Υπόθεση C‑35/23 ( i )

Πατέρας

κατά

Μητέρας

[αίτηση του Oberlandesgericht Frankfurt am Main
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]

Απόφαση του Δικαστηρίου (τέταρτο τμήμα) της 20ής Ιουνίου 2024

«Προδικαστική παραπομπή – Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Γονική μέριμνα – Κανονισμός (ΕΚ) 2201/2003 – Άρθρα 10 και 11 – Διεθνής δικαιοδοσία σε περίπτωση παράνομης μετακίνησης παιδιού – Συνήθης διαμονή του παιδιού σε κράτος μέλος πριν από την παράνομη μετακίνηση – Διαδικασία επιστροφής μεταξύ τρίτης χώρας και κράτους μέλους – Έννοια της “αίτησης επιστροφής” – Σύμβαση της Χάγης, της 25ης Οκτωβρίου 1980, για τα αστικά θέματα της διεθνούς απαγωγής παιδιών»

1. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία, αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας – Κανονισμός 2201/2003 – Διεθνής δικαιοδοσία σε θέματα γονικής μέριμνας – Διεθνής δικαιοδοσία σε περίπτωση απαγωγής παιδιού – Διεθνής δικαιοδοσία των δικαστηρίων του κράτους μέλους της συνήθους διαμονής του παιδιού πριν από την απαγωγή του – Πεδίο εφαρμογής – Διαδικασία επιστροφής κινηθείσα ανεπιτυχώς δυνάμει της σύμβασης της Χάγης του 1980 μεταξύ τρίτης χώρας και κράτους μέλους – Δεν ασκεί επιρροή

   (Κανονισμός 2201/2003 του Συμβουλίου, άρθρα 2, σημείο 11, 10, στοιχείο βʹ, σημείο i, 11 §§ 6 και 7, και 60)

   (βλ. σκέψεις 50-62, διατακτ. 1)

2. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία, αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας – Κανονισμός 2201/2003 – Διεθνής δικαιοδοσία σε θέματα γονικής μέριμνας – Διεθνής δικαιοδοσία σε περίπτωση απαγωγής παιδιού – Διεθνής δικαιοδοσία των δικαστηρίων του κράτους μέλους της συνήθους διαμονής του παιδιού πριν από την απαγωγή του – Προϋπόθεση – Αίτηση επιστροφής – Έννοια – Αίτηση με την οποία ζητείται η επιστροφή του παιδιού σε κράτος διαφορετικό από το κράτος μέλος της συνήθους διαμονής του παιδιού πριν από την απαγωγή ή αγωγή επιμέλειας του εν λόγω παιδιού ασκηθείσα ενώπιον των δικαστηρίων του πρώτου αυτού κράτους μέλους – Δεν εμπίπτουν

   (Κανονισμός 2201/2003 του Συμβουλίου, αιτιολογική σκέψη 17 και άρθρα 8 § 1, 10, στοιχείο βʹ, σημείο i, και 11)

   (βλ. σκέψεις 66, 68-71, 73-79, 81, διατακτ. 2)

3. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία, αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας – Κανονισμός 2201/2003 – Αίτηση επιστροφής παιδιού – Απόφαση περί μη επιστροφής – Υποχρεώσεις ενημέρωσης και κοινοποίησης και εκτελεστός χαρακτήρας της απόφασης με την οποία διατάσσεται η επιστροφή παιδιού – Πεδίο εφαρμογής – Διαδικασία επιστροφής δυνάμει της σύμβασης της Χάγης του 1980 κινηθείσα μεταξύ τρίτης χώρας και κράτους μέλους – Δεν εμπίπτει

   (Κανονισμός 2201/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 11 §§ 6 έως 8)

   (βλ. σκέψεις 83-85, διατακτ. 3)

Σύνοψη

Επιληφθέν αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως του Oberlandesgericht Frankfurt am Main (εφετείου Φρανκφούρτης επί του Μάιν, Γερμανία), το Δικαστήριο διευκρινίζει το πεδίο εφαρμογής ορισμένων δικονομικών κανόνων που εφαρμόζονται βάσει του κανονισμού 2201/2003 ( 1 ) σε περίπτωση διεθνούς απαγωγής παιδιού η οποία σχετίζεται με τρίτη χώρα.

Η L γεννήθηκε το 2014 στην Ελβετία και έχει διπλή ιθαγένεια, τη γερμανική και την πολωνική. Ο πατέρας της διαμένει στην Ελβετία από τον Ιούνιο του 2013 για επαγγελματικούς λόγους, ενώ η μητέρα της έζησε με την L από τον Ιανουάριο του 2015 έως τον Απρίλιο του 2016 στη Γερμανία, όπου ο πατέρας τις επισκεπτόταν τακτικά. Τον Απρίλιο του 2016, η μητέρα και η L μετοίκησαν στην Πολωνία, όπου αρχικώς ο πατέρας τις επισκεπτόταν. Από τον Απρίλιο του 2017 η μητέρα δεν επέτρεπε πλέον στον πατέρα να ασκήσει το δικαίωμά του προσωπικής επικοινωνίας. Ενέγραψε την L σε παιδικό σταθμό στην Πολωνία, χωρίς τη συγκατάθεση του πατέρα, και ενημέρωσε τον τελευταίο ότι θα παρέμενε με την κόρη τους στην Πολωνία.

