52008DC0513

[pic] | ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ |

Βρυξέλλες, 11.8.2008

COM(2008) 513 τελικό

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Η πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης με ένα κλικ του ποντικιού Η πρόοδος στην ψηφιακοποίηση και την επιγραμμική προσβασιμότητα πολιτιστικού υλικού και η ψηφιακή διαφύλαξη στην ΕΕ [SEC(2008)2372]

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Η πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης με ένα κλικ του ποντικιού Η πρόοδος στην ψηφιακοποίηση και την επιγραμμική προσβασιμότητα πολιτιστικού υλικού και η ψηφιακή διαφύλαξη στην ΕΕ

Πλαισιο και στοχοσ της παρουσασ ανακοινωσης

Οι ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες, τα αρχεία, τα μουσεία και τα αρχεία οπτικοακουστικού υλικού διαθέτουν απέραντες και πλούσιες συλλογές που εκπροσωπούν την ιστορία και την πολιτιστική ποικιλομορφία της Ευρώπης. Όταν οι συλλογές αυτές καταστούν διαδικτυακά προσβάσιμες, θα μπορούν οι Ευρωπαίοι πολίτες να τις συμβουλεύονται και να τις χρησιμοποιούν περαιτέρω, για ψυχαγωγία, εργασία ή μελέτη.

Τον Σεπτέμβριο του 2005, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δρομολόγησε την πρωτοβουλία Ψηφιακές Βιβλιοθήκες, με στόχο να καταστεί η ευρωπαϊκή πολιτιστική και επιστημονική κληρονομιά προσβάσιμη επιγραμμικά (ηλεκτρονικά)[1]. Η πρωτοβουλία, η οποία αποτελεί μέρος της στρατηγικής i2010 της Επιτροπής για την κοινωνία της πληροφορίας, έλαβε ισχυρή στήριξη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.[2]

Η πρωτοβουλία για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες στηρίζει την ανάπτυξη της Europeana - της ευρωπαϊκής ψηφιακής βιβλιοθήκης - και συμβάλλει στη βελτίωση των συνθηκών για την επιγραμμική προσβασιμότητα βιβλίων, εφημερίδων, ταινιών, χαρτών, φωτογραφιών και αρχειακών εγγράφων από τα πολιτιστικά ιδρύματα της Ευρώπης. Στη σύσταση που εξέδωσε το 2006 η Επιτροπή με θέμα την ψηφιακοποίηση και επιγραμμική προσβασιμότητα πολιτιστικού υλικού και την ψηφιακή διαφύλαξη[3], καθώς και στα σχετικά συμπεράσματα του Συμβουλίου[4], εντοπίζονται τομείς που πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα από τα κράτη μέλη.

Στην παρούσα ανακοίνωση περιγράφεται η πρόοδος προς την κατεύθυνση της δημιουργίας Ευρωπαϊκής ψηφιακής βιβλιοθήκης, καθώς και οι δράσεις τις οποίες έχουν αναπτύξει τα κράτη μέλη ώστε να ανταποκριθούν στα οργανωτικά, οικονομικά, τεχνικά και νομικά ζητήματα, που είναι απαραίτητα για να καταστεί διαδικτυακά διαθέσιμο το πολιτιστικό υλικό. Καλούνται τα κράτη μέλη και οι εμπλεκόμενοι φορείς να εντείνουν τις προσπάθειές τους ώστε η κοινή κληρονομιά μας να γίνει προσιτότερη, επιβεβαιώνεται δε η δέσμευση της Επιτροπής για την υποστήριξη αυτού του στόχου μέσω δράσεων άσκησης πολιτικής και προγραμμάτων χρηματοδότησης.

Η EUROPEANA , σημειο κοινησ προσβασησ στην πολιτιστικη κληρονομια της Ευρωπησ

Η κατάσταση των πραγμάτων

Η Επιτροπή έχει παροτρύνει τα πολιτιστικά ιδρύματα της Ευρώπης να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να εργαστούν προς την κατεύθυνση της δημιουργίας κοινού πολυγλωσσικού σημείου πρόσβασης σε ψηφιακοποιημένους πόρους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο ευρωπαϊκός αυτός συνδυασμός βιβλιοθήκης, αρχείου και μουσείου, όλων ψηφιακών, φέρει το όνομα Europeana .

Οι χρήστες μπορούν να έχουν πρόσβαση στην Europeana για να διερευνήσουν και να συνδυάσουν ψηφιακοποιημένο υλικό από μουσεία, αρχεία, βιβλιοθήκες και αρχεία οπτικοακουστικού υλικού σε ολόκληρη την Ευρώπη, χωρίς να πρέπει να γνωρίζουν ή να επισκεφθούν διάφορους ιστότοπους. Θα έχουν άμεση πρόσβαση σε ψηφιακοποιημένα βιβλία, εφημερίδες, αρχειακές καταγραφές, φωτογραφίες και οπτικοακουστικά αρχεία και θα μπορούν να τα συμβουλευθούν ή να τα χρησιμοποιήσουν για σκοπούς αναψυχής, σπουδών ή εργασίας.

Κατά το προηγούμενο έτος έγιναν πολλά σημαντικά βήματα για τη δημιουργία της Europeana , τόσο από οργανωτική όσο και από επιχειρησιακή άποψη. Στις 8 Νοεμβρίου 2007, συγκροτήθηκε το Ευρωπαϊκό ίδρυμα ψηφιακής βιβλιοθήκης, καρπός της δέσμευσης που ανέλαβαν διάφοροι πολιτιστικοί τομείς στην επίτευξη αυτού του στόχου. Ιδρυτικά μέλη του είναι ευρωπαϊκές ενώσεις βιβλιοθηκών, αρχείων, μουσείων και αρχείων οπτικοακουστικού υλικού, καθώς και σειρά σημαντικών μεμονωμένων πολιτιστικών ιδρυμάτων. Η επιχειρησιακή δομή που υποστηρίζει την Europeana φιλοξενείται από την Ολλανδική εθνική βιβλιοθήκη.

