Υπόθεση C‑247/23 [Deldits] ( i )

VP

κατά

Országos Idegenrendészeti Főigazgatóság

(αίτηση του Fővárosi Törvényszék για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

Απόφαση του Δικαστηρίου (πρώτο τμήμα) της 13ης Μαρτίου 2025

«Προδικαστική παραπομπή – Προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 – Άρθρο 5, παράγραφος 1, στοιχείο δʹ – Αρχή της ακρίβειας – Άρθρο 16 – Δικαίωμα διόρθωσης – Άρθρο 23 – Περιορισμοί – Δεδομένα σχετικά με την ταυτότητα φύλου – Ανακρίβεια των δεδομένων ήδη από την καταχώρισή τους σε δημόσιο μητρώο – Αποδεικτικά μέσα – Διοικητική πρακτική σύμφωνα με την οποία πρέπει να ζητείται η απόδειξη περί υποβολής σε χειρουργική επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου»

1. Προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – Κανονισμός 2016/679 – Δικαίωμα διόρθωσης – Περιορισμοί – Προϋποθέσεις – Έλεγχος που απόκειται στο αιτούν δικαστήριο – Υποχρέωση διόρθωσης των ανακριβών δεδομένων που σχετίζονται με την ταυτότητα φύλου – Τήρηση της αρχής της ακρίβειας

   (Άρθρο 16 § 1 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 8 §§ 1 και 2· κανονισμός 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, αιτιολογικές σκέψεις 1, 10, 59 και 73 και άρθρα 1, 2 § 1, 4, σημεία 1 και 2, 5, 6, 16 και 23)

   (βλ. σκέψεις 23-28, 30, 32, 34-38, διατακτ. 1)

2. Προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – Κανονισμός 2016/679 – Δικαίωμα διόρθωσης – Περιορισμοί – Προϋποθέσεις – Θέσπιση εσωτερικού νομοθετικού μέτρου – Σεβασμός της ουσίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών – Αναλογικότητα – Άσκηση του δικαιώματος διόρθωσης των δεδομένων που σχετίζονται με την ταυτότητα φύλου – Διοικητική πρακτική σύμφωνα με την οποία πρέπει να ζητείται η απόδειξη περί υποβολής σε χειρουργική επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου – Δεν επιτρέπεται

   (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρα 3, 7 και 8· κανονισμός 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 16 και 23)

   (βλ. σκέψεις 40-45, 49, 50, διατακτ. 2)

Σύνοψη

Το Δικαστήριο, επιληφθέν αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως την οποία υπέβαλε το Fővárosi Törvényszék (δικαστήριο περιφέρειας Βουδαπέστης, Ουγγαρία), αποφαίνεται, αφενός, επί του ζητήματος αν ο γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων ( 1 ) επιβάλλει σε εθνική αρχή η οποία είναι επιφορτισμένη με την τήρηση δημόσιου μητρώου να διορθώνει τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που σχετίζονται με την ταυτότητα φύλου φυσικού προσώπου σε περίπτωση που τα εν λόγω δεδομένα δεν είναι ακριβή και, αφετέρου, επί του ζητήματος αν ένα κράτος μέλος δύναται να εξαρτά, μέσω διοικητικής πρακτικής, την άσκηση του δικαιώματος διόρθωσης τέτοιων δεδομένων τα οποία περιέχονται σε δημόσιο μητρώο από την παροχή αποδείξεων, ιδίως περί υποβολής σε χειρουργική επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου.

Το φυσικό πρόσωπο VP, ιρανικής ιθαγένειας, απέκτησε το καθεστώς πρόσφυγα στην Ουγγαρία επικαλούμενο τη διεμφυλική (τρανς) ταυτότητά του. Σύμφωνα με τα ιατρικά πιστοποιητικά που προσκόμισε προς στήριξη της αιτήσεώς του, το φυσικό πρόσωπο VP γεννήθηκε μεν θήλυ, πλην όμως η ταυτότητα φύλου του είναι ανδρική. Μετά την αναγνώριση του καθεστώτος πρόσφυγα στο φυσικό πρόσωπο VP επί τη βάσει αυτή, το πρόσωπο αυτό καταχωρίστηκε εντούτοις ως γυναίκα στο μητρώο ασύλου.

Το 2022, το φυσικό πρόσωπο VP υπέβαλε ενώπιον της αρμόδιας για το άσυλο αρχής αίτηση, βάσει του δικαιώματος διόρθωσης που κατοχυρώνεται στο άρθρο 16 του ΓΚΠΔ, ζητώντας τη διόρθωση της μνείας που αφορά το φύλο του από θήλυ σε άρρεν και τη μεταβολή του ονόματος με το οποίο είχε καταχωριστεί στο μητρώο ασύλου. Επισύναψε δε στην αίτησή του τα προαναφερθέντα ιατρικά πιστοποιητικά. Με απόφαση της 11ης Οκτωβρίου 2022, η αρμόδια για το άσυλο αρχή απέρριψε την αίτηση του φυσικού προσώπου VP, για τον λόγο ότι το πρόσωπο αυτό δεν είχε αποδείξει ότι είχε υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου.

