Υποθέσεις T-351/18 και T-584/18

Ukrselhosprom PCF LLC
και
Versobank AS

κατά

Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας

Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (ένατο πενταμελές τμήμα) της 6ης Οκτωβρίου 2021

«Οικονομική και νομισματική πολιτική – Προληπτική εποπτεία πιστωτικών ιδρυμάτων – Ειδικά καθήκοντα εποπτείας που έχουν ανατεθεί στην ΕΚΤ – Απόφαση ανάκλησης της άδειας πιστωτικού ιδρύματος– Παράβαση της νομοθεσίας για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας – Παραδεκτό – Αρμοδιότητες των αρμόδιων εθνικών αρχών (ΑΕΑ) των συμμετεχόντων κρατών μελών και της ΕΚΤ εντός του ενιαίου εποπτικού μηχανισμού (ΕΕΜ) – Ίση μεταχείριση – Αναλογικότητα – Προστασία της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης – Ασφάλεια δικαίου – Κατάχρηση εξουσίας – Δικαιώματα άμυνας – Υποχρέωση αιτιολόγησης»

1. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Έννομο συμφέρον – Προσφυγή κατά απόφασης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) για την ανάκληση της άδειας λειτουργίας πιστωτικού ιδρύματος – Απόφaση που καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε με απόφαση πανομοιότυπου περιεχομένου ληφθείσα στο πλαίσιο της διαδικασίας επανεξέτασης – Απώλεια του εννόμου συμφέροντος – Κατάργηση της δίκης

   (Άρθρο 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ· Κανονισμός Διαδικασίας του Γενικού Δικαστηρίου, άρθρο 131)

   (βλ. σκέψεις 70-72, 87-92, 95)

2. Οικονομική και νομισματική πολιτική – Οικονομική πολιτική – Εποπτεία του χρηματοπιστωτικού τομέα της Ένωσης – Ενιαίος εποπτικός μηχανισμός – Υπαγωγή των λιγότερο σημαντικών οντοτήτων στην άμεση προληπτική εποπτεία των εθνικών αρχών – Αποκεντρωμένη άσκηση από τις εν λόγω αρχές της αποκλειστικής αρμοδιότητάς της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) – Συνδρομή στην ΕΚΤ με σκοπό την εκπλήρωση των εποπτικών της καθηκόντων – Ανάκληση της άδειας λειτουργίας πιστωτικού ιδρύματος – Διαπίστωση ότι οντότητα βρίσκεται σε σημείο πτώχευσης ή πιθανής πτώχευσης – Απόφαση σχετικά με την εξυγίανση πιστωτικού ιδρύματος – Διαφορετικές πράξεις

   (Κανονισμός 806/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, αιτιολογική σκέψη 26 και άρθρο 18 §§ 1 και 4, στοιχείο αʹ· κανονισμός 1024/2013 του Συμβουλίου, αιτιολογικές σκέψεις 15, 28 και 37 έως 40 και άρθρα 4 § 1 και 6 §§ 2 έως 7· οδηγία 2013/36 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 18)

   (βλ. σκέψεις 134-139, 148, 150, 152)

3. Οικονομική και νομισματική πολιτική – Οικονομική πολιτική – Εποπτεία του χρηματοπιστωτικού τομέα της Ένωσης – Ενιαίος εποπτικός μηχανισμός – Υπαγωγή των λιγότερο σημαντικών οντοτήτων στην άμεση προληπτική εποπτεία των εθνικών αρχών – Εξακριβώσεις και συνδρομή στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) κατά την κατάρτιση και την εφαρμογή πράξης που συνδέεται με την ανάκληση της άδειας λειτουργίας – Αρμοδιότητες των εθνικών αρχών – Ανάκληση της άδειας λειτουργίας πιστωτικού ιδρύματος – Αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΚΤ

   (Κανονισμός 806/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 83· κανονισμός 1024/2013 του Συμβουλίου, άρθρα 4 § 1, στοιχείο αʹ, και 14 § 5)

   (βλ. σκέψεις 162-166, 171-174, 179, 180)

