52011DC0886

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Το πλαίσιο: η ΕΕ ως παγκόσμια δύναμη στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων................ 5

Οι προκλήσεις............................................................................................................................. 6

Η αντίδραση της ΕΕ.................................................................................................................... 7

Α........... Αναθεώρηση του τρόπου υλοποίησης: αποτελεσματική και ειδικά προσαρμοσμένη δράση  8

Μεγιστοποίηση του αντίκτυπου επιτόπου μέσω ειδικά προσαρμοσμένων προσεγγίσεων........ 8

Παραγωγή αποτελεσμάτων σε διατομεακά θέματα μέσω προσέγγισης βασιζόμενης σε εκστρατείες         9

Νέα προσέγγιση όσον αφορά τις γειτονικές χώρες και όχι μόνο............................................. 10

Συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών................................................................................ 10

Β........... Συντονισμένη προσέγγιση της πολιτικής................................................................ 11

Δημοκρατία και εκλογές........................................................................................................... 11

Αναπτυξιακή συνεργασία.......................................................................................................... 12

Ρήτρες περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων..................................................................................... 13

Εμπορική πολιτική.................................................................................................................... 13

Τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών........................................................................... 14

Επιχειρήσεις και ανθρώπινα δικαιώματα.................................................................................. 14

Πρόληψη συγκρούσεων............................................................................................................ 15

Διαχείριση κρίσεων................................................................................................................... 15

Καταπολέμηση της τρομοκρατίας............................................................................................ 16

Ελευθερία, ασφάλεια και δικαιοσύνη....................................................................................... 16

Σφαιρική συνοχή πολιτικής....................................................................................................... 17

Γ........... Ανάπτυξη ισχυρών εταιρικών σχέσεων................................................................... 18

Πολυμερής συνεργασία............................................................................................................ 18

Διεθνής δικαιοσύνη................................................................................................................... 18

Περιφερειακοί φορείς............................................................................................................... 19

Αντίκτυπος μέσω διαλόγου...................................................................................................... 19

Αντιμετώπιση σοβαρών παραβιάσεων...................................................................................... 20

Δ........... αξιοποίηση του συλλογικού ειδικού βάρους της Ευρώπης................................... 20

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο........................................................................................................... 20

Κράτη μέλη............................................................................................................................... 20

Παροχή διαρκούς καθοδήγησης για ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατίας στους κόλπους του Συμβουλίου της ΕΕ..................................................................................................... 21

Απόκτηση παιδείας όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατίας..................... 21

Επανεξέταση της επικοινωνιακής πολιτικής της ΕΕ................................................................. 22

Επόμενα βήματα........................................................................................................................ 23

ΚΟΙΝΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

            ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΕ – ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΕΡΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα –αστικά, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά– έχουν οικουμενικό και ίδιο χαρακτήρα για όλους, παντού στον κόσμο. Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών αποτελεί τον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η προστασία και η προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ο κοινός παρανομαστής όλων των δράσεων της ΕΕ τόσο εντός όσο και εκτός των ορίων της. Όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, η ΕΕ πρέπει να έχει υψηλές ηθικές αρχές όσον αφορά τους κανόνες και τις αξίες που προασπίζει, να είναι δημιουργική ως προς τους τρόπους με τους οποίους το επιδιώκει, και απολύτως αποφασισμένη να επιτύχει απτά αποτελέσματα.

Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι να ξεκινήσει συζήτηση με τα άλλα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα για τους τρόπους με τους οποίους θα καταστεί η εξωτερική πολιτική της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία περισσότερο δραστήρια, συνεκτική και αποτελεσματική. Επιδιώκοντας την προοδευτική βελτίωση της αποτελεσματικότητας της ΕΕ, σκιαγραφεί το όραμά της όσον αφορά τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να διευρύνει, να εμβαθύνει και να απλουστεύσει τη δράση της στη διεθνή σκηνή ώστε να επιφέρει θετικές αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων.

Προτείνει δε ανάληψη δράσης σε τέσσερις τομείς: μηχανισμούς υλοποίησης, ολοκληρωμένη δέσμη πολιτικών, ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων, και έκφραση με ενιαία φωνή. Ζητά την άποψη του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με το πώς θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες και να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις. Παρέχει ορισμένες κατευθύνσεις σχετικά με τη συλλογή απόψεων και στοιχείων, μεταξύ άλλων, και από τρίτους ενδιαφερόμενους, με γνώμονα την ενίσχυση της εξωτερικής στρατηγικής της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

 «Η δράση της Ένωσης στη διεθνή σκηνή έχει ως γνώμονα και σχεδιάζεταιμε στόχο να προωθεί στο ευρύτερο παγκόσμιο πλαίσιο τις αρχές

που έχουν εμπνεύσει τη δημιουργία, την ανάπτυξη και τη διεύρυνσή της:

τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, την οικουμενικότητα και το αδιαίρετο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

και των θεμελιωδών ελευθεριών, τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας,

τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης και

τον σεβασμό των αρχών του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και του διεθνούς δικαίου.»

Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, άρθρο 21

Το πλαίσιο: η ΕΕ ως παγκόσμια δύναμη στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Έχουν περάσει δέκα χρόνια από την ανακοίνωση της Επιτροπής της 8ης Μαΐου 2001 με θέμα «Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην προώθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του εκδημοκρατισμού στις τρίτες χώρες». Από τότε έχουν επέλθει κοσμογονικές αλλαγές στον κόσμο, από την 11η Σεπτεμβρίου έως την Αραβική Άνοιξη. Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν το 2011 στη Μέση Ανατολή και τη Βόρειο Αφρική καταδεικνύουν τη θεμελιώδη σημασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Επιβάλλεται πλέον να αναζωπυρωθούν οι προσπάθειες της ΕΕ για τη διαμόρφωση αποτελεσματικού τρόπου αντιμετώπισης των προκλήσεων που συναντούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η ΕΕ έχει αναπτύξει στο πλαίσιο της εξωτερικής της δράσης ευρύ φάσμα μέσων και κατευθυντήριων γραμμών πολιτικής με γνώμονα την πρακτική υλοποίηση της δέσμευσής της στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη της ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, καθώς και με την κοινωνία πολιτών. Η δράση της ΕΕ σε βασικά ζητήματα που άπτονται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η θανατική ποινή, ο αγώνας κατά των βασανιστηρίων, η προστασία των υπέρμαχων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η θρησκευτική ελευθερία ή η ελευθερία της πίστης, τα δικαιώματα των παιδιών, τα δικαιώματα των γυναικών ή ο γενετήσιος προσανατολισμός, καθοδηγείται από διάφορες κατευθυντήριες γραμμές που έχουν εγκριθεί από το Συμβούλιο (καθώς και «εργαλειοθήκες» και συναφή μέσα). Έχει θεσπιστεί δε συναφές θεματολόγιο δράσης το οποίο θέτει νέες βάσεις για τη στάση της ΕΕ όσον αφορά τη στήριξη της δημοκρατίας.

Σε αυτή τη βάση, λοιπόν, η ΕΕ θίγει σε άλλες χώρες ζητήματα που άπτονται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κατάστασης μεμονωμένων ατόμων: σε ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό διαλόγων και διαβουλεύσεων με θέμα τα ανθρώπινα δικαιώματα, σε πολιτικές συναντήσεις, σε διπλωματικά διαβήματα αλλά και δημοσίως. Η ΕΕ παρέχει συμβουλές και στήριξη για την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και μεριμνά για την επιβολή περιοριστικών μέτρων σε περιπτώσεις σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Βασική συνιστώσα της δράσης της είναι η στενή συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών και η στήριξή της.

Η ΕΕ πρωτοπορεί επίσης στην ανάπτυξη άρτιων προτύπων και μηχανισμών προώθησης και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στους κόλπους των Ηνωμένων Εθνών, του Συμβουλίου της Ευρώπης και του ΟΑΣΕ. Η ΕΕ συνεργάζεται με άλλους φορείς και ενδιαφερομένους προκειμένου να διασφαλίζει ότι τα Ηνωμένα Έθνη επιλαμβάνονται σοβαρών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε συγκεκριμένες χώρες, και εξετάζουν ζητήματα που άπτονται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η ίδια η ΕΕ έχει θέσει τα ανθρώπινα δικαιώματα στο επίκεντρο της πολιτικής που ακολουθεί στον τομέα της διεύρυνσης, η οποία διέπεται από τα κριτήρια της Κοπεγχάγης.

Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου θεσπίζει διεθνή πρότυπα για όλα τα κράτη μέλη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Όλα τα κράτη μέλη του ΟΗΕ έχουν υπογράψει το καθένα μια τουλάχιστον από τις έξι σημαντικότερες συνθήκες για τα ανθρώπινα δικαιώματα που έχει εμπνεύσει η Οικουμενική Διακήρυξη, με το 80% των κρατών να έχουν επικυρώσει τέσσερις ή περισσότερες εξ αυτών. Η διαδικασία επικύρωσης συνεχίζεται δε με σταθερό ρυθμό. Στον τομέα των εργασιακών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οκτώ βασικές εργασιακές συμβάσεις της ΔΟΕ έχουν επικυρωθεί από πολύ μεγάλο αριθμό χωρών παγκοσμίως, καθώς και από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Υπάρχει επομένως ένα παγκόσμιο νομικό πλαίσιο: η όλη πρόκληση έγκειται στην πρακτική εφαρμογή του.

Η ΕΕ προωθεί τα ανθρώπινα δικαιώματα εντός και εκτός των συνόρων της καθώς τα θεωρεί απαραίτητα για την αξιοπρέπεια των ατόμων και την κοινωνική δικαιοσύνη, καθώς και για την προαγωγή της διεθνούς ειρήνης, ευημερίας και σταθερότητας.