Η ανάπτυξη της Europeana βρίσκεται σε καλό δρόμο. Βασίζεται στα αποτελέσματα υφιστάμενων σχεδίων και πρωτοβουλιών και υποστηρίζεται από σειρά νέων έργων που συγχρηματοδοτούνται στο πλαίσιο του προγράμματος e Content plus . Οι εργασίες προσανατολίζονται στη δρομολόγηση ενός αρχικού πρωτοτύπου, το Νοέμβριο του 2008. Μέσω μιας πολυγλωσσικής διεπαφής θα παρέχεται άμεση πρόσβαση σε τουλάχιστον 2 εκατομμύρια αντικείμενα από πολιτιστικά ιδρύματα ολόκληρης της Ευρώπης, επιδεικνύοντας έτσι το δυναμικό της σύλληψης αυτής. Το Φεβρουάριο του 2008 δημιουργήθηκε δοκιμαστικός ιστότοπος για συλλογή σχολίων[5].

Η περαιτέρω εξέλιξη της Europeana

Κατά την επόμενη διετία, το πρωτότυπο πρόκειται να εξελιχθεί σε πλήρως επιχειρησιακή υπηρεσία. Αυτό σημαίνει πρώτα απ’ όλα ότι θα προστεθεί περισσότερο περιεχόμενο από διάφορους τύπους πολιτιστικών οργανισμών. Έως το 2010 αναμένεται ότι ο αριθμός των ψηφιακών αντικειμένων που θα είναι προσβάσιμα μέσω της Europeana θα ξεπεράσει κατά πολύ τα 6 εκατομμύρια που είχαν αρχικά προβλεφθεί.

Αρχικά, το προσβάσιμο υλικό μέσω της Europeana είναι κυρίως κοινό κτήμα, δηλ. υλικό ελεύθερης πρόσβασης. Ένα από τα βασικά ζητούμενα είναι να συμπεριληφθεί υλικό με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, έτσι ώστε να αποφευχθεί η «μαύρη τρύπα στον 20ο αιώνα» - μια κατάσταση όπου μεγάλο μέρος πολιτιστικού υλικού πριν από το 1900 είναι διαδικτυακά διαθέσιμο, αλλά ελάχιστο υλικό από το πλέον πρόσφατο παρελθόν. Προς τούτο απαιτείται καλή συνεργασία μεταξύ των πολιτιστικών ιδρυμάτων και των δικαιούχων. Η συνεργασία αυτή μπορεί να σχηματοποιηθεί μέσω συμφωνιών μεταξύ εθνικών πολιτιστικών ιδρυμάτων και των δικαιούχων ή μέσω συνδέσμων από την Europeana σε ιστότοπους που διατηρούν οι δικαιούχοι.

Η περαιτέρω ανάπτυξη της Europeana θα πρέπει επίσης να ασχοληθεί με πολυγλωσσική αναζήτηση και ανάκτηση, καθώς και με την ενοποίηση συλλογικών εργαλείων.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή τόνισαν την ανάγκη να καταστεί η ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη ευρύτερα γνωστή στο κοινό και να ληφθούν τα προς τούτο αναγκαία μέτρα. Η Επιτροπή θα προωθήσει ενεργά την Europeana ενώ έχει ήδη αφιερώσει πόρους για ενημέρωση σχετικά με την υπηρεσία μέσω του προγράμματος e Content plus . Τα κράτη μέλη και τα πολιτιστικά ιδρύματα μπορούν επίσης να βοηθήσουν ώστε η Europeana να γίνει γνωστή στο ευρύτερο κοινό.

Επιπλέον, τα κράτη μέλη μπορούν να συμβάλουν άμεσα με χορηγίες υπέρ του Ευρωπαϊκού ιδρύματος ψηφιακής βιβλιοθήκης με την ιδιότητά τους ως συνδεδεμένων εταίρων, πέρα από τις προσπάθειές τους να εφαρμόσουν πλήρως τα σχετικά σημεία της σύστασης 2006/585/ΕΚ και τα σχετικά συμπεράσματα του Συμβουλίου.

Eφαρμογη της συστασησ 2006/585/EΚ από τα κρατη μελη

Παρακολούθηση της εφαρμογής της σύστασης και των σχετικών συμπερασμάτων του Συμβουλίου

Στη σύσταση που εξέδωσε το 2006 για την ψηφιακοποίηση και την επιγραμμική προσβασιμότητα πολιτιστικού υλικού και για την ψηφιακή διαφύλαξη, η Επιτροπή προέτρεψε τα κράτη μέλη να αναλάβουν δράση σε σειρά επιλεγμένων βασικών τομέων και να υποβάλουν σχετική έκθεση προόδου έως το Φεβρουάριο του 2008. Στις 13 Νοεμβρίου 2006, οι αρμόδιοι για τον πολιτισμό υπουργοί ενέκριναν τα συμπεράσματα του Συμβουλίου, αποδεικνύοντας την ετοιμότητα των κρατών μελών να συνεργαστούν για τα θέματα αυτά. Στα συμπεράσματα προστέθηκε επίσης χρονοδιάγραμμα ενεργειών.

Υιοθετώντας την πρόταση του Συμβουλίου, η Επιτροπή συγκρότησε ομάδα εμπειρογνωμόνων από τα κράτη μέλη για την ψηφιακοποίηση και την ψηφιακή διαφύλαξη, το οποίο αντικατέστησε την υπάρχουσα διακυβερνητική ομάδα για την ψηφιακοποίηση. Η νέα ομάδα συνεδρίασε δύο φορές, το 2007, προκειμένου να υποβάλει έκθεση προόδου στους αντίστοιχους τομείς και ανταλλαγή εμπειριών σε εθνικό επίπεδο.

