Υπόθεση C‑646/21

K
και
L

κατά

Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid

(αίτηση του Rechtbank Den Haag, zittingsplaats’s-Hertogenbosch
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

Απόφαση του Δικαστηρίου (τμήμα μείζονος συνθέσεως) της 11ης Ιουνίου 2024

«Προδικαστική παραπομπή – Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης – Κοινή πολιτική στον τομέα του ασύλου – Οδηγία 2011/95/ΕΕ – Προϋποθέσεις χορήγησης του καθεστώτος πρόσφυγα – Άρθρο 2, στοιχεία δʹ και εʹ – Λόγοι δίωξης – Άρθρο 10, παράγραφος 1, στοιχείο δʹ, και παράγραφος 2 – “Ιδιότητα μέλους ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας” – Άρθρο 4 – Αξιολόγηση των γεγονότων και περιστάσεων σε εξατομικευμένη βάση – Οδηγία 2013/32/ΕΕ – Άρθρο 10, παράγραφος 3 – Προϋποθέσεις για την εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας – Άρθρο 24, παράγραφος 2, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Υπέρτατο συμφέρον του παιδιού – Προσδιορισμός – Ανήλικες υπήκοοι τρίτης χώρας οι οποίες, συνεπεία της διαμονής τους σε κράτος μέλος, ταυτίζονται με τη θεμελιώδη αξία της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών»

1. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Καθεστώς πρόσφυγα ή καθεστώς επικουρικής προστασίας – Οδηγία 2011/95 – Προϋποθέσεις χορήγησης του καθεστώτος πρόσφυγα – Κίνδυνος δίωξης – Λόγοι δίωξης – Εκτίμηση – Έννοια της ιδιότητας μέλους ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας – Γυναίκες υπήκοοι τρίτης χώρας, συμπεριλαμβανομένων των ανήλικων κοριτσιών, οι οποίες ταυτίζονται με τη θεμελιώδη αξία της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών – Ταύτιση η οποία έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια διαμονής σε κράτος μέλος – Εμπίπτει

   (Άρθρο 78 § 1 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 21 § 1· οδηγία 2011/95 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, αιτιολογική σκέψη 16, άρθρα 2, στοιχείο δʹ, 4 §§ 1, 3 και 5, 5 § 3, 9 §§ 1 και 2, 10 §§ 1, στοιχείο δʹ, 2 και 3, στοιχείο βʹ)

   (βλ. σκέψεις 36, 38, 42-46, 48-54, 56-62, 64, διατακτ. 1)

2. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Πολιτική ασύλου – Καθεστώς πρόσφυγα ή καθεστώς επικουρικής προστασίας – Οδηγία 2011/95 – Διαδικασίες για τη χορήγηση και την ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας – Οδηγία 2013/32 – Σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων – Δικαιώματα του παιδιού – Υποχρέωση συνεκτίμησης του υπέρτατου συμφέροντος του παιδιού – Αίτηση διεθνούς προστασίας υποβληθείσα από ανήλικο – Εξατομικευμένη εκτίμηση – Λήψη αποφάσεως επί της αιτήσεως αυτής χωρίς να έχει προσδιοριστεί κατά τρόπο συγκεκριμένο το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού – Δεν επιτρέπεται

   (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρα 24 § 2 και 51 § 1· οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2011/95, άρθρα 4 § 3 και 10 § 1, στοιχείο δʹ, και 2013/32, άρθρα 2, στοιχείο ιζʹ, και 40 § 2)

   (βλ. σκέψεις 77, 78, 80-84, διατακτ. 2)

Σύνοψη

Επιληφθέν αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως την οποία υπέβαλε το rechtbank Den Haag, zittingsplaats’s-Hertogenbosch (πρωτοδικείο Χάγης, με μεταβατική έδρα το ’s‑Hertogenbosch, Κάτω Χώρες), το τμήμα μείζονος συνθέσεως του Δικαστηρίου αποφαίνεται επί του ζητήματος εάν μπορεί να θεωρηθεί ότι οι ανήλικες υπήκοοι τρίτης χώρας οι οποίες, συνεπεία της διαμονής τους σε κράτος μέλος, ταυτίζονται με τη θεμελιώδη αξία της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών έχουν την ιδιότητα μέλους «ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας» ( 1 ), ιδιότητα η οποία αποτελεί «λόγο δίωξης» ικανό να οδηγήσει στην αναγνώριση του καθεστώτος πρόσφυγα.