Οι προκλήσεις

Τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει την εμφάνισή τους διάφορες προκλήσεις. Πρώτον, αμφισβητήθηκε η νομιμότητα των διεθνών κανόνων και προτύπων που διέπουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, ενίοτε από αναδυόμενες δυνάμεις με τις οποίες η ΕΕ επιδιώκει συνεργασία. Σε επίπεδο Ηνωμένων Εθνών, κάποια κράτη αμφισβήτησαν παγιωμένους κανόνες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υποστηρίζοντας –εσφαλμένα– ότι οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων δικαιολογούνται λόγω πολιτιστικών διαφορών. Οι νόμοι για τη βλασφημία χρησιμοποιούνται για τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Η τρέχουσα οικονομική κρίση επέφερε πρόσθετες αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία, γεγονός το οποίο με τη σειρά του συνέβαλε στην αμφισβήτηση της οικουμενικής φύσης και της χρησιμότητας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από ορισμένους. Κατά την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ΕΕ αντιμετωπίζει συχνά αντιδράσεις σε τομείς όπως η κατάργηση της θανατικής ποινής ή ο γενετήσιος προσανατολισμός.

Ακόμη και σε μέρη όπου τα διεθνή πρότυπα είναι γενικώς αποδεκτά, η εφαρμογή τους σε εθνικό επίπεδο υλοποιείται συνήθως με αργούς ρυθμούς. Οι γυναίκες και τα νεαρά κορίτσια πέφτουν ακόμη θύματα διακρίσεων και βίας. Διαδεδομένες είναι ακόμη οι διακρίσεις λόγω γενετήσιου προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. Την τελευταία δεκαετία δεν σημειώθηκε ικανοποιητική πρόοδος προς την κατεύθυνση της εξάλειψης των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης μεταχείρισης, ή της προστασίας και της προαγωγής των δικαιωμάτων των παιδιών. Η ΕΕ συνέβαλε καθοριστικά στην κατάρτιση της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία και έχει προσχωρήσει σε αυτήν ως πλήρες μέλος. Ωστόσο, η πλήρης εφαρμογή της προσκρούει ακόμη σε σημαντικά εμπόδια.

Υπάρχει ακόμη η αντίληψη ότι οι δηλώσεις της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία δεν συνάδουν πάντοτε πλήρως με τις εξωτερικές ή εσωτερικές πολιτικές της. Σχετικά με την Αραβική Άνοιξη, τέθηκε το ζήτημα κατά πόσον η ΕΕ είχε στηρίξει ικανοποιητικά τα προηγούμενα χρόνια την κοινωνία πολιτών και εάν είχε προωθήσει επαρκώς την αλλαγή έναντι της σταθερότητας. Ταυτόχρονα, οι επιδόσεις της ΕΕ στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στους κόλπους της αποτελούν αντικείμενο ολοένα και περισσότερων ελέγχων.

Τέλος, νέες προκλήσεις όσον αφορά την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θέτει και η παγκοσμιοποίηση. Νέοι παράγοντες έχουν κάνει την εμφάνισή τους στο πλαίσιο της ολοένα εντεινόμενης διεθνοποίησης και αλληλεξάρτησης των οικονομιών, με περίπλοκες επιπτώσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα. Παρότι οι υποχρεώσεις σε επίπεδο ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελούσαν κατά παράδοση μέλημα των κρατών, οι καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων προέρχονται σήμερα από ευρύτερο φάσμα πηγών που κυμαίνονται από την αρπαγή της γης αυτόχθονων πληθυσμών έως την εξαγωγή νέων τεχνολογιών για σκοπούς λογοκρισίας και ελέγχου. Ενώ, σε πολλές χώρες, η παγκοσμιοποίηση συνέβαλε στη βελτίωση της κατάστασης μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού, βοηθώντας τους ανθρώπους να βγουν από τη φτώχεια και τις κοινωνίες να ανοιχτούν περισσότερο στον κόσμο, σε κάποιες άλλες, επικρίνεται ως υπεύθυνη για τη διεύρυνση των ανισοτήτων και την επίταση των διακρίσεων και της εκμετάλλευσης.

Η αντίδραση της ΕΕ

Η ΕΕ δεν είναι πάντοτε τόσο αποτελεσματική ή τόσο συντονισμένη όσο θα μπορούσε να είναι. Το καθήκον που καλείται να επιτελέσει είναι η διασφάλιση της σαφήνειας, της συνοχής και της αποτελεσματικότητας της συναφούς πολιτικής, με εξυπνότερους και πιο στρατηγικούς τρόπους. Την επιτέλεση του εν λόγω καθήκοντος καθιστά ακόμη πιο πιεστική η υπόσχεση της συνθήκης της Λισαβόνας να θέσει τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου στο επίκεντρο όλων των εξωτερικών δράσεων της ΕΕ, και να διασφαλίσει τη συνοχή ανάμεσα στους διάφορους τομείς εξωτερικής δράσης της ΕΕ και την εφαρμογή των αρχών της εξωτερικής της πολιτικής.

Ακολούθως σκιαγραφούνται οι βασικές συνιστώσες ενός στρατηγικού πλαισίου. Πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα προτεινόμενο όραμα και δράσεις στα οποία τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα μπορούν κάλλιστα να συνεισφέρουν την εμπειρία και τις απόψεις τους.

Στόχος της ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να είναι η πρόληψη των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, όπου σημειώνονται παραβιάσεις, η πρόσβαση των θυμάτων στη δικαιοσύνη και σε ένδικα μέσα, και η διασφάλιση της λογοδοσίας των υπαίτιων.

Στην προσπάθειά της αυτή, η ΕΕ θα πρέπει να επαναβεβαιώσει τη δέσμευσή της στην οικουμενική, αδιαίρετη και αλληλένδετη φύση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – αστικών, πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών. Τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατοχυρώνουν η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών και διεθνείς συνθήκες περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η δημοκρατία συνιστά οικουμενική αξία που βασίζεται στην ελευθέρως εκφραζόμενη βούληση των ατόμων να καθορίζουν τα πολιτικά τους συστήματα. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία συμβαδίζουν με τις ενδυναμωτικές ελευθερίες –ελευθερία έκφρασης, ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, ελευθερία του συνέρχεσθαι– που στηρίζουν τη δημοκρατία. Γεγονότα όπως η Αραβική Άνοιξη καταδεικνύουν για μία ακόμη φορά ότι η ελευθερία δεν καταστέλλεται.

Η ΕΕ θεωρεί ότι ο σεβασμός του κράτους δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης στη δικαιοσύνη και του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη, είναι καθοριστικής σημασίας για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δημοκρατικών αξιών.

Βασική προτεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ θα πρέπει να είναι η δέσμευσή της να προωθεί και να προστατεύει την ελευθερία, την αξιοπρέπεια, την ισότητα και τη δικαιοσύνη για όλους τους ανθρώπους. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία πρέπει να αποτελούν τον κοινό παρονομαστή των εξωτερικών πολιτικών της ΕΕ. Η προώθηση των προαναφερθέντων στόχων είναι σημαντική για την επίτευξη άλλων στόχων, όπως η ασφάλεια, η ανάπτυξη, η οικονομική συμμετοχή και η κοινωνική ένταξη. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε όλα τα στάδια της λήψης αποφάσεων σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής.

Η εξωτερική δράση της ΕΕ πρέπει να είναι σύμφωνη με τα δικαιώματα που περιέχονται στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, ο οποίος κατέστη δεσμευτική νομοθεσία της ΕΕ με τη συνθήκη της Λισαβόνας, καθώς και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Με γνώμονα την προαγωγή των εν λόγω αξιών, η ΕΕ οφείλει να επανεξετάσει τους μηχανισμούς, τις διαδικασίες και τις δομές υλοποίησης που διαθέτει. Απαιτείται ανάληψη δράσης σε διάφορους τομείς, ιδίως όσον αφορά:

– τους μηχανισμούς εξωτερικής υλοποίησης – η εφαρμογή ειδικά προσαρμοσμένης, ανά χώρα προσέγγισης από κάτω προς τα πάνω, σε συνδυασμό με την πραγματοποίηση διατομεακών παγκόσμιων εκστρατειών με συγκεκριμένη θεματολογία θα συνέβαλλε αποτελεσματικότερα στην επίτευξη των στόχων στους τομείς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας;

– τις διαδικασίες – με ποιους τρόπους θα μπορούσε να συντονιστεί περισσότερο η ΕΕ σε όλο το εύρος των πολιτικών της και των θεσμικών οργάνων της, αλλά και εκτός των συνόρων της, στο πλαίσιο της συνεργασίας της με διεθνείς εταίρους, ΜΚΟ, περιφερειακές ομάδες και διεθνείς οργανισμούς;

– τις εσωτερικές δομές – θα πρέπει άραγε η ΕΕ να δώσει προτεραιότητα στη διαμόρφωση πλήρους δικτύου εστιακών σημείων για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία σε όλες τις αντιπροσωπείες της ανά τον κόσμο, και στην παροχή διαρκούς καθοδήγησης στους κόλπους του Συμβουλίου σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που σχετίζονται με την εξωτερική της δράση;

Α.           Αναθεώρηση του τροπου υλοποίησης: αποτελεσματική και ειδικά προσαρμοσμένη δράση

Μεγιστοποίηση του αντίκτυπου επιτόπου μέσω ειδικά προσαρμοσμένων προσεγγίσεων

Στο πλαίσιο της στρατηγικής που ακολουθεί για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ΕΕ υιοθετεί κατά παράδοση προσέγγιση από κάτω προς τα πάνω, καθορίζοντας παγκόσμιες προτεραιότητες στις Βρυξέλλες και επιδιώκοντας στη συνέχεια την υλοποίησή τους μέσω πολιτικών διαλόγων και συναντήσεων με τρίτες χώρες. Πέρα, όμως, από την οικουμενική φύση των αρχών και των στόχων, οι άμεσες προτεραιότητες, και ως εκ τούτου ο τρόπος υλοποίησης και τα χρονοδιαγράμματα, μπορούν και πρέπει να διαφέρουν από χώρα σε χώρα.