Οι ακόλουθες παρατηρήσεις σχετικά με την πρόοδο βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις εκθέσεις που υπέβαλαν τα κράτη μέλη το Φεβρουάριο/Μάρτιο του 2008.

Η πρόοδος στην ψηφιακοποίηση (σημεία 1-4 της σύστασης)

- Επισκόπηση των δραστηριοτήτων ψηφιακοποίησης

Η δημιουργία των επισκοπήσεων του ψηφιακοποιημένου υλικού είναι ουσιαστικής σημασίας για να αποφευχθεί αλληλεπικάλυψη προσπαθειών και να επιτευχθεί συμπληρωματικότητα μεταξύ των δραστηριοτήτων ψηφιακοποίησης. Από το 2005, η πλειονότητα των κρατών μελών έχουν αρχίσει να πραγματοποιούν τέτοιες επισκοπήσεις, με διάφορες μορφές. Μερικές χώρες έχουν δημιουργήσει μητρώα ψηφιακοποιημένων συλλογών, μερικές φορές με νομοθετική στήριξη, όπως π.χ. η Σλοβενία.

Σε άλλες χώρες, οι εθνικές πύλες χρησιμεύουν ως βασικό σημείο αναφοράς. Διάφορα κράτη μέλη αναφέρονται σχετικά στο έργο MICHAEL, το οποίο παρέχει περιγραφές και συνδέσμους σε ψηφιακοποιημένες συλλογές σε όλη την Ευρώπη. Από τον ίδιο τον χαρακτήρα της, η ανάπτυξη της Europeana θα οδηγήσει επίσης σε λεπτομερέστερη επισκόπηση των ψηφιακοποιημένων πόρων.

Η μελέτη NUMERIC, που χρηματοδοτήθηκε από την Επιτροπή, εξετάζει τη μεθοδολογία για την απόκτηση περισσότερο αξιόπιστων στοιχείων σχετικά με την ψηφιακοποίηση στο μέλλον, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στο σχεδιασμό περαιτέρω προσπαθειών ψηφιακοποίησης. Αποτελέσματα της πρώτης πανευρωπαϊκής μελέτης θα είναι διαθέσιμα στις αρχές του 2009.

Παρά τις παραπάνω προσπάθειες, οι υπάρχουσες επισκοπήσεις δεν χρησιμοποιούνται συστηματικά ως εργαλείο για τον καθορισμό των προτεραιοτήτων στις πολιτικές ψηφιακοποίησης. Επιπλέον, επισκοπήσεις και έρευνες στα κράτη μέλη δείχνουν ότι μεγάλο μέρος του ψηφιακοποιημένου υλικού δεν είναι ακόμα διαθέσιμο στον Παγκόσμιο Ιστό, περιορίζοντας έτσι την ευχρηστία του.

- Σχέδια για την ψηφιακοποίηση και συναφείς χρηματοδοτικοί πόροι

Ο καθορισμός ποσοτικών στόχων για την ψηφιακοποίηση θα βοηθήσει στην επικέντρωση των δραστηριοτήτων και θα συμβάλει στην αποτελεσματικότητα της ψηφιακοποίησης σε όλη την Ευρώπη.

Τα περισσότερα κράτη μέλη διαθέτουν στρατηγικές και σχέδια ψηφιακοποίησης, συχνά ως μέρος ευρύτερων στρατηγικών για την κοινωνία της πληροφορίας. Διάφορα άλλα εκπονούν τέτοια σχέδια. Ωστόσο, οι εν λόγω στρατηγικές και τα σχέδια, με λίγες εξαιρέσεις, δεν περιέχουν σαφείς ποσοτικούς στόχους για την ψηφιακοποίηση, όπως αναφέρεται στη σύσταση και τα σχετικά συμπεράσματα του Συμβουλίου. Ο καθορισμός ποσοτικών στόχων και ο σχετικός χρηματοοικονομικός σχεδιασμός είναι τομέας όπου απαιτούνται ακόμη μεγαλύτερες προσπάθειες από τα κράτη μέλη.

Η χρηματοδότηση της ψηφιακοποίησης είναι καίριο θέμα. Κατά τα τελευταία χρόνια, πολλά κράτη μέλη έχουν διαθέσει σημαντικούς νέους πόρους για την ψηφιακοποίηση, που θα οδηγήσουν στην ψηφιακοποίηση εκατομμυρίων νέων αντικειμένων.

Μεταξύ 2003 και 2007, η Ελλάδα υποστήριξε την ψηφιακοποίηση 180 διαφορετικών έργων από μουσεία, βιβλιοθήκες και αρχεία με συνολική χρηματοδότηση 100 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με την ελληνική εθνική ψηφιακή στρατηγική, το 2008-2013 θα διατεθεί παρόμοιο ποσό για ψηφιακοποίηση.

Η Ολλανδία έχει διαθέσει 90 εκατ. ευρώ για την ψηφιακοποίηση οπτικοακουστικών αρχείων και μόνο, για την περίοδο 2007-2014.

Άλλα κράτη μέλη έχουν λιγότερο φιλόδοξο πρόγραμμα. Μερικές φορές η εικόνα δεν είναι σαφής, δεδομένου ότι οι προϋπολογισμοί για την ψηφιακοποίηση είναι κατακερματισμένοι και "κρυμμένοι" στους προϋπολογισμούς των πολιτιστικών ιδρυμάτων.

