30.4.2004   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 110/77

1.1.1

Το 2002 υπήρχαν στον κόσμο 441 αντιδραστήρες ισχύος σε λειτουργία, που αντιπροσώπευαν χωρητικότητα 359 Gwe και 32 νέοι αντιδραστήρες υπό κατασκευή. Οι εν λειτουργία αντιδραστήρες εξασφάλισαν την παραγωγή 2 574 TWh δηλαδή περίπου το 17 % της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Για την ΕΕ η συμμετοχή του πυρηνικού τομέα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ανέρχεται στο 35 %.

1.1.2

Σε σχέση με τις συνολικές ανάγκες πρωτογενούς ενέργειας που ήταν 9 963 Mtep το 2000, ο πυρηνικός τομέας συνέβαλε κατά 6,7 %, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κατά 13,8 % (βιομάζα και αστικά απόβλητα κατά 11 %, η υδροηλεκτρική ενέργεια κατά 2,3 %, η γεωθερμική ενέργεια, ηλιακή, αιολική κατά 0,5 % ), τα ορυκτά καύσιμα κατά 79,5 % (πετρέλαιο 34,9 %, άνθρακας 23,5 % και φυσικό αέριο 21,1 %).

1.1.3

32 χώρες παράγουν ηλεκτρική ενέργεια πυρηνικής προέλευσης. Το 2002, το ποσοστό συμμετοχής του πυρηνικού τομέα στη συνολική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ήταν από 80 % στη Λιθουανία και 77 % στη Γαλλία έως 1,4 % στην Κίνα. Η κατασκευή 32 νέων αντιδραστήρων ισχύος συνεχίστηκε και δείχνει ότι ο πυρηνικός τομέας αποτελεί σε παγκόσμια κλίμακα έναν αναπτυσσόμενο βιομηχανικό τομέα, πράγμα που η ΕΕ πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της όσον αφορά την ενέργεια και τη βιομηχανία. Στο εσωτερικό της ΕΕ, στη Φινλανδία, η εταιρεία TVO, έλαβε τον Ιανουάριο του 2002 από την κυβέρνηση μία κατ' αρχήν έγκριση για την κατασκευή ενός πέμπτου πυρηνικού αντιδραστήρα η οποία επικυρώθηκε από το κοινοβούλιο τον Μάιο του 2002.

1.1.4

Από την άλλη πλευρά, η Σουηδία κατά το δημοψήφισμα του 1980 είχε ψηφίσει την παύση της λειτουργίας των 12 πυρηνικών αντιδραστήρων της πριν το 2010. Το Κοινοβούλιο όμως και η Σουηδική Κυβέρνηση διαπίστωσαν το 1997 ότι ήταν αδύνατη η αντικατάσταση των αντιδραστήρων αυτών από άλλες πηγές ενέργειας. Έτσι το 2003 σταμάτησε να λειτουργεί ένας μόνον αντιδραστήρας (ισχύος 600 MW) o Barsebäck 1. Το μέλλον του Barsebäck 2 συζητείται τώρα διότι δεν μπορεί να σταματήσει να λειτουργεί το 2003. Τίθεται το θέμα διαπραγμάτευσης με τις ιδιοκτήτριες εταιρείες των πυρηνικών αντιδραστήρων — όπως έγινε στη Γερμανία — για την σταδιακή εγκατάλειψη της πυρηνικής ενέργειας. Πρόσφατη σφυγμομέτρηση έδειξε μεταστροφή της κοινής γνώμης που φαίνεται να είναι υπέρ της συνέχισης της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας.

1.1.5

Στο Βέλγιο, τον Μάρτιο του 2002, η κυβέρνηση έλαβε την απόφαση να σταματήσει τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας από το 2015 την οποία επικύρωσε το κοινοβούλιο αρχές του 2003. Ο νόμος θέτει 40 έτη ως όριο της διάρκειας χρήσης των αντιδραστήρων πράγμα που σημαίνει ότι θα παύσουν να λειτουργούν οριστικά μεταξύ 2015 και 2025 και ορίζει ότι κανένας νέος αντιδραστήρας δεν μπορεί να κατασκευαστεί και/ή να τεθεί σε λειτουργία. Ωστόσο ο νόμος επιτρέπει να συνεχιστεί η χρήση πυρηνικής ενέργειας σε περίπτωση που απειλείται η ασφάλεια του εφοδιασμού σε ηλεκτρική ενέργεια.

1.1.6

Στη Γερμανία, η κυβέρνηση συνασπισμού των σοσιαλδημοκρατών (SPD) και των πράσινων αποφάσισε τη σταδιακή εγκατάλειψη της πυρηνικής ενέργειας και σύναψε τη σχετική εθελοντική συμφωνία με την πυρηνική βιομηχανία. Μετά από δύσκολες διαπραγματεύσεις, συνήφθη συμφωνία με τους ιδιοκτήτες των 19 πυρηνικών αντιδραστήρων, στην οποία προβλέπεται ο περιορισμός της διάρκειας ζωής αυτών των αντιδραστήρων σε 32 χρόνια κατά μέσο όρο, από τη θέση τους σε λειτουργία. Ήδη έχει σταματήσει η λειτουργία ενός αντιδραστήρα και το κλείσιμο των περισσότερων θα πραγματοποιηθεί μεταξύ 2012 και 2022.

1.1.7

Εκτός της ΕΕ, αλλά στο γεωγραφικό της κέντρο, στην Ελβετία, οι πολίτες απέρριψαν τον Μάιο του 2003 δύο αντιπυρηνικές πρωτοβουλίες, «μορατόριουμ συν» και «ηλεκτρική ενέργεια χωρίς πυρηνικά». Η πρώτη αφορούσε την παράταση κατά 10 έτη του υφιστάμενου μορατόριουμ των δέκα ετών για την κατασκευή νέων πυρηνικών αντιδραστήρων· απορρίφθηκε με ποσοστό 58,4 %. Η δεύτερη καλούσε για σταδιακή εγκατάλειψη της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας — χωρίς προσφυγή στα ορυκτά καύσιμα — και για παύση της επανεπεξεργασίας των χρησιμοποιημένων καυσίμων, απορρίφθηκε δε με ποσοστό 66,3 %.

1.1.8

Οι διάφορες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι τεχνολογίες που εφαρμόζονται (αντιδραστήρες).

1.1.9

Οι κυριότερες χώρες που παράγουν ηλεκτρισμό από την πυρηνική ενέργεια είναι: οι ΗΠΑ, 780 TWh (20,3 % της συνολικής τους παραγωγής), η Γαλλία, 416 TWh (78 %), η Ιαπωνία, 313 TWh (34,5 %), η Γερμανία, 162 TWh (30 %), η Ρωσία, 129 TWh (16 %), η Νότιος Κορέα, 113 TWh (38,6 %), το Ηνωμένο Βασίλειο, 81,1 TWh (22 %). (ΣΣ: στοιχεία 2002)

1.1.10

Άλλες χώρες των οποίων η παραγωγή ηλεκτρισμού προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από πυρηνική ενέργεια είναι: η Αρμενία 40,5 %, το Βέλγιο 57 %, η Φινλανδία 30 %, η Ουγγαρία 36 %, η Λιθουανία 80 %, η Σλοβακία 73 %, η Σουηδία 46 %, η Ελβετία 40 %, η Ουκρανία 46 %. (ΣΣ: στοιχεία 2000)

1.1.11

Η κατάσταση στην ΕΕ των 15 χαρακτηρίζεται από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 855,6 TWh το 2002, δηλαδή το 35 % της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας. Το ποσοστό αυτό δεν θα μεταβληθεί αισθητά με την διεύρυνση όταν οι δέκα νέες χώρες θα ενταχθούν στην ΕΕ το 2004. Έτσι η πυρηνική ενέργεια είναι η σημαντικότερη πηγή παραγωγής ηλεκτρισμού και με το ποσοστό της (15 %) σε πρωτογενή ενέργεια που καταναλώνεται στην ΕΕ αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της Ένωσης.