Έτσι, παρότι εξακολουθούν να ισχύουν και να είναι αμετάβλητοι οι γενικοί στόχοι της πολιτικής που ακολουθεί η ΕΕ στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας, στην επίτευξη απτών αποτελεσμάτων είναι πολύ πιθανότερο να συμβάλει η υιοθέτηση προσέγγισης που επιδιώκει την προσαρμογή των στόχων για την εκάστοτε χώρα στην πραγματικότητα που επικρατεί επιτόπου παρά η υιοθέτηση ενιαίας προσέγγισης ίδιας για όλες τις περιπτώσεις. Η εφαρμογή ειδικά προσαρμοσμένων στρατηγικών ανά χώρα που καλύπτουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία πρέπει, επομένως, να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της συνολικής στρατηγικής της ΕΕ προς την εκάστοτε χώρα. Αυτό θα βοηθήσει στην ιεράρχηση και τον εξορθολογισμό των συναφών εργασιών, κυρίως στους κόλπους των αντιπροσωπειών της ΕΕ και των πρεσβειών των κρατών μελών, ενώ θα συμβάλει στην καλύτερη αξιοποίηση των διαφόρων σχετικών εργαλείων και μέσων της ΕΕ, και στην εστίαση των προσπαθειών σε τομείς στους οποίους υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να επιτευχθούν διαρκείς βελτιώσεις και αλλαγή. Αυτό δεν σημαίνει, πάντως, ότι η ΕΕ δεν πρέπει, π.χ., να καταδικάζει τη χρήση της θανατικής ποινής σε χώρες που συνεχίζουν να την εφαρμόζουν, αλλά ότι δεν πρέπει να αποτελεί αυτό το μοναδικό σημείο εστίασης του έργου της ΕΕ στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όταν είναι δυνατή η επίτευξη αλλαγής σε άλλους τομείς.

Η ΕΕ αναπτύσσει επί του παρόντος στρατηγικές ανθρωπίνων δικαιωμάτων για περισσότερες από 150 χώρες (με τελικό στόχο την κάλυψη όλων των χωρών). Οι εν λόγω στρατηγικές θα βοηθήσουν την ΕΕ να προσαρμόσει ειδικά την προσέγγισή της και να επιτύχει μεγαλύτερο θετικό αντίκτυπο επιτόπου. Στόχος των στρατηγικών ανά χώρα είναι η από κοινού αξιοποίηση των πόρων των αντιπροσωπειών της ΕΕ και των διπλωματικών αποστολών των κρατών μελών της ΕΕ στο πεδίο. Οι στρατηγικές αυτές καθορίζουν ειδικές ανά χώρα προτεραιότητες και στόχους, που μπορούν να ενσωματωθούν σε όλες τις συναφείς εξωτερικές πολιτικές της ΕΕ όπως η ανάπτυξη, το εμπόριο ή η ασφάλεια, και να ενταχθούν στις γενικές πολιτικές και οικονομικές σχέσεις της ΕΕ με την εκάστοτε χώρα. Για την κατάρτισή τους λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις της κοινωνίας των πολιτών.

Η ΕΕ θα πρέπει να μεριμνήσει για τη λήψη υπόψη των στρατηγικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανά χώρα στο πλαίσιο των διαλόγων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, της χάραξης πολιτικής, καθώς και του προγραμματισμού και της παροχής οικονομικής συνδρομής σε τρίτες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των εγγράφων στρατηγικής ανά χώρα μετά το 2013.

Παραγωγή αποτελεσμάτων σε διατομεακά θέματα μέσω προσέγγισης βασιζόμενης σε εκστρατείες

Εκτός από τις ειδικά προσαρμοσμένες στρατηγικές ανά χώρα, η ΕΕ καλείται να εντοπίσει διατομεακά θέματα και να τα στηρίξει με το ειδικό συλλογικό της βάρος μέσω περιορισμένων χρονικά, στοχοθετημένων εκστρατειών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα προς την κατεύθυνση αυτή αποτελούν οι προσπάθειες που καταβάλλονται εδώ και καιρό υπέρ του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και της κατάργησης της θανατικής ποινής. Οι εν λόγω εκστρατείες θα πρέπει να αποτελούν αντικείμενο συλλογικής δράσης εκ μέρους όλων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των επιμέρους κρατών μελών της.

Η Ύπατη Εκπρόσωπος έχει προτείνει την επικέντρωση σε τρεις θεματικούς τομείς για τα επόμενα τρία χρόνια:

– δικαστική μεταρρύθμιση με έμφαση στο δικαίωμα σε δίκαιη δίκη,

– δικαιώματα γυναικών – με βάση την ολοκληρωμένη προσέγγιση της ΕΕ για τις γυναίκες, την ειρήνη και την ασφάλεια, καθώς και τη στρατηγική της ΕΕ για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών, και με έμφαση στην ενίσχυση της συμμετοχής τους στην πολιτική ζωή,

– δικαιώματα παιδιών – με βάση «Το θεματολόγιο της ΕΕ για τα δικαιώματα του παιδιού» και αμφότερες τις δέσμες κατευθυντήριων γραμμών της ΕΕ για τα παιδιά.

Τα θεσμικά όργανα και τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να συμμετάσχουν στον καθορισμό ειδικών, μετρήσιμων, εφικτών, ρεαλιστικών και χρονικά περιορισμένων στόχων, καθώς και στην κατάρτιση σχεδίων υλοποίησης για κάθε εκστρατεία.

Νέα προσέγγιση όσον αφορά τις γειτονικές χώρες και όχι μόνο

Η πρόσφατη αναθεώρηση της ευρωπαϊκής πολιτικής γειτονίας συνέβαλε στην περαιτέρω ανάπτυξη των πολιτικών της ΕΕ για τη στήριξη της δημοκρατίας. Η νέα προσέγγιση βασίζεται στην αμοιβαία λογοδοσία και στην ενισχυμένη δέσμευση στις οικουμενικές αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της εντατικοποίησης του σχετικού διαλόγου πολιτικής. Προβλέπει δε δύο νέες έννοιες: την «εμβάθυνση της δημοκρατίας» που αποσκοπεί στον καθορισμό ελάχιστων αναγκαίων επιτευγμάτων βάσει των οποίων θα αξιολογείται η πρόοδος, και την προσέγγιση των «αναλογικών κερδών» βάσει των οποίων ανταμείβονται οι χώρες που επιθυμούν να πραγματοποιήσουν ουσιαστική πρόοδο προς την κατεύθυνση της δημοκρατίας διαθέτοντας πρόσθετα κονδύλια για συνεργασία. Θα πρέπει να ισχύει δε και το αντίστροφο της προσέγγισης των «αναλογικών κερδών». Οι εταιρικές σχέσεις με την κοινωνία πολιτών θα ενισχυθούν και θα διατεθεί πρόσθετη οικονομική βοήθεια, ακόμη και μέσω νέου ειδικού χρηματοδοτικού μηχανισμού.

Συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών

Η ΕΕ πρέπει να συνεργαστεί στενά με την κοινωνία πολιτών και να αξιοποιήσει την εμπειρογνωσία που διαθέτει και τους εναλλακτικούς διαύλους επικοινωνίας. Πρέπει να αναπτυχτεί περαιτέρω ο μακροχρόνιος διάλογος μεταξύ υπαλλήλων της ΕΕ, ΜΚΟ, επιχειρήσεων, συνδικάτων και ΜΜΕ. Η ΕΕ θα πρέπει να εξακολουθήσει να στηρίζει τις δραστήριες κοινωνίες πολιτών που είναι ζωτικής σημασίας σε δημοκρατικά κράτη, και τους κοινωνικούς εταίρους που συμβάλλουν καθοριστικά στη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων. Ακόμη και στις περιπτώσεις που υπάρχουν ελάχιστες ή μη εύλογες προοπτικές συνεργασίας με κάποια κυβέρνηση, αυτό δεν πρέπει να συνεπάγεται εξασθένιση των επαφών με τους πολίτες της χώρας. Επιβάλλεται, επομένως, να συνεργάζεται η ΕΕ με την κοινωνία πολιτών και την ειρηνική αντιπολίτευση, στηρίζοντας τους υπέρμαχους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε περίπτωση κινδύνων και απειλών. Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να διατυπώνει ευθαρσώς τη γνώμη της για συγκεκριμένες καταστάσεις και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και για κρούσματα συρρίκνωσης των δημοκρατικών θεσμών, δίδοντας ιδιαίτερη έμφαση στη διατήρηση ή τη δημιουργία των αναγκαίων ευκαιριών για την ευημερία της κοινωνίας των πολιτών.

Η ΕΕ υιοθετεί συστηματική προσέγγιση στις διαβουλεύσεις με διεθνείς και τοπικές ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο όλων των πτυχών της συναφούς πολιτικής της. Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στη στήριξη της διαμόρφωσης προϋποθέσεων σε τρίτες χώρες που ευνοούν την ελεύθερη λειτουργία της κοινωνίας των πολιτών. Το ετήσιο φόρουμ ΕΕ-ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα θα πρέπει να συνεχίσει να επανεξετάζει τη δράση της ΕΕ και να συμβάλλει σε αυτήν.

Οι υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι απαραίτητοι σύμμαχοι της ΕΕ στο έργο της προώθησης και της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε παγκόσμια κλίμακα και είναι βασικοί συνομιλητές των αντιπροσωπειών της ΕΕ και των διπλωματικών αποστολών των κρατών μελών της ΕΕ σε τρίτες χώρες.

Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να στηρίζει την αποτελεσματική εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών της για τους υπέρμαχους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μεταξύ άλλων, και μέσω της ευαισθητοποίησης όλων των συναφών ενδιαφερομένων. Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να καλύπτει τις επείγουσες ανάγκες προστασίας των υπερμάχων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οι οποίοι διατρέχουν άμεσο κίνδυνο, ιδίως μέσω της διαμόρφωσης καθεστώτος προστασίας έκτακτης ανάγκης σε επίπεδο ΕΕ. Την παροχή πολιτικής στήριξης σε υπέρμαχους ανθρωπίνων δικαιωμάτων συμπληρώνει η παροχή ειδικής οικονομικής συνδρομής μέσω του ΕΜΔΔΑ. Στο συγκεκριμένο πλαίσιο, λαμβάνονται υπόψη τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι αυτοί στο καθημερινό τους έργο.

Το ευρωπαϊκό μέσο για τη δημοκρατία και τα δικαιώματα του ανθρώπου (ΕΜΔΔΑ), με προϋπολογισμό 1,1 δισ. ευρώ για την περίοδο2007-2013, αντικατοπτρίζει τη δέσμευση της ΕΕ στην προώθηση και την ενίσχυση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μέσω της στήριξης της κοινωνίας πολιτών και οργανισμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Για το προσεχές πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2014-2020, η Επιτροπή έχει προτείνει αύξηση της χρηματοδότησης σε 1,4 δισ. ευρώ (τιμές 2011).

Στο πλαίσιο του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου, θα υποβληθούν προτάσεις για τη βελτίωση της ευελιξίας του ΕΜΔΔΑ με γνώμονα την επίτευξη καλύτερων, ταχύτερων και περισσότερων αποτελεσμάτων, την πρόσβαση περισσότερων φορέων σε χρηματοδότηση, και την άμεση ανταπόκριση για την κάλυψη των αναγκών της κοινωνίας των πολιτών σε χώρες όπου η κατάσταση είναι ιδιαίτερα πιεστική και δύσκολη.

Β.           Συντονισμένη προσεγγιση της πολιτικησ

Η ΕΕ είναι αποφασισμένη να θέσει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία στο επίκεντρο της εξωτερικής της δράσης, ως κοινό παρονομαστή όλων των δραστηριοτήτων της. Η συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση καθιστά σαφές ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία αποτελούν τις κατευθυντήριες αρχές όλων των δράσεων της ΕΕ. Υπάρχει περιθώριο βελτίωσης του συντονισμού των πολυάριθμων πολιτικών της ΕΕ, έτσι ώστε να επιτυγχάνουν από κοινού τον μέγιστο δυνατό αντίκτυπο.

Σαφή σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία έχουν διάφορες πολιτικές της ΕΕ με εξωτερική διάσταση όπως, μεταξύ άλλων, οι πολιτικές για την αναπτυξιακή συνεργασία, το εμπόριο, τον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, τη διαχείριση κρίσεων, την πρόληψη συγκρούσεων, και τη διακυβέρνηση του Διαδικτύου.

Όλες οι δράσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο αυτών των πολιτικών (συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που λαμβάνουν τα κράτη μέλη για την εφαρμογή των εν λόγω πολιτικών στο πλαίσιο των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους) πρέπει να συνεχίσουν να είναι απολύτως συμβατές με τον σεβασμό, την προστασία και την προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Δημοκρατία και εκλογές

Όσον αφορά τη στήριξη της δημοκρατίας, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της υποστηρίζουν σθεναρά τη δημοκρατία, η οποία κατοχυρώνεται σε συνθήκες και συντάγματα, και βασίζεται σε ισχυρές κοινοβουλευτικές παραδόσεις. Το 2009, η ΕΕ υιοθέτησε στρατηγική και θεματολόγιο δράσης για τη στήριξη της δημοκρατίας στην εξωτερική της δράση, με κύρια επιδίωξη τη βελτίωση της συνοχής της πολιτικής και τον καλύτερο συντονισμό της χρήσης των συναφών μέσων, στο πνεύμα της συνθήκης της Λισαβόνας.

Η διενέργεια εκλογών είναι καθοριστική για ευρύ φάσμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η ελευθερία της έκφρασης, η ελευθερία του συνέρχεσθαι και η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Η ΕΕ συμβάλλει καθοριστικά στη στήριξη των εκλογών και βοηθά τις χώρες εταίρους να εφαρμόζουν αξιόπιστες και διαφανείς εκλογικές διαδικασίες χωρίς αποκλεισμούς. Σημαντικό μέσο στη διάθεση της ΕΕ είναι επίσης οι αποστολές εκλογικών παρατηρητών που πραγματοποιεί. Οι συστάσεις τους συνιστούν ιδιαίτερα χρήσιμη συνεισφορά στην περαιτέρω στήριξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας στην εκάστοτε χώρα. Στο πλαίσιο της παρακολούθησης εκλογικών διαδικασιών, η ΕΕ σκοπεύει να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στη συμμετοχή στις εκλογές γυναικών, εθνικών μειονοτήτων και ατόμων με αναπηρίες, τόσο ως υποψηφίων όσο και ως εκλογέων. Η διασφάλιση της συνέργιας ανάμεσα στη στήριξη των εκλογών και την παρακολούθηση εκλογικών διαδικασιών είναι ιδιαίτερα σημαντική συνιστώσα της στρατηγικής της ΕΕ. Η ΕΕ θα καταβάλει ολοκληρωμένη προσπάθεια για να αξιοποιήσει τις εκθέσεις των αποστολών εκλογικών παρατηρητών.

Οι εκλογές δεν αρκούν από μόνες τους για τη διατήρηση της δημοκρατίας. Η προσέγγιση της ΕΕ όσον αφορά τη δημοκρατία θα πρέπει να δημιουργήσει συνέργιες μεταξύ της άμεσης στήριξης της εκλογικής διαδικασίας, του πολιτικού κόσμου (κοινοβούλια και πολιτικά κόμματα, κοινωνία πολιτών και ΜΜΕ), και της στήριξης άλλων κρίσιμων συνιστωσών της ανάπτυξης κρατικών μηχανισμών, όπως το κράτος δικαίου, το δικαστικό σύστημα, η μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης και η αποκέντρωση.

Η ΕΕ ενισχύει επί του παρόντος την εφαρμογή του θεματολογίου δράσης για τη στήριξη της δημοκρατίας, έχοντας ήδη εγκαινιάσει έναν πρώτο γύρο πιλοτικών χωρών, χρησιμοποιώντας τη συνιστώσα της δημοκρατίας του ΕΜΔΔΑ, και επιζητώντας τη βελτίωση της συνοχής όσον αφορά τη χρήση των πολιτικών και οικονομικών μέσων στο πλαίσιο της συνολικής προσέγγισης που ακολουθεί για τη στήριξη της δημοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα. Η αντίδραση της ΕΕ στις πρόσφατες εξελίξεις στη Βόρεια Αφρική βασίστηκε σε πρωτοβουλίες που ελήφθησαν στο πλαίσιο της επανεξέτασης της ευρωπαϊκής πολιτικής γειτονίας για την περαιτέρω ανάπτυξη μεθοδολογίας προς την κατεύθυνση της στήριξης μεταρρυθμίσεων που ευνοούν την ανάπτυξη βιώσιμης δημοκρατίας. Αυτό σημαίνει εφαρμογή θετικών και αρνητικών κινήτρων κατά περίπτωση, και ανάπτυξη σημείων αναφοράς για την αξιολόγηση της προόδου στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου.

Αναπτυξιακή συνεργασία

Τα θεματολόγια ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αναπτυξιακής συνεργασίας συνδέονται στενά μεταξύ τους. Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ζωτικής σημασίας για την πλήρη επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας (ΑΣΧ). Η ΕΕ έχει αναλάβει εδώ και χρόνια τη δέσμευση να μεριμνά για την ενσωμάτωση της διάστασης του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατικής ανάπτυξης στο πλαίσιο της αναπτυξιακής συνεργασίας με διάφορες μορφές, όπως διασφάλιση της διαφάνειας κατά τη λήψη αποφάσεων, εξασφάλιση της πλήρους συμμετοχής των γυναικών και των περιθωριοποιημένων ομάδων ούτως ώστε να αποτρέπεται ο περαιτέρω αποκλεισμός τους. Θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη συμβολή των χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ αναπτυξιακών προγραμμάτων και έργων στην εκπλήρωση των διεθνών υποχρεώσεων των χωρών εταίρων στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των συστάσεων που διατυπώνονται από τα συμβατικά όργανα των Ηνωμένων Εθνών και κατά τη διάρκεια της οικουμενικής περιοδικής επανεξέτασης, καθώς και από άλλους φορείς παρακολούθησης όπως η ΔΟΕ. Η σύνδεση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημοκρατίας και ανάπτυξης είναι σημαντική για την επίτευξη προόδου σε ποικίλους τομείς που εκτείνονται από την πρόσβαση στο νερό και σε υγειονομικές εγκαταστάσεις μέχρι την επισιτιστική ασφάλεια.

Η πρόσφατη ανακοίνωση «Αύξηση του αντίκτυπου της αναπτυξιακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Πρόγραμμα δράσης για αλλαγή» δίνει έμφαση στην πρόκληση που συνίσταται στην καλύτερη στήριξη των προσπαθειών που καταβάλλουν οι χώρες εταίροι για την εφαρμογή των εθνικών και διεθνών υποχρεώσεών τους στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ΕΕ είναι αποφασισμένη να συνδέσει αμεσότερα τον αντίκτυπο των επιδόσεων της εκάστοτε χώρας όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου με τον προγραμματισμό, τους όρους και τις διόδους παροχής βοήθειας, καθώς και με την επανεξέταση της άμεσης δημοσιονομικής στήριξης.