Σε μερικές περιπτώσεις (π.χ. στη Λιθουανία και τη Φινλανδία), χρησιμοποιούνται τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία για την υποστήριξη της ψηφιακοποίησης. Τα κράτη μέλη και οι περιφέρειες θα μπορούσαν να διερευνήσουν περαιτέρω αυτή τη δυνατότητα χρηματοδότησης έργων ψηφιακοποίησης.

- Συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα για την ψηφιακοποίηση

Ένας τρόπος χρηματοδότησης της ψηφιακοποίησης θα μπορούσε να είναι ιδιωτικές χορηγίες ή συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ιδιωτικές εταιρίες πράγματι εμπλέκονται σε δραστηριότητες ψηφιακοποίησης σε διάφορα κράτη μέλη, συχνά όμως απλώς ως φορείς παροχής υπηρεσιών. Υπάρχουν επίσης διάφορα παραδείγματα πραγματικών συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ή ιδιωτικών χορηγιών για σκοπούς ψηφιακοποίησης, για παράδειγμα μέσω επιχειρήσεων τεχνολογίας, τραπεζών και εταιρειών τηλεπικοινωνιών.

Τα παραδείγματα αυτά θα μπορούσαν να εμπνεύσουν αφενός τα κράτη μέλη να συνάψουν παρόμοιες συνεργασίες και αφετέρου τα πολιτιστικά ιδρύματα και ιδιώτες χορηγούς να επινοήσουν τρόπους συνεργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τις σχετικές κατευθύνσεις της ομάδας υψηλού επιπέδου για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες.

- Κέντρα ψηφιακοποίησης μεγάλης κλίμακας

Για να καταστεί επιγραμμικά διαθέσιμη η πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης πρέπει να ενταθεί ο ρυθμός και το δυναμικό της ψηφιακοποίησης. Διάφορα κράτη μέλη αναφέρονται σε κέντρα ψηφιακοποίησης που έχουν συσταθεί, διαφορετικών ειδών και μεγεθών. Τα κέντρα αυτά συνδέονται ενίοτε με πανεπιστήμιο (Γερμανία), εθνική βιβλιοθήκη (Φινλανδία, Γαλλία, Ολλανδία), αρχείο (Σουηδία, Ελλάδα), οπτικοακουστικό αρχείο (Γαλλία), υπουργείο (Ιταλία) ή ιδιωτική εταιρεία (Ουγγαρία). Γενικά, αυτά τα κράτη μέλη αναμένουν σημαντική αύξηση των δραστηριοτήτων ψηφιακοποίησης κατά τα προσεχή έτη.

Σε υποστήριξη των δραστηριοτήτων αυτών, η Επιτροπή συγχρηματοδοτεί ένα δίκτυο κέντρων δεξιοτήτων για την ψηφιακοποίηση διαφόρων τύπων υλικού σε ολόκληρη την Ευρώπη (βλέπε σημείο 5).

Επιπλέον, η Υπηρεσία Δημοσιεύσεων της ΕΕ ασχολείται με ένα μεγάλο έργο ψηφιακοποίησης το οποίο θα χειριστεί περίπου 130.000 δημοσιεύματα έως τον Οκτώβριο του 2009. Αυτή η ψηφιακή βιβλιοθήκη όλων των κοινοτικών εκδόσεων από το 1952 και μετά θα είναι προσβάσιμη μέσω του ιστότοπου του βιβλιοπωλείου της ΕΕ και, αργότερα, επίσης μέσω της Europeana.

Πρόοδος στο πεδίο της επιγραμμικής προσβασιμότητας (σημεία 5 και 6 της σύστασης)

- Πρόσβαση σε περιεχόμενο μέσω της βάσης Europeana

Τα κράτη μέλη μπορούν να συμβάλουν στην επιτυχία της Europeana ενθαρρύνοντας τα πολιτιστικά ιδρύματα να συνεισφέρουν προσθέτοντας το ψηφιακοποιημένο υλικό τους. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω ειδικών κριτηρίων χρηματοδότησης για ψηφιακοποίηση, προσέγγιση που ακολουθείται στην Ισπανία και την Ολλανδία.

Δεκατρία κράτη μέλη ανέφεραν ότι έχουν συγκροτήσει ή βρίσκονται στη διαδικασία δημιουργίας εθνικών πυλών. Οι εν λόγω πύλες μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο συγκεντρώνοντας υλικό για το κοινό ευρωπαϊκό σημείο πρόσβασης, υπό την προϋπόθεση ότι θα εφαρμόζουν τα ορθά πρότυπα.

Η πλειονότητα των κρατών μελών αναφέρουν εν εξελίξει εργασίες σε σχέση με τα πρότυπα που απαιτούνται για την επίτευξη διαλειτουργικότητας σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Και στην προκείμενη περίπτωση τα κριτήρια χρηματοδότησης θα μπορούσαν να αναλάβουν ρόλο σχετικά, όπως στην Ολλανδία. Τα έργα EDLnet και Minerva αναφέρονται ως σημαντικά σημεία αναφοράς για εργασίες τυποποίησης.

Σε ορισμένα κράτη μέλη έχει αναληφθεί δράση για την προώθηση της συμμετοχής ιδιωτικών κατόχων περιεχομένου, διευκολύνοντας έτσι τη διάθεση έργων πνευματικής ιδιοκτησίας. Παραδείγματα είναι μια συμφωνία μεταξύ της εθνικής βιβλιοθήκης και της εθνικής ένωσης εκδοτών στη Γαλλία, στο πλαίσιο του Gallica 2, οι δραστηριότητες που σχετίζονται με την πύλη «Libreka!» που δημιουργήθηκε από γερμανούς εκδότες και μια συμφωνία μεταξύ του κράτους και ενός εκδοτικού οίκου στην Ιταλία

- Ορφανά έργα

Ορφανά έργα είναι έργα με πνευματικά δικαιώματα, των οποίων οι ιδιοκτήτες είναι δύσκολο ή αδύνατο να εντοπιστούν. Τούτο δημιουργεί προβλήματα στην εκκαθάριση δικαιωμάτων για ψηφιακοποίηση και για επιγραμμική προσβασιμότητα του υλικού.