Οι K και L είναι δύο αδελφές ιρακινής ιθαγένειας, γεννηθείσες τα έτη 2003 και 2005 αντιστοίχως. Αφίχθησαν στις Κάτω Χώρες το 2015 και έκτοτε διαμένουν αδιαλείπτως στις Κάτω Χώρες. Οι υποβληθείσες τον Νοέμβριο του 2015 αιτήσεις τους για άσυλο απορρίφθηκαν τον Φεβρουάριο του 2017. Τον Απρίλιο του 2019 υπέβαλαν μεταγενέστερες αιτήσεις ( 2 ), οι οποίες απορρίφθηκαν ως προδήλως αβάσιμες τον Δεκέμβριο του 2020. Προσβάλλοντας τις ως άνω απορριπτικές αποφάσεις, οι K και L ισχυρίζονται ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου ότι, συνεπεία της μακράς διαμονής τους στις Κάτω Χώρες, έχουν «δυτικοποιηθεί». Φοβούνται ότι, εάν επιστρέψουν στο Ιράκ, θα διωχθούν λόγω της ταυτότητας που έχουν σφυρηλατήσει στις Κάτω Χώρες, η οποία χαρακτηρίζεται από την αφομοίωση κανόνων, αξιών και τρόπων συμπεριφοράς διαφορετικών σε σχέση με εκείνους που επικρατούν στη χώρα καταγωγής τους, στοιχείων τα οποία έχουν καταστεί σε τέτοιο βαθμό ουσιώδη για την ταυτότητα και τη συνείδησή τους ώστε να μη δύνανται να τα αποκηρύξουν. Υποστηρίζουν, ως εκ τούτου, ότι έχουν την ιδιότητα μέλους «ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας», κατά την έννοια του άρθρου 10, παράγραφος 1, στοιχείο δʹ, της οδηγίας 2011/95.

Στο πλαίσιο αυτό, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται, αφενός, ως προς την ερμηνεία της έννοιας της «ιδιότητας μέλους ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας» και, αφετέρου, ως προς τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 24, παράγραφος 2, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο πλαίσιο της διαδικασίας εξέτασης των αιτήσεων διεθνούς προστασίας.

Εκτίμηση του Δικαστηρίου

Πρώτον, το Δικαστήριο επισημαίνει ότι μια ομάδα θεωρείται ως «ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα» εφόσον πληρούνται σωρευτικώς δύο προϋποθέσεις. Αφενός, τα πρόσωπα που ενδέχεται να είναι μέλη της ομάδας αυτής πρέπει να έχουν τουλάχιστον ένα από τα εξής τρία αναγνωριστικά στοιχεία, ήτοι «κοινά εγγενή χαρακτηριστικά», «κοινό ιστορικό παρελθόν το οποίο δεν μπορεί να μεταβληθεί» ή «από κοινού χαρακτηριστικά ή πεποιθήσεις τόσο θεμελιώδους σημασίας για την ταυτότητα ή τη συνείδηση ώστε ένα πρόσωπο να μην πρέπει να αναγκάζεται να τις αποκηρύξει». Αφετέρου, η ομάδα αυτή πρέπει να έχει «ιδιαίτερη ταυτότητα» στη χώρα καταγωγής «διότι γίνεται αντιληπτή ως διαφορετική ομάδα από τον περιβάλλοντα κοινωνικό χώρο».

