12.11.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 327/65

1.1

Η νομική βάση της προτεινόμενης νομοθετικής πράξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι το άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) (1). Επομένως, ο στόχος που υποτίθεται ότι επιδιώκεται με το προτεινόμενο μέτρο είναι η προσέγγιση των νομικών διατάξεων που ισχύουν για τα προϊόντα καπνού, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ορθή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Στο σημείο 3.9.1 της αιτιολογικής έκθεσης της πρότασης οδηγίας αναφέρεται ότι η επιλογή της συγκεκριμένης νομικής βάσης επιβεβαιώθηκε από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την οδηγία 2001/37/ΕΚ (2) και, επομένως, η ίδια νομική βάση ενδείκνυται και για την παρούσα πρόταση, που αποσκοπεί στην εξασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας της υγείας των πολιτών από τους κινδύνους του καπνού.

1.2

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί καταρχήν την εν λόγω νομική βάση, δεδομένων των στόχων της πρότασης, τους οποίους η ΕΟΚΕ ενστερνίζεται πλήρως, καθώς αποσκοπούν στην πρόληψη της έναρξης του καπνίσματος, ιδίως από τους νέους. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι σε ορισμένες περιστάσεις, για παράδειγμα στην Επιτροπή Νομικών Θεμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εκφράστηκαν επιφυλάξεις σχετικά με την εν λόγω νομική βάση· ειδικότερα υποστηρίχθηκε ότι ο επιδιωκόμενος στόχος μπορεί να επιτευχθεί επαρκώς από τα κράτη μέλη.

1.3

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί πλήρως με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι το δικαίωμα στην υγεία πρέπει πάντα να προέχει οποιουδήποτε οικονομικού μελήματος. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ τάσσεται σθεναρά υπέρ της προώθησης προγραμμάτων και εκστρατειών εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης του κοινού σε σχέση με τις σοβαρές επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία. Διατηρεί, ωστόσο, αμφιβολίες ως προς το κατά πόσο τα προτεινόμενα μέτρα διευκολύνουν τη σταδιακή διακοπή του καπνίσματος. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ συνιστά να συμπληρωθούν τα υπό εξέταση μέτρα με μια σαφέστατη υπογράμμιση της σημασίας που έχουν οι στρατηγικές εκπαίδευσης και παροχής συμβουλών στα εκπαιδευτικά ιδρύματα της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, έτσι ώστε κάθε παιδί και κάθε νέος να μπορεί να ενημερώνεται σωστά, πλήρως και τακτικά για την πραγματική φύση του καπνίσματος, για τις βλαβερές επιπτώσεις του, καθώς και για τις καρκινογόνους επιπτώσεις της έκθεσης στον καπνό τσιγάρου στο περιβάλλον (3).

1.4

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι διακυβεύεται σημαντικός αριθμός θέσεων εργασίας, σε ολόκληρη την ΕΕ, σε όλους τους τομείς της αλυσίδας αξίας της γεωργίας, της παραγωγής, της συσκευασίας και της λιανικής πώλησης καπνού και συναφών προϊόντων. Η ΕΟΚΕ ζητεί να δοθεί η δέουσα προσοχή στην αποσόβηση αυτών των κινδύνων για την αγορά εργασίας και συνιστά θερμά να χρησιμοποιηθούν όλα τα διαθέσιμα μεταβατικά μέτρα και μέτρα αναδιάρθρωσης —και ιδιαίτερα τα προγράμματα κατάρτισης των εργαζομένων— και να υποστηριχθούν οι επιστημονικές, τεχνικές και καινοτομικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων και των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που παράγουν νέα είδη προϊόντων, ώστε να διατηρηθεί το επίπεδο της απασχόλησης. Πρέπει να σημειωθεί, επίσης, ότι η καλλιέργεια καπνού συμβάλλει στην αγροτική απασχόληση. Το Ταμείο Συνοχής και τα διαρθρωτικά ταμεία, τα περιφερειακά ταμεία και τα ταμεία για την έρευνα και την καινοτομία θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά στα κράτη μέλη που επηρεάζονται περισσότερο από την πιθανή αναδιάρθρωση, ιδίως με δεδομένη την τρέχουσα οικονομική κρίση.

1.5

Υπάρχει κίνδυνος να απολεσθούν σημαντικά φορολογικά έσοδα, όχι μόνο λόγω της αύξησης του παράνομου εμπορίου, αλλά και λόγω της πτώσης των πωλήσεων και των τιμών. Από τη φορολόγηση του καπνού εισπράττονται σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση σχεδόν 100 δισεκατομμύρια ευρώ.