1.2.1

Το 1990 οι συνολικές εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου (GHG) έφτασαν τα 4 208 εκατομμύρια τόνους (Mt ήTg) ισοδύναμου CO (1).

1.2.2

Η έκθεση του 2002 του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος δίνει για το 2000 συνολικό επίπεδο εκπομπών GHG 4 059 Mt αυξημένο κατά 0,3 % σε σχέση με το 1999 αλλά μειωμένο κατά 3,5 % σε σχέση με το 1990.

1.2.3

Σε σχέση με τον στόχο μείωσης κατά 8 % των συνολικών εκπομπών GHG έως το 2008-2012, το αποτέλεσμα του 2000 (4 059 Mt) είναι πάνω από το στόχο εφόσον για την ίδια χρονιά προκύπτει μια γραμμική μείωση μεταξύ 1990 και 2010 (4 208 μειωμένο κατά 4 % δηλαδή 4 039 Mt).

1.2.4

Οι διάφορες μορφές χρήσης της ενέργειας (βιομηχανική, διυλιστήρια, παραγωγή ηλεκτρισμού, θέρμανση χώρων και καύσιμα για τις μεταφορές) αποτελούν τον βασικό παράγοντα εκπομπών με 3 210 Mt το 2000 εκ των οποίων 1 098 Mt για την παραγωγή ενέργειας και μόνο 836 Mt για την παραγωγή ηλεκτρισμού για την τροφοδότηση των δικτύων.

1.2.5

Μόνο για το CO (1), που αποτελεί το 82 % των GHG οι εκπομπές είναι 3 325 Mt το 2000· σημείωσαν μείωση μόνο κατά 0,5 % από το επίπεδο του 1990 (3 342 Mt).

1.2.6

Όλα αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι ο σεβασμός των δεσμεύσεων του Κυότο θα είναι δύσκολος. Πόσο μάλλον όταν αφορούν μία περίοδο ασθενούς ανάπτυξης· το αποτέλεσμα θα ήταν λιγότερο ικανοποιητικό εάν η ΕΕ είχε επιτύχει τους στόχους ανάπτυξης που είχε θέσει (3 %).

1.2.7

Σχετικά με τα στοιχεία αυτά, ο πυρηνικός τομέας επέτρεψε στην Ευρώπη να αποφύγει μεταξύ 300 και 500 Mt (2) εκπομπών του CO2 κάθε χρόνο. Τα στοιχεία αυτά ανταποκρίνονται στην παραγωγή CO2 όλων των οχημάτων μεταφοράς επιβατών στην ΕΕ το 1995 δηλαδή 430 Mt (1).

1.2.8

Σε μία μελέτη «εκ των κάτω προς τα άνω» του 2001 (3) που πραγματοποίησε για την Επιτροπή ομάδα εμπειρογνωμόνων του τομέα της ενέργειας, δημοσιευόταν ο αριθμός 1 327 Mt για τις εκπομπές CO2 που οφείλονται στον τομέα της ενέργειας (εκτός του τομέα των μεταφορών) το 1990 με προοπτική —με σταθερή τεχνολογία— τους 1 943 Mt το 2010. Σχετικά με αυτή την αύξηση, η προσφυγή σε χρήση νέων μονάδων παραγωγής ατμού και ηλεκτρισμού βάσει 4 υποθέσεων θα συμβάλει στη μείωση των εκπομπών CO2 κατά:

Η προσφυγή σε αυτές τις διάφορες αυτές δυνατότητες σε συνδυασμό με αυστηρή πολιτική για τον έλεγχο της ζήτησης θα καταστήσει δυνατή τη βελτίωση της ενεργειακής αποτελεσματικότητας κατά 1,4 % ετησίως όπως αναφέρεται στο σημείο 2.4.2.2 της γνωμοδότησης.

1.2.9

Έτσι σε περίπτωση όπου όλα τα πιθανά κέρδη θα ήταν δυνατά, φαίνεται ότι οι στόχοι του Κυότο είναι υλοποιήσιμοι, αλλά:

Τέλος, η μη χρήση της πυρηνικής ενέργειας θα προκαλέσει ετησίως ένα «θετικό κενό» 300 Mt εκπομπών CO2 του τομέα ενέργειας.

1.3.1

Οι πυρηνικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής είναι σήμερα οι σημαντικότεροι παραγωγοί ραδιενεργών αποβλήτων σε σχέση με τα ιατρικά ιδρύματα, τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις και τα εργαστήρια έρευνας που χρησιμοποιούν πηγές ραδιενέργειας για εξετάσεις και μετρήσεις.

1.3.2

Για την ταξινόμηση των αποβλήτων υπολογίζονται δύο παράμετροι: η ένταση της ακτινοβολίας που συχνά αποκαλείται δραστηριότητα και η διάρκεια ζωής (περίοδος) των προϊόντων αυτών. Γίνεται συνεπώς λόγος για χαμηλή, μέση ή υψηλή ραδιενέργεια και για βραχύβια και μακρόβια απόβλητα. Υπογραμμίζεται ότι η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής δεν σημαίνει ότι τα προϊόντα είναι περισσότερο ραδιενεργά· αντιθέτως η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής σημαίνει ότι η διάσπαση και κατά συνέπεια η ραδιενέργεια είναι ασθενέστερες.

1.3.3

Για τη διαχείριση των αποβλήτων αυτών, υπάρχουν ήδη γνωστές λύσεις. Για τα βραχύβια και χαμηλής ραδιενέργειας απόβλητα, μία από τις αποδεκτές λύσεις είναι η αποθήκευση στην επιφάνεια η οποία έχει ήδη επίσημα αποφασιστεί και εφαρμόζεται σε ορισμένα κράτη μέλη. Για τα μακρόβια ή υψηλής ραδιενέργειας απόβλητα, η αποθήκευση σε βαθείς γεωλογικούς σχηματισμούς αναγνωρίζεται διεθνώς από τους ειδικούς ως η τεχνική λύση αναφοράς, αλλά περιμένοντας τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη να λάβουν δημοκρατικά την απόφαση για την επιλογή διαχείρισης, η αποθήκευση στην επιφάνεια αποτελεί τη λύση αναμονής. Διευκρινίζεται ότι για τα προϊόντα αυτά η επεξεργασία και η αποθήκευση στην επιφάνεια πρέπει να ανταποκρίνονται στις θεμιτές απαιτήσεις ασφάλειας και ότι αυτή η προσωρινή λύση εφαρμόζεται εν αναμονή της εφαρμογής οριστικών λύσεων. Η «δέσμη μέτρων για την πυρηνική ασφάλεια» που προτείνει η Επιτροπή στο πλαίσιο της Συνθήκης ΕΥΡΑΤΟΜ αποσκοπεί στην επιτάχυνση της διαδικασίας λήψεως αποφάσεων για την αποθήκευση σε γεωλογικούς σχηματισμούς.

