγελματίες ετησίως μέχρι το 2020. Η έκθεση του 2014 για την κατάρτιση των δικαστών στην Ευρώπη περιγράφει την πρόοδο που σημειώθηκε ως προς την επίτευξη του στόχου που έχει τεθεί και περιέχει επίσης πληροφορίες σχετικά με την κατάρτιση που χρηματοδοτείται από την ΕΕ.

[50]    Διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/justice/criminal/files/final_report_2014_en.pdf

[51]    Η CEPEJ ορίζει όλα τα δικαστήρια ως γεωγραφικές τοποθεσίες· πρόκειται για εγκαταστάσεις ή δικαστικά κτίρια εντός των οποίων πραγματοποιούνται οι δικαστικές ακροαματικές διαδικασίες. Εάν υπάρχουν περισσότερα δικαστικά κτίρια στην ίδια πόλη, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Τα διαγράμματα περιλαμβάνουν τις τοποθεσίες των πρωτοδικείων γενικής δικαιοδοσίας και των πρωτοδικείων ειδικής δικαιοδοσίας, καθώς και τις τοποθεσίες των ανώτατων δικαστηρίων.

[52]    Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, Έκθεση σχετικά με την πρόοδο της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών το 2013, συνοδευτικό του εγγράφου Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών «Έκθεση 2013 σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ», (COM(2014) 224 final).

[53]    Για τα κράτη μέλη στα οποία δεν υπάρχει δικαστικό συμβούλιο (CZ, DE, EE, EL, CY, LU, AT και FI), οι απαντήσεις στο επικαιροποιημένο ερωτηματολόγιο παρασχέθηκαν σε συνεργασία με το δίκτυο των προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

      Βλ. τον οδηγό για το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δικαστικών Συμβουλίων, Ιούνιος 2014, που διατίθεται στη διεύθυνση: http://www.encj.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Itemid=11

[54]    Ο δείκτης του WEF βασίζεται στις απαντήσεις που δόθηκαν στο πλαίσιο έρευνας στην ερώτηση: «Σε ποιον βαθμό είναι η δικαιοσύνη στη χώρα σας ανεξάρτητη από την επιρροή μελών της κυβέρνησης, πολιτών ή επιχειρήσεων;». Στην έρευνα απάντησε αντιπροσωπευτικό δείγμα επιχειρήσεων από όλες τις χώρες, οι οποίες εκπροσωπούν τους κύριους τομείς της οικονομίας (γεωργία, μεταποιητική βιομηχανία, μη μεταποιητική βιομηχανία και υπηρεσίες). Η έρευνα διεξήχθη με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένων προσωπικών συνεντεύξεων με στελέχη επιχειρήσεων, τηλεφωνικών συνεντεύξεων και επιστολών, με εναλλακτική δυνατότητα την έρευνα μέσω διαδικτύου. Διατίθεται στη διεύθυνση: http://www.weforum.org/reports/global-competitiveness-report-2013-2014

[55]    Σύσταση CM/Rec(2010)12 της Επιτροπής Υπουργών προς τα κράτη μέλη σχετικά με τους δικαστές: ανεξαρτησία, αποτελεσματικότητα και αρμοδιότητες.

[56]    Η επισκόπηση αυτή περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο οργάνωσης των συστημάτων δικαιοσύνης και δεν στοχεύει στο να αποτυπώσει την πολυπλοκότητα και τις λεπτομέρειες των συστημάτων αυτών. Στα διαγράμματα τα κράτη μέλη παρουσιάζονται με αλφαβητική σειρά βάσει των γεωγραφικών ονομάτων τους στη γλώσσα τους. Το ύψος των στηλών δεν αντικατοπτρίζει κατ’ ανάγκη την αποτελεσματικότητα των διασφαλίσεων.

[57]    Βασίζεται στον οδηγό για το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δικαστικών Συμβουλίων (που διατίθεται στη διεύθυνση:

http://www.encj.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Itemid=11).

[58]    Τα δικαστικά συμβούλια είναι ανεξάρτητοι φορείς που θεσπίζονται με νόμο ή σύμφωνα με το σύνταγμα και σκοπός τους είναι η διασφάλιση της ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας και των επιμέρους δικαστών και, επομένως, η προώθηση της αποτελεσματικής λειτουργίας του δικαστικού συστήματος. Βλ. σύσταση CM/Rec(2010)12 της Επιτροπής Υπουργών προς τα κράτη μέλη σχετικά με τους δικαστές: ανεξαρτησία, αποτελεσματικότητα και αρμοδιότητες. παράγραφοι 26-27.

[59]    Βασίζεται στον οδηγό για το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δικαστικών Συμβουλίων (που διατίθεται στη διεύθυνση:

http://www.encj.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Itemid=11).

