Υπόθεση C‑190/16

Werner Fries

κατά

Lufthansa CityLine GmbH

(αίτηση του Bundesarbeitsgericht για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Προδικαστική παραπομπή – Αεροπορικές μεταφορές – Κανονισμός (EE) 1178/2011 – Παράρτημα I, σημείο FCL.065, στοιχείο βʹ – Απαγόρευση στους κατόχους πτυχίου χειριστή που έχουν συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας τους να ενεργούν ως χειριστές αεροσκάφους που εκτελεί εμπορικές αερομεταφορές – Κύρος – Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Άρθρο 15 – Επαγγελματική ελευθερία – Άρθρο 21 – Ίση μεταχείριση – Διάκριση λόγω ηλικίας – Εμπορικές αερομεταφορές – Έννοια»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (πρώτο τμήμα) της 5ης Ιουλίου 2017

1. Μεταφορές–Αεροπορικές μεταφορές–Τεχνικές απαιτήσεις και διοικητικές διαδικασίες όσον αφορά το ιπτάμενο προσωπικό πολιτικής αεροπορίας–Κανονισμός 1178/2011–Απαγόρευση στους κατόχους πτυχίου χειριστή που έχουν συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας τους να ενεργούν ως χειριστές αεροσκαφών που εκτελούν εμπορικές αερομεταφορές–Εκτίμηση του κύρους από απόψεως της απαγορεύσεως των διακρίσεων λόγω ηλικίας και του δικαιώματος στην επαγγελματική ελευθερία

   (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρα 15 § 1 και 21 § 1· κανονισμός 1178/2011 της Επιτροπής, παράρτημα I, σημείο FCL.065)

2. Μεταφορές–Αεροπορικές μεταφορές–Τεχνικές απαιτήσεις και διοικητικές διαδικασίες όσον αφορά το ιπτάμενο προσωπικό πολιτικής αεροπορίας–Κανονισμός 1178/2011–Απαγόρευση στους κατόχους πτυχίου χειριστή που έχουν συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας τους να ενεργούν ως χειριστές αεροσκαφών που εκτελούν εμπορικές αερομεταφορές–Περιεχόμενο–Απαγόρευση στους εν λόγω κατόχους πτυχίου να ενεργούν ως χειριστές σε κενές πτήσεις ή σε πτήσεις μεταφοράς αεροπλάνου και να εργάζονται ως εκπαιδευτές και/ή εξεταστές εντός αεροσκάφους, χωρίς να είναι μέλη του πληρώματος θαλάμου διακυβέρνησης–Δεν περιλαμβάνεται

   (Κανονισμός 1178/2011 της Επιτροπής, παράρτημα I, σημείο FCL.065)

1.  Από την εξέταση του πρώτου και του δεύτερου ερωτήματος δεν προέκυψε κανένα στοιχείο δυνάμενο να θίξει το κύρος του σημείου FCL.065, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I του κανονισμού (ΕΕ) 1178/2011 της Επιτροπής, της 3ης Νοεμβρίου 2011, για τον καθορισμό τεχνικών απαιτήσεων και διοικητικών διαδικασιών όσον αφορά το ιπτάμενο προσωπικό πολιτικής αεροπορίας δυνάμει του κανονισμού (ΕΚ) 216/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, υπό το πρίσμα του άρθρου 15, παράγραφος 1, ή του άρθρου 21, παράγραφος 1, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

   Σύμφωνα με την ως άνω διάταξη, οι κάτοχοι πτυχίου χειριστή που συμπληρώνουν το 65ο έτος της ηλικίας τους δεν δικαιούνται πλέον να ενεργούν ως χειριστές αεροσκαφών που εκτελούν εμπορικές αερομεταφορές. Το σημείο FCL.065, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I του κανονισμού 1178/2011 προβλέπει κατ’ αυτόν τον τρόπο λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση των κατόχων πτυχίου χειριστή που έχουν συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας τους σε σχέση με εκείνους που είναι κάτω των 65 ετών. Διαπιστώνεται συνεπώς ότι η διάταξη αυτή εισάγει διαφορετική μεταχείριση λόγω ηλικίας.