1.3.4

Δεδομένου ότι υφίσταται άμεση σχέση μεταξύ της ποσότητας των χρησιμοποιηθέντων καυσίμων και της ποσότητας της παραχθείσας ηλεκτρικής ενέργειας, τα κράτη μέλη που ενδιαφέρονται άμεσα είναι εκείνα που παράγουν τον μεγαλύτερο όγκο πυρηνικής ενέργειας. Για τα μακρόβια ή υψηλής ραδιενέργειας απόβλητα, η κατάσταση διαφέρει από το ένα κράτος μέλος στο άλλο:

Για τα άλλα απόβλητα, βραχύβια ή χαμηλής ραδιενέργειας, η αποδεκτή λύση μπορεί να θεωρηθεί η τεχνική της αποθήκευσης στην επιφάνεια στα περισσότερα κράτη μέλη.

1.3.5

Η κατάσταση στις υποψήφιες χώρες (5)

«Στις υποψήφιες χώρες που έχουν πυρηνικούς σταθμούς και ερευνητικούς αντιδραστήρες ρωσικού σχεδιασμού, η διαχείριση του αναλωμένου καυσίμου έγινε ζήτημα νευραλγικής σημασίας κατά την προηγούμενη δεκαετία αφού δεν είναι πλέον δυνατή η αποστολή των πυρηνικών αποβλήτων στη Ρωσία για επανεπεξεργασία ή για αποθήκευση. Στις χώρες αυτές χρειάστηκε να κατασκευαστούν επειγόντως εγκαταστάσεις πρόσκαιρης αποθήκευσης για τα αναλωμένα καύσιμα. Πολύ μικρή ή καθόλου πρόοδος δεν σημειώθηκε για την υλοποίηση πραγματικών προγραμμάτων μακροπρόθεσμης διαχείρισης των αναλωμένων καυσίμων.

Αναφορικά με τα λιγότερο επικίνδυνα επιχειρησιακά απόβλητα των πυρηνικών σταθμών, μόνο η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβακία διαθέτουν επιχειρησιακές τοποθεσίες αποθήκευσης. Αρκετές χώρες διαθέτουν ρωσικού σχεδιασμού αποθήκες ραδιενεργών αποβλήτων τα οποία δεν προέρχονται από τον κύκλο του πυρηνικού καυσίμου. Όμως, οι εγκαταστάσεις αυτές δεν ανταποκρίνονται πάντοτε στα πρότυπα ασφάλειας που ισχύουν στην Ένωση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ενδέχεται να κριθεί αναγκαία η ανάκτηση των αποβλήτων για να αποθηκευτούν αλλού».

1.3.6

Στην ΕΕ έχουν ήδη διατεθεί 2 000 000 m3 ραδιενεργά απόβλητα βραχύβια ή χαμηλής ραδιενέργειας. Τα απόβλητα αυτά, που έχουν πολύ σημαντικότερο όγκο σε σχέση με άλλα που εμπίπτουν σε πιο επικίνδυνες κατηγορίες, δεν δημιουργούν μεγάλες τεχνικές δυσκολίες ως προς την εκκένωσή τους, αλλά απαιτούν εξίσου στενή παρακολούθηση κατά την προσωρινή τους αποθήκευση.

2.1

Η πρόταση μακροπρόθεσμων προοπτικών για την εξέλιξη της κατανάλωσης ενέργειας είναι δύσκολη διότι οι παράγοντες αβεβαιότητας είναι πολλοί. Είναι γνωστό ότι η αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας υπήρξε προϋπόθεση για όλες τις πρόσφατες εξελίξεις, είτε πρόκειται για την τεχνολογία, είτε για τις συνθήκες διαβίωσης, για την υγιεινή, την οικονομία, τον πολιτισμό … Διαπιστώνεται αντιθέτως ότι η ενεργειακή ένταση των δραστηριοτήτων μας (ποσότητα ενέργειας που καταναλώνεται ανά μονάδα παραγωγής) μειώνεται με την αλλαγή της δομής της οικονομίας (ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα) και με την εξέλιξη των διαδικασιών που χρησιμοποιούν ενέργεια. Οι ανάγκες σε ενέργεια δισεκατομμυρίων κατοίκων των αναπτυσσόμενων χωρών δεν πρέπει να υποτιμηθούν. Τέλος, γίνονται συνείδηση οι συνέπειες της κατανάλωσης ενέργειας στο περιβάλλον και στο κλίμα.

2.2

Όσον αφορά αυτές τις προκλήσεις αναφέρονται δύο μελέτες που πραγματοποιήθηκαν για λογαριασμό της Επιτροπής: η «European energy outlook» του Π. Κάπρου και του Λ. Μάντζου του πανεπιστημίου Αθηνών (6) και η «World energy, technology and climate policy outlook» (WETO) της ΓΔ Έρευνα (7). Τις επιλέξαμε διότι και οι δύο προσπαθούν να διαφωτίσουν την κατάσταση έως το 2030, η μία όμως αφορά τις ευρωπαϊκές προοπτικές και θεωρεί ως κεκτημένη την εγκατάλειψη της χρήσης πυρηνικής ενέργειας, ενώ η άλλη αφορά τις παγκόσμιες προοπτικές και υποθέτει τη συνέχιση της χρήσης των διαθέσιμων σήμερα τεχνολογιών.

2.3

Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η χρησιμοποίηση προτύπων εκτίμησης που βασίζονται σε τάσεις του παρελθόντος, συμπεριλαμβανομένων των εξελίξεων των δομών και των τεχνικών προόδων. Ωστόσο τούτο δεν αποτελεί μεγάλο μειονέκτημα εφόσον κανείς δεν μπορεί να προβλέψει σοβαρά τις διακοπές των τάσεων. Κατά συνέπεια θα λάβουμε υπόψη τις μελέτες αυτές ως στοιχεία αξιολόγησης της φύσης των προκλήσεων και όχι ως μελέτες πρόβλεψης.

2.4

Τα σημαντικά στοιχεία των δύο μελετών είναι τα ακόλουθα:

—

Η παραλλαγή «φυσικό αέριο» βασίζεται στην αφθονία των πηγών και στην υλοποίηση σημαντικής προόδου των συνδυασμένων κύκλων αεριοστροβίλων καθώς και των στηλών καυσίμων· μεταφράζεται σε μία μεγαλύτερη κατανάλωση φυσικού αερίου κατά 21,6 % του βασικού σεναρίου αναφοράς και σε εκπομπές CO2 κατώτερες κατά 1,6 %·

—

Η παραλλαγή «άνθρακας» βασίζεται στη μεγάλη πρόοδο που έχουν σημειώσει οι προηγμένες τεχνολογίες των υπεργεννητριών, η ολοκληρωμένη εξαερίωση στους συνδυασμένους κύκλους παραγωγής και οι λέβητες άμεσης καύσης· μεταφράζεται δε σε αύξηση της κατανάλωσης άνθρακα κατά 15 % σε σχέση με το βασικό σενάριο αναφοράς και σε μη αυξημένες εκπομπές CO2·

—

Η παραλλαγή «πυρηνική ενέργεια βασίζεται στις σημαντικές καινοτομίες όσον αφορά το κόστος και την ασφάλεια που επηρεάζουν τους αντιδραστήρες ελαφρού ύδατος και ιδιαίτερα τη νέα γενιά αντιδραστήρων· μεταφράζεται δε σε επιπλέον πυρηνοηλεκτρική παραγωγή κατά 77,5 % και σε μείωση των εκπομπών CO2 κατά 2,8 %·

—

Η παραλλαγή «ανανεώσιμες πηγές ενέργειας» βασίζεται στη σημαντική πρόοδο που έχει σημειωθεί στον τομέα της αιολικής ενέργειας, των ηλιακών θερμικών εγκαταστάσεων, των μικρών μονάδων παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας και των φωτοβολταϊκών κυττάρων· μεταφράζεται δε σε αύξηση του ποσοστού των ενεργειών αυτών κατά 132 % και σε μείωση των εκπομπών CO2 κατά 3 %.