4. Οικονομική και νομισματική πολιτική – Οικονομική πολιτική – Εποπτεία του χρηματοπιστωτικού τομέα της Ένωσης – Ενιαίος εποπτικός μηχανισμός – Υπαγωγή των λιγότερο σημαντικών οντοτήτων στην άμεση προληπτική εποπτεία των εθνικών αρχών – Απόδειξη των πραγματικών περιστατικών που στοιχειοθετούν παραβάσεις της νομοθεσίας στον τομέα της καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας – Αρμοδιότητες των εθνικών κρατών – Ανάκληση της άδειας λειτουργίας πιστωτικού ιδρύματος λόγω παράβασης της νομοθεσίας αυτής – Αποκλειστική αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ)

   (Κανονισμός 806/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 83· κανονισμός 1024/2013 του Συμβουλίου, άρθρα 4 § 1, στοιχείο αʹ, και 14 § 5· οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2005/60, αιτιολογικές σκέψεις 1 και 2, και 2013/36, άρθρο 67)

   (βλ. σκέψεις 185-187, 190, 197)

5. Οικονομική και νομισματική πολιτική – Οικονομική πολιτική – Εποπτεία του χρηματοπιστωτικού τομέα της Ένωσης – Ενιαίος εποπτικός μηχανισμός – Προληπτική εποπτεία πιστωτικών ιδρυμάτων – Πιστωτικό ίδρυμα το οποίο επιθυμεί να ιδρύσει υποκατάστημα σε άλλο κράτος μέλος – Διαδικασία κοινοποίησης στην αρμόδια αρχή του κράτους μέλους προέλευσης – Δεσμευτικός χαρακτήρας

   (Οδηγία 2013/36 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, αιτιολογική σκέψη 19 και άρθρα 35 έως 39)

   (βλ. σκέψεις 250-256)

Σύνοψη

Η Versobank AS είναι πιστωτικό ίδρυμα εγκατεστημένο στην Εσθονία, κύριος μέτοχος του οποίου είναι η Ukrselhosprom PCF LLC.

Η Versobank AS, ως λιγότερο σημαντικό πιστωτικό ίδρυμα, τελούσε υπό την προληπτική εποπτεία της Finantsinspektsioon (FSA, Εσθονία), η οποία ενεργούσε ως αρμόδια εθνική αρχή (ΑΕΑ) ( 1 ). Επίσης, η αρχή αυτή ήταν αρμόδια να εποπτεύει την τήρηση των κανόνων για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (στο εξής: ΚΞΧ/ΧΤ).

Από το 2015, η FSA διαπίστωσε επανειλημμένες παραβάσεις που διέπραξε η Versobank, και οι οποίες συνδέονταν, αφενός, με την αναποτελεσματικότητα του καθεστώτος της στον τομέα της ΚΞΧ/ΧΤ ως προς τη διαχείριση των κινδύνων που ανέκυπταν από το επιχειρηματικό της μοντέλο και, αφετέρου, με την ακαταλληλότητα του εφαρμοζόμενου στον τομέα αυτόν πλαισίου διακυβέρνησης. Η FSA, αφού διενήργησε επιτόπιο έλεγχο και απηύθυνε στη Versobank πολλές αιτήσεις για να συμμορφωθεί με τις κανονιστικές απαιτήσεις, εξέδωσε επιταγή με την οποία της επέβαλε την άμεση διόρθωση των πλημμελειών που διαπιστώθηκαν κατά τον εν λόγω επιτόπιο έλεγχο και απαίτησε από τη Versobank να λάβει συγκεκριμένα μέτρα.

Κατόπιν άλλων επιτοπίων ελέγχων, η FSA διαπίστωσε ότι η Versobank δεν είχε συμμορφωθεί με όλες τις υποχρεώσεις που προβλέπονταν στην εν λόγω επιταγή και έκρινε αναγκαία τη διεξαγωγή εμπεριστατωμένης έρευνας. Επίσης, διαπίστωσε σοβαρές και ουσιαστικής παραβάσεις της νομοθεσίας περί ΚΞΧ/ΧΤ.

Στις 8 Φεβρουαρίου 2018, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έλαβε από την FSA πρόταση για την ανάκληση της άδειας λειτουργίας της Versobank ( 2 ). Στις 26 Μαρτίου 2018, η ΕΚΤ εξέδωσε και κοινοποίησε στη Versobank την απόφασή της σχετικά με την ανάκληση της άδειας λειτουργίας της ( 3 ).