Η Φινλανδία, η Σουηδία, η Δανία και η Ουγγαρία διαθέτουν μηχανισμούς εκτεταμένης χορήγησης συλλογικών αδειών, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διεκπεραίωση ορφανών έργων. Τόσο η Δανία όσο και η Ουγγαρία βρίσκονται σε διαδικασία τροποποίησης της νομοθεσίας για την εισαγωγή ισχυρότερου μηχανισμού όσον αφορά την αντιμετώπιση «ορφανών» έργων. Η Γερμανία επίσης καταρτίζει νομοθεσία στο πλαίσιο ευρύτερης προσαρμογής των κανόνων περί δικαιωμάτων δημιουργού.

Παρά τα παραδείγματα αυτά, συνολικά έχει αναφερθεί περιορισμένη πρακτική πρόοδος. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το ζήτημα είναι ακόμη υπό εξέταση, συχνά μέσω ομάδων εργασίας που εξετάζουν το θέμα των ορφανών έργων μαζί με άλλα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στο πεδίο των ψηφιακών βιβλιοθηκών. Ορισμένα κράτη μέλη δηλώνουν ότι θα επιθυμούσαν λύση ή καθοδήγηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Από τις εκθέσεις αυτές δεν προκύπτει κανένα έργο άξιο λόγου όσον αφορά βάσεις δεδομένων για ορφανά έργα στα περισσότερα κράτη μέλη. Ωστόσο, οι δράσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο - όπως το έργο ARROW, όπου οι δικαιούχοι και τα πολιτιστικά ιδρύματα από κοινού ασχολούνται με τη δημιουργία βάσεων δεδομένων των ορφανών έργων - θα πρέπει να στηρίζονται από εθνικές προσπάθειες.

Συνολικά, απαιτείται να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες από τα κράτη μέλη σχετικά με τα ορφανά έργα.

- Έργα με εξαντλημένα αντίτυπα ή που έχουν αποσυρθεί από την κυκλοφορία

Το κόστος των δικαιωμάτων εκκαθάρισης για την ψηφιακοποίηση και την επιγραμμική διάθεση έργων με εξαντλημένα αντίτυπα ή που έχουν αποσυρθεί από την κυκλοφορία μπορεί να είναι πολύ υψηλό. Προκειμένου να διευκολυνθεί η εν λόγω εκκαθάριση δικαιωμάτων, πρέπει οι κάτοχοί τους, τα πολιτιστικά ιδρύματα και οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης να συνεργαστούν. Τα κράτη μέλη μπορούν να συμβάλουν παρέχοντας το υπόβαθρο για τη συνεργασία αυτή.

Μολονότι υπάρχουν περιπτώσεις πολιτιστικών ιδρυμάτων - ιδίως στον τομέα των οπτικοακουστικών μέσων - που έχουν εξασφαλίσει τη συναίνεση των δικαιούχων για την ψηφιακοποίηση και την προσβασιμότητα των συλλογών τους, δεν έχει συντελεσθεί αξιόλογη πρόοδος σε ανάλογες δράσεις των κρατών μελών στο πεδίο αυτό.

Κατά την εκκαθάριση δικαιωμάτων για έργα με εξαντλημένα αντίτυπα ή που έχουν αποσυρθεί από την κυκλοφορία είναι απαραίτητο τα πολιτιστικά ιδρύματα να αποκτήσουν τα δικαιώματα για τη διάθεση του υφιστάμενου υλικού πέρα από τα εθνικά σύνορα. Μια προσέγγιση που θα περιόριζε την πρόσβαση σε ψηφιακοποιημένο υλικό σε χρήστες συγκεκριμένης εθνικής επικράτειας θα ερχόταν σε αντίθεση με τη βασική ιδέα της Ευρωπαϊκής ψηφιακής βιβλιοθήκης

- Εμπόδια στη χρήση των έργων που αποτελούν δημόσιο κτήμα

Οι διατάξεις εθνικής νομοθεσίας ενδέχεται να συνεπάγονται εμπόδια για τη χρήση των έργων που αποτελούν δημόσιο κτήμα. Τα εμπόδια αυτά θα μπορούσαν να περιορίσουν την προσβασιμότητα και τη χρηστικότητα του υλικού, για παράδειγμα μέσω της Europeana .

Αυτό το ζήτημα αντιμετωπίζεται από λίγα μόνο κράτη μέλη στις εκθέσεις τους. Η χαμηλή ανταπόκριση σε σχέση με το συγκεκριμένο πεδίο φαίνεται να δείχνει ότι σε πολλά κράτη μέλη δεν έχει αναληφθεί δράση και ότι απαιτείται περαιτέρω εξέταση. Μερικά κράτη μέλη παρατηρούν ότι δεν συνάντησαν στη νομοθεσία τους εμπόδια όσον αφορά τη χρήση υλικού που αποτελεί δημόσιο κτήμα. Ορισμένα κράτη μέλη σημειώνουν ότι τα εμπόδια έχουν εντοπιστεί, αλλά ότι είναι δικαιολογημένα.