   Εξάλλου, όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 33 των προτάσεών του, ο περιορισμός αυτός σέβεται το ουσιώδες περιεχόμενο της αρχής της απαγορεύσεως των διακρίσεων. Ειδικότερα, ο εν λόγω περιορισμός δεν θέτει εν αμφιβόλω αυτή καθεαυτήν την αρχή της απαγορεύσεως των διακρίσεων, καθόσον αφορά αποκλειστικώς το περιορισμένης εμβέλειας ζήτημα του περιορισμού στην άσκηση καθηκόντων χειριστή προκειμένου να διαφυλαχθεί η ασφάλεια των πτήσεων (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 29ης Απριλίου 2015, Léger,C‑528/13, EU:C:2015:288, σκέψη 54).

   Επισημαίνεται ότι, όσον αφορά την ασφάλεια των πτήσεων, το Δικαστήριο έκρινε, ερμηνεύοντας το άρθρο 2, παράγραφος 5, και το άρθρο 4, παράγραφος 1, της οδηγίας 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2000, για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία (ΕΕ 2000, L 303, σ. 16), ότι ο σκοπός διαφυλάξεως της ασφάλειας της εναέριας κυκλοφορίας αποτελεί θεμιτό σκοπό κατά την έννοια των εν λόγω διατάξεων (βλ., επ’ αυτού, απόφαση της 13ης Σεπτεμβρίου 2011, Prigge κ.λπ.,C‑447/09, EU:C:2011:573, σκέψεις 58 και 69). Υπό τις συνθήκες αυτές, διαπιστώνεται ότι η εγκαθίδρυση και διατήρηση υψηλού και ομοιόμορφου επιπέδου ασφαλείας της πολιτικής αεροπορίας στην Ευρώπη συνιστά σκοπό γενικού συμφέροντος.

   Επισημαίνεται εξάλλου ότι το Δικαστήριο, αφού τόνισε ότι είναι σημαντικό οι χειριστές αεροπλάνων εναέριων γραμμών να βρίσκονται σε καλή φυσική κατάσταση, καθόσον τυχόν σωματικά προβλήματα ενδέχεται να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στο πλαίσιο του συγκεκριμένου επαγγέλματος, διαπίστωσε ότι είναι αναμφίβολο ότι το επίπεδο της φυσικής καταστάσεως μειώνεται με την πάροδο της ηλικίας (βλ., επ’ αυτού, απόφαση της 13ης Σεπτεμβρίου 2011, Prigge κ.λπ.,C‑447/09, EU:C:2011:573, σκέψη 67). Συνεπώς, οι διατάξεις του σημείου FCL.065, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I του κανονισμού 1178/2011 είναι πρόσφορες για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού γενικού συμφέροντος, δεδομένου ότι αποκλείουν το ενδεχόμενο τα αεροπορικά ατυχήματα να οφείλονται στη μείωση του επιπέδου της φυσικής καταστάσεως μετά τη συμπλήρωση του 65ου έτους της ηλικίας. Ως εκ τούτου, η επιβαλλόμενη εις βάρος των κατόχων πτυχίου χειριστή που έχουν συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας τους απαγόρευση να ενεργούν ως χειριστές αεροσκαφών που εκτελούν εμπορικές αερομεταφορές είναι πρόσφορη για τη διατήρηση επαρκούς επιπέδου ασφάλειας της πολιτικής αεροπορίας στην Ευρώπη.

   Υπό τις συνθήκες αυτές, ευλόγως ο νομοθέτης της Ένωσης, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία του ανθρώπινου παράγοντα στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας καθώς και την προοδευτική μείωση, με την πάροδο των ετών, του επιπέδου της φυσικής καταστάσεως η οποία απαιτείται για την άσκηση του επαγγέλματος του χειριστή, έκρινε αναγκαίο να καθορίσει ανώτατο όριο ηλικίας για την άσκηση των καθηκόντων χειριστή στο πλαίσιο των εμπορικών αερομεταφορών, προκειμένου να διατηρηθεί επαρκές επίπεδο ασφάλειας της πολιτικής αεροπορίας στην Ευρώπη. Υπό τις συνθήκες αυτές, διαπιστώνεται ότι η επιβαλλόμενη εις βάρος των κατόχων πτυχίου χειριστή που έχουν συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας τους απαγόρευση να ενεργούν ως χειριστές αεροσκαφών που εκτελούν εμπορικές αερομεταφορές δεν υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού γενικού συμφέροντος. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι η διαφορετική μεταχείριση λόγω ηλικίας την οποία εισάγει το σημείο FCL.065, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I του κανονισμού 1178/2011 συνάδει με το άρθρο 21, παράγραφος 1, του Χάρτη.