Τον Ιούλιο του 2017 ο πατέρας υπέβαλε αίτηση επιστροφής του παιδιού στην Ελβετία μέσω της ελβετικής κεντρικής αρχής ( 2 ), δυνάμει της σύμβασης της Χάγης του 1980 ( 3 ). Πολωνικό δικαστήριο απέρριψε την ως άνω αίτηση με αιτιολογία ότι ο πατέρας είχε δώσει επ’ αόριστον τη συγκατάθεσή του για τη μετοικεσία της μητέρας και της L στην Πολωνία. Η έφεση που άσκησε ο πατέρας κατά της εν λόγω αποφάσεως απορρίφθηκε.

Αν και δεν ενέμεινε σε μια δεύτερη αίτηση επιστροφής που είχε υποβάλει στη Γερμανία, ο πατέρας άσκησε, τον Ιούλιο του 2018, αγωγή ενώπιον γερμανικού δικαστηρίου ζητώντας να του ανατεθεί η αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού, να του αναγνωριστεί το δικαίωμα καθορισμού του τόπου διαμονής του, καθώς και να διαταχθεί η επιστροφή του παιδιού σε αυτόν, στην Ελβετία. Το επιληφθέν δικαστήριο απέρριψε την αγωγή αυτή λόγω έλλειψης διεθνούς δικαιοδοσίας. Ο πατέρας άσκησε έφεση κατά της ως άνω απόφασης ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, υποστηρίζοντας ότι η διεθνής δικαιοδοσία των γερμανικών δικαστηρίων απορρέει από τα άρθρα 10 και 11 του κανονισμού 2201/2003.

Το αιτούν δικαστήριο διερωτάται ως προς τη δυνατότητα εφαρμογής των διατάξεων αυτών, δεδομένου ότι ο πατέρας κίνησε ανεπιτυχώς διαδικασία επιστροφής του παιδιού, δυνάμει της σύμβασης της Χάγης του 1980, μέσω της κεντρικής αρχής της Ελβετίας, τρίτης χώρας η οποία δεν δεσμεύεται από τον κανονισμό 2201/2003. Ως εκ τούτου, αποφάσισε να υποβάλει στο Δικαστήριο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως.

Εκτίμηση του Δικαστηρίου

Κατά πρώτον, το Δικαστήριο αποφαίνεται επί του πεδίου εφαρμογής του κανόνα περί ειδικής διεθνούς δικαιοδοσίας σε υποθέσεις γονικής μέριμνας ο οποίος προβλέπεται στο άρθρο 10 του κανονισμού 2201/2003. Κατά το άρθρο αυτό, τα δικαστήρια του κράτους μέλους στο οποίο το παιδί είχε τη συνήθη διαμονή του πριν από την παράνομη μετακίνηση ή κατακράτησή του διατηρούν, κατ’ αρχήν και υπό ορισμένες προϋποθέσεις, τη διεθνή δικαιοδοσία τους.

Όσον αφορά την «παράνομη μετακίνηση ή κατακράτηση παιδιού» επί της οποίας στηρίζεται το άρθρο 10 του κανονισμού 2201/2003, το αιτούν δικαστήριο εκτιμά, κατ’ αρχάς, ότι ο ορισμός της έννοιας αυτής ( 4 ) δεν εξαρτάται από την εκ μέρους του δικαιούχου της επιμέλειας κίνηση (κατ’ ανάγκην μεταγενέστερη και ενδεχόμενη) διαδικασίας επιστροφής του παιδιού βάσει της σύμβασης της Χάγης του 1980.

Εν συνεχεία, το άρθρο 10, στοιχείο βʹ, σημείο i, του κανονισμού 2201/2003, κατά το οποίο τα δικαστήρια της προηγούμενης συνήθους διαμονής του παιδιού παύουν, κατ’ αρχήν, να έχουν διεθνή δικαιοδοσία σε περίπτωση που δεν έχει υποβληθεί αίτηση επιστροφής, εντός προθεσμίας ενός έτους, στο κράτος μέλος στο έδαφος του οποίου το παιδί έχει μετακινηθεί ή κατακρατείται παρανόμως, δεν διευκρινίζει ότι μια τέτοια αίτηση πρέπει να έχει υποβληθεί βάσει της σύμβασης της Χάγης του 1980 ούτε αποκλείει τη δυνατότητα υποβολής της μέσω κεντρικής αρχής τρίτης χώρας. Πράγματι, αφενός, κατά το άρθρο 60 του κανονισμού 2201/2003, οι διατάξεις της σύμβασης της Χάγης του 1980 δεν υπερισχύουν των διατάξεων του κανονισμού αυτού στις σχέσεις μεταξύ των κρατών μελών. Αφετέρου, δεν υφίσταται υποχρέωση επίκλησης της σύμβασης αυτής για να ζητηθεί η επιστροφή παιδιού, δεδομένου ότι η διαδικασία επιστροφής μπορεί να στηρίζεται σε άλλους κανόνες ή άλλες συμβατικές διατάξεις, ιδίως διατάξεις διμερών συμφωνιών.

