52009DC0230

[pic] | ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ |

Βρυξέλλες, 26.5.2009

COM(2009) 230 τελικό

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

δυνάμει του άρθρου 16 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 648/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 31ης Μαρτίου 2004, για τα απορρυπαντικά, σχετικά με την αναερόβια βιοαποδόμηση (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

δυνάμει του άρθρου 16 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 648/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 31ης Μαρτίου 2004, για τα απορρυπαντικά, σχετικά με την αναερόβια βιοαποδόμηση (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)

1. Εισαγωγη

Στο άρθρο 16 παράγραφος 2 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 648/2004 για τα απορρυπαντικά[1] προβλέπονται τα εξής:

«Μέχρι τις 8 Απριλίου 2009, η Επιτροπή προβαίνει σε ανασκόπηση της εφαρμογής του παρόντος κανονισμού, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στη βιοδιασπασιμότητα των επιφανειοδραστικών ουσιών και αξιολογεί, υποβάλει σχετική έκθεση και, εφόσον απαιτείται, υποβάλλει νομοθετικές προτάσεις σχετικά με

την αναερόβια βιοδιάσπαση·

τη βιοδιάσπαση των κυρίων μη επιφανειοδραστικών οργανικών συστατικών των απορρυπαντικών» .

Η παρούσα έκθεση αφορά την αναερόβια βιοαποδόμηση των επιφανειοδραστικών συστατικών απορρυπαντικών με εστίαση στα γραμμικά αλκυλοβενζοσουλφονικά άλατα (LAS) που αποτελούν επιφανειοδραστικά συστατικά ευρείας χρήσης (βλ. πίνακα 1) και θεωρούνται ανεπαρκώς βιοαποδομήσιμα υπό αναερόβιες συνθήκες. Η έκθεση καλύπτει τις ιδιότητες των LAS που προκύπτουν από την επιστημονική βιβλιογραφία, τις εκθέσεις αξιολόγησης κινδύνου σε ό,τι αφορά τους κινδύνους που συνδέονται με τη χρήση LAS στα απορρυπαντικά, καθώς και αναθεώρηση της μεθοδολογίας αναερόβιων δοκιμών.

Οι αναερόβιες συνθήκες επικρατούν τόσο στη φύση, π.χ. σε ιζήματα επιφανειακών υδάτων, όσο και στην ιλύ των μονάδων επεξεργασίας λυμάτων. Η αναερόβια βιοαποδόμηση των επιφανειοδραστικών συστατικών στην ιλύ και το ίζημα παράγει μεθάνιο σε αντίθεση με το διοξείδιο του άνθρακα που προκύπτει από τη βιοαποδόμηση υπό αναερόβιες συνθήκες που επικρατούν στα λύματα και τα επιφανειακά ύδατα.

Καθώς στις περισσότερες ροές λυμάτων και στα περισσότερα επιφανειακά ύδατα επικρατούν αερόβιες συνθήκες, τα επιφανειοδραστικά συστατικά που είναι πλήρως βιοαποδομήσιμα υπό αερόβιες συνθήκες πρέπει να αποδομούνται ταχέως, και καταρχήν δεν πρέπει να εισέρχονται στο τμήμα όπου επικρατούν αναερόβιες συνθήκες. Γι’αυτόν το λόγο ο κανονισμός για τα απορρυπαντικά ορίζει την τελική βιοαποδομησιμότητα ως το κύριο κριτήριο για τη χρήση των επιφανειοδραστικών συστατικών στα απορρυπαντικά. Τα επιφανειοδραστικά συστατικά που δεν ικανοποιούν το κριτήριο της τελικής βιοαποδομησιμότητας μπορούν να χρησιμοποιούνται σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνον όταν μπορεί να τεκμηριωθεί βάσει αξιολόγησης κινδύνου ότι οι εν λόγω χρήσεις δεν συνεπάγονται κίνδυνο. Στο εγγύς μέλλον θα χορηγηθεί τέτοια σχετική παρέκκλιση[2].

Ενώ δεν έχει διαβιβαστεί καμία έκθεση από τα κράτη μέλη για οποιαδήποτε περιβαλλοντική ανησυχία οφειλόμενη στα απορρυπαντικά από τότε που θεσπίστηκε ο κανονισμός για τα απορρυπαντικά, έχει διαπιστωθεί ότι ορισμένα επιφανειοδραστικά συστατικά πράγματι συσσωρεύονται στην ιλύ καθαρισμού όπου παραμένουν μέχρι την απόρριψη της ιλύος, π.χ. ως λίπασμα στη γεωργία, όταν η επανέκθεση υπό αερόβιες συνθήκες καθιστά δυνατή την ολοκλήρωση της αερόβιας βιοαποδόμησης.

Η περιβαλλοντική πορεία και συμπεριφορά και η τοξικότητα των επιφανειοδραστικών συστατικών πρέπει να εξετάζονται στο σύνολό τους με σκοπό την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της ισχύουσας νομοθεσίας ως προς τη διαχείριση του συνολικού κινδύνου. Η Επιτροπή προσέγγισε τον εν λόγω στόχο σε δύο στάδια: πρώτον, με τη συγκρότηση της υφιστάμενης βάσης γνώσεων και τον εντοπισμό των κενών, και δεύτερον, με την κάλυψη των εν λόγω κενών. Το πρώτο στάδιο ολοκληρώθηκε το 2005 και το δεύτερο στάδιο διήρκεσε από το 2006 έως το 2009.