2.5

Από τα προηγούμενα προκύπτει ότι χωρίς συμπληρωματικές τροποποιήσεις σε σχέση με τις τεχνολογίες και τις ρυθμίσεις του 2000 (του έτους των δύο μελετών) θα είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί η σταθεροποίηση των εκπομπών GHG τόσο στο παγκόσμιο επίπεδο όσο και στο επίπεδο της διευρυμένης ΕΕ.

Οι δύο αυτές μελέτες δείχνουν ότι μεταξύ των γνωστών σήμερα τεχνολογικών μέσων, η συμβολή της πυρηνικής ενέργειας στον έλεγχο του κλίματος είναι ίδια με τη συμβολή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

3.1.1

Η πυρηνική ενέργεια είναι το δίχως άλλο η πηγή ενέργειας που απαιτεί την όσο το δυνατό μεγαλύτερη «εντατικοποίηση σε θέματα Ε&Α». Η Ευρωπαϊκή Ένωση, στη Συνθήκη EURATOM, που υιοθετήθηκε το 1957, ενθάρρυνε τα μέσα έρευνας και διάδοσης των γνώσεων στον πυρηνικό τομέα πριν ακόμη συμπεριληφθεί στη Συνθήκη ΕΚ η πολιτική σχετικά με την έρευνα. Η έρευνα αφορά επίσης τα τεχνολογικά δίκτυα και τα θέματα ασφάλειας, προστασίας των εργαζομένων, των κατοίκων και του περιβάλλοντος.

3.1.2

Συγκεκριμένα οφέλη της εφαρμογής της πυρηνικής έρευνας για αστικές χρήσεις έχουν οι χώρες που παράγουν εν μέρει την ηλεκτρική τους ενέργεια από πυρηνική, και αφορούν τη μείωση του τιμολογίου ηλεκτρισμού για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, τη μεγαλύτερη ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού και την εμφανή συμβολή στη μείωση των εκπομπών GHG.

3.2.1

Στην Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής με θέμα «Προς μία ευρωπαϊκή στρατηγική για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού» (2001) τίθεται μία μεγάλη πρόκληση για την ΕΕ: φτωχή σε ενεργειακούς πόρους και εξαρτημένη κατά 50 % από τις εισαγωγές —βασικά ορυκτών καυσίμων— από χώρες με συχνά ασταθή καθεστώτα, πώς μπορεί διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά της, να τηρήσει τις δεσμεύσεις του Κυότο, να εξασφαλίσει την ευημερία των λαών της; Η εξίσωση αυτή γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη με την προοπτική αύξησης αυτής της εξάρτησης έως το 2020-2030, και με την επείγουσα δράση που πρέπει να αναληφθεί για την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος.

3.2.2

Μία από τις συστάσεις της Πράσινης Βίβλου είναι ότι « Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να διατηρήσει τον έλεγχο της πυρηνικής τεχνολογίας για αστικές χρήσεις προκειμένου να διαφυλάξει την απαραίτητη εμπειρογνωμοσύνη, να αναπτύξει αποδοτικότερους αντιδραστήρες σχάσης …», στη λογική της βιώσιμης ανάπτυξης, συμβιβάζοντας ταυτόχρονα οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική ισορροπία και σεβασμό του περιβάλλοντος. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στην απάντησή του στην Πράσινη Βίβλο επιβεβαιώνει την ύπαρξη των προκλήσεων αυτών. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι για να διατηρήσουμε αυτή την εμπειρογνωμοσύνη χρειάζεται η λειτουργία των υφιστάμενων αντιδραστήρων.

3.3.1

Η έρευνα που διεξάγεται στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας ανταποκρίνεται στους ίδιους στόχους της έρευνας που διεξάγεται σε άλλους τεχνολογικούς τομείς: βελτίωση της απόδοσης στους διαφόρους σχετικούς τομείς. Με βάση το 6ο ΠΠΕΑ Ευρατόμ, οι προσπάθειες έρευνας αφορούν κυρίως τον τομέα των αποβλήτων και των συνεπειών έκθεσης σε χαμηλές δόσεις ακτινοβολίας.

3.3.2

Η έρευνα στον τομέα της διαχείρισης των ραδιενεργών αποβλήτων αποσκοπεί στο να διασφαλιστεί ο πληρέστερος δυνατός έλεγχος των ραδιενεργών αποβλήτων. Υπάρχουν σήμερα ασφαλείς βιομηχανικές λύσεις για την οριστική αποθήκευση αποβλήτων χαμηλής ραδιενέργειας καθώς και για την επεξεργασία (υαλοποίηση) και για την αποθήκευση μακρόβιων αποβλήτων ή υψηλής ραδιενέργειας.

3.3.2.1

Όσον αφορά τα μακρόβια ή υψηλής ραδιενέργειας απόβλητα μελετώνται σήμερα οι δυνατότητες επιφανειακών και υπογείων (μερικές δεκάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης) χώρων αποθήκευσης ικανών για φύλαξη κιβωτίων αποβλήτων … για αρκετούς αιώνες. Διεξάγονται επίσης και άλλες έρευνες σχετικά με την αποθήκευση σε γεωλογικούς σχηματισμούς και την άμεση αποθήκευση χρησιμοποιημένων καυσίμων.

3.3.2.2

Επίσης άλλες μελέτες αφορούν τη δυνατότητα τελειοποίησης των εργασιών επανεπεξεργασίας των χρησιμοποιημένων αποβλήτων με στόχο το διαχωρισμό και κατόπιν την «μεταστοιχείωση» (τροποποίηση σε βραχύβια ραδιενεργά στοιχεία) των μακρόβιων αποβλήτων των πλέον ραδιοτοξικών που είναι ακόμη παρόντα στα σημερινά τελικά απόβλητα. Η «μεταστοιχείωση» θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στους πυρηνικούς αντιδραστήρες σημερινής τεχνολογίας ή στους αντιδραστήρες που βρίσκονται στο στάδιο της μελέτης (πρβλ. καινοτόμα σχέδια).

3.3.3

Η έρευνα που διεξάγεται στον τομέα των καινοτόμων σχεδίων εντάσσεται στη λογική της βιώσιμης ανάπτυξης. Η παγκόσμια πρόκληση να εξασφαλίσει στις μελλοντικές γενιές ένα ενεργειακό μέλλον επιβάλλει να χρησιμοποιηθούν όλες οι τεχνολογίες που βασίζονται στη μακροπρόθεσμη χρήση καυσίμων.

3.3.4

Η πυρηνική ενέργεια, με τη βιομηχανική έννοια του όρου, ετοιμάζεται να ανταποκριθεί στην πρόκληση αυτή με την ανάπτυξη, αρχικά έως το 2010, των τεχνολογιών εξέλιξης, που αποκαλούνται 3ης γενιάς, με βάση τους υφιστάμενους αντιδραστήρες ελαφρού ύδατος, και μετά, έως το 2030, των νέων αντιδραστήρων των αποκαλούμενων 4ης γενιάς που βασίζονται σε διαφορετικές τεχνολογίες (που χρησιμοποιούν για παράδειγμα ψυκτικές ουσίες, φυσικό αέριο ή υγρό μέταλλο).