Στο πλαίσιο αυτό είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί η σημασία να διατηρηθεί η ελεύθερη πρόσβαση στα έργα που αποτελούν δημόσιο κτήμα ύστερα από αλλαγή του μορφοτύπου τους (της μορφής στην οποία είναι αποτεθειμένα). Με άλλα λόγια, τα έργα αυτά πρέπει να παραμείνουν δημόσιο κτήμα και μετά την ψηφιακοποίησή τους και να καταστούν προσβάσιμα μέσω του Διαδικτύου (Ίντερνετ).

Πρόοδος στο πεδίο της ψηφιακής διαφύλαξης (σημεία 7-11 της σύστασης)

- Στρατηγικές και σχέδια ψηφιακής διαφύλαξης· ανταλλαγή πληροφοριών

Στη σύσταση εντοπίστηκε η απουσία σαφούς και περιεκτικής πολιτικής σε πολλά κράτη μέλη ως απειλή για την επιβίωση του ψηφιακοποιημένου και του υλικού αρχικής ψηφιακής προέλευσης.

Τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν αρχίσει να επεξεργάζονται στρατηγικές ψηφιακής διαφύλαξης μέσω ειδικών επιτροπών ή ομάδων εργασίας που αφορούν τα κύρια ιδρύματα διαφύλαξης της συλλογικής μνήμης, ενώ, σε ορισμένες περιπτώσεις, υφίστανται ήδη συγκεκριμένα σχέδια ψηφιακής διαφύλαξης. Ωστόσο, πολύ συχνά η επιχειρησιακή συνέχεια και η οικονομική στήριξη των υψηλού επιπέδου στρατηγικών που αφορούν υποδομές και οργανωτικά θέματα είναι περιορισμένη. Απαιτείται καταβολή περισσότερων προσπαθειών στο πεδίο αυτό για τη διαφύλαξη πολύτιμων πληροφοριών και περιεχομένου για τις μελλοντικές γενεές.

Πρόοδος έχει σημειωθεί κυρίως σε χώρες που διαθέτουν έναν ή περισσότερους οργανισμούς με μακρά ιστορική παράδοση στον τομέα της ψηφιακής διαφύλαξης και οι οποίοι δεν λειτουργούν μεμονωμένα, αλλά συνεργάζονται με άλλους εθνικούς οργανισμούς και ιδρύματα του εξωτερικού.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Digital Preservation Coalition, που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την British Library, τη μεικτή επιτροπή πληροφορικών συστημάτων και διάφορα ερευνητικά ιδρύματα, λειτουργεί ως φόρουμ για την ανάπτυξη και το συντονισμό στρατηγικών ψηφιακής διαφύλαξης σε εθνικό επίπεδο.

Στις εκθέσεις των κρατών μελών αναφέρονται έργα που χρηματοδοτούνται από την Κοινότητα, καθώς και η ομάδα εμπειρογνωμόνων των κρατών μελών για την ψηφιακοποίηση και την ψηφιακή διαφύλαξη ως χρήσιμα βάθρα για την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών.

- Αντιγραφή σε περισσότερα αντίγραφα για σκοπούς διαφύλαξης

Στην ευρεία πλειονότητα των κρατών μελών επιτρέπεται ήδη η πολλαπλή αντιγραφή για σκοπούς διαφύλαξης, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη μετάβασης από ένα μορφότυπο σε άλλο. Ορισμένα από τα κράτη μέλη, όπου δεν επιτρέπεται η πολλαπλή αντιγραφή για σκοπούς διαφύλαξης, εξετάζουν το ενδεχόμενο ανάληψης νομοθετικής δράσης για την αλλαγή της σημερινής κατάστασης (π.χ. το Ηνωμένο Βασίλειο, ως μέρος της υλοποίησης της «Gowers Review» για την αναθεώρηση της νομοθεσίας σχετικά με τα δικαιώματα δημιουργού).

- Η κατά νόμο κατάθεση

Στην ευρεία πλειονότητά τους, τα κράτη μέλη έχουν επικαιροποιήσει τη νομοθεσία τους σχετικά με την κατά νόμο κατάθεση ή έχουν προβεί σε διευθετήσεις πρακτικού χαρακτήρα ώστε να καλύπτεται επίσης υλικό αρχικής ψηφιακής προέλευσης. Ωστόσο, τα είδη του υλικού που καλύπτεται από τη νομοθεσία περί νόμιμης κατάθεσης (π.χ. CD-ROM, στατικές διαδικτυακές δημοσιεύσεις, δυναμικό περιεχόμενο στον Παγκόσμιο Ιστό) διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα, όπως επίσης και τα κριτήρια κατάθεσης.

Στις εκθέσεις αυτές τονίζεται η ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ των αρμόδιων φορέων κατάθεσης και της συμμετοχής σε έργα κοινοτικής χρηματοδότησης σχετικά με την ψηφιακή διαφύλαξη ως τρόπων μείωσης του κινδύνου αποκλίσεων ως προς τις ρυθμίσεις που αφορούν την κατάθεση.

- Ιστοσυγκομιδή

Περίπου τα μισά από τα κράτη μέλη έχουν εφαρμόσει νομοθεσία η οποία επιτρέπει την ιστοσυγκομιδή – δηλ. την ενεργή συλλογή υλικού στον Παγκόσμιο Ιστό - από επιλεγμένα πολιτιστικά ιδρύματα. Οι συναφείς με την υποχρεωτική ιστοσυγκομιδή διατάξεις περιλαμβάνονται κατά κανόνα στη νομοθεσία που σχετίζεται με την κατά νόμο κατάθεση υλικού αρχικής ψηφιακής προέλευσης. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο οργανισμός που είναι αρμόδιος για τη συγκομιδή είναι η εθνική βιβλιοθήκη.

Οι πολιτικές που διέπουν την πρόσβαση σε υλικό ιστοσυγκομιδής είναι γενικά περιοριστικές, εξαιτίας των μελημάτων σχετικά με τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και την προστασία της ιδιωτικής ζωής.