[60]    Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν μέσω επικαιροποιημένου ερωτηματολογίου που συνέταξε η Επιτροπή σε στενή συνεργασία με το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων. Για τα κράτη μέλη στα οποία δεν υπάρχει δικαστικό συμβούλιο, οι απαντήσεις στο επικαιροποιημένο ερωτηματολόγιο παρασχέθηκαν σε συνεργασία με το δίκτυο των προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

[61]    Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν μέσω επικαιροποιημένου ερωτηματολογίου που συνέταξε η Επιτροπή σε στενή συνεργασία με το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων. Για τα κράτη μέλη στα οποία δεν υπάρχει δικαστικό συμβούλιο, οι απαντήσεις στο επικαιροποιημένο ερωτηματολόγιο παρασχέθηκαν σε συνεργασία με το δίκτυο των προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

[62]    Η παράγραφος 52 της σύστασης περιλαμβάνει εγγυήσεις σχετικά με τη μονιμότητα των δικαστών. Αναφέρεται, συγκεκριμένα, ότι ένας δικαστής δεν πρέπει να μετακινείται σε άλλο δικαστικό αξίωμα χωρίς τη συγκατάθεσή του, εκτός των περιπτώσεων πειθαρχικών κυρώσεων ή της περίπτωσης μεταρρύθμισης της οργάνωσης του δικαστικού συστήματος.

[63]    Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν μέσω επικαιροποιημένου ερωτηματολογίου που συνέταξε η Επιτροπή σε στενή συνεργασία με το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων. Για τα κράτη μέλη στα οποία δεν υπάρχει δικαστικό συμβούλιο, οι απαντήσεις στο επικαιροποιημένο ερωτηματολόγιο παρασχέθηκαν σε συνεργασία με το δίκτυο των προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

[64]    Σύμφωνα με τις παραγράφους 46 και 47 της σύστασης, τα εθνικά συστήματα οφείλουν να παρέχουν διασφαλίσεις σχετικά με την απόλυση των δικαστών.

[65]    Μπορεί να πρόκειται για έναν ή δύο διαφορετικούς φορείς ανάλογα με την αιτιολογία της απόλυσης ή το είδος του δικαστή (π.χ. πρόεδρος κ.λπ.).

[66]    Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν μέσω επικαιροποιημένου ερωτηματολογίου που συνέταξε η Επιτροπή σε στενή συνεργασία με το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων. Για τα κράτη μέλη στα οποία δεν υπάρχει δικαστικό συμβούλιο, οι απαντήσεις στο επικαιροποιημένο ερωτηματολόγιο παρασχέθηκαν σε συνεργασία με το δίκτυο των προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

[67]    Η παράγραφος 24 της σύστασης ορίζει ότι τα συστήματα διανομής των υποθέσεων εντός ενός δικαστηρίου πρέπει να τηρούν αντικειμενικά και προκαθορισμένα κριτήρια, προκειμένου να διασφαλίζεται το δικαίωμα σε ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστή.

[68]    Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν μέσω επικαιροποιημένου ερωτηματολογίου που συνέταξε η Επιτροπή σε στενή συνεργασία με το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων. Για τα κράτη μέλη στα οποία δεν υπάρχει δικαστικό συμβούλιο, οι απαντήσεις στο επικαιροποιημένο ερωτηματολόγιο παρασχέθηκαν σε συνεργασία με το δίκτυο των προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

[69]    Ενίοτε η απόφαση αυτή μπορεί να ληφθεί από περισσότερες από μία αρχές, ανάλογα με το επίπεδο του δικαστηρίου όπου υπηρετεί ο αποκλεισθείς δικαστής.

[70]    Οι παράγραφοι 59, 60 και 61 της σύστασης προβλέπουν ότι οι δικαστές πρέπει να ενεργούν ανεξάρτητα και αμερόληπτα σε κάθε περίπτωση και πρέπει να αποσύρονται από μια υπόθεση ή να αρνηθούν την εμπλοκή τους σε αυτήν, όταν υπάρχουν βάσιμοι λόγοι που ορίζονται από τον νόμο και όχι για άλλους λόγους.

[71]    Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν μέσω επικαιροποιημένου ερωτηματολογίου που συνέταξε η Επιτροπή σε στενή συνεργασία με το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων. Για τα κράτη μέλη στα οποία δεν υπάρχει δικαστικό συμβούλιο, οι απαντήσεις στο επικαιροποιημένο ερωτηματολόγιο παρασχέθηκαν σε συνεργασία με το δίκτυο των προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

[72]    Σύμφωνα με τις παραγράφους 8, 13 και 14 της σύστασης, σε περίπτωση που οι δικαστές θεωρήσουν ότι η ανεξαρτησία τους απειλείται, θα πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους αποτελεσματικά μέσα προσφυγής.

[73]    Το ποσοστό διαθέσιμων πληροφοριών λαμβάνει υπόψη: όσον αφορά την αποτελεσματικότητα, δείκτες αποτελεσματικότητας που προέκυψαν από τη μελέτη της CEPEJ, στους τομείς τους ανταγωνισμού, της προστασίας των καταναλωτών και του κοινοτικού εμπορικού σήματος· όσον αφορά την ποιότητα, δείκτες που προέκυψαν από τη μελέτη της CEPEJ και δεδομένα που συγκεντρώθηκαν μέσω της ομάδας των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης· όσον αφορά την ανεξαρτησία, δείκτες που προέκυψαν από το ερωτηματολόγιο της Επιτροπής.