2. Συγκροτηση της βασησ γνωσεων

2.1. Η μελέτη Fraunhofer

Το 2000, η Επιτροπή (ΓΔ Επιχειρήσεων και Βιομηχανίας) ανέθεσε την εκπόνηση μελέτης στο Ινστιτούτο Fraunhofer (UMSICHT) για την αξιολόγηση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου στην ΕΕ που προκύπτει από την ελλιπή βιοαποδόμηση των επιφανειοδραστικών συστατικών των απορρυπαντικών υπό αναερόβιες συνθήκες. Η έκθεση ολοκληρώθηκε το 2003[3] και κάλυψε, μεταξύ άλλων, έρευνα για τα στατιστικά δεδομένα που αφορούν την παραγωγή και την κατανάλωση απορρυπαντικών στην Ευρώπη, καθώς και σειρά συστάσεων για μεθόδους δοκιμών και οικονομικά αποδοτικά μέτρα για την αναερόβια βιοαποδομησιμότητα των επιφανειοδραστικών συστατικών.

Ο πίνακας 1 παρουσιάζει τα κύρια επιφανειοδραστικά συστατικά που χρησιμοποιούνται στα απορρυπαντικά.

Πίνακας 1: Κατανάλωση και παραγωγή (τόνοι) των κύριων επιφανειοδραστικών συστατικών των απορρυπαντικών στη Δυτική Ευρώπη για το 2007 (στατιστικές CESIO, Ιανουάριος 2009)

Επιφανειοδραστική ουσία | Παραγωγή στη ΔΕ | Πωλήσεις στη ΔΕ |

LAS | 502.200 | 403.463 |

Θειικά άλατα αλκοολών | 79.629 | 66.201 |

Θειοαιθέρες αλκοολών | 449.685 | 397.448 |

Σουλφονικά αλκάνια | 76.726 | 66.176 |

Αιθοξυλικές αλκυλοφαινόλες | 31.602 | 24.892 |

Αιθοξυλικά παράγωγα λιπαρών αλκοολών | 1.000.617 | 615.695 |

Άλλες αιθοξυλικές ενώσεις | 38.171 | 24.921 |

Esterquats | 224.315 | 159.352 |

Βεταΐνες | 76.134 | 67.557 |

Τα κύρια συμπεράσματα της έκθεσης Fraunhofer ήταν:

Τα επιφανειοδραστικά συστατικά πρέπει να είναι τελικά και άμεσα βιοαποδoμήσιμα υπό αερόβιες συνθήκες με σκοπό την πρόληψη των δυσμενών επιπτώσεων για το περιβάλλον.

Εξαιτίας της ελλιπούς βιοαποδομησιμότητας ορισμένων επιφανειοδραστικών συστατικών (π.χ. LAS) υπό αναερόβιες συνθήκες, ορισμένες φορές μπορεί η περιεκτικότητα της ιλύος καθαρισμού σε επιφανειοδραστικά συστατικά να είναι μεγάλη, ιδίως μετά την επεξεργασία σε μονάδες επεξεργασίας λυμάτων (ΜΕΛ) που εφαρμόζουν αναερόβια διαδικασία σταθεροποίησης της ιλύος. Στις περιπτώσεις που η ιλύς που έχει υποστεί αναερόβια επεξεργασία χρησιμοποιείται ως γεωργικό λίπασμα, η συγκέντρωση επιφανειοδραστικών συστατικών στο αλλοιωμένο από την ιλύ έδαφος προβλέπεται να μειωθεί ταχέως λόγω της διαδικασίας αερόβιας βιοαποδόμησης που πραγματοποιείται στο έδαφος.

Σε ό,τι αφορά τα ιζήματα, δεν έχει διαπιστωθεί καμία συσσώρευση επιφανειοδραστικών συστατικών που βιοαποδομούνται άμεσα αεροβίως, ιδίως για τα LAS ακόμα και για περίοδο πολλών δεκαετιών. Αυτό φαίνεται να επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η αερόβια (και όχι τόσο η αναερόβια) βιοαποδόμηση παίζει τον κύριο ρόλο στην εξάλειψη των οργανικών ενώσεων.

2.2. Γνωμοδότηση SCHER: «Αξιολόγηση περιβαλλοντικού κινδύνου των μη-βιοαποδoμήσιμων επιφανειοδραστικών συστατικών των απορρυπαντικών υπό αναερόβιες συνθήκες».

Η μελέτη Fraunhofer και άλλες σχετικές εκθέσεις (π.χ. ΟΟΣΑ για τα LAS[4]) υποβλήθηκαν το 2004 στην επιστημονική επιτροπή της Επιτροπής για την υγεία και τους περιβαλλοντικούς κινδύνους (SCHER) για γνωμοδότηση όσον αφορά τη γενική επιστημονική ποιότητα της έκθεσης Fraunhofer και συγκεκριμένες πτυχές της αναερόβιας βιοαποδόμησης όπως οι εξής:

α) Η φύση και το μέγεθος του κινδύνου για το περιβάλλον που δημιουργούν προς το παρόν τα συγκεκριμένα επιφανειοδραστικά συστατικά των απορρυπαντικών με ανεπαρκή βιοαποδoμησιμότητα υπό αναερόβιες συνθήκες, αλλά που είναι άμεσα και τελικά βιοαποδoμήσιμα υπό αερόβιες συνθήκες.