1.6

Θα εκτιναχθεί στα ύψη το παράνομο εμπόριο (λαθρεμπόριο + απομιμήσεις) που διακινείται από εγκληματικά δίκτυα, με αποτέλεσμα να μειωθούν οι πωλήσεις νόμιμων προϊόντων, να περιοριστούν τα φορολογικά έσοδα από τη φορολόγηση του καπνού, να κινδυνεύσει η ασφάλεια των καταναλωτών λόγω της έλλειψης υγειονομικών και ποιοτικών ελέγχων και να διευκολυνθεί η πρόσβαση των ανηλίκων στον καπνό. Κάθε χρόνο χάνονται στην ΕΕ εξαιτίας του παράνομου εμπορίου φορολογικά έσοδα ύψους 10 δισεκατομμυρίων ευρώ (4) (στοιχεία του OLAF), αφού οι πωλήσεις λαθραίου καπνού στην ΕΕ υπολογίζονται σήμερα περίπου σε 10 % του συνόλου (5). Συνεπώς, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόσφατη υπογραφή —με την ευκαιρία της σύμβασης-πλαισίου του ΠΟΥ για την καταπολέμηση του καπνίσματος— ενός «Πρωτοκόλλου για την εξάλειψη του παράνομου εμπορίου προϊόντων καπνού», στο οποίο ζητείται από τα συμβαλλόμενα μέρη να θέσουν σε εφαρμογή αποτελεσματικά μέτρα για την εξάλειψη της παράνομης παραγωγής και του παράνομου εμπορίου προϊόντων καπνού (6).

1.7

Η παρούσα πρόταση οδηγίας θα επιφέρει σημαντική τροποποίηση των προϋποθέσεων εισόδου στην αγορά, του ανταγωνισμού και της απαραίτητης λειτουργίας του ελεύθερου εμπορίου ενός νόμιμου, καίτοι άκρως ρυθμισμένου προϊόντος. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τις ανησυχίες που έχουν εκφραστεί ως προς το θέμα αυτό σε ορισμένες αναλύσεις αντικτύπου που έχουν διεξαχθεί σε ενωσιακή και σε διεθνή κλίμακα. Καλεί, ωστόσο, τους αρμοδίους να λάβουν υπόψη και τα πλεονεκτήματα που αναμένεται να προκύψουν, τόσο με τον περιορισμό του κόστους της ιατρικής περίθαλψης όσο και με τη βελτίωση της δημόσιας υγείας, δεδομένου ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες δικαιούνται να προσδοκούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση να εξασφαλίζει υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας του ανθρώπου, όπως ορίζει το άρθρο 35 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.

1.8

Εάν χορηγηθούν στην Επιτροπή εκτενείς εξουσίες για τη μεταγενέστερη ανάπτυξη ουσιωδών πτυχών της οδηγίας μέσω πράξεων κατ’ εξουσιοδότηση, καταπατώνται κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών μελών και καταστρατηγείται έτσι η αρχή της επικουρικότητας. Η ΕΟΚΕ δεν μπορεί να δεχθεί πράξεις κατ’ εξουσιοδότηση που δεν εμπίπτουν στη ρητή περιγραφή του άρθρου 290 της ΣΛΕΕ. Εξάλλου, οκτώ εθνικά κοινοβούλια (έλεγχος της επικουρικότητας) έχουν ψηφίσει 14 φορές κατά της πρότασης της Επιτροπής, λόγω μη τήρησης της αρχής της επικουρικότητας (7).

1.9

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ιδέα της μείωσης του κινδύνου· γι’ αυτό, ζητεί από την Επιτροπή να παρουσιάσει σαφή ορισμό και κατάλληλο νομικό πλαίσιο για τα «προϊόντα μειωμένου κινδύνου», για τα οποία υπάρχουν αδιαμφισβήτητα επιστημονικά στοιχεία ότι ενέχουν μικρότερο κίνδυνο σε σύγκριση με τα συμβατικά τσιγάρα, και ιδιαίτερα για τα προϊόντα που περιέχουν καπνό (και όχι χημική νικοτίνη) και τα οποία, ως εκ τούτου, εμπίπτουν στην οδηγία.

2.1

Η ΕΟΚΕ έχει πλήρη επίγνωση των κινδύνων που ενέχει ο καπνός για τη δημόσια υγεία. Όπως αναφέρεται στο σημείο 1 της αιτιολογικής έκθεσης της πρότασης οδηγίας, ο καπνός είναι η κυριότερη αιτία πρόωρων θανάτων στην ΕΕ, όπου ευθύνεται για σχεδόν 700 000 θανάτους ετησίως. Από αυτήν την άποψη, η πρόταση εστιάζεται σε αξιέπαινους στόχους, τους οποίους η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει πλήρως, όπως είναι η πρόληψη της έναρξης του καπνίσματος, ιδίως από τους νέους, δεδομένου ότι το 70 % των καπνιστών αρχίζει το κάπνισμα πριν από την ηλικία των 18 ετών και το 94 % πριν από την ηλικία των 25 ετών, γεγονός που ενισχύει την ανάγκη να ληφθούν μέτρα για τα παιδιά και τους νέους (8).