Τέλος, δεν μπορεί να γίνει δεκτό, ελλείψει σχετικής ρύθμισης του κανονισμού 2201/2003, ότι η εφαρμογή του άρθρου 10 του κανονισμού αυτού εξαρτάται από την εφαρμογή διαδικαστικών κανόνων, όπως οι προβλεπόμενοι στο άρθρο 11, παράγραφοι 6 και 7, του εν λόγω κανονισμού ( 5 ), οι οποίοι έχουν κυρίως ως αντικείμενο τη ρύθμιση της διαβίβασης και της κοινοποίησης πληροφοριών ( 6 ).

Κατά δεύτερον, το Δικαστήριο επισημαίνει, υπό το πρίσμα, ιδίως, των σκοπών του κανονισμού 2201/2003, ότι δεν εμπίπτουν στην έννοια της «αίτησης επιστροφής», κατά το άρθρο 10, στοιχείο βʹ, σημείο i, του κανονισμού 2201/2003, ούτε αίτηση με την οποία ζητείται η επιστροφή του παιδιού σε κράτος διαφορετικό από το κράτος μέλος στο οποίο το παιδί είχε τη συνήθη διαμονή του αμέσως πριν από την παράνομη μετακίνηση ή κατακράτησή του ούτε αγωγή επιμέλειας του εν λόγω παιδιού ασκηθείσα ενώπιον των δικαστηρίων του κράτους μέλους αυτού.

Τέλος, το Δικαστήριο διευκρινίζει ότι από το γράμμα του άρθρου 11 του κανονισμού 2201/2003 προκύπτει σαφώς ότι η διάταξη αυτή εφαρμόζεται μόνον μεταξύ κρατών μελών, σε συνδυασμό με τη Σύμβαση της Χάγης του 1980. Ως εκ τούτου, οι υποχρεώσεις ενημέρωσης και κοινοποίησης που προβλέπονται στο άρθρο 11, παράγραφοι 6 και 7, του εν λόγω κανονισμού, καθώς και ο εκτελεστός χαρακτήρας της απόφασης περί της οποίας γίνεται λόγος στην παράγραφο 8 του άρθρου 11 δεν έχουν εφαρμογή στο πλαίσιο διαδικασίας επιστροφής η οποία έχει κινηθεί δυνάμει της σύμβασης αυτής μεταξύ τρίτης χώρας και κράτους μέλους στο οποίο ευρίσκεται το παιδί κατόπιν παράνομης μετακίνησης ή κατακράτησης.

( i ) Η ονομασία που έχει δοθεί στην παρούσα υπόθεση είναι πλασματική. Δεν αντιστοιχεί στο πραγματικό όνομα κανενός διαδίκου.

( 1 ) Κανονισμός (ΕΚ) 2201/2003 του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2003, για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας ο οποίος καταργεί τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1347/2000 (ΕΕ 2003, L 338, σ. 1).

( 2 ) Της ομοσπονδιακής υπηρεσίας δικαιοσύνης στη Βέρνη (Ελβετία).

( 3 ) Σύμβαση για τα αστικά θέματα της διεθνούς απαγωγής παιδιών, η οποία συνήφθη στη Χάγη στις 25 Οκτωβρίου 1980 (στο εξής: σύμβαση της Χάγης του 1980).

( 4 ) Βλ. άρθρο 2, σημείο 11, του κανονισμού 2201/2003.

( 5 ) Το άρθρο 11 του κανονισμού αυτού συμπληρώνει τη θέση σε εφαρμογή της διαδικασίας επιστροφής παιδιού δυνάμει της σύμβασης της Χάγης του 1980.

( 6 ) Πρόκειται περί πληροφοριών σχετικών με απόφαση περί μη επιστροφής εκδοθείσα δυνάμει του άρθρου 13 της σύμβασης της Χάγης του 1980, οι οποίες πρέπει να γνωστοποιούνται στο έχον διεθνή δικαιοδοσία δικαστήριο του κράτους μέλους στο οποίο το παιδί είχε τη συνήθη διαμονή του αμέσως πριν από την παράνομη μετακίνηση ή κατακράτηση.