3.3.5

Οι έρευνες για τους νέους αντιδραστήρες, έχουν πολλούς στόχους: την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του πυρηνικού τομέα (με τη μείωση κυρίως της διάρκειας των επενδύσεων) και την ασφάλεια των αντιδραστήρων αυτών, τη μείωση στο ελάχιστο της παραγωγής αποβλήτων και την ανακύκλωση των υλικών που μπορούν να αξιοποιηθούν· τον πολυλειτουργικό χαρακτήρα που θα επιτρέψει μέσω της συμπαραγωγής, την παραγωγή και άλλων μορφών ενέργειας, πέραν της ηλεκτρικής, για παράδειγμα υδρογόνου. Πρόοδος αναμένεται επίσης και στην αφαλάτωση του θαλάσσιου ύδατος.

3.3.6

Οι αντιδραστήρες HTR (Αντιδραστήρας Υψηλής θερμοκρασίας), δομοστοιχειωτοί αντιδραστήρες που ψύχονται με ήλιον σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, εξοπλισμένοι με ένα σύστημα μετατροπής σε άμεσο κύκλο με αεριοστρόβιλο, τοποθετούνται μεταξύ 3ης και 4ης γενιάς. Η ιδέα είναι γνωστή και η εφαρμογή της θα πρέπει να συμβάλει σε τεχνολογικές προόδους στους κλασικούς κύκλους υψηλής θερμοκρασίας, αλλά παρουσιάζει ακόμη τεχνολογικούς φραγμούς για την βιομηχανοποίησή της.

3.3.7

Η έρευνα στον τομέα των συστημάτων του μέλλοντος διεξάγεται σε διεθνές επίπεδο, και κυρίως στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος Génération IV που ξεκίνησαν οι ΗΠΑ και στο οποίο συμμετέχουν 10 χώρες. Από εκατό περίπου προτάσεις, αξιολογήθηκαν 19 ομάδες σχεδίων και επιλέχθηκαν 6, που συχνά περιλαμβάνουν πολλά σχέδια αντιδραστήρων. Τα σχέδια που επιλέχθηκαν τοποθετούνται σε διάφορες φάσεις ανάπτυξης και ενδέχεται να εμφανιστούν με βιομηχανική μορφή σε διαφορετικούς χρονικούς ορίζοντες αρχίζοντας από το 2035/2040. Ορισμένα θα ικανοποιήσουν τις διευρυμένες «αγορές» ενέργειας παραγωγής θερμότητας ή υδρογόνου.

3.3.8

Οι αντιδραστήρες της 4ης γενιάς, μόλις είναι διαθέσιμοι, θα αξιοποιήσουν καλύτερα το ενεργειακό δυναμικό του ουρανίου, θα χρησιμοποιούν άλλα καύσιμα (πλουτώνιο, θόριο) και θα καίνε τα απόβλητά τους, όντας παράλληλα οικονομικότεροι και ασφαλέστεροι, ανταποκρινόμενοι πλήρως στις απαιτήσεις της αειφόρου ανάπτυξης. Όλα τα σχέδια αντιδραστήρων που επιλέχτηκαν παρουσιάζουν πολύ ενδιαφέρουσες προοπτικές για καθέναν από τους στόχους του προγράμματος Génération IV όσον αφορά την αειφορία (χρήση καυσίμων και ελαχιστοποίηση των αποβλήτων), την ασφάλεια και την οικονομία. Οι αντιδραστήρες αυτοί, όπως και οι υπάρχοντες, θα παρέχουν όλες τις εγγυήσεις για τη μη διασπορά πυρηνικών όπλων για στρατιωτικούς σκοπούς. Οι δε αντιδραστήρες παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος διαθέτουν κλειστό κύκλωμα καυσίμου.

3.3.9

Στα προγράμματα ΕΤΑ στο πλαίσιο της Euratom η προστασία από την έκθεση σε ακτινοβολία αποτελεί μία από τις θεματικές προτεραιότητες και καλύπτει ευρύ φάσμα ερευνών· τη μελέτη των χαμηλών δόσεων (με προσέγγιση τόσο της βιολογίας κυττάρου και της μοριακής βιολογίας όσο και της επιδημιολογικής βιολογίας)· την έκθεση για ιατρικούς σκοπούς (και κυρίως την ενημέρωση των ακτινοθεραπειών προσαρμοσμένων στην ακτινοευαισθησία κάθε ασθενούς) και των φυσικών πηγών ακτινοβολίας· την προστασία του περιβάλλοντος, την οικολογία των ακτινοβολιών· τη διαχείριση των κινδύνων και των επειγόντων περιστατικών· την προστασία στο χώρο εργασίας. Όλες αυτές οι έρευνες πραγματοποιούνται με τις πλέον σύγχρονες μεθόδους, όπως για παράδειγμα η βιοτεχνολογία και η γονιδιωματική. Τα αποτελέσματα δε αυτών των ερευνών χρησιμοποιούνται και θα χρησιμοποιηθούν για την εξέλιξη των μεθόδων προστασίας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος καθώς και για τη διατύπωση των αντίστοιχων κανόνων.

3.3.10

Η ασφάλεια των πυρηνικών εγκαταστάσεων αποτελεί προφανώς μία από τις μεγάλες προτεραιότητες στον τομέα της πυρηνικής έρευνας. Εν προκειμένω στα προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης της Euratom (9) προσδιορίζονται σαφώς οι προτεραιότητες σχετικά με το θέμα αυτό και υπογραμμίζεται κυρίως ότι, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πρόκειται κυρίως για τη βελτίωση της ασφάλειας των υφιστάμενων πυρηνικών εγκαταστάσεων στα κράτη μέλη, στις υπό ένταξη χώρες και στις υποψήφιες χώρες. Η έρευνα αυτή επικεντρώνεται στη διαχείριση των εγκαταστάσεων, συμπεριλαμβανομένων των συνεπειών γήρανσης και της απόδοσης του καυσίμου. Περιλαμβάνει επίσης τη διαχείριση σοβαρών κρίσεων, και κυρίως την εφαρμογή των προηγμένων κωδικών ψηφιακής προσομοίωσης. Ενδείκνυται επίσης η ανταλλαγή, μεταξύ των φορέων, των δεξιοτήτων και των γνώσεων που απορρέουν από τη μέθοδο της αχρήστευσης, καθώς και η από κοινού οργάνωση της εργασίας για την επεξεργασία επιστημονικών βάσεων για την ασφάλεια και την ανταλλαγή των βέλτιστων πρακτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

3.3.11

Τέλος, σε απώτερες προοπτικές αλλά πολλά υποσχόμενες, πρέπει να αναφερθεί η έρευνα στον τομέα της ελεγχόμενης θερμοπυρηνικής σύντηξης, θέμα που αποτελεί αντικείμενο υπό εκπόνηση γνωμοδότησης πρωτοβουλίας της ΕΟΚΕ.

Βιολογικές συνέπειες των ακτινοβολιών

4.1.1

Η ιονίζουσα ακτινοβολία δρα με την απόσπαση των ηλεκτρονίων (ιονισμός) των κυριοτέρων ατόμων που συνιστούν την ζώσα ύλη. Η ακτινοβολία αυτή μπορεί να αποτελείται από σωματίδια (άλφα ή βήτα) ή ηλεκτρομαγνητικές ακτίνες (ακτίνες X, ακτίνες γάμα).

4.1.2

Οι εκπομπές των ιονιζουσών ακτινοβολιών υπολογίζονται με βάση «τη δραστηριότητά τους» δηλαδή τον αριθμό των εκπομπών ανά δευτερόλεπτο. Μονάδα είναι το becquerel (Bq) που αντιστοιχεί σε μία εκπομπή ανά δευτερόλεπτο. (Το Curie (Ci) είναι η δραστηριότητα ενός γραμμαρίου ραδίου, δηλαδή 37 δις becquerels).