2.2

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η αναθεώρηση της οδηγίας είναι απολύτως απαραίτητη και ότι πρέπει συνεπώς να πραγματοποιηθεί πάραυτα. Έχει καθυστερήσει μάλιστα μερικά χρόνια, παρότι ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορίζει ότι κατά τον καθορισμό και την εφαρμογή όλων των πολιτικών και των δράσεων της ΕΕ πρέπει να εξασφαλίζεται υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας του ανθρώπου. Το δικαίωμα στην υγεία πρέπει ασφαλώς να προέχει πάντα οποιουδήποτε οικονομικού μελήματος. Σημειωτέον εξάλλου ότι, στις χώρες που έχουν υιοθετήσει πολύ περιοριστική νομοθεσία κατά του καπνού, το επίπεδο κατανάλωσής του μεταβλήθηκε ελάχιστα. Αυτό συνέβη, για παράδειγμα, στην Ισπανία, όπου την τελευταία τριετία η κατανάλωση μειώθηκε μόλις κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες, παρά τους αυστηρούς νόμους που θεσπίσθηκαν, όπως αναφέρεται στην πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ένα περιβάλλον χωρίς καπνό (9). Ως εκ τούτου, επιπροσθέτως του υπό εξέταση μέτρου, η ΕΟΚΕ τάσσεται σθεναρά υπέρ της προώθησης προγραμμάτων και εκστρατειών εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης του κοινού σε σχέση με τις σοβαρές επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία, πιστεύοντας ότι οι δράσεις αυτές θα αυξήσουν τη μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητα των προτεινόμενων μέτρων από άποψη δημόσιας υγείας, αφού εξακολουθούν να υπάρχουν αμφιβολίες όσον αφορά τη συμβολή αυτών των μέτρων στην απαιτούμενη σταδιακή διακοπή της συνήθειας του καπνίσματος.

2.3

Από την άλλη πλευρά, η πρόταση για την αναθεώρηση της οδηγίας 2001/37/ΕΚ σχετικά με τα προϊόντα καπνού, την οποία δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 19 Δεκεμβρίου 2012, μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην απασχόληση, στην οικονομία και στα φορολογικά έσοδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αντιβαίνοντας έτσι σε άλλους βασικούς στόχους της ΕΕ όπως είναι η πλήρης απασχόληση και η οικονομική ανάπτυξη (άρθρο 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση), εάν δεν τεθεί σε εφαρμογή κανένα συνοδευτικό μέτρο. Ο τομέας του καπνού στην ΕΕ παρέχει απασχόληση σε σχεδόν 1,5 εκατομμύριο άτομα. Από αυτά, οι 400 000 είναι γεωργοί που επιδίδονται στην καλλιέργεια των φυτών του καπνού, ενώ 956 000 θέσεις εργασίας συνδέονται με τη λιανική πώληση (10). Εξάλλου, από τη φορολόγηση των προϊόντων καπνού εισπράττονται κάθε χρόνο σχεδόν 100 δισεκατομμύρια ευρώ και ο τομέας είναι πολύ σημαντικός από άποψη εξαγωγών, καθώς είναι από τους λίγους που διατηρούν θετικά ισοζύγια, τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και σε πολλά από τα κράτη μέλη. Συγκεκριμένα, το 2010 οι συνολικές εξαγωγές καπνού από την ΕΕ ανήλθαν περίπου σε 55 000 τόνους. Ο μεγαλύτερος όγκος εξαγωγών προερχόταν από τη Βουλγαρία (13 200 τόνοι), την Ελλάδα (11 200) και τη Γαλλία (8 000). Επιπροσθέτως, ο καπνός είναι ένα γεωργικό προϊόν που παρέχει 400 000 θέσεις εργασίας στην ΕΕ, κυρίως σε μειονεκτούσες περιοχές χωρίς εναλλακτικές δυνατότητες. Οι στατιστικές της Ιταλικής Ένωσης Καπνοπαραγωγών (UNITAB) και της Επιτροπής των Επαγγελματικών Γεωργικών Οργανώσεων της ΕΕ (COPA) δείχνουν ότι το 96 % των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που ασχολούνται με την καλλιέργεια καπνού είναι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις με μέση καλλιεργούμενη έκταση μεταξύ 0,5 και 3 εκταρίων (11).