β) Ο αντίκτυπος του κινδύνου από τα επιφανειοδραστικά συστατικά των απορρυπαντικών για το περιβάλλον, στην περίπτωση που η υφιστάμενη απαίτηση για άμεση και τελική βιοαποδομησιμότητα των επιφανειοδραστικών συστατικών υπό αερόβιες συνθήκες επεκταθεί ώστε να καλύψει και τις αναερόβιες συνθήκες.

Σύμφωνα με τη γνωμοδότησή της που δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο 2005[5], η SCHER διαπίστωσε ότι η γενική επιστημονική ποιότητα της έκθεσης Fraunhofer ήταν μάλλον χαμηλή λόγω της μικρής ποσότητας και της κυμαινόμενης μεταβλητής ποιότητας των δεδομένων, καθώς και ορισμένων αδυναμιών στην ανάλυση και στα συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτήν στο πλαίσιο της εκτίμησης επιπτώσεων. Σε ό,τι αφορά το μέγεθος του περιβαλλοντικού κινδύνου των επιφανειοδραστικών συστατικών εκτός των LAS, η έκθεση Fraunhofer δεν περιείχε αρκετές πληροφορίες ώστε να πραγματοποιηθεί αξιολόγηση του κινδύνου τους για το περιβάλλον.

Ωστόσο, η SCHER συμφώνησε με το κύριο συμπέρασμα της έκθεσης Fraunhofer, σύμφωνα με το οποίο «η απαίτηση για άμεση και τελική βιοαποδομησιμότητα των επιφανειοδραστικών συστατικών υπό αναερόβιες συνθήκες δεν θεωρείται από μόνη της αποτελεσματικό μέτρο για την προστασία του περιβάλλοντος».

Εξετάζοντας συνολικά όλες τις διαθέσιμες εκθέσεις, η SCHER διατύπωσε ανησυχίες για τα εξής:

(α) το ενδεχόμενο κινδύνου LAS σε ιλύ σε ορισμένες εφαρμογές περιβαλλοντικών συνθηκών της χειρότερης περίπτωσης (τιμές PEC/PNEC που μόλις υπερβαίνουν το 1),

(β) τα σχετικά υψηλά επίπεδα μέτρησης (0.5-1 g/kg) άλλων επιφανειοδραστικών συστατικών σε ιλύ καθαρισμού, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων επιφανειοδραστικών συστατικών με αναερόβια βιοαποδoμησιμότητα, όπως: σαπούνια, αιθοξυλικές αλκοόλες (AE) και αιθοξυλικές αλκυλοφαινόλες (APE). Η έλλειψη επαρκών πληροφοριών δεν κατέστησε δυνατή την αξιολόγηση του κινδύνου·

(γ) το γεγονός ότι μια μοναδική δοκιμή δεν επαρκεί για την αξιολόγηση της αναερόβιας βιοαποδομησιμότητας. Ενδείκνυται ο συνδυασμός περισσότερων δοκιμών.

3. Καλυψη των κενων γνώσης

3.1. Εκθέσεις HERA για τα LAS και τις AE από το 2007

Προς απάντηση στις ανησυχίες που διατυπώθηκαν με τη γνωμοδότηση της SCHER του 2005, η ευρωπαϊκή ένωση της βιομηχανίας επιφανειοδραστικών συστατικών (CESIO) χρηματοδότησε συμπληρωματικές μελέτες τοξικότητας του εδάφους που εκπονήθηκαν από το εθνικό ινστιτούτο περιβαλλοντικής έρευνας της Δανίας (NERI). Τα αποτελέσματα των εν λόγω εργασιών περιελήφθησαν στην επικαιροποιημένη αξιολόγηση κινδύνου για τον άνθρωπο και το περιβάλλον (HERA: Human & Environmental Risk Assessment) όσον αφορά τα LAS[6] που δημοσιεύτηκε το 2007 και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι: « ο χαρακτηρισμός κινδύνου, εκφραζόμενος ως λόγος PEC/PNEC, ήταν κάτω από 1 για όλα τα περιβαλλοντικά τμήματα, λαμβάνοντας υπόψη τις τιμές PNEC που αναφέρθηκαν πρόσφατα (~35 mg/kg έναντι 4,6 mg/kg σε προηγούμενες αξιολογήσεις)». Συνεπώς, η έκθεση HERA κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν δυσμενείς επιπτώσεις.

Σε ό,τι αφορά τις AE, εκπονήθηκε έκθεση HERA το Μάιο 2007[7], σύμφωνα με την οποία: «η χρήση AE σε απορρυπαντικά ρούχων και καθαρισμού οικιακής χρήσης δεν αποτελούν πηγή ανησυχίας για το περιβάλλον (ειδικότερα για τα επιφανειακά ύδατα, τα ιζήματα, τις μονάδες επεξεργασίας λυμάτων και το έδαφος)».

Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι αμφότερες οι εκθέσεις HERA κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η χρήση LAS και AE στα απορρυπαντικά ρούχων και καθαρισμού οικιακής χρήσης δεν δημιουργεί κίνδυνο για την υγεία των καταναλωτών.

Παράλληλα, δημοσιεύτηκαν συμπληρωματικά επιστημονικά συμπεράσματα για τα LAS και την αναερόβια βιοαποδόμηση από αρκετούς ερευνητές, όπως οι εξής: Temnik and Klapwijk (2004)[8], Krogh et al., (2007)[9], Jensen et al., (2007)[10], Schowanek (2007)[11], και Berna et al. (2007)[12].