Κατά την αξιολόγηση των συμβάσεων άμεσης δημοσιονομικής στήριξης, είναι δυνατή η προσθήκη συγκεκριμένων όρων που θα στηρίζουν την οικοδόμηση βαθιάς και βιώσιμης δημοκρατίας και τα ανθρώπινα δικαιώματα, σε συμφωνία με την ανακοίνωση της Επιτροπής «Η μελλοντική προσέγγιση όσον αφορά τη δημοσιονομική στήριξη της ΕΕ στις τρίτες χώρες».

Οι ανά χώρα στρατηγικές για τα ανθρώπινα δικαιώματα και η εφαρμογή προσέγγισης βάσει των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία λαμβάνονται υπόψη καθόλη τη διαδικασία αναπτυξιακής συνεργασίας, καθώς και ότι υπάρχει συνέχεια μεταξύ του πολιτικού διαλόγου και του διαλόγου πολιτικής για ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αναπτυξιακής συνεργασίας.

Ρήτρες περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Από το 1995 και μετά, η ΕΕ περιλαμβάνει στις πολιτικές συμφωνίες-πλαίσια με τρίτες χώρες ρήτρα περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιβεβαίωσε δε την πολιτική αυτή εκ νέου το 2010. Η ρήτρα περιέχεται επί του παρόντος σε συμφωνίες που έχουν υπογραφεί με περισσότερες από 120 χώρες, ενώ πολύ περισσότερες παρόμοιες συμφωνίες βρίσκονται στο στάδιο της διαπραγμάτευσης. Η ρήτρα παρέχει τη βάση για τη συνεργασία στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για την προαγωγή των τελευταίων στο πλαίσιο όλων των τομέων που καλύπτουν οι εν λόγω συμφωνίες. Αποτελεί δε τη νομική βάση για τη λήψη μέτρων σε περιπτώσεις παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μεταξύ των μέτρων αυτών περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, η αναστολή των συναντήσεων και των προγραμμάτων τεχνικής συνεργασίας με την εκάστοτε χώρα.

Εμπορική πολιτική

Η κοινή εμπορική πολιτική είναι μία από τις πιο ορατές εκφάνσεις της εξωτερικής δράσης της ΕΕ. Το θεματολόγιο της ΕΕ για το εμπόριο και τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να είναι συνεκτικό, διαφανές, προβλέψιμο, εφικτό και αποτελεσματικό. Η πρόκληση έγκειται στην οργάνωση της λειτουργίας του εμπορίου κατά τρόπο που να ευνοεί και όχι να παρεμποδίζει την επίλυση ζητημάτων που άπτονται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η προσέγγιση της ΕΕ όσον αφορά την εμπορική πολιτική εστιάζει στη χρήση θετικών κινήτρων, κάνοντας χρήση εμπορικών προτιμήσεων για την προαγωγή των ανθρώπινων δικαιωμάτων, σε συνδυασμό με μια διαδικασία διαλόγου η οποία αφορά τις προϋποθέσεις διατήρησης των εν λόγω προτιμήσεων. Οι εμπορικοί εταίροι της ΕΕ διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους. Επομένως, ο τρόπος με τον οποίον διασφαλίζεται η συνοχή με τους στόχους ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρέπει να αντικατοπτρίζει αυτή την ποικιλομορφία. Μία πτυχή αυτής της προσέγγισης είναι το σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων ΣΓΠ+, το οποίο παρέχει πρόσθετες προτιμήσεις σε χώρες που δεσμεύονται να υιοθετήσουν βασικές οικουμενικές αξίες όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα του εργαζομένου, το περιβάλλον και τη διακυβέρνηση. Οι συμφωνίες ελευθέρων συναλλαγών της ΕΕ συνδέονται με τις πολιτικές συμφωνίες-πλαίσια της ΕΕ (βλ. προηγούμενη ενότητα με τίτλο «Ρήτρες περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων»). Η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εκάστοτε χώρα εταίρο θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη προτού αποφασίσει ή όχι η ΕΕ να ξεκινήσει ή να ολοκληρώσει διαπραγματεύσεις για συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών.

Η συνθήκη της Λισαβόνας παρείχε νέες αρμοδιότητες στον τομέα της επενδυτικής πολιτικής. Η κοινή επενδυτική πολιτική της ΕΕ πρέπει να καθοδηγείται από τις αρχές και τους στόχους της εξωτερικής δράσης της Ένωσης, μεταξύ άλλων, και όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Για τη στήριξη των στόχων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων χρησιμοποιούνται επίσης ειδικά εμπορικά μέτρα. Τέτοια παραδείγματα είναι ο κανονισμός 428/2009 για τον έλεγχο των εξαγωγών ειδών διπλής χρήσης, ο κανονισμός 1236/2005 για το εμπόριο ορισμένων αντικειμένων δυναμένων να χρησιμοποιηθούν για τη θανατική ποινή ή για βασανιστήρια, και η κοινή θέση αριθ. 2008/944/ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου για τις εξαγωγές όπλων.

Τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών

Οι εξελίξεις στις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ), όπως το Διαδίκτυο, η κινητή τηλεφωνία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προσφέρουν τεράστιες δυνατότητες προαγωγής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του συνέρχεσθαι. Η διασφάλιση παγκόσμιας ροής πληροφοριών μπορεί να ενδυναμώσει ουσιαστικά την κοινωνία πολιτών και τους υπέρμαχους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι ίδιες αυτές τεχνολογικές εξελίξεις, όμως, ενισχύουν από την άλλη πλευρά τα απολυταρχικά καθεστώτα παρέχοντάς τους περισσότερες ευκαιρίες ελέγχου και λογοκρισίας. Προς το παρόν, δεν υπάρχουν σαφή πρότυπα για την πώληση τέτοιων τεχνολογιών σε απολυταρχικά καθεστώτα από ευρωπαϊκές εταιρείες, καθώς και για την παροχή εκ των υστέρων υπηρεσιών, όπως η κατάρτιση και η παροχή συμβουλών. Υπό το φως των ανωτέρω, η ΕΥΕΔ και οι αρμόδιες υπηρεσίες της Επιτροπής θα αναπτύξουν κατάλληλα μέτρα έτσι ώστε οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο και άλλες τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών να μην πέφτουν αδιακρίτως θύματα λογοκρισίας ή μαζικού ελέγχου , με βασικό μέλημα την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των ΤΠΕ για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, λαμβάνοντας επίσης υπόψη την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων.

Επιχειρήσεις και ανθρώπινα δικαιώματα

Η εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) επιτρέπει στις εταιρείες να ενσωματώνουν σε προαιρετική βάση κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και στην αλληλεπίδρασή τους με τους διάφορους ενδιαφερομένους. Θα πρέπει να δοθούν κίνητρα στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ώστε να διασφαλίζουν με τη δέουσα προσοχή και επαρκώς τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οπουδήποτε κι αν αναπτύσσουν επιχειρηματικές δραστηριότητες.

Η παγκοσμιοποίηση παρέχει μεν στις επιχειρήσεις περισσότερες ευκαιρίες συμβολής στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ταυτόχρονα, όμως, αυξάνει και τους κινδύνους ανάμιξής τους σε καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ΕΕ επικρότησε τις κατευθυντήριες αρχές των Ηνωμένων Εθνών για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις οποίες ενέκρινε ομόφωνα το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών τον Ιούνιο του 2011. Τον Οκτώβριο του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε ανακοίνωση για την εταιρική κοινωνική ευθύνη, στην οποία αναφέρει ότι «αναμένει από όλες τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να αναλάβουν την εταιρική ευθύνη του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως ορίζεται στις κατευθυντήριες αρχές των ΗΕ». Με βάση την εν λόγω ανακοίνωση, η Επιτροπή θα αναπτύξει, μεταξύ άλλων, κατευθυντήριες γραμμές όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, θα καλέσει τα κράτη μέλη να αναπτύξουν τα δικά τους εθνικά σχέδια για την εφαρμογή των κατευθυντήριων αρχών των ΗΕ, και θα συνεχίσει να ενθαρρύνει τις χώρες εταίρους να ενστερνίζονται διεθνώς αναγνωρισμένα πρότυπα ΕΚΕ, όπως οι κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και η τριμερής δήλωση των αρχών σχετικά με τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και την κοινωνική πολιτική της ΔΟΕ.

Πρόληψη συγκρούσεων

Οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η απουσία θεμελιωδών ελευθεριών, και η επικρατούσα νοοτροπία ατιμωρησίας –ιδίως σε ασταθείς καταστάσεις– προκαλούν ή επιτείνουν την πολιτική αστάθεια και τις βίαιες συγκρούσεις.

Η ΕΕ σκοπεύει να εστιάσει ακόμη περισσότερο στην κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στον σεβασμό των θεμελιωδών ελευθεριών στο πλαίσιο της ανάλυσης κινδύνων σύγκρουσης και των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης που εφαρμόζει. Η ΕΕ θα πρέπει ακόμη να συνεχίσει και να εντείνει τις προσπάθειές της προς την κατεύθυνση της ενσωμάτωσης της διάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών στις δραστηριότητες πρόληψης συγκρούσεων και οικοδόμησης ειρήνης που αναπτύσσει, και –όπου απαιτείται– να μετουσιώνει την ανάλυση και την έγκαιρη προειδοποίηση σε επιλογές έγκαιρης ανάληψης δράσης.