   Εξάλλου, από το σύνολο των εκτιμήσεων που εκτέθηκαν στις σκέψεις 53 έως 68 της παρούσας αποφάσεως συνάγεται ότι ο νομοθέτης της Ένωσης, θεσπίζοντας τη διάταξη της οποίας το κύρος αμφισβητείται, στάθμισε, αφενός, τις επιταγές της ασφάλειας της εναέριας κυκλοφορίας και, αφετέρου, το ατομικό δικαίωμα των κατόχων πτυχίου χειριστή ηλικίας άνω των 65 ετών να εργάζονται και να ασκούν το επάγγελμα της επιλογής τους, κατά τρόπο ο οποίος δεν μπορεί να θεωρηθεί δυσανάλογος σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Ως εκ τούτου, η προβλεπόμενη στο σημείο FCL.065, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I του κανονισμού 1178/2011 απαγόρευση εις βάρος των κατόχων πτυχίου χειριστή που έχουν συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας τους να ενεργούν ως χειριστές αεροσκαφών που εκτελούν εμπορικές αερομεταφορές συνάδει με το άρθρο 15, παράγραφος 1, του Χάρτη.

   (βλ. σκέψεις 32-34, 38, 42, 43, 46, 47, 52, 56, 68, 69, 78-80, διατακτ. 1)

2.  Το σημείο FCL.065, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I του κανονισμού 1178/2011 έχει την έννοια ότι δεν απαγορεύει στους κατόχους πτυχίου χειριστή που έχουν συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας τους να ενεργούν ως χειριστές σε κενές πτήσεις ή σε πτήσεις μεταφοράς αεροπλάνου που εκτελούνται στο πλαίσιο της εμπορικής δραστηριότητας των αερομεταφορέων χωρίς μεταφορά επιβατών, φορτίου ή αλληλογραφίας, και να εργάζονται ως εκπαιδευτές και/ή εξεταστές εντός αεροσκάφους, χωρίς να είναι μέλη του πληρώματος θαλάμου διακυβέρνησης.

   Από το ίδιο το γράμμα της διατάξεως αυτής προκύπτει ότι ο προβλεπόμενος από τη διάταξη αυτή περιορισμός ισχύει μόνο σε περίπτωση συνδρομής τριών σωρευτικών προϋποθέσεων, ήτοι ο συγκεκριμένος κάτοχος πτυχίου χειριστή να έχει συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας του, να ενεργεί ως χειριστής αεροσκάφους και το εν λόγω αεροσκάφος να εκτελεί εμπορικές αερομεταφορές.

   Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να επισημανθεί ότι το σημείο FCL.010 του παραρτήματος I του κανονισμού 1178/2011 ορίζει ρητώς ότι ως «εμπορική αεροπορική γραμμή» νοείται η μεταφορά επιβατών, φορτίου ή αλληλογραφίας έναντι αμοιβής ή μίσθωσης. Οι κενές πτήσεις ή οι πτήσεις μεταφοράς αεροπλάνου, όπως προκύπτει από την απόφαση περί παραπομπής και από τη διατύπωση του τρίτου ερωτήματος, δεν εξυπηρετούν τη μεταφορά επιβατών, φορτίου ή αλληλογραφίας.

   Εξάλλου, όσον αφορά τις δραστηριότητες που συνδέονται με την εκπαίδευση και την εξέταση των χειριστών, δεν αμφισβητείται ότι ο κάτοχος πτυχίου χειριστή που ενεργεί ως εκπαιδευτής και/ή εξεταστής δεν χειρίζεται το αεροσκάφος, μολονότι ευρίσκεται στον θάλαμο διακυβέρνησής του.

   Διαπιστώνεται συνεπώς ότι οι κενές πτήσεις, οι πτήσεις μεταφοράς αεροπλάνου και οι δραστηριότητες που συνδέονται με την εκπαίδευση και την εξέταση χειριστών αεροσκαφών δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της ρυθμίσεως την οποία προβλέπει το σημείο FCL.065, στοιχείο βʹ, του παραρτήματος I του κανονισμού 1178/2011.

   (βλ. σκέψεις 83-88, διατακτ. 2)