Κατόπιν αιτήσεως που υπέβαλε η Ukrselhosprom PCF, με αντικείμενο την αναθεώρηση της απόφασης της ΕΚΤ της 26ης Μαρτίου 2018, το διοικητικό συμβούλιο της ΕΚΤ εξέδωσε την απόφαση της 17ης Ιουλίου 2018 ( 4 ), η οποία κατήργησε και αντικατέστησε την απόφαση της 26ης Μαρτίου.

Το Γενικό Δικαστήριο, σε πενταμελή σύνθεση, κρίνει ότι παρέλκει η έκδοση αποφάσεως επί της υποθέσεως T-351/18. Επιπροσθέτως, στην υπόθεση T-584/18, απορρίπτει στο σύνολό της την προσφυγή της Ukrselhosprom PCF και της Versobank.

Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου

Πρώτον, το Γενικό Δικαστήριο διαπιστώνει ότι παρέλκει η έκδοση απόφασης επί της προσφυγής που ασκήθηκε στην υπόθεση T-351/18, με την οποία ζητείται η ακύρωση της απόφασης της 26ης Μαρτίου 2018.

Συναφώς, αφού υπενθύμισε το περιεχόμενο και τη διεξαγωγή της διαδικασίας διοικητικής επανεξέτασης των αποφάσεων της ΕΚΤ ( 5 ), το Γενικό Δικαστήριο υπογραμμίζει ότι η απόφαση που εκδίδεται μετά την επανεξέταση αυτή έχει αναδρομική ισχύ από τον χρόνο που η αρχική απόφαση αρχίζει να παράγει αποτελέσματα, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος της εν λόγω επανεξέτασης. Επομένως, η αντικατάσταση της αρχικής απόφασης από πανομοιότυπη ή τροποποιημένη απόφαση μετά το πέρας της διαδικασίας επανεξέτασης συνεπάγεται την οριστική εξαφάνιση της αρχικής απόφασης από την έννομη τάξη.

Εν προκειμένω, το Γενικό Δικαστήριο επισημαίνει ότι η απόφαση της 17ης Ιουλίου 2018 εκδόθηκε μετά το πέρας της διοικητικής επανεξέτασης που ασκήθηκε κατά της απόφασης της 26ης Μαρτίου 2018 και έχει περιεχόμενο πανομοιότυπο με την απόφαση αυτή. Ως εκ τούτου, η ΕΚΤ με την απόφαση της 17ης Ιουλίου 2018 αντικατέστησε την απόφαση της 26ης Μαρτίου 2018 με αναδρομική ισχύ από τον χρόνο που η τελευταία άρχισε να παράγει αποτελέσματα και δεν την κατήργησε απλώς για το μέλλον. Κατά συνέπεια, η Ukrselhosprom PCF και η Versobank δεν έχουν έννομο συμφέρον να επιδιώξουν την ακύρωση της απόφασης της 26ης Μαρτίου 2018 και η προσφυγή κατά της πράξης αυτής είναι άνευ αντικειμένου.

Δεύτερον, αποφαινόμενο επί της προσφυγής που άσκησαν η Ukrselhosprom PCF και η Versobank στην υπόθεση T-584/18, το Γενικό Δικαστήριο επικυρώνει, κατά πρώτον, την αρμοδιότητα της ΕΚΤ να ανακαλέσει την άδεια λειτουργίας πιστωτικού ιδρύματος και, ειδικότερα, να εκδώσει την απόφαση της 17ης Ιουλίου 2018. Ειδικότερα, διευκρινίζει ότι απόφαση με την οποία διαπιστώνεται ότι η εξυγίανση πιστωτικού ιδρύματος δεν είναι αναγκαία για λόγους δημοσίου συμφέροντος, όπως αυτή που εκδόθηκε από την FSA στο πλαίσιο των καθηκόντων της ως εθνικής αρχής εξυγίανσης, ουδόλως απαγορεύει στην ΕΚΤ να εκδώσει στη συνέχεια απόφαση για την ανάκληση της αδείας λειτουργίας. Επιπροσθέτως, η συνύπαρξη του ενιαίου εποπτικού μηχανισμού (ΕΕΜ) και του ενιαίου μηχανισμού εξυγίανσης (ΕΕΜ), οι οποίοι έχουν την ίδια αποστολή για την προστασία της σταθερότητας και της ασφάλειας του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ένωσης, δεν μπορεί να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι αποκλείει τη δυνατότητα της αρμόδιας στον τομέα της προληπτικής εποπτείας αρχής, εν προκειμένω της ΕΚΤ, να ανακαλέσει την άδεια λειτουργίας, επειδή δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις για την ανάληψη δράσης εξυγίανσης, δηλαδή όταν το οικείο πιστωτικό ίδρυμα δεν κινδυνεύει να καταστεί μη βιώσιμο