Διαχείριση κρίσεων

Οι αποστολές και οι επιχειρήσεις διαχείρισης κρίσεων της ΕΕ υλοποιούνται σε στενή συνεργασία με τοπικές δυνάμεις, συνήθως σε συγκρουσιακά πλαίσια. Πολλές δε εξ αυτών διαπιστώνουν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Από την πρώτη επιχείρηση διαχείρισης κρίσεων που πραγματοποίησε η ΕΕ το 2003, έχουν προσδιοριστεί βέλτιστες πρακτικές για την ενσωμάτωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της διάστασης του φύλου στον σχεδιασμό και την υλοποίηση. Η ΕΕ θα ευθυγραμμιστεί με τις διεθνείς βέλτιστες πρακτικές σχεδιασμού, κατάρτισης και υλοποίησης, εφαρμόζοντας στις επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης που υλοποιεί την προσέγγιση την οποία ακολουθούν οι υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η ΕΕ θα ενισχύσει τις συνιστώσες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της προστασίας του παιδιού και της διάστασης του φύλου στο πλαίσιο των προσπαθειών της στους τομείς της πρόληψης συγκρούσεων, της διαχείρισης κρίσεων και της οικοδόμησης ειρήνης, λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς βέλτιστες πρακτικές και επιδιώκοντας δημοκρατικά αποτελέσματα και αντικατάσταση της βίας από μηχανισμούς πολιτικής επίλυσης των συγκρούσεων.

Η εφαρμογή της ολοκληρωμένης προσέγγισης στο πλαίσιο της εφαρμογής εκ μέρους της ΕΕ των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών 1325 και 1820 για τις γυναίκες, την ειρήνη και την ασφάλεια, και της κατευθυντήριας γραμμής για τη βία κατά των γυναικών και των νεαρών κοριτσιών και για την καταπολέμηση κάθε μορφής διακρίσεων, θα ενσωματωθεί στην πολιτική ανθρωπίνων δικαιωμάτων της ΕΕ, και θα συμπεριληφθεί, μεταξύ άλλων, στην ετήσια έκθεση.

Θα επιταχυνθεί ακόμη η εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών για το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο.

Καταπολέμηση της τρομοκρατίας

Οι δραστηριότητες καταπολέμησης της τρομοκρατίας πρέπει να υλοποιούνται σε πλήρη συμμόρφωση με τα θεμελιώδη δικαιώματα, και το διεθνές δίκαιο. Τούτο περιλαμβάνει το δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο και το δίκαιο για τους πρόσφυγες, ελεύθερες και δίκαιες δικαστικές διαδικασίες, καθώς και την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και την προστασία της ιδιωτικής ζωής. Στο πλαίσιο των διαλόγων της για τα ανθρώπινα δικαιώματα με τρίτες χώρες, η ΕΕ θίγει ήδη παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράττονται με το πρόσχημα της υλοποίησης δραστηριοτήτων καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Υπάρχουν πάντως, περιθώρια εντατικοποίησης της συζήτησης του συγκεκριμένου θέματος με τρίτες χώρες στο πλαίσιο διαλόγων που αφορούν ειδικά τη συνεργασία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Στο πλαίσιο των εν λόγω διαλόγων, η ΕΕ καλεί τις τρίτες χώρες να επικυρώσουν τις συμβάσεις και τα πρωτόκολλα των Ηνωμένων Εθνών που άπτονται της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Τα ανθρώπινα δικαιώματα θα πρέπει να ενσωματωθούν καλύτερα στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση έργων συνδρομής στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας τα οποία θα εκτελούνται σε συνεργασία με τρίτες χώρες.

Ελευθερία, ασφάλεια και δικαιοσύνη

Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι υψίστης σημασίας στο πλαίσιο της εξωτερικής διάστασης του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας, της καταπολέμησης των ναρκωτικών και του οργανωμένου εγκλήματος, της λειτουργίας και της ανεξαρτησίας του δικαστικού κλάδου, της διαχείρισης των συνόρων, της εμπορίας ανθρώπων, της κινητικότητας, του ασύλου και της μετανάστευσης. Κατά την ανάπτυξη συνεργασίας με τρίτες χώρες στους εν λόγω τομείς, είναι σημαντικό να διασφαλίζεται στο πλαίσιο των εφαρμοζόμενων πρακτικών ο πλήρης σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας από τις διακρίσεις. Για παράδειγμα, σε περίπτωση ανταλλαγής πληροφοριών με αστυνομικές δυνάμεις τρίτων χωρών, οι εν λόγω πληροφορίες δεν πρέπει να έχουν αποσπαστεί με βασανιστήρια ή άλλη απάνθρωπη μεταχείριση, ενώ πρέπει να παρέχεται προσήκουσα προστασία.

Η ενίσχυση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών στις χώρες προέλευσης, διέλευσης και προορισμού αποτελεί επίσης βασικό μέλημα της συνολικής προσέγγισης της μετανάστευσης και της κινητικότητας της ΕΕ, η οποία καθορίζει την εξωτερική πολιτική της ΕΕ για τη μετανάστευση. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στην προστασία και την ενδυνάμωση των ευάλωτων μεταναστών, όπως οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, οι αιτούντες άσυλο, οι ανιθαγενείς και τα θύματα της εμπορίας ανθρώπων και σωματεμπορίας.

Το φαινόμενο της εμπορίας ανθρώπων έχει άμεση σχέση με το συγκεκριμένο θέμα. Επιβάλλεται να διασφαλιστεί ότι ο έλεγχος της εγκληματικότητας/η ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα γίνονται αντιληπτά ως συμπληρωματικές διαστάσεις του ίδιου θέματος, και ότι αντιμετωπίζονται ταυτόχρονα οι βαθύτερες αιτίες της εμπορίας. Καθοριστικής σημασίας είναι, συγκεκριμένα, η προστασία των γυναικών από μορφές βίας που σχετίζονται με το φύλο και η καταπολέμηση της εξάπλωσης της φτώχειας στον γυναικείο πληθυσμό. Στο πλαίσιο της εξωτερικής της δράσης, η ΕΕ θα συνεχίσει να δίνει προτεραιότητα στην καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων ακολουθώντας προσέγγισης υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η εν λόγω προτεραιότητα θα αντικατοπτρίζεται σε δραστηριότητες χρηματοδότησης, κατάρτισης και ανταλλαγής πληροφοριών και θα υπερβαίνει την εξωτερική διάσταση της ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Ο συντονιστής της ΕΕ σε θέματα καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων και η ΕΥΕΔ έχουν ήδη πραγματοποιήσει επαφές προκειμένου να ξεκινήσει η κατάρτιση καταλόγου χωρών και περιφερειών προτεραιότητας για τη σύναψη μελλοντικών εταιρικών σχέσεων στον τομέα της εμπορίας ανθρώπων.

Όσον αφορά τη διαχείριση των συνόρων, η ΕΕ προωθεί ενεργά την ενσωμάτωση της διάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ανάπτυξη αποτελεσματικού ελέγχου των συνόρων σε τρίτες χώρες. Συγκεκριμένα, είναι σημαντικό οι συνοριοφύλακες να είναι επαρκώς εξοπλισμένοι και καταρτισμένοι ώστε να παρέχουν πρόσβαση σε κατάλληλη συνδρομή και διαδικασίες στα χρήζοντα προστασίας άτομα που παρουσιάζονται στα σύνορα.

Σφαιρική συνοχή πολιτικής

Το γεγονός ότι η ΕΕ αποτελεί υπόδειγμα όσον αφορά τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για τους ανθρώπους που ζουν στην Ένωση αλλά και για αυτή καθαυτή την ανάπτυξή της. Η ύπαρξη καλού υπόβαθρου θα ενισχύσει τη δράση της ΕΕ στον τομέα της προώθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο.

Με τη συνθήκη της Λισαβόνας, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέστη νομικώς δεσμευτικός. Πρέπει να τον σέβονται εξίσου όλα τα θεσμικά όργανα, οι οργανισμοί, τα γραφεία και οι υπηρεσίες της ΕΕ, καθώς και τα κράτη μέλη, όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ. Η υποχρέωση της ΕΕ να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα της επιβάλλει όχι μόνο το γενικό καθήκον να απέχει από πράξεις παραβίασης των δικαιωμάτων αυτών, αλλά και να τα λαμβάνει υπόψη στις εσωτερικές και εξωτερικές πολιτικές που εφαρμόζει.

Τον Οκτώβριο του 2010, η Επιτροπή ενέκρινε στρατηγική για την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Η εν λόγω στρατηγική εξηγεί πώς πρέπει να εφαρμόζεται στην πράξη ο Χάρτης από τα θεσμικά όργανα και τα κράτη μέλη της ΕΕ. Έγινε ευνοϊκά δεκτή από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ. Κάθε χρόνο, η Επιτροπή θα δημοσιεύει έκθεση για την επιτευχθείσα πρόοδο. Τον Μάρτιο του 2011 δημοσιεύτηκε η πρώτη έκθεση με θέμα την εφαρμογή του Χάρτη από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.

Η δέσμευση της ΕΕ να υπογράψει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων συμπληρώνει την ισχυρή προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που παρέχει ήδη η έννομη τάξη της Ένωσης μέσω του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ και της νομολογίας του Δικαστηρίου της ΕΕ.

Οι εν λόγω πολιτικές της ΕΕ είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την αξιοπιστία της Ευρώπης όταν θίγει συναφή με τα ανθρώπινα δικαιώματα ζητήματα σε άλλες χώρες. Η ΕΕ βασίζεται σε διεθνή πρότυπα όταν θίγει σε τρίτες χώρες ζητήματα που άπτονται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και κυρίως στις βασικές συνθήκες των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα και σε βασικά εργασιακά πρότυπα, καθώς και σε πρότυπα του Συμβουλίου της Ευρώπης και του ΟΑΣΕ. Στο πλαίσιο των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της θα πρέπει να εφαρμόσουν τα πρότυπα αυτά με αποτελεσματικό και δυναμικό τρόπο.