3.2. Νέα γνωμοδότηση της SCHER για την αναερόβια βιοαποδόμηση των επιφανειοδραστικών συστατικών

Το Μάρτιο 2008, η Επιτροπή (ΓΔ Επιχειρήσεων και Βιομηχανίας) ζήτησε από την SCHER να αξιολογήσει τη γενική επιστημονική ποιότητα των πρόσφατων εκθέσεων HERA για τα LAS και τις AE και να διατυπώσει παρατηρήσεις για τα συμπεράσματά τους, ειδικότερα αυτά που αφορούν τους περιβαλλοντικούς κινδύνους.

Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία, η SCHER κλήθηκε να επιβεβαιώσει εκ νέου τις βασικές δηλώσεις που περιλαμβάνονται στη γνωμοδότηση του 2005 σχετικά με την αναερόβια βιοαποδόμηση των επιφανειοδραστικών συστατικών και την περιβαλλοντική προστασία, καθώς και να επανεξετάσει το θέμα της μεθοδολογίας των αναερόβιων δοκιμών.

Το Νοέμβριο του 2008, η SCHER δημοσίευσε τη γνωμοδότησή της σχετικά με την αναερόβια αποδόμηση των επιφανειοδραστικών συστατικών και τη βιοαποδόμηση των μη επιφανειοδραστικών οργανικών συστατικών των απορρυπαντικών[13]. Τα κύρια σημεία είναι:

(α) Αιθοξυλικές αλκοόλες: η SCHER κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι λόγοι PEC/PNEC είναι αρκετά χαμηλοί (επιφανειακά ύδατα: 0,041, ίζημα: 0,316, μονάδα επεξεργασίας λυμάτων: 0,007 και έδαφος: 0,103) ώστε οποιεσδήποτε εναπομένουσες ασάφειες (π.χ., δεν εξετάστηκαν οι δυνατότητες της αναερόβιας βιοαποδόμησης των ομολόγων ουσιών των AE), δεν προβλέπονται να ακυρώσουν το κύριο συμπέρασμα της HERA ότι δεν υφίσταται κανένας κίνδυνος για το περιβάλλον.

(β) LAS: η SCHER διαφώνησε με τον ισχυρισμό της HERA ότι οι λειτουργίες των μικροοργανισμών του εδάφους καλύπτονται από την προτεινόμενη PNEC και θεώρησε ουσιώδη την ορθή αξιολόγηση των επιπτώσεων των LAS στη μικροβιακή δραστηριότητα για την εξαγωγή μιας αξιόπιστης PNEC για το έδαφος. Σε ό,τι αφορά τα δεδομένα τοξικότητας για τις επιπτώσεις των LAS στα φυτά, η SCHER θεώρησε ότι οι πληροφορίες που παρασχέθηκαν δεν ήταν επαρκείς για την αιτιολόγηση της νέας τιμής PNEC 35 mg/kg που προτάθηκε. Κατά συνέπεια, ενώ η SCHER συμφώνησε με τις προτεινόμενες τιμές PNEC για τους υδρόβιους οργανισμούς και τα υδατικά ιζήματα, τόνισε ότι η νέα προτεινόμενη PNEC για το έδαφος (PNECsoil) δεν ήταν κατάλληλα τεκμηριωμένη και εφόσον δεν παρασχεθεί πρόσθετη αιτιολόγηση, πρέπει να διατηρηθεί η προηγούμενη PNEC των 4,6 mg/kg για το έδαφος . Η SCHER σημείωσε ότι παρά το γεγονός ότι σύμφωνα με τις περισσότερες μελέτες τα LAS δεν βιοαποδoμούνται εύκολα σε αναερόβιες δοκιμές εργαστηρίου, συν τοις άλλοις σε αναερόβιους χωνευτήρες των μονάδων επεξεργασίας ιλύος καθαρισμού, πρόσφατα δεδομένα περιβαλλοντικής παρακολούθησης (Lara-Martin et al., 2007) φαίνεται να καταδεικνύουν σημαντική αποδόμηση των LAS υπό αναερόβιες συνθήκες στο περιβάλλον.

Η SCHER καταλήγει ότι η χρήση των AE και των LAS για τα οικιακά απορρυπαντικά ρούχων και τα προϊόντα καθαρισμού δεν αποτελούν κίνδυνο για την υγεία των ανθρώπων.

Επιπλέον, λόγω έλλειψης νέων στοιχείων, η SCHER δεν τροποποίησε τα συμπεράσματα της γνωμοδότησης που εξέδωσε το 2005, σύμφωνα με την οποία: (α) η ανεπαρκής βιοαποδομησιμότητα υπό αναερόβιες συνθήκες δεν προβλέπεται να προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στους κινδύνους για τα οικοσυστήματα γλυκού νερού, καθώς η απομάκρυνση επιφανειοδραστικών ουσιών στη μονάδα επεξεργασίας λυμάτων φαίνεται να καθορίζεται από την αερόβια βιοαποδομησιμότητά του· (β) η απαίτηση για εύκολη και τελική βιοαποδομησιμότητα υπό αναερόβιες συνθήκες δεν θεωρείται από μόνη της αποτελεσματικό μέτρο για την προστασία του περιβάλλοντος.