Όσον αφορά την πρώτη από τις προμνησθείσες προϋποθέσεις, η πραγματική ταύτιση μιας γυναίκας με τη θεμελιώδη αξία της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών, καθόσον ενέχει τη βούλησή της να απολαμβάνει την ισότητα αυτή στην καθημερινή της ζωή, προϋποθέτει το να μπορεί να προβαίνει η ίδια ελεύθερα στις επιλογές που αφορούν τη ζωή της, ιδίως ως προς τη μόρφωση και την επαγγελματική της σταδιοδρομία, την έκταση και τη φύση των δραστηριοτήτων της στη δημόσια σφαίρα, τη δυνατότητα επίτευξης οικονομικής ανεξαρτησίας μέσω της εργασίας εκτός οικίας, τις αποφάσεις σχετικά με το εάν θα επιλέξει να διαμένει μόνη της ή με την οικογένειά της, και την ελεύθερη επιλογή συντρόφου, επιλογές που είναι ουσιώδεις στο πλαίσιο της διαμόρφωσης της ταυτότητάς της. Υπό τις συνθήκες αυτές, η πραγματική ταύτιση μιας υπηκόου τρίτης χώρας με τη θεμελιώδη αυτή αξία μπορεί να θεωρηθεί ως «χαρακτηριστικ[ό] ή πεπο[ίθηση] τόσο θεμελιώδους σημασίας για την ταυτότητα ή τη συνείδηση ώστε ένα πρόσωπο να μην πρέπει να αναγκάζεται να [την] αποκηρύξει».

Όσον αφορά τη δεύτερη προϋπόθεση, η οποία σχετίζεται με την «ιδιαίτερη ταυτότητα» της ομάδας στη χώρα καταγωγής, είναι δυνατόν οι γυναίκες να γίνονται αντιληπτές με διαφορετικό τρόπο από τον περιβάλλοντα κοινωνικό χώρο και να αναγνωρισθεί, εξ αυτού του λόγου, ότι έχουν ιδιαίτερη ταυτότητα στον εν λόγω κοινωνικό χώρο, ιδίως λόγω των κοινωνικών, ηθικών ή νομικών κανόνων που επικρατούν στη χώρα καταγωγής τους. Τη δεύτερη αυτή προϋπόθεση πληρούν και γυναίκες οι οποίες έχουν ένα πρόσθετο κοινό χαρακτηριστικό, όπως είναι, παραδείγματος χάριν, η πραγματική ταύτισή τους με τη θεμελιώδη αξία της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών, όταν οι εν λόγω κανόνες που επικρατούν στη χώρα καταγωγής τους έχουν ως συνέπεια να γίνονται οι γυναίκες αυτές αντιληπτές από τον περιβάλλοντα κοινωνικό χώρο ως διαφορετικές λόγω αυτού του χαρακτηριστικού τους.

Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι οι γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των ανήλικων κοριτσιών, οι οποίες έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι, κατά τη διάρκεια της διαμονής τους σε κράτος μέλος, ταυτίστηκαν πραγματικά με τη θεμελιώδη αξία της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών μπορούν, ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν στη χώρα καταγωγής τους, να θεωρηθούν ως έχουσες την ιδιότητα μέλους «ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας», ιδιότητα η οποία αποτελεί «λόγο δίωξης» ικανό να οδηγήσει στην αναγνώριση του καθεστώτος πρόσφυγα.

Συναφώς, το Δικαστήριο υπογραμμίζει ότι η πραγματική ταύτιση μιας υπηκόου τρίτης χώρας με τη θεμελιώδη αυτή αξία, η οποία έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της διαμονής της σε κράτος μέλος, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως περίσταση που η εν λόγω υπήκοος προκάλεσε εσκεμμένως μετά την αναχώρησή της από τη χώρα καταγωγής ( 3 ) ούτε ως δραστηριότητα με αποκλειστικό ή κύριο σκοπό τη δημιουργία των απαραίτητων συνθηκών για την υποβολή αιτήσεως διεθνούς προστασίας ( 4 ). Πράγματι, αρκεί η διαπίστωση ότι, οσάκις μια τέτοια ταύτιση έχει αποδειχθεί επαρκώς κατά νόμον, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να εξομοιωθεί με καταχρηστικά διαβήματα και πράξεις καταστρατήγησης που το άρθρο 5, παράγραφος 3, της οδηγίας 2011/95 σκοπεί να αποτρέψει.

