Υπόθεση C-197/18

Διαδικασία η οποία κινήθηκε από τους
Wasserleitungsverband Nördliches Burgenland κ.λπ.

(αίτηση του Verwaltungsgericht Wien
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

Απόφαση του Δικαστηρίου (πρώτο τμήμα)
της 3ης Οκτωβρίου 2019

«Προδικαστική παραπομπή – Περιβάλλον – Οδηγία 91/676/ΕΟΚ – Προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προελεύσεως – Σκοπός η μείωση της ρυπάνσεως – Ύδατα που πλήττονται από τη ρύπανση – Συγκέντρωση νιτρικών ιόντων ανερχόμενη σε 50 mg/l κατ’ ανώτατο όριο – Προγράμματα δράσεως των κρατών μελών – Δικαιώματα των ιδιωτών να απαιτήσουν την τροποποίηση ενός τέτοιου προγράμματος – Ενεργητική νομιμοποίηση ενώπιον των εθνικών αρχών και δικαστηρίων»

1. Περιβάλλον – Προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προελεύσεως – Οδηγία 91/676 – Παράβαση από κράτος μέλος των υποχρεώσεων που προβλέπει η οδηγία – Ενεργητική νομιμοποίηση φυσικών ή νομικών προσώπων ενώπιον των εθνικών αρχών και δικαστηρίων – Προϋποθέσεις – Πρόσωπα τα οποία πρέπει να θίγονται άμεσα από την παράβαση των υποχρεώσεων που επικαλούνται – Δυνατότητα απευθείας επικλήσεως των προβλεπόμενων από την οδηγία υποχρεώσεων – Υποχρεώσεις οι οποίες πρέπει να είναι σαφείς, ακριβείς και ανεπιφύλακτες

   (Άρθρο 288 ΣΛΕΕ· οδηγία 91/676 του Συμβουλίου, άρθρα 1 και 5 §§ 4 και 5)

   (βλ. σκέψεις 30-35, 40-46, 70-73)

2. Περιβάλλον – Προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προελεύσεως – Οδηγία 91/676 – Προσδιορισμός των υδάτων που πλήττονται ή ενδέχεται να πληγούν από τη ρύπανση – Κριτήρια – Συγκέντρωση νιτρικών ιόντων σε υπόγεια ύδατα η οποία υπερβαίνει ή υπάρχει κίνδυνος να υπερβεί το ανώτατο όριο των 50 mg/l

   (Οδηγία 91/676 του Συμβουλίου, άρθρα 2, στοιχείο ιʹ, 3 § 1 και 5, καθώς και παράρτημα I, A, σημείο 2)

   (βλ. σκέψεις 36-39)

3. Περιβάλλον – Προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προελεύσεως – Οδηγία 91/676 – Θέση σε εφαρμογή των προγραμμάτων δράσεως που εφαρμόζονται στις ευπρόσβλητες ζώνες – Σαφής, ακριβής και ανεπιφύλακτη υποχρέωση των κρατών μελών να λαμβάνουν όλα τα αναγκαία συμπληρωματικά μέτρα για την επίτευξη του σκοπού που θέτει η οδηγία – Περιεχόμενο – Παρακολούθηση της καταστάσεως των υδάτων – Στοιχεία τα οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη

   (Οδηγία 91/676 του Συμβουλίου, αιτιολογική σκέψη 12 και άρθρα 1, 3 § 1 και 5, καθώς και παραρτήματα I, A, και III)

   (βλ. σκέψεις 50-69)

Σύνοψη

Η οδηγία για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προελεύσεως παρέχει στα θιγόμενα από ρύπανση των υδάτων πρόσωπα το δικαίωμα να απαιτήσουν τη λήψη εθνικών μέτρων για τη μείωση της συγκεντρώσεως νιτρικών ιόντων

Με την απόφαση Wasserleitungsverband Nördliches Burgenland κ.λπ. (C-197/18), η οποία δημοσιεύθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2019, το Δικαστήριο αποφάνθηκε, για πρώτη φορά, ότι τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που θίγονται άμεσα από τη ρύπανση υπόγειων υδάτων μπορούν να επικαλεστούν, ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, ορισμένες διατάξεις της οδηγίας 91/676 για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προελεύσεως (στο εξής: οδηγία για τα νιτρικά ιόντα).

Η απόφαση αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ του φορέα υδρεύσεως του Βόρειου Burgenland (Αυστρία), ενός αυστριακού Δήμου που εκμεταλλεύεται δημοτικό πηγάδι και ενός ιδιώτη ιδιοκτήτη οικιακού πηγαδιού, ως προσφευγόντων, και του αυστριακού Ομοσπονδιακού Υπουργείου Αειφόρου Αναπτύξεως και Τουρισμού. Οι προσφεύγοντες βάλλουν κατά της ρυπάνσεως των υπόγειων υδάτων στην περιοχή τους, των οποίων η συγκέντρωση σε νιτρικά ιόντα υπερέβαινε συχνά το ανώτατο όριο των 50 mg/l που προβλέπει η οδηγία για τα νιτρικά ιόντα. Στο πλαίσιο αυτό, ζήτησαν τη λήψη μέτρων για τη μείωση της συγκεντρώσεως νιτρικών ιόντων στα ύδατα αυτά. Το Υπουργείο, αντιθέτως, αμφισβήτησε ότι οι προσφεύγοντες νομιμοποιούνται να απαιτήσουν τη λήψη τέτοιων μέτρων. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο κλήθηκε να διευκρινίσει εάν φυσικά και νομικά πρόσωπα, όπως οι τρεις προσφεύγοντες, μπορούν να επικαλεστούν τις διατάξεις της οδηγίας για τα νιτρικά ιόντα με σκοπό να απαιτήσουν τη λήψη ή την τροποποίηση εθνικών μέτρων προβλεπόμενων από την εν λόγω οδηγία για τη μείωση της συγκεντρώσεως νιτρικών ιόντων στα υπόγεια ύδατα.