K ύρια πεδία προσοχής

Με τη σύσταση 2006/585/ΕΚ της Επιτροπής και τα σχετικά συμπεράσματα του Συμβουλίου έχει τεθεί σειρά καθηκόντων για τα κράτη μέλη, ώστε να καταστήσουν τις πολιτιστικές πληροφορίες διαδικτυακά προσβάσιμες σε όλους μέσω του Διαδικτύου και να τις διαφυλάξουν για τις μελλοντικές γενεές. Πολλά έχουν στο μεταξύ επιτευχθεί, πολλά άλλα όμως επίσης απομένουν να γίνουν. Με βάση την ανωτέρω ανάλυση, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα ακόλουθα πεδία και πτυχές:

-- Οικονομικοί πόροι και ποσοτικοί στόχοι για την ψηφιακοποίηση.

-- Συμπαγής υποστήριξη από τα κράτη μέλη για την Europeana · από τα κριτήρια για τη χρηματοδότηση της ψηφιακοποίησης, έως τη σύσταση εθνικών σημείων συγκέντρωσης και τις εργασίες τυποποίησης.

-- Νομοθετικοί και πρακτικοί μηχανισμοί που διευκολύνουν την ψηφιακοποίηση και την προσβασιμότητα των ορφανών έργων, καθώς και μέτρα για να ενθαρρύνουν τη σύναψη προαιρετικών συμφωνιών σχετικά με έργα που είναι εξαντλημένα ή έχουν αποσυρθεί από την κυκλοφορία, λαμβάνοντας υπόψη τις διασυνοριακές πτυχές.

-- Οικονομικές και οργανωτικές πτυχές της ψηφιακής διαφύλαξης.

Συνεργασία με τους εμπλεκομενουσ φορεισ

Τον Φεβρουάριο του 2006, η Επιτροπή συγκρότησε ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου σε θέματα ψηφιακών βιβλιοθηκών. Η ομάδα φέρνει σε επαφή πολιτιστικά ιδρύματα, εκδότες, επιχειρήσεις τεχνολογίας και πανεπιστημιακούς με σκοπό τη εξεύρεση αποδεκτών για τα εμπλεκόμενα μέρη λύσεων σχετικά με δυνητικώς δύσκολα θέματα. Υπάρχουν τρεις υποομάδες που δραστηριοποιούνται: για συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, σχετικά με επιστημονικές πληροφορίες και για θέματα δικαιωμάτων δημιουργού.

Στο πλαίσιο της ομάδας υψηλού επιπέδου έχει εντοπιστεί κοινό έδαφος σε πολλούς τομείς και έχουν δοθεί πρακτικές κατευθύνσεις σχετικά με τα θέματα που πραγματεύεται η σύσταση 2006/585/ΕΚ. Έχει καταρτιστεί κατάλογος επιταγών και απαγορεύσεων, π.χ. στις συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα για την ψηφιακοποίηση, ενώ έχει υιοθετηθεί μοντέλο άδειας για την ψηφιακοποίηση και την προσβασιμότητα των έργων με εξαντλημένα αντίτυπα.

Τα αποτελέσματα της ομάδας υψηλού επιπέδου, ιδίως στα θέματα δικαιωμάτων δημιουργού, έχουν συζητηθεί και προωθηθεί σε ευρύτερη ομάδα εμπλεκόμενων παραγόντων. Για το θέμα των ορφανών έργων έχουν δραστηριοποιηθεί ομάδες ανά τομέα και έχουν καταρτιστεί κατευθυντήριες γραμμές όσον αφορά τη δέουσα επιμέλεια, δηλαδή συναντίληψη ως προς τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν προτού ένα έργο θεωρηθεί ορφανό. Στις 4 Ιουνίου 2008 οι οργανώσεις των ενδιαφερόμενων συνυπέγραψαν σχετικό μνημόνιο συμφωνίας.

Στο πλαίσιο της σύστασης του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Νοεμβρίου 2005, σχετικά με την κινηματογραφική κληρονομιά, η Επιτροπή ενεργεί ως καταλύτης για τη σύναψη συμφωνίας μεταξύ των κινηματογραφικών αρχείων και των δικαιούχων για τη χρήση των ταινιών που έχουν κατατεθεί σε αρχεία.

Θεματα τεχνικου χαρακτηρα

Η πρόοδος σε θέματα τεχνικού χαρακτήρα είναι προαπαιτούμενο για την ανάπτυξη των ψηφιακών βιβλιοθηκών εν γένει και για τη βελτίωση των υπηρεσιών της Europeana ειδικότερα.

Πρώτα από όλα, υπάρχει ανάγκη για φτηνότερη και καλύτερης ποιότητας ψηφιακοποίηση (συμπεριλαμβανομένης της οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων - απαραίτητης για τη δυνατότητα αναζήτησης σε πλήρη κείμενα) και φτηνότερες και καλύτερες τεχνικές διαφύλαξης του ψηφιακού περιεχομένου. Αυτά και συναφή με αυτά προβλήματα αντιμετωπίζονται στα προγράμματα πλαίσια έρευνας και ανάπτυξης, στο θεματικό πεδίο των ψηφιακών βιβλιοθηκών και της τεχνολογικώς αναβαθμισμένης μάθησης.

Το έργο IMPACT, στο 7ο πρόγραμμα πλαίσιο έρευνας και ανάπτυξης, υποστηρίζει ένα δίκτυο κέντρων δεξιοτήτων για την ψηφιακοποίηση. Το έργο λαμβάνει κοινοτική συγχρηματοδότηση ύψους 11,5 εκατ. ευρώ, σε συνολικό προϋπολογισμό 15,5 εκατ. ευρώ.