Κατά δεύτερον, το Γενικό Δικαστήριο επιβεβαιώνει την αρμοδιότητα της ΕΚΤ να εκδώσει απόφαση για την ανάκληση της άδειας λειτουργίας λόγω της παράβασης υποχρεώσεων που αφορούν τον τομέα της ΚΞΧ/ΧΤ, υπενθυμίζοντας ότι η ανάκληση της άδειας λειτουργίας προβλέπεται και σε περίπτωση που το πιστωτικό ίδρυμα δεν συμμορφώνεται με τις εν λόγω υποχρεώσεις ( 6 ). Επομένως, το Γενικό Δικαστήριο κρίνει ότι, χωρίς να παραβλέπεται η κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ των ΑΕΑ των συμμετεχόντων κρατών μελών και της ΕΚΤ εντός του ΕΕΜ, τα μεν πραγματικά περιστατικά που στοιχειοθετούν παραβάσεις της νομοθεσίας περί ΚΞΧ/ΧΤ αποδείχθηκαν από την FSA, η δε νομική εκτίμηση σχετικά με το αν τα πραγματικά αυτά περιστατικά δικαιολογούσαν ανάκληση της άδειας λειτουργίας καθώς και η εκτίμηση της αναλογικότητας παρέμειναν, αντιθέτως, στην ΕΚΤ.

Κατά τρίτον, έγινε δεκτό από το Γενικό Δικαστήριο ότι η διαδικασία κοινοποίησης, αποκαλούμενη διαδικασία περί «διαβατηρίου» έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα ( 7 ). Επίσης, υπενθυμίζει ότι κάθε πιστωτικό ίδρυμα το οποίο επιθυμεί να ιδρύσει υποκατάστημα εντός άλλου κράτους μέλους προβαίνει σε σχετική κοινοποίηση στις αρμόδιες αρχές του κράτους μέλους προέλευσής του ( 8 ). Επιπλέον, το Γενικό Δικαστήριο διευκρινίζει ότι ο μη αμιγώς τυπικός χαρακτήρας της διαδικασίας κοινοποίησης προκύπτει, αφενός, από την εξουσία της αρμόδιας αρχής του κράτους μέλους προέλευσης να αρνηθεί την κοινοποίηση των εν λόγω πληροφοριών στην αρμόδια εθνική αρχή του κράτους υποδοχής, και, αφετέρου, από το περιθώριο εκτιμήσεως που διαθέτει η αρμόδια αρχή του κράτους μέλους προέλευσης κατά την αξιολόγηση αυτών των πληροφοριών.

Κατά τέταρτον, αποφαινόμενο σχετικά με την παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας, το Γενικό Δικαστήριο θεωρεί ότι, εν προκειμένω, το μέτρο της ανάκλησης της αδείας λειτουργίας δεν υπερέβαινε το μέτρο που ήταν κατάλληλο και αναγκαίο για την επίτευξη των σκοπών σχετικά με την άρση των παραβάσεων που διέπραξε η Versobank. Επιπροσθέτως, διευκρινίζει, μεταξύ άλλων, ότι η δυνατότητα της εκούσιας εκκαθάρισης και της πώλησης σε άλλον επενδυτή δεν συνιστούσαν, σε σχέση με την ανάκληση της άδειας λειτουργίας, εναλλακτικά μέτρα τα οποία θα αρκούσαν για την επίτευξη των νομίμως επιδιωκομένων από την ΕΚΤ σκοπών.

Κατά πέμπτον, το Γενικό Δικαστήριο απορρίπτει τα επιχειρήματα που αφορούν την παραβίαση της αρχής της ίσης μεταχείρισης και της απαγόρευσης των διακρίσεων λόγω της έλλειψης συγκριτικής ανάλυσης μεταξύ των προσαπτομένων στη Versobank παραβάσεων και εκείνων που διέπραξαν άλλα πιστωτικά ιδρύματα. Συγκεκριμένα, κατά το Γενικό Δικαστήριο, μια τέτοια ανάλυση δεν είναι αναγκαία προκειμένου να αμφισβητηθεί οποιαδήποτε παρανομία διαπραχθείσα από φυσικό ή νομικό πρόσωπο.