Το Δικαστήριο υπενθύμισε, καταρχάς, ότι, προκειμένου να διαφυλαχθεί ο δεσμευτικός χαρακτήρας των οδηγιών και η πρακτική αποτελεσματικότητά τους, το εθνικό δίκαιο δεν μπορεί να αποκλείει καταρχήν τη δυνατότητα των ενδιαφερόμενων προσώπων να επικαλεστούν τις διατάξεις που προβλέπονται από τις εν λόγω πράξεις του δικαίου της Ένωσης. Τουλάχιστον τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που θίγονται άμεσα από παράβαση διατάξεων οδηγίας πρέπει να μπορούν να απαιτούν από τις αρμόδιες αρχές, εν ανάγκη προσφεύγοντας στα αρμόδια δικαστήρια, τη συμμόρφωσή τους με τις σχετικές υποχρεώσεις.

Στη συνέχεια, το Δικαστήριο επισήμανε ότι η συγκέντρωση νιτρικών ιόντων στα υπόγεια ύδατα που υπερβαίνει ή υπάρχει κίνδυνος να υπερβεί το προβλεπόμενο από την οδηγία για τα νιτρικά ιόντα ανώτατο όριο των 50 mg/l αντιβαίνει στον κύριο σκοπό της οδηγίας αυτής. Η συγκεκριμένη οδηγία επιδιώκει να παράσχει στους ιδιώτες τη δυνατότητα θεμιτής χρήσεως των υπόγειων υδάτων. Εάν δεν έχει τηρηθεί το ανώτατο αυτό όριο, τα ύδατα πρέπει να θεωρούνται ότι έχουν ρυπανθεί. Επομένως, ο κίνδυνος ενδεχόμενης υπερβάσεως του ανώτατου ορίου των 50 mg/l παρακωλύει ήδη τη συνήθη χρήση των υδάτων και καθιστά αναγκαία τη λήψη μέτρων απορρυπάνσεως από τους κατόχους των πηγών. Τα πρόσωπα αυτά θίγονται, συνεπώς, άμεσα από την παράβαση του κύριου σκοπού της οδηγίας για τα νιτρικά ιόντα και πρέπει να μπορούν να προσφύγουν στις εθνικές αρχές και τα εθνικά δικαστήρια προκειμένου να απαιτήσουν την τήρηση των υποχρεώσεων που υπέχουν τα κράτη μέλη.

Συναφώς, το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι, όταν τα νιτρικά ιόντα γεωργικής προελεύσεως συμβάλλουν σημαντικά στη ρύπανση των υδάτων, εφαρμόζεται η οδηγία για τα νιτρικά ιόντα η οποία υποχρεώνει τα κράτη μέλη να καταρτίζουν προγράμματα δράσεως και να λαμβάνουν όλα τα αναγκαία μέτρα για τη μείωση της συγκεντρώσεως νιτρικών ιόντων προκειμένου να αποφευχθεί η υπέρβαση ή ο κίνδυνος υπερβάσεως του ορίου των 50 mg/l νιτρικών ιόντων στα ύδατα. Προς τούτο, τα κράτη μέλη οφείλουν επίσης να παρακολουθούν στενά την κατάσταση των υδάτων στο πλαίσιο προγραμμάτων παρακολουθήσεως και μέσω επιλεγμένων σημείων μετρήσεως, λαμβάνοντας υπόψη τις βέλτιστες διαθέσιμες επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις.

Η υποχρέωση που επιβάλλεται στα κράτη μέλη να λαμβάνουν τα προβλεπόμενα από την οδηγία για τα νιτρικά ιόντα αναγκαία μέτρα για τη μείωση της συγκεντρώσεως νιτρικών ιόντων στα υπόγεια ύδατα είναι σαφής, ακριβής και ανεπιφύλακτη και μπορεί, συνεπώς, να προβληθεί ευθέως από τους ιδιώτες κατά των κρατών μελών.

Κατόπιν των προεκτεθέντων, το Δικαστήριο έκρινε, ως εκ τούτου, ότι, όταν η γεωργική δραστηριότητα συμβάλλει σημαντικά στη ρύπανση των υπόγειων υδάτων, τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που παρακωλύονται στη θεμιτή χρήση των πηγών ύδατος που διαθέτουν πρέπει να μπορούν να απαιτήσουν από τις εθνικές αρχές την τροποποίηση υφιστάμενου προγράμματος δράσεως ή τη λήψη άλλων προβλεπόμενων από την οδηγία για τα νιτρικά ιόντα μέτρων, στο μέτρο που η περιεκτικότητα των υπόγειων υδάτων σε νιτρικά ιόντα υπερβαίνει ή υπάρχει κίνδυνος να υπερβεί, εάν δεν ληφθούν τα μέτρα αυτά, τα 50 mg/l.