Γ.           Ανάπτυξη ισχυρών εταιρικών σχέσεων

Πολυμερής συνεργασία

Για να επιτευχθεί έντονη δραστηριοποίηση σε επίπεδο Ηνωμένων Εθνών, η ΕΕ πρέπει να αναπτύξει κοινό πεδίο συνεννόησης με τις χώρες εταίρους. Τα τελευταία χρόνια έχει επενδύσει σημαντικά στην ικανότητα του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη, και της τρίτης επιτροπής της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών να θεσπίζουν και να προστατεύουν οικουμενικούς κανόνες και πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και να χειρίζονται σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα κάποιες αξιοσημείωτες επιτυχίες όπως την παγκόσμια υποστήριξη υπέρ της αναστολής της θανατικής ποινής, ή την επίτευξη συναίνεσης για πρωτοβουλίες που άπτονται της ελευθερίας της θρησκείας ή της πίστης.

Η επιτυχία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα της ΕΕ να ανοίγεται σε τρίτες χώρες εταίρους και να γίνεται αποδεκτή, και επίσης να συμμετέχει σε διαπεριφερειακές συμμαχίες, αξιοποιώντας, μεταξύ άλλων, τις διμερείς σχέσεις της. Η ΕΕ οφείλει να ενισχύσει την ικανότητά της να υιοθετεί κοινές θέσεις και να εκφράζεται με ενιαία φωνή, χρησιμοποιώντας το σωρευτικό ειδικό βάρος και τους πόρους των κρατών μελών μέσω του επιμερισμού της ευθύνης και της υιοθέτησης περισσότερο στρατηγικής προσέγγισης όσον αφορά τον καθορισμό των προτεραιοτήτων της. Πρέπει να βελτιωθεί η συνέργια και ο συντονισμός ανάμεσα στη Γενεύη, τη Νέα Υόρκη και τις Βρυξέλλες, όπως επίσης και με τη δράση της ΕΕ σε άλλα πολυμερή φόρα, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης και ο ΟΑΣΕ.

Η ΕΕ θα πρέπει να μεριμνήσει για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς της στους κόλπους των Ηνωμένων Εθνών, αναπτύσσοντας διαπεριφερειακές συμμαχίες, στηρίζοντας τους μηχανισμούς του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, και βελτιώνοντας τον συγχρονισμό με τις δράσεις της σε διμερές επίπεδο και σε άλλα πολυμερή φόρα. Η ΕΕ σκοπεύει να αναπτύξει ετήσια προσέγγιση όσον αφορά τον καθορισμό προτεραιοτήτων στους κόλπους των Ηνωμένων Εθνών η οποία θα διέπει όλες τις συναφείς με τα ανθρώπινα δικαιώματα συνεδριάσεις στη Γενεύη και τη Νέα Υόρκη, σε συμφωνία πάντοτε με τις καθορισμένες στους κόλπους των Ηνωμένων Εθνών μεσοπρόθεσμες προτεραιότητες περί της δράσης της.

Διεθνής δικαιοσύνη

Η ΕΕ είναι απολύτως αποφασισμένη να προωθήσει τη διεθνή δικαιοσύνη καταπολεμώντας την ατιμωρησία και προωθώντας την εγκαθίδρυση διεθνούς τάξης που θα βασίζεται στο δίκαιο, προλαμβάνοντας τις γενοκτονίες, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τα εγκλήματα πολέμου, και μεριμνώντας για την παραπομπή των υπαιτίων στη δικαιοσύνη. Η ΕΕ θα εξακολουθήσει να τάσσεται υπέρ της λογοδοσίας για παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και της νομοθεσίας περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ΕΕ θα συνεχίσει να παρέχει ουσιαστική στήριξη στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, καθώς και σε άλλα διεθνή ποινικά δικαστήρια, και να προωθεί την εκστρατεία της για την οικουμενική κύρωση του Καταστατικού της Ρώμης. Η ΕΕ είναι απολύτως αποφασισμένη να στηρίξει την οικουμενικότητα και την ακεραιότητα του Καταστατικού της Ρώμης του ΔΠΔ, και την ανεξαρτησία του ΔΠΔ. Η ΕΕ είναι επίσης αποφασισμένη να διασφαλίσει την πλήρη εφαρμογή του Καταστατικού της Ρώμης εφαρμόζοντας την αρχή της συμπληρωματικότητας και ενισχύοντας την ανάπτυξη αποτελεσματικών σχέσεων μεταξύ των εθνικών δικαστικών συστημάτων και του ΔΠΔ.

Η ΕΕ θα πρέπει να αναπτύξει ειδική πολιτική μεταβατικής δικαιοσύνης μέσω της εξωτερικής δράσης της για τη στήριξη κοινωνιών που επιθυμούν να αντιμετωπίσουν παρελθούσες καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μέσω μηχανισμών απόδοσης δικαιοσύνης, αποκάλυψης της αλήθειας, καταβολής αποζημιώσεων και θεσμικών μεταρρυθμίσεων.

Περιφερειακοί φορείς

Η ΕΕ σκοπεύει να εντείνει τη συνεργασία της στους τομείς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας με περιφερειακούς και διακυβερνητικούς φορείς, τόσο σε πολιτικό όσο και σε τοπικό επίπεδο, μεταξύ των αντιπροσωπειών της ΕΕ και των κεντρικών υπηρεσιών και των γραφείων ή των αποστολών στο πεδίο των εν λόγω φορέων.

Για τον σκοπό αυτόν, σκοπεύει να αξιοποιήσει συστηματικότερα τη συνεργασία της με το Συμβούλιο της Ευρώπης και τον ΟΑΣΑ. Η ΕΕ θα πρέπει να διερευνήσει τις δυνατότητες εμβάθυνσης της συνεργασίας με την Αφρικανική Ένωση (ΑΕ), την Ένωση κρατών της Νοτιοανατολικής Ασίας, τον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών και άλλους, βασιζόμενη στους παγιωμένους ή στους νεοεμφανιζόμενους περιφερειακούς μηχανισμούς των εν λόγω φορέων στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Με γνώμονα την ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ΕΕ θα πρέπει να αξιοποιήσει ακόμη τους διαλόγους της με διάφορες περιφέρειες (ευρωασιατική σύνοδος κορυφής, ΕΕ-ΛΑΚ ΑΕ/ΕΕ και ΑΚΕ).

Η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει περαιτέρω τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου στον αραβικό κόσμο και όχι μόνο, σε στενή συνεργασία με άλλους φορείς, όπως ο Αραβικός Σύνδεσμος και ο Οργανισμός Ισλαμικής Συνεργασίας.

Αντίκτυπος μέσω διαλόγου

Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του διαλόγου της ΕΕ με άλλες χώρες, μέχρι και το επίπεδο της συνόδου κορυφής. Παρότι η ΕΕ έχει ξεκινήσει 40 περίπου διαλόγους και διαβουλεύσεις με αποκλειστικό θέμα τα ανθρώπινα δικαιώματα, καλύτερα αποτελέσματα επιτυγχάνονται όταν οι δραστηριότητες αυτές εντάσσονται πλήρως στο ευρύτερο φάσμα των σχέσεών της με την εκάστοτε χώρα.

Αντλώντας διδάγματα από παρελθούσες εμπειρίες, η ΕΕ θα πρέπει να λάβει ορισμένα μέτρα για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των εν λόγω διαλόγων:

– Στενότερη σύνδεση των διαλόγων για τα ανθρώπινα δικαιώματα με άλλα εργαλεία πολιτικής,

– Καθορισμό προτεραιοτήτων, στόχων και σημείων αναφοράς για τους διαλόγους, ώστε να καθίσταται δυνατή η επανεξέτασή τους σε συνδυασμό με τις ανά χώρα στρατηγικές για τα ανθρώπινα δικαιώματα,

– Γενικευμένη χρήση βέλτιστων πρακτικών σε όλες τις διαφορετικές μορφές διαλόγων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών διαλόγων με χώρες ΑΚΕ στο πλαίσιο της σύμβασης του Κοτονού (άρθρο 8).

– Διερεύνηση των δυνατοτήτων ενίσχυσης του διαλόγου και της συνεργασίας με τους στρατηγικούς εταίρους της ΕΕ.

Αντιμετώπιση σοβαρών παραβιάσεων

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ΕΕ λαμβάνει μέτρα, όπως πάγωμα περιουσιακών στοιχείων, απαγόρευση εξαγωγών όπλων ή απαγόρευση χορήγησης θεώρησης, αντιδρώντας με τον τρόπο αυτόν σε σοβαρές καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε τρίτες χώρες. Οι τελευταίες αποτελούν πάντοτε αντικείμενο προσεκτικής εξέτασης σύμφωνα με τις «Βασικές αρχές για τη χρήση περιοριστικών μέτρων» της ΕΕ του 2004 και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.

Τα περιοριστικά μέτρα αναθεωρούνται τακτικά από το Συμβούλιο της ΕΕ. Είναι σημαντικό να εξυπηρετούν τον δεδηλωμένο στόχο, να είναι στοχευμένα, να μην έχουν αρνητικό αντίκτυπο στους πολίτες, και να συνάδουν με τις απαιτήσεις περί σαφών και δίκαιων διαδικασιών, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος προσφυγής σε αποτελεσματικά ένδικα μέσα.

Δ.           αξιοποίηση του συλλογικου ειδικου βάρους της Ευρώπης

Με γνώμονα την επιτυχή υλοποίηση της προσέγγισης που σκιαγραφείται στις προηγούμενες ενότητες, η ΕΕ οφείλει να ενισχύσει τον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία στο πλαίσιο της εξωτερικής δράσης της.

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία συγκαταλέγονται μεταξύ των σημαντικότερων προτεραιοτήτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Έχοντας μεριμνήσει ώστε να ακούγεται η φωνή του συστηματικά αλλά και σε περιπτώσεις επειγουσών καταστάσεων, το Κοινοβούλιο κατέχει πλέον ηγετική θέση όσον αφορά την προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο όλων των δραστηριοτήτων της ΕΕ. Η συνεργασία του με άλλα κοινοβούλια (μέσω των επιτροπών κοινοβουλευτικής συνεργασίας και των αντιπροσωπειών του σε περιφερειακές κοινοβουλευτικές συνελεύσεις) είναι ιδιαίτερα πολύτιμη για την ενίσχυση των μηνυμάτων της ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα μπορούσε να εντείνει επωφελώς τις προσπάθειες διάδοσης του ζωτικής σημασίας μηνύματός του όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα πέραν της Υποεπιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στις αντιπροσωπείες του σε τρίτες χώρες.