3.1

Η πρόταση οδηγίας για τα προϊόντα καπνού, την οποία παρουσιάζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εστιάζεται σε έξι πεδία δράσης:

Από τα έξι αυτά πεδία, τρία θα έχουν πολύ σημαντικό αντίκτυπο στην απασχόληση και στα φορολογικά έσοδα των χωρών μελών της ΕΕ. Στην περίπτωση της επισήμανσης, της συσκευασίας και των συστατικών, η πρόταση προβλέπει δυσανάλογα διευρυμένες προειδοποιήσεις για την υγεία σε σχέση με τις ισχύουσες, καθώς και περιορισμούς όσον αφορά τον μορφότυπο, τη γεύση και το περιεχόμενο των προϊόντων καπνού. Συγκεκριμένα, κάθε πακέτο πρέπει να φέρει εικονογραφικές και λεκτικές προειδοποιήσεις για την υγεία στο 75 % της επιφανείας του, στις οποίες προστίθενται τα νέα ενημερωτικά μηνύματα στις πλάγιες επιφάνειες (50 % κάθε πλευράς), το υποχρεωτικό φορολογικό επίσημα σε ορισμένα κράτη μέλη, το μήνυμα περί απαγόρευσης της πώλησης σε ανηλίκους και ο χώρος που προορίζεται για τα νέα μέτρα που θα εγγυώνται την παρακολούθηση και την ιχνηλασιμότητα των προϊόντων. Αυτό σημαίνει, εκ των πραγμάτων, μείωση στο ελάχιστο του διαθέσιμου χώρου για την απεικόνιση των νομίμως κατατεθέντων εμπορικών σημάτων. Εξάλλου, τα πακέτα θα έχουν ελάχιστες διαστάσεις ύψους και πλάτους, πράγμα που σημαίνει πως ορισμένοι τύποι πακέτων θα εξαφανιστούν. Αυτό ισχύει για το πακέτο τύπου «κασετίνας», που είναι πολύ διαδεδομένο σε ορισμένες χώρες όπως η Ελλάδα. Θα εξαφανιστεί επίσης ο τύπος πακέτου που έχει τη μεγαλύτερη κατανάλωση στην Πορτογαλία. Όμως, αυτή η τροποποίηση της συσκευασίας, η οποία δεν βασίζεται σε επιστημονικά στοιχεία, μπορεί να θέσει σε κίνδυνο θέσεις εργασίας στη βιομηχανία συσκευασιών, που είναι πολύ σημαντική σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, επί παραδείγματι στη Γερμανία, στην Πολωνία, στη Γαλλία, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Αυστρία. Σημειωτέον ότι οι ελάχιστες απαιτήσεις για το ύψος και το πλάτος των προϊόντων καπνού δεν συμπεριλήφθηκαν ούτε στη δημόσια διαβούλευση ούτε στην έκθεση με την εκτίμηση του αντικτύπου. Επιπροσθέτως, θα απαγορευθεί η πώληση τσιγάρων που έχουν χαρακτηριστικά αρώματα/γεύσεις και επινοείται ένας νέος ορισμός για το «πουράκι», ο οποίος αντιβαίνει στις νομοθετικές ρυθμίσεις που ισχύουν στην ΕΕ εδώ και λίγο περισσότερο από ένα έτος (12).

3.2

Ως συνέπεια αυτών των μέτρων, και καθώς όλα τα πακέτα θα έχουν την ίδια μορφή και γεύση, η τιμή θα είναι το μοναδικό κριτήριο διαφοροποίησης ανάμεσα στις μάρκες, με αποτέλεσμα να μειωθεί ολόκληρη η αξιακή αλυσίδα του κλάδου. Καθώς οι τιμές θα έχουν μείνει το μόνο στοιχείο ανταγωνισμού, θα επέλθει πτώση τους, η οποία θα προξενήσει, αφενός, μείωση των εσόδων των φορέων του κλάδου και των φορολογικών εισπράξεων των κρατών μελών και, αφετέρου, απώλεια θέσεων εργασίας στον κλάδο.

3.3

Αυτή η μοναδική δυνατή διαφοροποίηση βάσει της τιμής θα έχει, μεταξύ άλλων, ως αποτέλεσμα ο ποιοτικός καπνός που καλλιεργείται στην ΕΕ να παύσει να είναι ελκυστικός για τις εταιρείες που έχουν εργοστάσια στην επικράτεια της Ένωσης, αφού το στοιχείο της ποιότητας δεν θα αποτελεί πλέον κριτήριο για την αγορά ακατέργαστου καπνού. Αυτό, αντίθετα από ό,τι αναφέρει η Επιτροπή στην εκτίμηση αντικτύπου της, θα θέσει σε σοβαρό κίνδυνο τις θέσεις εργασίας που εξαρτώνται από τη συγκεκριμένη καλλιέργεια. Σήμερα στην ΕΕ η συγκομιδή ακατέργαστου καπνού είναι 250 000 τόνοι ετησίως, με μεγαλύτερη παραγωγό την Ιταλία με 89 000 τόνους, ακολουθούμενη από τη Βουλγαρία με 41 056, την Ισπανία με 38 400 και την Ελλάδα με 24 240 τόνους. Αυτός ο κρίκος της αλυσίδας παρέχει απασχόληση σε 400 000 άτομα, με επικεφαλής τη Βουλγαρία με 110 000 καπνοπαραγωγούς, ακολουθούμενη από την Πολωνία με 75 100 και την Ιταλία με 59 300 (13).