4.1.3

Από τη γέννησή τους, οι ζωντανοί οργανισμοί πλέουν σε ιονίζουσες ακτινοβολίες στις οποίες οφείλουν την ανάπτυξή τους. Σήμερα, είμαστε συνεχώς εκτεθειμένοι σε ιονίζουσες ακτινοβολίες που προέρχονται από το σώμα μας (6 000 έως 8 000 Bq) και από το περιβάλλον μας: από τη γη που περιέχει ουράνιο (650 000 Bq ανά κυβικό μέτρο χώματος), από τον αέρα που περιέχει ραδόνιο, από τον ουρανό λόγω κοσμικής ακτινοβολίας και από προϊόντα τόσο οικεία όπως το νερό της θάλασσας (10 Bq/λίτρο) ή το γάλα (50 Bq/λίτρο).

4.1.4

Οι συνέπειες των ιονιζουσών ακτινοβολιών υπολογίζονται με την «απορροφούμενη δόση», τη μονάδα gray (που αντιστοιχεί στην απορρόφηση 1 joule ανά χιλιόγραμμο ιστού) και με την «αποτελεσματική δόση», τη μονάδα sievert (που αθροίζει τις απορροφούμενες δόσεις για κάθε όργανο, με συντελεστές στους οποίους λαμβάνονται υπόψη η φύση της ακτινοβολίας (λιγότερο ή περισσότερο επικίνδυνη) και η φύση του ιστού (λιγότερο ή περισσότερο ευαίσθητος).

4.1.5

Εκφρασμένη σε αποτελεσματική δόση η φυσική και ιατρική ακτινοβολία (σε ποσοστό 30 %) για ένα άτομο που ζει στο Παρίσι ή στις Βρυξέλλες είναι περίπου 2,5 mSv/έτος (χιλιοστό της μονάδας sievert κατ' έτος). Φτάνει τις 5 mSv/έτος περίπου στις γρανιτώδεις περιοχές όπως το Massif Central στη Γαλλία και ξεπερνά τις 20 mSv/έτος σε ορισμένες περιοχές της γης (Ιράν, Kerala)· η ακτινοβολία που συνδέεται με την πυρηνική βιομηχανία αποτελεί για ένα ευρωπαίο περίπου 0,015 μSv/έτος.

4.1.6

Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει πολύ αποτελεσματικά συστήματα για να επανορθώσει τις βλάβες που προκαλούν οι ιονίζουσες ακτινοβολίες στα χρωμοσώματά του. Τούτο εξηγεί ότι οι ιονίζουσες ακτινοβολίες που χορηγούνται σε χαμηλές δόσεις δεν είναι καρκινογόνες (τούτο δεν έχει αποδειχτεί) και ότι δεν παρατηρούνται περισσότεροι καρκίνοι από αλλού στις περιοχές του κόσμου όπου η φυσική ακτινοβολία φτάνει τα 20 mSv/έτος.

4.1.7

Οι ιονίζουσες ακτινοβολίες έχουν δύο ειδών συνέπειες:

4.1.7.1

«Αιτιοκρατικές συνέπειες» ή «μη τυχαίες» πέρα από τα 700 mSv. Επειδή εμφανίζονται σε συγκεκριμένα ανώτατα όρια, είναι εύκολη η προστασία όταν η έκθεση γίνεται κάτω από τα ανώτατα αυτά όρια με περιθώρια προφύλαξης.

4.1.7.2

Πολιτική για την προστασία από τις ιονίζουσες ακτινοβολίες

4.2.1

Η πολιτική για την προστασία από τις ιονίζουσες ακτινοβολίες προκύπτει από μία διαδοχή φάσεων στις οποίες παρεμβαίνουν διάφορες εθνικές και διεθνείς αρχές.

4.2.2

Στην αρχική φάση υπάρχει η UNSCEAR (10) (Αρχή του ΟΗΕ, τα μέλη της οποίας ορίζονται από τις κυβερνήσεις) και κυρίως η CIPR (Διεθνής Επιτροπή Προστασίας από τις Ακτινοβολίες, ανεξάρτητη διεθνής οργάνωση τα μέλη της οποίας επιλέγονται) που αναλύουν τα επιστημονικά δεδομένα και εκπονούν συστάσεις με τη μορφή εκθέσεων. Για παράδειγμα η έκθεση CIPR 73 αφορά τις ακτινοβολήσεις ιατρικών μεθόδων.

Κατόπιν παρεμβαίνει (στην Ευρώπη) η Ευρωπαϊκή Κοινότητα που προσαρμόζει τα κείμενα της CIPR με τη μορφή συστάσεων ή οδηγιών. Για παράδειγμα από την CIPR 73 προέκυψε η οδηγία Euratom 97/43, σχετικά με την προστασία της υγείας από τους κινδύνους κατά την έκθεση στην ιονίζουσα ακτινοβολία για ιατρικούς λόγους.

Τέλος, τα κράτη μέλη μεταφέρουν τις ευρωπαϊκές συστάσεις ή τις οδηγίες στην εθνική τους νομοθεσία.

4.2.3

Οι βασικοί κανόνες (11) για την προστασία του κοινού από τις ιονίζουσες ακτινοβολίες είναι πολύ αυστηροί και επιβάλλουν ένα συμπληρωματικό όριο έκθεσης, που οφείλεται σε πυρηνική βιομηχανική δραστηριότητα, σε 1 mSv το έτος κατ' άτομο. Αυτό το ανώτατο ρυθμιστικό όριο, που δεν συνδέεται με τους αριθμούς που αναφέρονται στο κεφάλαιο για τις βιολογικές συνέπειες, καθορίστηκε κυρίως σε συνάρτηση με τις τεχνικές δυνατότητες της πυρηνικής βιομηχανίας.

4.2.4

Οι βασικοί κανόνες για την προστασία των εργαζομένων της πυρηνικής βιομηχανίας ορίζουν τα όρια των λαμβανόμενων δόσεων σε 100 mSv για πέντε συνεχή έτη δηλαδή έναν μέσο όρο 20 mSv, υπό τον όρο ότι η δόση δεν υπερβαίνει τα 50 mSv κατά τη διάρκεια ενός μόνον έτους.

4.2.5

Οι επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν πυρηνική ενέργεια έχουν σημειώσει μεγάλη πρόοδο· αναφέρεται η σημαντικότερη σε αριθμό εγκαταστάσεων στην ΕΕ, της οποίας οι εργαζόμενοι που εκτίθενται σε ακτινοβολία είδαν να μειώνονται οι ετήσιες δόσεις από 4,6 mSv το 1992 σε 2,03 mSv το 2002.

4.2.6

Η αρχή της οργάνωσης της ασφάλειας

4.3.1

Η πυρηνική ασφάλεια βασίζεται σε ένα σύνολο διατάξεων που αφορούν τη σύλληψη, την κατασκευή, τη λειτουργία, τον παροπλισμό και την διάλυση των πυρηνικών εγκαταστάσεων καθώς και τη μεταφορά των ραδιενεργών αποβλήτων.