Το φυσικό πρόσωπο VP άσκησε προσφυγή ακυρώσεως κατά της απόφασης αυτής ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου. Δεδομένου ότι το ουγγρικό δίκαιο δεν προβλέπει διαδικασία για τη νομική αναγνώριση της αλλαγής ταυτότητας φύλου, το αιτούν δικαστήριο, διατηρώντας αμφιβολίες ως προς το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 16 του ΓΚΠΔ σε ένα τέτοιο πλαίσιο, υπέβαλε στο Δικαστήριο προδικαστικά ερωτήματα σχετικά με την ερμηνεία του άρθρου αυτού.

Εκτίμηση του Δικαστηρίου

Κατά πρώτον, το Δικαστήριο υπενθυμίζει κατ’ αρχάς ότι, κατά το άρθρο 16 του ΓΚΠΔ, το υποκείμενο των δεδομένων έχει το δικαίωμα να απαιτήσει από τον υπεύθυνο επεξεργασίας τη διόρθωση, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, ανακριβών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. Η διάταξη αυτή συγκεκριμενοποιεί το θεμελιώδες δικαίωμα που κατοχυρώνεται στο άρθρο 8, παράγραφος 2, δεύτερη περίοδος, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( 2 ), σύμφωνα με το οποίο κάθε πρόσωπο δικαιούται να έχει πρόσβαση στα συλλεγέντα δεδομένα που το αφορούν και να επιτυγχάνει τη διόρθωσή τους.

Περαιτέρω, το άρθρο 16 του ΓΚΠΔ πρέπει να ερμηνευθεί, αφενός, υπό το πρίσμα της αρχής της ακρίβειας ( 3 ), σύμφωνα με την οποία τα δεδομένα που υποβάλλονται σε επεξεργασία πρέπει να είναι ακριβή και, όταν είναι αναγκαίο, να επικαιροποιούνται, διευκρινιζομένου ότι πρέπει να λαμβάνονται όλα τα εύλογα μέτρα για την άμεση διαγραφή ή διόρθωση δεδομένων τα οποία είναι ανακριβή σε σχέση με τους σκοπούς της επεξεργασίας. Αφετέρου, η προμνησθείσα διάταξη πρέπει να ερμηνευθεί και υπό το πρίσμα της αιτιολογικής σκέψης 59 του ΓΚΠΔ, από την οποία προκύπτει ότι θα πρέπει να προβλέπονται τρόποι για να διευκολύνεται η διόρθωση, κατόπιν αιτήσεως του υποκειμένου των δεδομένων, των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν.

Συναφώς, το Δικαστήριο επαναλαμβάνει τη νομολογία του σύμφωνα με την οποία η ορθότητα και η πληρότητα των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα πρέπει να εκτιμώνται με βάση τον σκοπό για τον οποίο τα δεδομένα συλλέχθηκαν.

Τέλος, το Δικαστήριο παρατηρεί ότι ο σκοπός τον οποίο επιδιώκει ο ΓΚΠΔ συνίσταται, μεταξύ άλλων, στη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας του δικαιώματος των φυσικών προσώπων στην ιδιωτική ζωή έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Σύμφωνα με τον σκοπό αυτόν, κάθε επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα πρέπει, μεταξύ άλλων, να είναι σύμφωνη με την αρχή της ακρίβειας, αλλά και να πληροί τις προϋποθέσεις νομιμότητας που προβλέπονται στον ΓΚΠΔ ( 4 ).

Εν προκειμένω, στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να εξακριβώσει εάν το επίμαχο δεδομένο είναι ακριβές σε σχέση με τον σκοπό για τον οποίο συλλέχθηκε και να εκτιμήσει, ειδικότερα, βάσει του εθνικού δικαίου, εάν η συλλογή του εν λόγω δεδομένου έχει ως σκοπό την ταυτοποίηση του υποκειμένου του. Σε περίπτωση που τούτο ισχύει, το εν λόγω δεδομένο φαίνεται να αφορά, επομένως, την ταυτότητα φύλου όπως τη βιώνει το άτομο, και όχι το φύλο που του αποδόθηκε κατά τη γέννηση.