3.3. Αναθεώρηση της μεθοδολογίας αναερόβιων δοκιμών

Με τη γνωμοδότηση που εξέδωσε το 2008, η SCHER αναθεώρησε επίσης τις μεθόδους δοκιμών ανίχνευσης και προσομοίωσης που εφαρμόζονται προς το παρόν με σκοπό τον καθορισμό της τελικής αναερόβιας βιοαποδομησιμότητας των οργανικών ουσιών. Η δυνητική βιοαποδομησιμότητα των οργανικών ενώσεων υπό ανοξικές συνθήκες μπορεί να αξιολογηθεί με τυποποιημένη δοκιμή ανίχνευσης για την αναερόβια βιοαποδομησιμότητα (ΟΟΣΑ 311). Ωστόσο, για να αξιολογηθεί ο ρυθμός βιοαποδόμησης σε ανοξικά περιβάλλοντα, πρέπει να διενεργηθούν ειδικές δοκιμές προσομοίωσης, π.χ.: TG 307 (μετατροπή στο έδαφος) και TG 308 (μετατροπή σε υδατικά ιζηματικά συστήματα υδατικών ιζημάτων). Τα τελευταία έτη, ο ΟΟΣΑ αναθεώρησε και ενέκρινε διάφορες μεθόδους αναερόβιων δοκιμών ώστε να καλυφθεί το κενό στις δοκιμές αναερόβιας βιοαποδομησιμότητας. Η ανάγκη για μεθόδους ελέγχου με σκοπό την αξιολόγηση της αναερόβιας βιοαποδομησιμότητας σε αναερόβιους χωνευτήρες και τον καθορισμό της παρεμπόδισης της παραγωγής βιοαερίων από τις χημικές ουσίες που είναι αδιάλυτες και/ή απορροφώνται από την ιλύ και τα ιζήματα, έχει καλυφθεί με τις μεθόδους ΟΟΣΑ 311 και ΟΟΣΑ 224 που εγκρίθηκαν το 2006 και το 2007, αντίστοιχα.

Η TEGEWA, μια εμπορική ένωση της γερμανικής χημικής βιομηχανίας, εκπόνησε πρόσφατα μελέτη καταλληλότητας της μεθόδου ΟΟΣΑ 311 για να εξετάσει την αναερόβια βιοαποδομησιμότητα των επιφανειοδραστικών συστατικών (Schwarz et al., 2008)[14]. Για να καλυφθούν οι περιορισμοί που παρατηρήθηκαν στη μεθοδολογία ανίχνευσης για την αξιολόγηση της αναερόβιας βιοαποδομησιμότητας και της ανεπαρκούς αναπαραγωγιμότητάς της κατά τις δοκιμές με επιφανειοδραστικά συστατικά, προτάθηκε μια τροποποιημένη προσέγγιση για την αξιολόγηση της αναερόβιας βιοαποδόμησης από τους Willing et al. το 2008[15]. Οι κύριες διαφορές σε σχέση με τη μέθοδο του προτύπου ΟΟΣΑ 311 είναι η χρήση αδιάλυτης ιλύος ως δοκιμαστικού μέσου και η παρουσία συμπληρωματικής μη επιφανειοδραστικής πηγής άνθρακα. Η SCHER σημειώνει ότι η ποσότητα των δεδομένων που παρήχθη με την τροποποιημένη μέθοδο είναι μάλλον περιορισμένη και θεωρεί ότι απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την επικύρωση της εν λόγω τροποποιημένης μεθόδου δοκιμής.

Συνολικά, η SCHER θεωρεί ότι οι υφιστάμενες μέθοδοι του ΟΟΣΑ για την αναερόβια βιοαποδόμηση μαζί με τη δοκιμή προσομοίωσης υπό αναθεώρηση συνιστούν την κατάλληλη μεθοδολογία για την αξιολόγηση της αναερόβιας βιοαποδομησιμότητας των οργανικών ενώσεων. Ωστόσο, λόγω των αυστηρών (μεθανογόνων) συνθηκών που επικρατούν στις δοκιμές εργαστηρίου, δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα ανασταλτικών αποτελεσμάτων και επομένως ισχύει το γεγονός ότι ένα φτωχό αποτέλεσμα ενδέχεται να μην αποτελεί τελική απόδειξη μη βιοαποδομησιμότητας υπό αναερόβιες συνθήκες.

4. Διαβουλευσεις με τα ενδιαφερομενα μερη

Τα πορίσματα των εκθέσεων Fraunhofer και HERA καθώς και οι αξιολογήσεις τους στο πλαίσιο των διάφορων γνωμοδοτήσεων της SCHER έχουν αποτελέσει το αντικείμενο συζητήσεων σε διάφορες συνεδριάσεις της ομάδας εργασίας για τα απορρυπαντικά που είναι αρμόδια για την εφαρμογή του κανονισμού για τα απορρυπαντικά (Φεβρουάριος και Νοέμβριος 2006, Νοέμβριος 2007, Ιούλιος 2008 και Φεβρουάριος 2009). Στις εν λόγω συνεδριάσεις παρέστησαν εκπρόσωποι των αρμόδιων αρχών των κρατών μελών και των ενώσεων του κλάδου παραγωγής, όπως η AISE (Association de la Savonnerie, de la Détergence et des Produits d’Entretien), η CESIO (Comité Européen des Agents de Surface et de leurs Intermédiares Organiques) και ο ερευνητικός τους εταίρος ERASM (European Risk Assessment and Management).