Δεύτερον, το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι, οσάκις αιτών διεθνή προστασία είναι ανήλικος, η αρμόδια εθνική αρχή οφείλει απαραιτήτως να λαμβάνει υπόψη, κατόπιν εξατομικευμένης εξέτασης, το υπέρτατο συμφέρον του συγκεκριμένου ανηλίκου κατά την εκτίμηση της βασιμότητας της αιτήσεώς του διεθνούς προστασίας.

Επ’ αυτού, το Δικαστήριο διευκρινίζει, αφενός, ότι, σύμφωνα με το άρθρο 51, παράγραφος 1, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, τα κράτη μέλη οφείλουν να τηρούν το άρθρο 24, παράγραφος 2, του Χάρτη όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της Ένωσης και, επομένως, και όταν εξετάζουν «μεταγενέστερη αίτηση». Αφετέρου, δεδομένου ότι το άρθρο 40, παράγραφος 2, της οδηγίας 2011/95 δεν διακρίνει μεταξύ πρώτης αίτησης για διεθνή προστασία και «μεταγενέστερης αίτησης» όσον αφορά τη φύση των στοιχείων ή των πορισμάτων βάσει των οποίων μπορεί να αποδειχθεί ότι ο αιτών πληροί τις προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί ως δικαιούχος διεθνούς προστασίας δυνάμει της οδηγίας 2011/95, η αξιολόγηση των πραγματικών περιστατικών και των περιστάσεων προς στήριξη των αιτήσεων αυτών πρέπει, σε αμφότερες τις περιπτώσεις, να διενεργείται σύμφωνα με το άρθρο 4 της τελευταίας αυτής οδηγίας.

Περαιτέρω, μια μακρά διαμονή σε κράτος μέλος, κυρίως όταν συμπίπτει με περίοδο κατά την οποία ανήλικος αιτών διαμόρφωσε την ταυτότητά του, μπορεί να λαμβάνεται υπόψη για την αξιολόγηση αιτήσεως διεθνούς προστασίας στηριζόμενης σε λόγο δίωξης όπως «η ιδιότητα μέλους ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας».

( 1 ) Δυνάμει του άρθρου 10, παράγραφος 1, στοιχείο δʹ, της οδηγίας 2011/95/EE του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2011, σχετικά με τις απαιτήσεις για την αναγνώριση των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας, για ένα ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες ή για τα άτομα που δικαιούνται επικουρική προστασία και για το περιεχόμενο της παρεχόμενης προστασίας (ΕΕ 2011, L 337, σ. 9), για τους σκοπούς της αξιολόγησης των λόγων της δίωξης, η ομάδα θεωρείται ως «ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα» όταν, μεταξύ άλλων, τα μέλη της ομάδας αυτής έχουν κοινά εγγενή χαρακτηριστικά ή κοινό ιστορικό παρελθόν το οποίο δεν μπορεί να μεταβληθεί ή έχουν από κοινού χαρακτηριστικά ή πεποιθήσεις τόσο θεμελιώδους σημασίας για την ταυτότητα ή τη συνείδηση ώστε ένα πρόσωπο να μην πρέπει να αναγκάζεται να τις αποκηρύξει και η ομάδα έχει ιδιαίτερη ταυτότητα στην οικεία χώρα, διότι γίνεται αντιληπτή ως διαφορετική ομάδα από τον περιβάλλοντα κοινωνικό χώρο.

( 2 ) Κατά το άρθρο 2, στοιχείο ιζʹ, της οδηγίας 2013/32/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας (ΕΕ 2013, L 180, σ. 60), ως «μεταγενέστερη αίτηση» νοείται η περαιτέρω αίτηση διεθνούς προστασίας που υποβάλλεται μετά τη λήψη απρόσβλητης απόφασης επί προηγούμενης αίτησης.

( 3 ) Βλ. άρθρο 5, παράγραφος 3, της οδηγίας 2011/95.

( 4 ) Βλ. άρθρο 4, παράγραφος 3, στοιχείο δʹ, της οδηγίας 2011/95.