4.3.2

στην πραγματοποίηση συστηματικής ανάλυσης των γεγονότων εκμετάλλευσης που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επιδείνωση της κατάστασης·

Η ευθύνη και ο έλεγχος της ασφάλειας

4.4.1

Η πυρηνική ασφάλεια είναι ευθύνη του φορέα εκμετάλλευσης της εγκατάστασης που ενεργεί υπό τον έλεγχο – και σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζουν οι εθνικές αρχές για την ασφάλεια. Διεθνείς ανταλλαγές μεταξύ των εθνικών αρχών ασφάλειας και των φορέων εκμετάλλευσης πυρηνικών εγκαταστάσεων καταλήγουν σε τακτικές δημοσιεύσεις των αντιπροσωπευτικών δεικτών της ποιότητας της εκμετάλλευσης. Πραγματοποιούνται τακτικές ανταλλαγές μέσω διεθνών επιθεωρήσεων (όπως της OSART —Επιχειρησιακή Ομάδα Ελέγχου της Ασφάλειας— υπό την αιγίδα της AIEA —Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας— ή της «Peer Review» (μηχανισμός ομότιμων κριτών) —υπό την αιγίδα της WANO— Παγκόσμια Ένωση των Φορέων εκμετάλλευσης πυρηνικής ενέργειας) κατά τη διάρκεια των οποίων ομάδα διεθνών εμπειρογνωμόνων επισκέπτεται μία εγκατάσταση.

4.4.2

Οι δείκτες αυτοί δείχνουν συνεχή βελτίωση της απόδοσης των πυρηνικών μονάδων της ΕΕ και κυρίως τη μείωση του αριθμού «σημαντικών συμβάντων» (επίπεδο 1 της κλίμακας INES —Διεθνής κλίμακα πυρηνικών συμβάντων— που έχει 7) και τη μείωση των ραδιενεργών αποβλήτων στο περιβάλλον.

4.4.3

Πρόσφατα η Επιτροπή στο έγγραφο της COM(2003)32 καθόρισε μία λειτουργία κοινοτικής επαλήθευσης για την αποτελεσματικότητα των εθνικών μηχανισμών ελέγχου της πυρηνικής ασφάλειας. Με την ευκαιρία αυτή, η ΕΟΚΕ υπενθύμισε ότι σε αυτόν τον τομέα οι ευρωπαϊκές οδηγίες σχετικά με την ασφάλεια των πυρηνικών εγκαταστάσεων και τις αντίστοιχες διαδικασίες ελέγχου πρέπει να εφαρμόζονται χωρίς να θίγεται η ακεραιότητα των καθηκόντων και των υφιστάμενων αρμοδιοτήτων των εθνικών αρχών και ότι οι φορείς εκμετάλλευσης πυρηνικών εγκαταστάσεων φέρουν την πλήρη και αποκλειστική ευθύνη για την ασφαλή λειτουργία τους. Το τελευταίο αίτημα βασίζεται στην αρχή «Ο ρυπαίνων πληρώνει» στην οποία η ΕΟΚΕ αποδίδει μεγάλη σημασία.

5.1

Η παραγωγή ηλεκτρισμού από την πυρηνική ενέργεια χαρακτηρίζεται από το πολύ υψηλό κόστος σε κεφάλαια επενδύσεων και από ένα χαμηλό και σταθερό κόστος ανάλογα με την λειτουργία. Επισημαίνεται ότι 362 πυρηνικές εγκαταστάσεις παράγουν ηλεκτρική ενέργεια στις χώρες του ΟΟΣΑ και ότι είναι γενικά ανταγωνιστικές στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας είτε είναι απορυθμισμένη είτε όχι.

5.2

Η ανταγωνιστικότητα του πυρηνικού τομέα μακροπρόθεσμα εξαρτάται από τις υποθέσεις που γίνονται για τις ανταγωνιστικές μορφές ενέργειας και ιδίως για το φυσικό αέριο που φαίνεται σήμερα ότι αποτελεί σημείο αναφοράς, λαμβανομένων υπόψη των επιταγών για μείωση των εκπομπών CO2. Είναι σημαντικό πλεονέκτημα για την πυρηνική ενέργεια να έχει σταθερή τιμή, και επί πλέον ανταγωνιστική, την στιγμή κατά την οποία η εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας αρχίζει να έχει διακυμάνσεις των τιμών προς τα άνω όταν η ισορροπία προσφοράς-ζήτησης διαταράσσεται (τούτο κατέδειξε το δίκτυο Nordel κατά τη διάρκεια του χειμώνα 2002-2003).

5.3

Η ανταγωνιστικότητα της πυρηνικής ενέργειας εξαρτάται αρχικά από το κόστος των επενδύσεων. Για ένα ποσοστό οικονομικής απόδοσης 5 %, η πυρηνική ενέργεια είναι σαφώς ανταγωνιστική σε περισσότερες από το ένα τέταρτο των χωρών του ΟΟΣΑ που το 1998 έδωσε τα στοιχεία των μελετών τους για επενδύσεις παραγωγής ηλεκτρισμού έως το 2005. Για ποσοστό πλέον του 10 % δεν είναι πλέον ανταγωνιστική.

5.4

Τα αποτελέσματα όμως της μελέτης που δημοσιεύτηκε το 1998 βασίζονται σε υποθέσεις της AIE (Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας) για την τιμή του φυσικού αερίου κατά τα επόμενα 25 έτη δηλαδή σε επίπεδο κατώτερο του 2000 και λιγότερο από το ήμισυ της τιμής του 1980, σε πραγματική αξία. Κατά τη διάρκεια ζωής μιας πυρηνικής εγκατάστασης (40 έως 60 έτη ) είναι απίθανο να μην αυξηθεί η τιμή του φυσικού αερίου.

5.5

Το κύριο θέμα έγκειται στην ανάληψη οικονομικού κινδύνου από έναν φορέα που επενδύει στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε μία έντονα ανταγωνιστική αγορά. Τούτο οδηγεί τους βιομηχάνους του πυρηνικού τομέα να θέσουν εκ νέου το ερώτημα του μεγέθους των μονάδων παραγωγής. Μέχρι σήμερα επικρατούσε η τάση αύξησης του μεγέθους προκειμένου να πραγματοποιηθούν σημαντικές οικονομίες κλίμακος. Τώρα πρέπει να δοκιμαστούν σχέδια που ανταποκρίνονται σε μικρότερες ανάγκες παραγωγής ανά μονάδα λόγω των νέων χαρακτηριστικών της αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας. Για χώρες όπως η Φινλανδία, η Γαλλία και η Ιαπωνία η πυρηνική ενέργεια αποτελεί πάντα την οικονομικότερη μορφή παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

5.6

Οι κατασκευαστές πυρηνικών εγκαταστάσεων (AREVA-Framatome και BNFL/Westinghouse) δηλώνουν μείωση του κόστους για τους αντιδραστήρες ελαφρού ύδατος που εκτιμώνται σήμερα στο 25 % της τιμής των αντιδραστήρων που λειτουργούν σήμερα. Η πραγματική δοκιμή είναι η διαβούλευση που θα πραγματοποιήσει η TVO στη Φινλανδία εφόσον η επιχείρηση αυτή έλαβε τη σύμφωνη γνώμη όλων για να επενδύσει σε μία νέα μονάδα πυρηνοηλεκτρικής παραγωγής.

5.7

Για τις μελέτες GIF (Generation IV International Forum) επιδιώκεται μείωση κατά 50 % του κόστους σε κεφάλαιο καθώς και μείωση της διάρκειας της κατασκευής ούτως ώστε ο βαθμός οικονομικού κινδύνου να είναι παρόμοιος με το βαθμό κινδύνου των άλλων ανταγωνιστικών εγκαταστάσεων.