Το Φεβρουάριο του 2006, η ομάδα εργασίας για τα απορρυπαντικά κατέληξε ότι δεν θα αποτελούσε αναλογικό μέτρο να λάβει νομοθετικά μέτρα δυνάμει της γνωμοδότησης της SCHER του 2005, δεδομένου ότι ο αντίκτυπος της αναερόβιας βιοαποδόμησης στο περιβάλλον εξακολουθεί να μην έχει διευκρινιστεί πλήρως. Αντίθετα, το ζήτημα πρέπει να επανεξεταστεί λαμβάνοντας υπόψη οποιεσδήποτε νέες πληροφορίες που προσεγγίζουν χρονικά την ημερομηνία υποβολής εκθέσεων τον Απρίλιο του 2009. Το Νοέμβριο 2006, ο κλάδος παραγωγής (CESIO/ERASM) κοινοποίησε στην ομάδα εργασίας τις συνεχιζόμενες προσπάθειές της για την αναβάθμιση των υφιστάμενων γνώσεων όσον αφορά την αξιολόγηση κινδύνου ύπαρξης LAS στην αναερόβια ιλύ και το έδαφος με τη διεξαγωγή νέων μελετών τοξικότητας του εδάφους, το αποτέλεσμα των οποίων θα συμπεριλαμβανόταν σε επικαιροποιημένες εκθέσεις της ERASM (2006) και της HERA (2007).

Κατά τη συνεδρίαση της ομάδας εργασίας το Νοέμβριο του 2007, η ERASM/CESIO παρουσίασε μελέτες που εκπονήθηκαν πρόσφατα για την αναερόβια βιοαποδομησιμότητα των επιφανειοδραστικών συστατικών. Παρασχέθηκαν νέες πληροφορίες που δημοσιεύθηκαν σε διεθνή περιοδικά, οι οποίες αφορούσαν την οικοτοξικότητα του εδάφους και την αξιολόγηση κινδύνου LAS στην ιλύ και επηρέασαν ουσιαστικά την αξιολόγηση κινδύνου. Η ERASM τόνισε ότι καθώς αναθεωρήθηκε η τιμή PNECsoil για LAS και μετατράπηκε από 4,6 σε 35 mg/kg λόγω των νέων δεδομένων οικοτοξικότητας, ο νέος λόγος PEC/PNEC (μειωμένος με συντελεστή 7) θα σήμαινε αρκετά χαμηλότερο περιβαλλοντικό κίνδυνο LAS στην αναερόβια ιλύ. Η ERASM τόνισε ότι, καθώς η αναθεωρημένη αξιολόγηση κινδύνου με τη χρήση ντετερμινιστικών και πιθανοτικών μοντέλων δεν επισήμανε κανένα κίνδυνο LAS σε όλα τα εξεταζόμενα επίπεδα ιλύος, στους εδαφολογικούς τύπους και στα χαρακτηριστικά σενάρια απόρριψης, δεν απαιτούνται ρυθμιστικές οριακές τιμές LAS στην ιλύ.

Η ERASM επίσης κατέληξε ότι:

- Σύμφωνα με τις νέες εκθέσεις αξιολόγησης κινδύνου, η προστασία του περιβάλλοντος εξασφαλίζεται υπό τον όρο ότι τα άμεσα βιοαποδoμήσιμα επιφανειοδραστικά συστατικά, σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 648/2004, υφίστανται επεξεργασία υπό αναερόβιες συνθήκες στη μονάδα επεξεργασίας λυμάτων. Ο κλάδος παραγωγής απορρυπαντικών και επιφανειοδραστικών συστατικών συμφωνεί με τη δήλωση της SCHER ότι «η απαίτηση για τελική άμεση βιοαποδομησιμότητα υπό αναερόβιες συνθήκες δεν θεωρείται από μόνη της αποτελεσματικό μέτρο για την προστασία του περιβάλλοντος.»

- Δεν έχει αναφερθεί καμία συσχέτιση μεταξύ της (έλλειψης) αναερόβιας βιοαποδομησιμότητας και των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Η ταχεία αερόβια βιοαποδόμηση είναι αυτή που έχει σημασία ώστε να αποκλειστεί κάθε κίνδυνος για το περιβάλλον.

Τον Ιανουάριο 2009, η CESIO/ERASM κοινοποίησε τη θέση της[16] σχετικά με τη γνωμοδότηση της SCHER του 2008. Η ERASM τόνισε την ανάγκη για την αναβάθμιση των υφιστάμενων δοκιμών ανίχνευσης για την αναερόβια βιοαποδόμηση με σκοπό τη βελτίωση της αναπαραγωγιμότητας και τη μείωση της συχνότητας ψευδών αρνητικών αποτελεσμάτων. Η ERASM ανακοίνωσε ότι το σχέδιο TEGEWA (που χρηματοδοτείται από τη γερμανική ένωση της βιομηχανίας επιφανειοδραστικών συστατικών) εργάζεται προς αυτήν την κατεύθυνση, με σκοπό τη βελτιστοποίηση των πειραματικών συνθηκών της μεθόδου ανίχνευσης ECETOC/ΟΟΣΑ 311 και ότι τα αποτελέσματα θα διατεθούν σε περίπου 2 έτη.

Η ERASM διαφωνεί με τα συμπεράσματα της SCHER όσον αφορά τα αποτελέσματα της αιτιολόγησης κινδύνου LAS για τα τμήματα εδάφους. Η ERASM εξακολουθεί να υποστηρίζει την άποψη ότι η τιμή PNEC των 35 mg/kg στην έκθεση HERA είναι η σωστή για τον αντίκτυπο των LAS στο περιβαλλοντικό τμήμα του εδάφους. Ωστόσο, η ERASM αναγνωρίζει ότι το ζήτημα που έθεσε η SCHER για το εάν τα LAS στο έδαφος επηρεάζουν τη μείωση του σιδήρου στο έδαφος πρέπει να εξεταστεί περαιτέρω με μελέτες που καλύπτουν μεγαλύτερες χρονικές περιόδους.