Συναφώς, ένα κράτος μέλος δεν δύναται να επικαλεσθεί ειδικές διατάξεις εθνικού δικαίου, θεσπισθείσες βάσει του άρθρου 6, παράγραφοι 2 και 3, του ΓΚΠΔ, προκειμένου να εμποδίσει την άσκηση του δικαιώματος διόρθωσης. Συγκεκριμένα, αφενός, από τον ΓΚΠΔ ( 5 ) προκύπτει ότι οι ειδικές αυτές διατάξεις κατατείνουν αποκλειστικά και μόνο στον περαιτέρω προσδιορισμό της εφαρμογής των κανόνων που περιέχονται σε αυτόν, και όχι στην παρέκκλιση από τους εν λόγω κανόνες. Αφετέρου, το δικαίωμα διόρθωσης μπορεί να περιορισθεί μόνον εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 23 του ΓΚΠΔ. Συνακόλουθα, ένα κράτος μέλος δύναται μεταξύ άλλων να προβλέψει, με εσωτερικά νομοθετικά μέτρα, περιορισμούς στο δικαίωμα διόρθωσης όσον αφορά δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που περιέχονται σε δημόσια μητρώα τηρούμενα για λόγους γενικού δημόσιου συμφέροντος. Εντούτοις, εν προκειμένω, δεν προκύπτει ότι ο Ούγγρος νομοθέτης περιόρισε το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος διόρθωσης κατά τρόπο σύμφωνο με τις προϋποθέσεις του άρθρου 23 του ΓΚΠΔ, ούτε ότι η αρμόδια για το άσυλο αρχή αιτιολόγησε την άρνησή της να προβεί στη ζητηθείσα διόρθωση επικαλούμενη τέτοιον εκ του νόμου περιορισμό.

Εν πάση περιπτώσει, ένα κράτος μέλος δεν δικαιούται να επικαλείται την απουσία, στο εθνικό του δίκαιο, διαδικασίας νομικής αναγνώρισης της διεμφυλικής ταυτότητας προκειμένου να εμποδίσει την άσκηση του δικαιώματος διόρθωσης. Πράγματι, καίτοι το δίκαιο της Ένωσης δεν θίγει την αρμοδιότητα των κρατών μελών σε θέματα οικογενειακής καταστάσεως των προσώπων και νομικής αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου τους, τα κράτη μέλη οφείλουν, ωστόσο, κατά την άσκηση της αρμοδιότητας αυτής, να τηρούν το δίκαιο της Ένωσης. Επομένως, εθνική νομοθεσία η οποία εμποδίζει ένα διεμφυλικό άτομο, λόγω της μη αναγνωρίσεως της ταυτότητας φύλου του, να εκπληρώσει μια αναγκαία προϋπόθεση προκειμένου να απολαύει ενός δικαιώματος προστατευόμενου από το δίκαιο της Ένωσης, όπως είναι, εν προκειμένω, το δικαίωμα διόρθωσης, πρέπει να θεωρείται, κατ’ αρχήν, ασύμβατη με το δίκαιο της Ένωσης.

Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο συμπεραίνει ότι το άρθρο 16 του ΓΚΠΔ έχει την έννοια ότι επιβάλλει σε εθνική αρχή η οποία είναι επιφορτισμένη με την τήρηση δημόσιου μητρώου να διορθώνει τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που σχετίζονται με την ταυτότητα φύλου φυσικού προσώπου σε περίπτωση που τα εν λόγω δεδομένα δεν είναι ακριβή, κατά την έννοια του ΓΚΠΔ.

Κατά δεύτερον, το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι το άρθρο 16 του ΓΚΠΔ δεν διευκρινίζει ποια είναι τα αποδεικτικά στοιχεία που μπορούν να απαιτηθούν εκ μέρους του εκάστοτε υπευθύνου επεξεργασίας προκειμένου να διαπιστωθεί η ανακρίβεια των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των οποίων τη διόρθωση ζητεί φυσικό πρόσωπο.

Στο πλαίσιο αυτό, μολονότι το υποκείμενο των δεδομένων το οποίο ζητεί τη διόρθωση των εν λόγω δεδομένων μπορεί να οφείλει να παράσχει τα κρίσιμα και επαρκή αποδεικτικά στοιχεία τα οποία, υπό το πρίσμα των περιστάσεων της συγκεκριμένης περίπτωσης, μπορούν ευλόγως να απαιτηθούν από το εν λόγω πρόσωπο προκειμένου να αποδείξει την ανακρίβεια των δεδομένων, το Δικαστήριο υπενθυμίζει εντούτοις ότι ένα κράτος μέλος μπορεί να περιορίσει την άσκηση του δικαιώματος διόρθωσης μόνον εφόσον τηρεί το άρθρο 23 του ΓΚΠΔ. Το Δικαστήριο διευκρινίζει ότι το δικαίωμα διόρθωσης μπορεί να υπόκειται σε περιορισμούς υπό περιστάσεις όπως είναι η τήρηση δημόσιων μητρώων που διατηρούνται για λόγους γενικού δημόσιου συμφέροντος, ιδίως προς διασφάλιση της αξιοπιστίας και της συνεκτικότητας των εν λόγω μητρώων.