5.8

Πιο μακροπρόθεσμα, η ανταγωνιστικότητα της πυρηνικής ενέργειας θα εξαρτηθεί και από την τιμή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι τελευταίες χρησιμοποιούνται κατά διαστήματα και απαιτούν συνεπώς συμπληρωματικές εγκαταστάσεις παραγωγής ή αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας πράγμα που καθιστά ακόμη υψηλότερο το κόστος τους εάν δεν σημειωθεί σημαντική πρόοδος.

5.9

Επισημαίνεται ότι στην τιμή του ηλεκτρισμού που παράγεται από πυρηνική ενέργεια περιλαμβάνεται το κόστος επεξεργασίας των αποβλήτων και διάλυσης των εγκαταστάσεων, το οποίο υπολογίζεται στο 15 % του αρχικού κόστους των εγκαταστάσεων.

5.10

Από τα στοιχεία που συμβάλλουν στη διαμόρφωση των επιλογών και στη λήψη των αποφάσεων, πρέπει να αναφερθεί επίσης ότι σήμερα, στην ΕΕ οι πυρηνικές βιομηχανίες του πολιτικού τομέα απασχολούν 400 000 εργαζόμενους σε καθήκοντα γενικά υψηλού επιπέδου.

5.11

Αν και δεν πρόκειται για την οικονομική πρόκληση αυτή καθ' εαυτή, το θέμα της άσκησης πίεσης για τη μείωση των δαπανών που συνεπάγεται γενικά η ελευθερωμένη ανταγωνιστική αγορά και οι συνέπειές της στις αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν για την βελτίωση της ασφάλειας των εγκαταστάσεων και για την ασφάλεια των εργαζομένων και των κατοίκων ενδέχεται να τεθεί. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι εναπόκειται στην Επιτροπή να εξετάσει ειδικότερα το θέμα αυτό στο πλαίσιο των διατάξεων που προτείνει σχετικά με την ασφάλεια.

6.1

Με βάση τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί από τις υπάρχουσες δημοσιεύσεις της ΕΕ και των ειδικών οργανισμών, κατά τη διάρκεια ακροάσεων των εμπειρογνωμόνων, των βιομηχάνων, δεδομένα που περιλαμβάνονται στην παρούσα γνωμοδότηση και στα παραρτήματά της, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι πρέπει να τονιστούν ιδιαιτέρως τα σημεία που ακολουθούν προκειμένου να απαντηθεί το ερώτημα των προκλήσεων του πυρηνικού τομέα για την παραγωγή ηλεκτρισμού.

6.2

Η πυρηνική ενέργεια παράγει ένα σημαντικό ποσοστό ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ (35 %) και αποτελεί το 15 % της αναλωθείσας πρωτογενούς ενέργειας. Συμβάλλει σημαντικά στην ασφάλεια του εφοδιασμού και στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ένωσης.

6.3

Με τη χρήση της αποφεύγονται 300 έως 500 Mt εκπομπών CO2 και συμπληρώνεται συνεπώς το οπλοστάσιο των λύσεων που θα επιτρέψουν την τήρηση των δεσμεύσεων που αναλήφθηκαν στο Κυότο.

6.4

Η πυρηνική ενέργεια διασφαλίζει σταθερές τιμές παραγωγής και συμβάλλει συνεπώς στη σταθερότητα των τιμών στην Ένωση και εξαλείφει για τους οικονομικούς φορείς έναν παράγοντα αβεβαιότητας όσον αφορά τις προοπτικές τους για ανάπτυξη.

6.5

Οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, η ανάπτυξη των οποίων είναι επιθυμητή και ενθαρρύνεται από την Ένωση (βλ. οδηγία 2001-77 ΕΚ), δεν μπορούν, με τη λήξη της διάρκειας ζωής των υφιστάμενων πυρηνικών εγκαταστάσεων, ούτε να τις αντικαταστήσουν ούτε να ανταποκριθούν στην αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας. Για παράδειγμα, η αιολική ενέργεια παρουσιάζει συγκριτικά χαμηλή και συνήθως απρόβλεπτη διαθεσιμότητα από 2 000 έως 2 500 ώρες το έτος.

6.6

Ο έλεγχος της ζήτησης ενέργειας πρέπει να συμβάλει στην μείωση της ενεργειακής έντασης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (οικονομία και ιδιωτικός τομέας) αλλά δεν αποτελεί σημαντικό επιχείρημα για την παύση της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας διότι λόγω της ποσότητας θα πρέπει να αφορά πρωταρχικά χρήσεις πέραν του ηλεκτρισμού όπως οι μεταφορές για παράδειγμα.

6.7

Τα θέματα που θέτει η πυρηνική ενέργεια είναι η ασφάλεια, η προστασία από τις συνέπειες ιονιζουσών ακτινοβολιών και τα απόβλητα χρησιμοποιημένων καυσίμων. Τα δύο πρώτα έχουν ήδη αντιμετωπισθεί από τεχνική και νομοθετική άποψη που θα βελτιωθούν με την πάροδο του χρόνου. Η εξέλιξη των εξωγενών κινδύνων που πρέπει να αντιμετωπίσουν η κοινωνία και οι βιομηχανίες στο σύνολό τους πρέπει να ληφθούν υπόψη από τις δημόσιες αρχές και τη βιομηχανία κατά τη χάραξη των πολιτικών τους για την ασφάλεια και την προστασία.

6.8

Ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ σημειώνουν πρόοδο στην αντιμετώπιση του θέματος των αποβλήτων. Δύο χώρες (Φινλανδία και Σουηδία) έχουν επιλέξει τη λύση αλλά και τον χώρο· άλλες χώρες (Γαλλία και Ισπανία) έχουν επιλέξει λύσεις για τα προϊόντα χαμηλής ραδιενέργειας και συνεχίζουν τις έρευνες για τα προϊόντα υψηλής ραδιενέργειας· η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της Συνθήκης Ευρατόμ έχει αναλάβει δράση για την επιτάχυνση της διαδικασίας. Στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο λειτουργεί ήδη εργοστάσιο επεξεργασίας προϊόντων υψηλής ραδιενέργειας. Η αποθήκευση είναι μία πραγματικότητα και το γεγονός ότι άλλες έρευνες συνεχίζονται δεν πρέπει να ερμηνευθεί ως απουσία λύσεως.

6.9

Όσον αφορά τα σημεία της γνωμοδότησης και τα συμπεράσματα που προηγούνται, η ΕΟΚΕ κρίνει, όπως αναφέρεται και στην Πράσινη Βίβλο, ότι η πυρηνική ενέργεια μπορεί να αποτελέσει ένα από τα στοιχεία μίας ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ που να είναι διαφοροποιημένη, εξισορροπημένη, οικονομική και βιώσιμη. Λόγω των ερωτημάτων που δημιουργεί, δεν πρέπει να θέσουμε όλες μας τις ελπίδες σε αυτή, όμως η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η μερική ή ολική εγκατάλειψή της θα μειώσει τις ευκαιρίες να τηρηθούν οι δεσμεύσεις της ΕΕ έναντι του θέματος των αλλαγών του κλίματος.

6.10

Η ΕΟΚΕ προτείνει, μετά την παρούσα γνωμοδότηση, να καταβληθούν προσπάθειες ενημέρωσης για τις πραγματικές προκλήσεις της πυρηνικής βιομηχανίας: ασφάλεια εφοδιασμού, μη εκπομπές του CO2, ανταγωνιστικές τιμές, ασφάλεια και διαχείριση των χρησιμοποιούμενων καυσίμων ούτως ώστε η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών να μπορέσει να αναλύσει με κριτικό πνεύμα το περιεχόμενο των συζητήσεων που της προτείνονται για τα θέματα αυτά.