Το Φεβρουάριο του 2009, η CESIO/ERASM ενημέρωσε την Επιτροπή για την πρωτοβουλία της για περαιτέρω έρευνες με σκοπό:

- την ανάπτυξη βελτιωμένης μεθόδου μέτρησης της αναερόβιας βιοαποδομησιμότητας υπό συνθήκες χωνευτήρα ιλύος, και

- την αξιολόγηση της αποδόμησης LAS σε ιζήματα και την επανεξέταση οποιωνδήποτε επιστημονικών στοιχείων με σκοπό την ακριβή εκτίμηση της τιμής PEC για τα LAS.

Ο κλάδος παραγωγής θα παρουσιάσει τα αποτελέσματα των ερευνών του σε επόμενη συνεδρίαση της ομάδας εργασίας για τα απορρυπαντικά και, εφόσον κριθεί σκόπιμο, ενδέχεται να ζητηθεί συμπληρωματική γνωμοδότηση από τη SCHER στο μέλλον.

5. Συνοψη και συμπεράσματα

Η Επιτροπή έχει λάβει διάφορα μέτρα για να συγκροτήσει μια βάση γνώσεων κατάλληλη για την αναθεώρηση της αναερόβιας βιοαποδόμησης των επιφανειοδραστικών συστατικών, σύμφωνα με το άρθρο 16 παράγραφος 2 του κανονισμού 648/2004.

Τα αποτελέσματα μιας μελέτης που πραγματοποιήθηκε το 2003 όσον αφορά την αναερόβια βιοαποδόμηση, που ανατέθηκε από την Επιτροπή σε εξωτερικό εμπειρογνώμονα, παράλληλα με τα συμπεράσματα των μελετών αξιολόγησης κινδύνου των κύριων επιφανειοδραστικών συστατικών, που πραγματοποιήθηκαν από τον κλάδο παραγωγής το 2007 σε εθελοντική βάση, καθώς και το πόρισμα της αξιολόγησής τους από την SCHER, συζητήθηκαν με τους εκπροσώπους από τα κράτη μέλη και τις ενώσεις του κλάδου παραγωγής σε διάφορες συνεδριάσεις της ομάδας εργασίας της Επιτροπής για τα απορρυπαντικά.

Μετά από συστηματική αξιολόγηση κινδύνου εξαιτίας της παρουσίας μη-αποδομήσιμων επιφανειοδραστικών συστατικών στα διάφορα αναερόβια τμήματα, συνήχθη το συμπέρασμα ότι, σε αντίθεση με τις δυσμενείς επιπτώσεις που παρατηρούνται λόγω της απουσίας αερόβιας αποδόμησης, η απουσία αναερόβιας αποδόμησης δεν φαίνεται να συσχετίζεται με οποιοδήποτε προφανή κίνδυνο για τα εν λόγω περιβαλλοντικά τμήματα. Μπορεί επομένως να συναχθεί το συμπέρασμα ότι η αναερόβια βιοαποδομησιμότητα δεν πρέπει να εφαρμοστεί ως συμπληρωματικό κριτήριο επιτυχίας/αποτυχίας το κριτήριο για την περιβαλλοντική επιλεξιμότητα των επιφανειοδραστικών συστατικών όπως τα LAS που είναι άμεσα βιοαποδoμήσιμα υπό αναερόβιες συνθήκες.

Σε ό,τι αφορά τα πρόσφατα στοιχεία για την χερσαία τοξικότητα των LAS με αποτέλεσμα αυξημένη τιμή PNECsoil (που μειώνει το λόγο PEC/PNEC και καταυτόν τον τρόπο εξαλείφει τον προβλεφθέντα περιβαλλοντικό κίνδυνο από τα LAS στην αναερόβια ιλύ και το έδαφος), απαιτείται καλύτερη τεκμηρίωση σύμφωνα με το αίτημα της SCHER με τη γνωμοδότηση του 2008.

Συνεπώς, τα υπόλοιπα ζητήματα εστιάζουν στην πιθανή περιβαλλοντική τοξικότητα των επιφανειοδραστικών συστατικών, και όχι τόσο στην βιοαποδομησιμότητά τους. Ωστόσο, δεν προκύπτει προς το παρόν κανένα στοιχείο που θα αιτιολογούσε τη λήψη νομοθετικών μέτρων σε επίπεδο ΕΕ, όπως οι ρυθμιστικές οριακές τιμές για τα LAS στην ιλύ.