Στην υπό κρίση υπόθεση, το συγκεκριμένο κράτος μέλος υιοθέτησε διοικητική πρακτική σύμφωνα με την οποία η άσκηση από διεμφυλικό άτομο του δικαιώματός του για διόρθωση των σχετικών με την ταυτότητα φύλου του δεδομένων τα οποία περιέχονται σε δημόσιο μητρώο εξαρτάται από το εάν το άτομο αυτό είναι σε θέση να προσκομίσει αποδείξεις περί υποβολής του σε χειρουργική επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου. Τέτοιου είδους διοικητική πρακτική συνεπάγεται περιορισμό του δικαιώματος διόρθωσης.

Συναφώς, το Δικαστήριο επισημαίνει, πρώτον, ότι τέτοιου είδους διοικητική πρακτική δεν πληροί την απαίτηση σύμφωνα με την οποία το δίκαιο κράτους μέλους μπορεί να περιορίζει το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος διόρθωσης μόνο μέσω νομοθετικών μέτρων.

Δεύτερον, η εν λόγω διοικητική πρακτική θίγει, ιδίως, την ουσία του δικαιώματος στην ακεραιότητα του προσώπου και του δικαιώματος στον σεβασμό της ιδιωτικής ζωής, τα οποία διατυπώνονται αντιστοίχως στα άρθρα 3 και 7 του Χάρτη. Το Δικαστήριο υπενθυμίζει, στο πλαίσιο αυτό, ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει κρίνει μεταξύ άλλων ότι η αναγνώριση της ταυτότητας φύλου διεμφυλικού ατόμου δεν μπορεί να εξαρτάται από την υποβολή του εν λόγω ατόμου σε χειρουργική επέμβαση στην οποία δεν επιθυμεί να υποβληθεί ( 6 ).

Τέλος, τρίτον, μια τέτοια διοικητική πρακτική δεν είναι, εν πάση περιπτώσει, ούτε αναγκαία ούτε αναλογική για τη διασφάλιση της αξιοπιστίας και της συνεκτικότητας δημόσιου μητρώου, όπως το μητρώο ασύλου, δεδομένου ότι ένα ιατρικό πιστοποιητικό, περιλαμβανομένης μιας προηγούμενης ψυχολογικής διάγνωσης, μπορεί να συνιστά κρίσιμο και επαρκές αποδεικτικό στοιχείο συναφώς.

Συνακόλουθα, το Δικαστήριο συνάγει ότι το άρθρο 16 του ΓΚΠΔ έχει την έννοια ότι, για τους σκοπούς της άσκησης του δικαιώματος διόρθωσης των σχετικών με την ταυτότητα φύλου δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα φυσικού προσώπου τα οποία περιέχονται σε δημόσιο μητρώο, το εν λόγω πρόσωπο μπορεί να οφείλει να παράσχει τα κρίσιμα και επαρκή αποδεικτικά στοιχεία τα οποία μπορούν ευλόγως να απαιτηθούν από το πρόσωπο αυτό προκειμένου να αποδείξει την ανακρίβεια των δεδομένων. Εντούτοις, ένα κράτος μέλος επ’ ουδενί δύναται να εξαρτά, μέσω διοικητικής πρακτικής, την άσκηση του δικαιώματος αυτού από την παροχή αποδείξεων περί υποβολής σε χειρουργική επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου.

( i ) Η ονομασία που έχει δοθεί στην παρούσα υπόθεση είναι πλασματική. Δεν αντιστοιχεί στο πραγματικό όνομα κανενός διαδίκου.

( 1 ) Άρθρο 16 του κανονισμού (ΕΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Απριλίου 2016, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων) (ΕΕ 2016, L 119, σ. 1) (στο εξής: ΓΚΠΔ).

( 2 ) Στο εξής: Χάρτης.

( 3 ) Αρχή η οποία μνημονεύεται στο άρθρο 5, παράγραφος 1, στοιχείο δʹ, του ΓΚΠΔ.

( 4 ) Βλ. άρθρο 6 του ΓΚΠΔ.

( 5 ) Βλ. αιτιολογική σκέψη 10, τρίτη περίοδος, του ΓΚΠΔ.

( 6 ) Πρβλ. απόφαση του ΕΔΔΑ της 19ης Ιανουαρίου 2021, X και Y κατά Ρουμανίας (CE:ECHR:2021:0119JUD000214516, παράγραφοι 165 και 167 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).