Κατά έκτον και τελευταίο, το Γενικό Δικαστήριο απορρίπτει τα επιχειρήματα που αφορούν την προσβολή του δικαιώματος πρόσβασης στον φάκελο από την Ukrselhosprom PCF. Αποφαινόμενο, αφενός, ως προς την πρώτη αίτηση παροχής πρόσβασης στον φάκελο, το Γενικό Δικαστήριο επισημαίνει ότι, μη χορηγώντας την πρόσβαση, η ΕΚΤ δεν υπέπεσε σε πλάνη δεδομένου ότι η Ukrselhosprom PCF, κατά τον χρόνο υποβολής της εν λόγω αίτησης, δεν αποτελούσε ενδιαφερόμενο πρόσωπο ( 9 ). Αφετέρου, αποφαινόμενο ως προς τη δεύτερη αίτηση πρόσβασης που υποβλήθηκε στο πλαίσιο της διαδικασίας επανεξέτασης, το Γενικό Δικαστήριο υπογραμμίζει ότι το διοικητικό συμβούλιο επανεξέτασης έκανε δεκτή την αίτηση αυτή επειδή η Ukrselhosprom PCF είχε την ιδιότητά της αιτούσας επανεξέταση ( 10 ).

( 1 ) Κανονισμός (ΕΕ) 1024/2013 του Συμβουλίου, της 15ης Οκτωβρίου 2013, για την ανάθεση ειδικών καθηκόντων στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) σχετικά με τις πολιτικές που αφορούν την προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων (ΕΕ 2013, L 287, σ. 63), άρθρο 2, παράγραφος 2, και άρθρο 6 (στο εξής: βασικός κανονισμός ΕΕΜ).

( 2 ) Κανονισμός (ΕΕ) 468/2014 της ΕΚΤ, της 16ης Απριλίου 2014, που θεσπίζει το πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ της ΕΚΤ, των εθνικών αρμόδιων αρχών και των εθνικών εντεταλμένων αρχών εντός του ενιαίου εποπτικού μηχανισμού (κανονισμός για το πλαίσιο ΕΕΜ) (ΕΕ 2014, L 141, σ. 1), άρθρο 80 (στο εξής: κανονισμός για το πλαίσιο ΕΕΜ).

( 3 ) Απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ECB/SSM/2018-EE-1 WHD-2017-0012, της 26ης Μαρτίου 2018, με την οποία ανακλήθηκε η άδεια λειτουργίας της τράπεζας Versobank AS (στο εξής: απόφαση της 26ης Μαρτίου 2018).

( 4 ) Απόφαση ECB/SSM/2018-EE-2 WHD-2017-0012 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), της 17ης Ιουλίου 2018, η οποία αντικαθιστά την αρχική απόφαση της ΕΚΤ της 26ης Μαρτίου 2018, με την οποία ανακλήθηκε η άδεια λειτουργίας του πιστωτικού ιδρύματος Versobank (στο εξής: απόφαση της 17ης Ιουλίου 2018).

( 5 ) Όπως περιγράφονται στο άρθρο 24, παράγραφοι 1 και 7, του βασικού κανονισμού ΕΕΜ.

( 6 ) Οδηγία 2013/36/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με την πρόσβαση στη δραστηριότητα πιστωτικών ιδρυμάτων και την προληπτική εποπτεία πιστωτικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων επενδύσεων, για την τροποποίηση της οδηγίας 2002/87/ΕΚ και για την κατάργηση των οδηγιών 2006/48/ΕΚ και 2006/49/ΕΚ (ΕΕ 2013, L 176, σ. 338), άρθρο 67.

( 7 ) Οδηγία 2013/36, άρθρο 39.

( 8 ) Οδηγία 2013/36, άρθρο 35.

( 9 ) Βασικός κανονισμός ΕΕΜ, άρθρο 22, παράγραφος 2· κανονισμός για το πλαίσιο ΕΕΜ, άρθρα 26 και 32.

( 10 ) Απόφαση 2014/360/ΕΕ, της 14ης Απριλίου 2014, για τη σύσταση διοικητικού συμβουλίου επανεξέτασης και των κανόνων λειτουργίας του (ΕΕ 2014, L 175, σ. 47), άρθρο 20.