3.4

Μία άλλη συνέπεια της τυποποίησης της μορφής και της γεύσης των καπνικών προϊόντων θα μπορούσε να είναι η αύξηση του λαθρεμπορίου. Αν όλα τα προϊόντα καταλήξουν να είναι σχεδόν τα ίδια, θα ωφεληθούν οι παράνομες οργανώσεις, οι οποίες θα μπορούν πολύ εύκολα να σχεδιάζουν τα λαθραία προϊόντα τους με τις αρχικές μορφές και γεύσεις, στις οποίες είναι συνηθισμένοι οι καταναλωτές, και να ικανοποιούν αυτή τη ζήτηση μη ρυθμισμένων προϊόντων χωρίς να αφήνουν ούτε ένα ευρώ στις φορολογικές αρχές των κρατών μελών. Επιπλέον, αυτά τα προϊόντα δεν θα υπόκεινται σε κανέναν έλεγχο ποιότητας, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει σοβαρά η ασφάλεια των καταναλωτών.

3.5

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, στην ΕΕ χάνονται κάθε χρόνο εξαιτίας του παράνομου εμπορίου προϊόντων καπνού φόροι ύψους 10 δισεκατομμυρίων ευρώ. Οι πωλήσεις λαθραίου καπνού στην ΕΕ αντιστοιχούν σήμερα περίπου στο 10 % του συνόλου (14). Επομένως, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει αναφανδόν την υπογραφή του «Πρωτοκόλλου για την εξάλειψη του παράνομου εμπορίου προϊόντων καπνού», που έλαβε χώρα στις 12 Νοεμβρίου 2012, στο πλαίσιο της σύμβασης-πλαισίου του ΠΟΥ για την καταπολέμηση του καπνίσματος. Η Επιτροπή εκπροσώπησε την ΕΕ και τα κράτη μέλη στις διαπραγματεύσεις σχετικά με το Πρωτόκολλο, στο οποίο καλούνται τα συμβαλλόμενα μέρη να λάβουν μέτρα για την παύση της παραγωγής και της εμπορίας παράνομων προϊόντων καπνού (15).

3.6

Πέρα από την απώλεια φορολογικών εσόδων, η αύξηση του παράνομου εμπορίου θα οδηγήσει σε μείωση των πωλήσεων καπνού, η οποία θα έχει μεν αντίκτυπο σε όλη την αξιακή αλυσίδα, αλλά μπορεί να πλήξει ιδιαίτερα τα καταστήματα λιανικής πώλησης. Σχεδόν ένα εκατομμύριο θέσεις εργασίας εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από τη λιανική πώληση προϊόντων καπνού στην ΕΕ, σε μινιμάρκετ, περίπτερα ή ειδικά καπνοπωλεία, όπως τα δίκτυα ρυθμισμένων και ελεγχόμενων από το κράτος καταστημάτων πώλησης τσιγάρων/γραμματοσήμων που υπάρχουν στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Ισπανία, τελευταία δε και στην Ουγγαρία. Μόνο στην Ελλάδα, 40 000 θέσεις εργασίας εξαρτώνται από τη λιανική πώληση προϊόντων καπνού (16).

3.7

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη δυνητική απειλή για την απασχόληση σε όλους τους τομείς της αξιακής αλυσίδας παραγωγής, συσκευασίας και εμπορίας καπνού και συναφών προϊόντων, καθώς και στις αγροτικές περιοχές όπου δεν έχουν αναπτυχθεί άλλες εναλλακτικές λύσεις και όπου δεν διατίθενται πλέον επιδοτήσεις μέσω της ΚΓΠ. Πρέπει να σημειωθεί πως η καλλιέργεια καπνού συμβάλλει στην αγροτική απασχόληση. Η ΕΟΚΕ ζητά να δοθεί η δέουσα προσοχή στην ελαχιστοποίηση αυτών των κινδύνων για την αγορά εργασίας και συνιστά θερμά να χρησιμοποιηθούν όλα τα διαθέσιμα μεταβατικά μέτρα και μέτρα αναδιάρθρωσης —και ιδιαίτερα τα προγράμματα κατάρτισης των εργαζομένων— και να υποστηριχθούν οι επιστημονικές, τεχνικές και καινοτομικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων και των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που παράγουν νέα είδη προϊόντων, ώστε να διατηρηθεί το επίπεδο της απασχόλησης. Το Ταμείο Συνοχής και τα διαρθρωτικά ταμεία, τα περιφερειακά ταμεία και τα ταμεία για την έρευνα και την καινοτομία θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά στα κράτη μέλη που επηρεάζονται περισσότερο από την πιθανή αναδιάρθρωση, ιδίως με δεδομένη την τρέχουσα οικονομική κρίση.