Το πρόγραμμα e Content plus είχε επίσης σημαντική συνεισφορά στο πεδίο των ψηφιακών βιβλιοθηκών, αντιμετωπίζοντας ιδίως διατομεακά θέματα διαλειτουργικότητας και πολυγλωσσικής πρόσβασης, με προϋπολογισμό περίπου 60 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2005-2008.

Το έργο EDLnet, που συγχρηματοδοτείται βάσει του e Content plus , συμβάλλει άμεσα στη δημιουργία της Europeana. Συγκεντρώνει τους κύριους παρόχους περιεχομένου της Europeana και βοηθά να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο διαλειτουργικότητας που στηρίζει το έργο. Το έργο European Film Gateway (διατίθεται συγχρηματοδότηση ύψους 4,5 εκατ. ευρώ) βοηθά τα εθνικά κινηματογραφικά αρχεία στη συγκέντρωση περιεχομένου σε όλα τα κράτη μέλη, διευκολύνοντας την ένταξή του στην Europeana.

Μέσω των οικείων προγραμμάτων χρηματοδότησης, η Επιτροπή θα συνεχίσει να υποστηρίζει έργα που βελτιώνουν την επιγραμμική προσβασιμότητα πολιτιστικού περιεχομένου και την ψηφιακή διαφύλαξη και συμβάλλουν στην ανάπτυξη της Europeana . Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες και η ψηφιακή διαφύλαξη αποτελούν πλέον συγκεκριμένο στόχο στο 7ο πρόγραμμα πλαίσιο έρευνας και ανάπτυξης, με προϋπολογισμό που αναμένεται να είναι της τάξης των 69 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2009-2010. Στο πλαίσιο του προγράμματος e Content plus , περίπου 25 εκατ. ευρώ διατίθενται το 2008 για ψηφιακές βιβλιοθήκες. Το 2009 και το 2010, ανάλογο ποσό αναμένεται να διατεθεί στο πεδίο των ψηφιακών βιβλιοθηκών, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα και Καινοτομία».

Συμπερασμα

Το Διαδίκτυο έχει δημιουργήσει μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία ώστε η ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά να καταστεί προσβάσιμη. Μέσα από την πρωτοβουλία για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες η Επιτροπή παρέχει στα πολιτιστικά ιδρύματα της Ευρώπης την υποστήριξη που χρειάζονται ώστε η ευκαιρία αυτή να γίνει πραγματικότητα. Όπου το πολιτιστικό υλικό έχει καταστεί διαθέσιμο από βιβλιοθήκες, μουσεία και (οπτικοακουστικά) αρχεία, έχει γενικά παρατηρηθεί μεγάλο ενδιαφέρον του κοινού.

Η Europeana , η ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη, θα δρομολογηθεί το Νοέμβριο του 2008 και θα επιδείξει το δυναμικό που συνιστά ένα κοινό σημείο πρόσβασης στην διανομή της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς. Το περιεχόμενο και οι υπηρεσίες που προσφέρονται από την Europeana θα αυξηθούν με την πάροδο των ετών, καθώς όλο και περισσότερο υλικό θα παίρνει ψηφιακή μορφή.

Για τη διάθεση πολιτιστικού υλικού στους πολίτες απαιτείται εκτέλεση εργασιών σχετικά με τις βασικές προϋποθέσεις για την ψηφιακοποίηση, την επιγραμμική προσβασιμότητα και την ψηφιακή διαφύλαξη. Η Επιτροπή έχει προτείνει στα κράτη μέλη σειρά μέτρων προτεραιότητας για την επίτευξη προόδου σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αν και, γενικά, τα κράτη μέλη έχουν σημειώσει σημαντικά βήματα, απομένουν ακόμη πολλά να γίνουν ώστε μια κρίσιμη μάζα ψηφιακού περιεχομένου να είναι για όλους διαθέσιμη. Ειδικότερα πρέπει να αντιμετωπιστούν τα κύρια προς εξέταση πεδία που επισημάνθηκαν στο σημείο 3 βάσει των εθνικών εκθέσεων.

Η Επιτροπή θα συνεχίσει να στηρίζει τη διαδικασία μέσω των πολιτικών πρωτοβουλιών που αναλαμβάνει και των προγραμμάτων που χρηματοδοτεί, καλεί δε τα κράτη μέλη, τα πολιτιστικά τους ιδρύματα και τους εμπλεκόμενους φορείς να εργαστούν προς την κατεύθυνση της κοινής επιδίωξης που είναι να καταστεί το ευρωπαϊκό πολιτιστικό περιεχόμενο ευρύτερα προσβάσιμο στο Διαδίκτυο. Η Επιτροπή θα παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις σε συνεργασία με τα κράτη μέλη προκειμένου να εξακριβώσει σε ποιούς τομείς απαιτείται ανάληψη περαιτέρω δράσης.

[1] Βλ. COM(2005)465 της 30ής Σεπτεμβρίου 2005, που εστιάζει στην πρόσβαση σε πολιτιστικό υλικό, εξετάζοντας χωριστά το θέμα της πρόσβασης σε επιστημονικές πληροφορίες· βλ. COM(2007)56 τελικό της 14ης Φεβρουαρίου 2008.

[2] Ψήφισμα του Κοινοβουλίου, “i2010: προς μια ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη ” της 27ης Σεπτεμβρίου 2007.

[3] Σύσταση 2006/585/EΚ της 24ης Αυγούστου 2006, ΕΕ L 236, της 31.8.2006, σ. 28.

[4] Συμπεράσματα του Συμβουλίου της 13ης Νοεμβρίου 2006, ΕΕ C297, της 7.12.2006, σ. 1.

[5] Βλ. http://www.europeana.eu/.