Οι απαιτήσεις των φακέλων καταχώρισης REACH σε επίπεδο στοιχείων θα διασφαλίσουν ότι, για τις επιπτώσεις των συστατικών των απορρυπαντικών στην υγεία και στο περιβάλλον- συμπεριλαμβανομένων των επιφανειοδραστικών συστατικών όπως τα LAS, ο κοινοτικός κλάδος παραγωγής θα υποβάλει αναλυτικά στοιχεία στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων (ECHA). Πράγματι, για τις ουσίες που παρασκευάζονται ή εισάγονται σε ποσότητες από 1 000 τόνους και πάνω ανά έτος οι καταχωρίσεις πρέπει να γίνουν έως το Δεκέμβριο του 2010 και οι εκθέσεις χημικής ασφάλειας που αποτελούν μέρος των φακέλων καταχώρισης θα πρέπει να καταδεικνύουν την ασφαλή χρήση τους σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους. Συνεπώς, το σύστημα καταχώρισης REACH θα πρέπει να αρκεί για να αποφασιστεί εάν απαιτούνται περιορισμοί σε ορισμένα επιφανειοδραστικά συστατικά χημικής σύστασης των απορρυπαντικών για περιβαλλοντικούς λόγους, πέρα από εκείνους που επιβλήθηκαν ήδη με τον κανονισμό για τα απορρυπαντικά. Σε αυτή την περίπτωση, η διαδικασία διαδικασίας επιβολής περιορισμών στο πλαίσιο του REACH θεωρείται το καταλληλότερο μέσο για την επιβολή των εν λόγω περιορισμών.

6. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ

AE: | Αιθοξυλικές αλκοόλες |

AISE: | Association Internationale de la Savonnerie, de la détergence et des produits d’Entretien |

APE: | Αιθοξυλικές αλκυλοφαινόλες |

CESIO: | Comité Européen des Agents de Surface et de leurs Intermédiares Organiques |

ECETOC: | European Chemical Industry Ecology and Toxicology Centre |

ERASM: | European Risk Assessment and Management |

HERA: | Human & Environmental Risk Assessment on ingredients of European household cleaning products |

LAS: | Γραμμικά αλκυλοβενζοσουλφονικά άλατα |

NERI: | Danish National Environmental Research Institute |

ΟΟΣΑ: | Οργανισμός για την οικονομική συνεργασία και την ανάπτυξη |

PEC: | Predicted Environmental Concentration: προβλεπόμενη περιβαλλοντική συγκέντρωση |

PNEC: | Predicted No Effect Concentration: προβλεπόμενη συγκέντρωση άνευ επιπτώσεων |

REACH: | Registration Evaluation Authorisation of Chemicals: καταχώριση, αξιολόγηση, αδειοδότηση χημικών προϊόντων |

SCHER: | Scientific Committee on Health and Environmental Risks: επιστημονική επιτροπή για τους υγειονομικούς και τους περιβαλλοντικούς κινδύνους |

TEGEWA: | TExtilhilfsmitteln, GErbstoffe und Waschrohstoffe |

UMSICHT: | Institut für Umwelt-Sicherheit und Energietechnik |

WG: | Working Group: ομάδα εργασίας |

WWTP: | Wastewater Treatment Plant: μονάδα επεξεργασίας λυμάτων |

[1] ΕΕ L 104 της 8.4.2004, p.1

[2] Η παρέκκλιση αφορά το επιφανειοδραστικό συστατικό Dehypon G 2084 για χρήση σε τρεις βιομηχανικές εφαρμογές (πλύση φιαλών, επιτόπιος καθαρισμός και καθαρισμός μεταλλικών επιφανειών)

[3] Η έκθεση διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/enterprise/chemicals/legislation/detergents/studies/anaerobic.htm

[4] Η έκθεση διατίθεται στη διεύθυνση: http://www.chem.unep.ch/irptc/sids/oecdsids/LAS.pdf

[5] Η γνωμοδότηση SCHER διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/health/ph_risk/committees/04_scher/docs/scher_o_021.pdf

[6] Η έκθεση HERA διατίθεται στη διεύθυνση: http://www.heraproject.com/RiskAssessment.cfm?SUBID=4

[7] Η έκθεση HERA διατίθεται στη διεύθυνση: http://www.heraproject.com/RiskAssessment.cfm?SUBID=34

[8] «Fate of linear alkylbenzene sulfonate (LAS) in activated sludge plants», H. Temmink, B. Klapwijk, Water Research 38 (2004) 903–912.

[9] «Risk assessment of linear alkylbenzene sulphonates, LAS, in agricultural soil revisited: Robust chronic toxicity tests for Folsomia candida (Collembola), Aporrectodea caliginosa (Oligochaeta) and Enchytraeus crypticus (Enchytraeidae)», P.H. Krogh et al., Chemosphere 69 (2007) 872–87.

[10] «European risk assessment of LAS in agricultural soil revisited: Species sensitivity distribution and risk estimates», J. Jensen et al., Chemosphere 69 (2007) 880–892.

[11] «Probabilistic risk assessment for linear alkylbenzene sulfonate (LAS) in sewage sludge used on agricultural soil», D. Schowanek, Regulatory Toxicology and Pharmacology 49 (2007) 245–259.

[12] «Anaeobic biodegradation of surfactants-scientific review», J.L Berna et al., Tens.Surf.Deterg, (2007), 44, 313–347.

[13] Η γνωμοδότηση SCHER διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/health/ph_risk/committees/04_scher/docs/scher_o_109.pdf

[14] Schwarz et al. (2008). «Methodology of Anaerobic Biodegradability of Surfactants. 7thWorld Surfactants Congress CESIO» , Παρίσι, Ιούνιος 2008.

[15] Willing A. (2008). «A new approach for the assessment of the anaerobic biodegradability of surfactants. 7th World Surfactant Congress CESIO» , Παρίσι, Ιούνιος 2008.

[16] http://circa.europa.eu/Members/irc/enterprise/wgdet/library?l=/meetings/meeting_february_1/working_documents&vm=detailed&sb=Title