3.8

Εν κατακλείδι, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η πρόταση οδηγίας μπορεί να εμπερικλείει σοβαρούς κινδύνους. Ωστόσο, ζητά να ληφθούν υπόψη και οι αναμενόμενες βελτιώσεις όσον αφορά τη μείωση των δαπανών για την υγεία και τη βελτίωση του επιπέδου υγείας, δεδομένου ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες δικαιούνται να προσδοκούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση να εξασφαλίζει υψηλό επίπεδο προστασίας της ανθρώπινης υγείας, όπως ορίζει το άρθρο 35 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.

3.9

Επιπροσθέτως, στην πρόταση οδηγίας προβλέπονται 16 περιπτώσεις πράξεων κατ’ εξουσιοδότηση, που δίνουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή την εξουσία να αποφασίζει και να ρυθμίζει ουσιώδη στοιχεία της οδηγίας, πράγμα που απαγορεύεται ρητώς από το άρθρο 290 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (17). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα εθνικά κοινοβούλια δεν έχουν σχεδόν κανένα περιθώριο αντίδρασης στην τροποποίηση ουσιωδών πτυχών της οδηγίας.

4.1

Τα μέτρα που περιλαμβάνονται στην πρόταση οδηγίας είναι πολύ περιοριστικά και βασίζονται σε κριτήρια που αποσκοπούν στη μείωση της «ελκυστικότητας» του καπνού προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους που επιδιώκουν στο πεδίο της υγείας. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην ανάγκη υλοποίησης προγραμμάτων και εκπαιδευτικών εκστρατειών που θα απευθύνονται ειδικά στους νέους της Ευρώπης. Εν προκειμένω, πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι οι εκτιμήσεις της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά τον αντίκτυπο των μέτρων της στην υγεία μπορεί να φαίνονται ελάχιστα φιλόδοξες (2 %), ωστόσο ο προοδευτικός αυτός χαρακτήρας θα αποτρέψει πολύ σοβαρές και άρα δυνητικώς δυσανάλογες οικονομικές ζημιές.

4.1.1

Η κάλυψη του 75 % της επιφάνειας των δύο μεγαλύτερων πλευρών της συσκευασίας με προειδοποιήσεις για την υγεία και του 50 % των πλάγιων επιφανειών με τα νέα ενημερωτικά μηνύματα (άρθρο 9) δεν βασίζεται σε αδιάσειστες επιστημονικές αποδείξεις. Αν και μία μελέτη του Hammond (18) επεσήμαινε την αποτελεσματικότητα αυτών των προειδοποιήσεων, άλλες μελέτες, που διενεργήθηκαν από το Πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ (19) και από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ (20), καταδεικνύουν το αντίθετο, ότι δηλαδή οι εικονογραφικές προειδοποιήσεις για την υγεία δεν είναι αποτελεσματικές για τη μείωση του αριθμού των καπνιστών. Ειδικότερα, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (21), εννέα στους δέκα καπνιστές παραδέχονται ότι οι προειδοποιήσεις μεγάλου μεγέθους δεν τους ωθούν να σταματήσουν το κάπνισμα και επτά στους δέκα πιστεύουν ότι τα μέτρα αυτού του τύπου δεν συμβάλλουν στη μείωση της κατανάλωσης καπνού μεταξύ των ανηλίκων. Μία πρόσφατη απόφαση του Ομοσπονδιακού Εφετείου των ΗΠΑ κατέληξε επίσης στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για την αποτελεσματικότητα αυτών των εικονογραφικών προειδοποιήσεων μεγάλου μεγέθους. Αναφέρει συγκεκριμένα ότι δεν υπάρχει «κανένα στοιχείο που να αποδεικνύει ότι αυτές οι προειδοποιήσεις προκάλεσαν άμεσα ουσιαστική μείωση του επιπέδου του καπνίσματος σε καμία από τις χώρες όπου αυτές είναι σήμερα υποχρεωτικές», προσθέτοντας ότι «η αποδεικτική ισχύς των στοιχείων είναι πολύ χαμηλή» (22).

4.2

Η δυσανάλογη αυτή αύξηση του μεγέθους των προειδοποιήσεων για την υγεία συνεπάγεται, επιπροσθέτως:

4.3

Το ίδιο συμβαίνει με τον περιορισμό των συστατικών, ώστε να καταργηθούν τα χαρακτηριστικά αρώματα/γεύσεις (άρθρο 6): δεν βασίζεται σε επιστημονικά στοιχεία, επί παραδείγματι στη μείωση της τοξικότητας ή της εθιστικότητας αυτών των συστατικών, αλλά σε ένα τόσο υποκειμενικό κριτήριο όσο η μείωση της ελκυστικότητας του καπνού και σε υποκειμενικά στερεότυπα σχετικά με τον τύπο των προϊόντων που καπνίζει κάθε ηλικιακή ομάδα ή φύλο. Η ίδια υποκειμενικότητα παρατηρείται και στην αυθαίρετη, χωρίς κανένα επιχείρημα, απαγόρευση ορισμένων μορφoτύπων όπως τα τσιγάρα τύπου «slim» (τα οποία δεν συμπεριλήφθηκαν ούτε στη δημόσια διαβούλευση ούτε στην έκθεση με την εκτίμηση του αντικτύπου), τα τσιγάρα μικρού μήκους και όλη η κατηγορία των τσιγάρων με μινθόλη, στον ορισμό ελάχιστου βάρους για τα σακουλάκια καπνού για στρίψιμο, στην τυποποίηση του μορφοτύπου του καπνού σε κουτί ή, ακόμη, στην επινόηση μιας νέας κατηγορίας με την ονομασία «πουράκι» κατά παράβαση της οδηγίας 2011/64/ΕΕ (24) που ισχύει από την 1η Ιανουαρίου 2011. Αυτή η απαγόρευση των τσιγάρων «slim» και των τσιγάρων με μινθόλη, που έχουν μεγάλη κατανάλωση σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, θα συνέτεινε ώστε οι καταναλωτές να μην έχουν πλέον πρόσβαση σε αυτά και να αναγκάζονται να στραφούν στη μαύρη αγορά για να τα προμηθευτούν. Επιπλέον, πρόκειται για προϊόντα καπνού που καταναλώνονται ως επί το πλείστον από ενήλικους καπνιστές, οπότε δεν ισχύει στη συγκεκριμένη περίπτωση το επιχείρημα ότι ο στόχος είναι να αποτραπεί η πρόσβαση των ανηλίκων στην κατανάλωση καπνού. Στη συγκεκριμένη περίπτωση των τσιγάρων με μινθόλη, για παράδειγμα, πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι αυτός ο τύπος προϊόντων καταναλώνεται κυρίως από ενηλίκους και ότι, επιπλέον, χώρες με πολύ εξελιγμένες νομοθεσίες κατά του καπνίσματος, με πολύ σαφείς διατάξεις για την απαγόρευση συγκεκριμένων συστατικών, όπως είναι οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, δεν τα έχουν απαγορεύσει, γεγονός που ωθεί την ΕΟΚΕ να προτείνει να διαγραφεί η απαγόρευση των τσιγάρων μινθόλης από την πρόταση οδηγίας.

4.3.1

Εν κατακλείδι, συμφωνούμε πλήρως με την πρόταση της Επιτροπής να απαγορευθεί η είσοδος στην αγορά των αποκαλούμενων «candy-flavoured cigarettes», ήτοι νέων προϊόντων με άρωμα/γεύση τσιχλόφουσκας, πίνα κολάντα, μοχίτο κλπ., τα οποία μπορεί να απευθύνονται κατά βάση στους καταναλωτές νεαρής ηλικίας.

4.3.2

Ένας υπέρμετρος περιορισμός των συστατικών θα επέφερε τυποποίηση της γεύσης και επομένως αδυναμία διαφοροποίησης μεταξύ των ανταγωνιστών, περιορίζοντας έτσι τις επενδύσεις και τη δυνατότητα εισόδου νέων προϊόντων στην αγορά, εις βάρος τελικά του καταναλωτή και με μείωση του φάσματος των επιλογών του.

4.4

Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Επιτροπή να παρουσιάσει σαφή ορισμό και κατάλληλο νομικό πλαίσιο για τα «προϊόντα μειωμένου κινδύνου», για τα οποία υπάρχουν αδιαμφισβήτητα επιστημονικά στοιχεία ότι ενέχουν μικρότερο κίνδυνο σε σύγκριση με τα συμβατικά τσιγάρα. Η έννοια του μειωμένου κινδύνου καλύπτει τα προϊόντα που μπορούν να υποκαταστήσουν τα συμβατικά τσιγάρα, αλλά με πολύ πιο μικρό κίνδυνο για την υγεία, και όχι εκείνα που αποσκοπούν στη διακοπή του καπνίσματος. Τα προϊόντα που περιέχουν καπνό (και όχι χημική νικοτίνη) —και τα οποία, ως εκ τούτου, υπόκεινται στην οδηγία— θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο σαφούς ορισμού και ρύθμισης, ώστε να μπορούν να κοινοποιούνται στους καταναλωτές τα χαρακτηριστικά τους.

4.5

Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιλαμβάνει επίσης μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση του παράνομου εμπορίου καπνού. Στο άρθρο 14, για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει ένα σύστημα παρακολούθησης και ιχνηλάτησης και άλλα νέα μέτρα ασφαλείας, ώστε στην ΕΕ να πωλούνται μόνο προϊόντα που συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις της οδηγίας. Το μέτρο αυτό θα επιφέρει δυσανάλογο οικονομικό και διοικητικό φόρτο, στον οποίο πολλές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις δεν θα μπορέσουν να αντεπεξέλθουν, και, αντί να μειώσει το παράνομο εμπόριο, θα αυξήσει τη διοικητική επιβάρυνση των κρατών μελών κατά τη διενέργεια των ελέγχων. Εξάλλου, το σύστημα αυτό δεν θα συμβάλει στην ανάσχεση του λαθρεμπορίου και του παράνομου εμπορίου, τα οποία, αντίθετα, θα ευνοηθούν από τα υπόλοιπα μέτρα της πρότασης οδηγίας. Γι’ αυτό, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι διατάξεις του άρθρου 14 της προτεινόμενης οδηγίας θα πρέπει να είναι ακριβώς οι ίδιες με τις ρήτρες περί παρακολούθησης και ιχνηλάτησης του «Πρωτοκόλλου για την εξάλειψη του παράνομου εμπορίου προϊόντων καπνού» (25) που υπεγράφη στα τέλη του 2012 από τη Διάσκεψη Συμβαλλόμενων Μερών του ΠΟΥ.