Κράτη μέλη

Για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της αξιοπιστίας της ΕΕ όσον αφορά την προαγωγή και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας, επιβάλλεται η κινητοποίηση του συλλογικού ειδικού βάρους των θεσμικών οργάνων και των κρατών μελών της ΕΕ. Τα κράτη μέλη πρέπει να συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν με ισχυρό αίσθημα ιδίας ευθύνης και καθήκοντος την πολιτική ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατίας της ΕΕ τόσο σε πολυμερές επίπεδο όσο και στις διμερείς σχέσεις τους με τρίτες χώρες. Κάτι τέτοιο απαιτεί τη διατύπωση ισχυρών κοινών θέσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα οι οποίες θα καθοδηγούν τόσο τα θεσμικά όργανα όσο και τα κράτη μέλη της ΕΕ, έτσι ώστε να εκφράζονται με ενιαία φωνή. Την προσπάθεια αυτή μπορεί να διευκολύνει η διεξαγωγή τακτικών συζητήσεων για ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σε πολιτικό επίπεδο. Επιπλέον, τα κράτη μέλη καλούνται να συμβάλουν καθοριστικά στην υλοποίηση της πολιτικής ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας της ΕΕ μέσω του επιμερισμού της ευθύνης και του καταμερισμού του φόρτου εργασίας.

Παροχή διαρκούς καθοδήγησης για ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατίας στους κόλπους του Συμβουλίου της ΕΕ

Η ομάδα εργασίας του Συμβουλίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα (COHOM) συμβάλλει καθοριστικά στον προσανατολισμό της πολιτικής ανθρωπίνων δικαιωμάτων της ΕΕ και στην παροχή συμβουλών προς την Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας (ΕΠΑ) και το Συμβούλιο. Επί του παρόντος, η COHOM αποτελείται από εκπροσώπους των κυβερνήσεων των κρατών μελών και συνέρχεται άπαξ τον μήνα με αποτέλεσμα να μην μπορεί πλέον να ανταποκριθεί πλήρως στον αυξανόμενο φόρτο εργασίας και αριθμό αιτημάτων. Η αποτελεσματική εφαρμογή της εξωτερικής πολιτικής ανθρωπίνων δικαιωμάτων της ΕΕ επιβάλλει την αύξηση της συχνότητας των συνεδριάσεων της COHOM και επίσης την παροχή διαρκούς καθοδήγησης και εμπειρογνωμοσύνης σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατίας μεταξύ των Μόνιμων Αντιπροσωπειών των κρατών μελών της ΕΕ στις Βρυξέλλες. Η σύσταση μόνιμης ομάδας COHOM στις Βρυξέλλες θα διασφάλιζε τη μεγαλύτερη ενοποίηση με το έργο άλλων θεματικών ή γεωγραφικών ομάδων εργασίας του Συμβουλίου, της COREPER και της ΕΠΑ. Θα καθιστούσε επίσης δυνατή την πραγματοποίηση μηνιαίων συναντήσεων μεταξύ των διευθυντών ανθρωπίνων δικαιωμάτων με γνώμονα την επικέντρωση στις στρατηγικές πτυχές της πολιτικής της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, ενώ η μόνιμη ομάδα COHOM στις Βρυξέλλες θα μπορούσε να εξετάζει εκκρεμή ζητήματα.

Απόκτηση παιδείας όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατίας

Στους κόλπους της ΕΥΕΔ έχει συσταθεί Διεύθυνση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία. Η γενική αρχή είναι ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν αποτελούν αρμοδιότητα μόνο των εμπειρογνωμόνων, αλλά ότι είναι καθοριστικής σημασίας για το έργο όλων. Για τον σκοπό αυτόν, υπάρχει πλέον σε όλες τις αντιπροσωπείες της ΕΕ ανά τον κόσμο κομβικό σημείο για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το σύστημα αυτό θα πρέπει να λάβει τη μορφή δικτύου το οποίο θα είναι σε θέση να πραγματοποιεί διατομεακές εκστρατείες. Παρόμοιο δίκτυο κομβικών σημείων διαμορφώνεται επί του παρόντος στους κόλπους της ΕΥΕΔ και των υπηρεσιών της Επιτροπής.

Στους επικεφαλής όλων των αντιπροσωπειών, καθώς και στο προσωπικό της ΕΥΕΔ και της Επιτροπής, παρέχεται κατάρτιση σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατίας.

Θα διαμορφωθεί πλήρες δίκτυο κομβικών σημείων για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, το οποίο θα χρησιμοποιεί την τελευταία λέξη της τεχνολογίας για την ανταλλαγή πληροφοριών και βέλτιστων πρακτικών.

Επανεξέταση της επικοινωνιακής πολιτικής της ΕΕ

Σε ολόκληρο τον κόσμο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν στους υπέρμαχους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μία πλατφόρμα που τους επιτρέπει να αλληλοϋποστηρίζονται και να ανταλλάσσουν πληροφορίες, και επίσης να επικοινωνούν με τους υποστηρικτές τους ανά τον κόσμο. Τους επιτρέπουν ακόμη να τεκμηριώνουν και να διαδίδουν τις προσωπικές τους εμπειρίες, παρακάμπτοντας συχνά τα ελεγχόμενα από το κράτος μέσα ενημέρωσης. Χάρη στις υπηρεσίες ανταλλαγής βίντεο και μηνυμάτων, τα απολυταρχικά καθεστώτα δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να αποκρύψουν 7την καταστολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την υπονόμευση της δημοκρατίας. Ταυτόχρονα, όμως, οι ίδιες υπηρεσίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την καλύτερη παρακολούθηση πολιτών και τη συλλογή στοιχείων για τις δραστηριότητες και τα χαρακτηριστικά τους. Αυτή η δυνατότητα διασύνδεσης –και η κοινότητα ανθρώπων που δημιουργήθηκε προσφάτως σε επίπεδο μέσων κοινωνικής δικτύωσης– μπορεί να αξιοποιηθεί επίσης για τη διεξαγωγή πολιτικών συζητήσεων μεταξύ υπεύθυνων χάραξης πολιτικής και πολιτών. Για παράδειγμα, μέσω ζωντανής διαδικτυακής μετάδοσης, είναι δυνατή η συζήτηση θεμάτων που άπτονται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μεταξύ ανθρώπων από ολόκληρο τον κόσμο και ηγετικών πολιτικών προσωπικοτήτων της ΕΕ και των διεθνών εταίρων της. Με τον τρόπο αυτό, καταργούνται τα παραδοσιακά εμπόδια της ιεραρχίας και της πρόσβασης σε πολιτική επιρροή. Εάν κάποιος επιθυμεί να συμμετάσχει ενεργά στη συζήτηση, το μόνο που χρειάζεται πλέον είναι να έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο.

Η συνεργασία με διάφορες ομάδες της κοινωνίας μέσω της ψηφιακής διπλωματίας είναι καθοριστικής σημασίας για την προαγωγή των αξιών της ΕΕ και το έργο που επιτελεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Η ψηφιακή διπλωματία της ΕΕ έχει ήδη εξελιχθεί σημαντικά χάρη στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εκ μέρους της ΕΕ. Πάντως, απομένουν ακόμα πολλά να γίνουν για την ανάπτυξη των νέων αυτών τεχνικών, και την αξιοποίηση των δυνατοτήτων των αντιπροσωπειών της ΕΕ ανά τον κόσμο.

Η ΕΕ θα μπορούσε να δώσει κίνητρα σε σημαντικές αντιπροσωπείες ώστε να χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για ψηφιακή διπλωματία αξιοποιώντας τους διαθέσιμους πόρους επικοινωνιών. Η ΕΕ σκοπεύει να στηρίξει πρακτικά όσες αντιπροσωπείες χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την ενίσχυση στο πεδίο της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά.

Επόμενα βήματα

Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει τόσο τη βούληση όσο και τα μέσα προκειμένου να ηγηθεί της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της στήριξης της δημοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα.

Η παρούσα ανακοίνωση συνιστά συνεισφορά στην υπό εξέλιξη συζήτηση στους κόλπους των θεσμικών οργάνων της ΕΕ για τη διαμόρφωση αποτελεσματικότερης και πιο ολοκληρωμένης προσέγγισης όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία. Επιζητεί απόψεις για διάφορες πιθανές δράσεις και επιλογές. Το επόμενο βήμα θα πρέπει να είναι η περαιτέρω επεξεργασία των εν λόγω ιδεών μέσω διοργανικού διαλόγου με στόχο τη διαμόρφωση προσέγγισης κοινής αποδοχής σε επίπεδο ΕΕ.

Στο πλαίσιο της παρακολούθησης της προόδου προς την επίτευξη των στόχων που θέτει η παρούσα ανακοίνωση, η ΕΕ θα παρουσιάσει τις επιδόσεις της στην ετήσια έκθεσή της για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία στον κόσμο. Με τον τρόπο αυτόν, θα δοθεί η ευκαιρία σε όλους όσους ενδιαφέρονται για την πολιτική της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνίας των πολιτών, να αξιολογήσουν τον αντίκτυπο της δράσης της ΕΕ και να συμβάλουν στον καθορισμό μελλοντικών προτεραιοτήτων.

Το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο καλούνται να επανεξετάζουν τις επιδόσεις αυτές ανά τακτά χρονικά διαστήματα, και να προβούν σε αναθεώρηση των στρατηγικών στόχων της ΕΕ ύστερα από διάστημα πέντε ετών.