4.6

Τέλος, η οδηγία θα δώσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη δυνατότητα να ρυθμίζει και να τροποποιεί, μέσω μιας πληθώρας πράξεων κατ’ εξουσιοδότηση, θεμελιώδεις πτυχές όπως, για παράδειγμα, το επίπεδο των πρόσθετων ουσιών ή η διατύπωση, η θέση και το μέγεθος των προειδοποιήσεων για την υγεία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα κράτη μένουν σχεδόν χωρίς καμία δυνατότητα αντίδρασης στην τροποποίηση αυτής της οδηγίας, πράγμα που αποτελεί ακραίο βαθμό παρεμβατισμού, σπανίως παρατηρηθέντα μέχρι σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και παραβιάζει τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, όπως έχουν ήδη αποφανθεί τα εθνικά κοινοβούλια σε οκτώ κράτη μέλη (26) (Ιταλία, Τσεχική Δημοκρατία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Δανία, Πορτογαλία, Ρουμανία και Σουηδία). Στην Ιταλία το Κοινοβούλιο, όχι μόνο επεσήμανε ότι η πρόταση παραβιάζει τις αρχές αυτές, αλλά και υπογράμμισε ότι ορισμένοι τύποι τσιγάρων που απαγορεύει, όπως τα «slim» ή τα τσιγάρα χαμηλής περιεκτικότητας σε πίσσα, μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμο μέσο μιας πολιτικής για τη μείωση ή τη διακοπή της συνήθειας του καπνίσματος (27).

4.6.1

Τα άρθρα 8, 9 και 11 της πρότασης οδηγίας, για παράδειγμα, επιτρέπουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να τροποποιεί, μέσω πράξης κατ’ εξουσιοδότηση, τη διατύπωση, τον σχεδιασμό, τη διάταξη, τον μορφότυπο και τη θέση των προειδοποιήσεων για την υγεία, ενώ το άρθρο 6 τής επιτρέπει με ανάλογο τρόπο να εκδίδει πράξεις κατ’ εξουσιοδότηση για να καθορίσει την παρουσία και τα μέγιστα επιτρεπόμενα επίπεδα των προσθέτων ουσιών.

4.6.2

Για τα πούρα, τα πουράκια και τον καπνό πίπας, η πρόταση προβλέπει τη δυνατότητα αυτόματης άρσης ορισμένων εξαιρέσεων που περιλαμβάνονται στο κείμενο, εάν υπάρξει «ουσιαστική μεταβολή των συνθηκών». Ως ουσιαστική μεταβολή θεωρείται η αύξηση του όγκου των πωλήσεων κατά τουλάχιστον 10 % σε τουλάχιστον 10 κράτη μέλη ή κατά 5 % των καπνιστών ηλικίας κάτω των 25 ετών. Η Επιτροπή δεν αντιλαμβάνεται ότι, σε 10 από τα 27 σημερινά κράτη μέλη, η αγορά αυτών των προϊόντων είναι εξαιρετικά μικρή και ότι εύκολα μπορεί να επέλθει μεταβολή της τάξεως του 10 %, με αποτέλεσμα το προτεινόμενο μέτρο να καθίσταται ανώφελο και να δημιουργείται μεγάλη ανασφάλεια δικαίου σε αυτόν τον επιμέρους τομέα.

4.7

Παρότι η εκχώρηση εξουσιών μέσω πράξεων κατ’ εξουσιοδότηση προβλέπεται από το άρθρο 290 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι απαραίτητο να πληρούνται στην περίπτωση αυτή ορισμένες προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα, οι πράξεις κατ’ εξουσιοδότηση μπορούν να αφορούν μόνο επουσιώδη στοιχεία μιας νομοθετικής πράξης, πράγμα που δεν συμβαίνει με την εξεταζόμενη πρόταση.

«1.

Εκτός αν ορίζουν άλλως οι Συνθήκες, εφαρμόζονται οι ακόλουθες διατάξεις για την πραγματοποίηση των στόχων του άρθρου 26. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, αποφασίζοντας σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία και μετά από διαβούλευση με την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, εκδίδουν τα μέτρα τα σχετικά με την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών που έχουν ως αντικείμενο την εγκαθίδρυση και τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς»