52008DC0130

EL

Βρυξέλλες, 5.3.2008

COM(2008) 130 τελικό

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

για την ενίσχυση της ικανότητας της Ένωσης στην αντιμετώπιση καταστροφών

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

για την ενίσχυση της ικανότητας της Ένωσης στην αντιμετώπιση καταστροφών

1. Εισαγωγή

Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι να διατυπώσει προτάσεις για την ενίσχυση της ικανότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην αντιμετώπιση καταστροφών, με βάση όσα έχουν ήδη υλοποιηθεί. Οι προτάσεις αυτές αποτελούν το πρώτο βήμα για μια γενική και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση της ΕΕ και αποσκοπούν στην ενίσχυση και τη δημιουργία συνεργειών μεταξύ των υφιστάμενων μέσων, καθώς και στην ανάπτυξη του συντονισμού μεταξύ τους.

Η παρούσα ανακοίνωση χρησιμοποιεί τον όρο «καταστροφές» με την ευρεία έννοια, ώστε να καλύπτει όχι μόνο τις φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, αλλά και τις λόγω συγκρούσεων πολύπλοκες επείγουσες καταστάσεις, οι οποίες υφίστανται εντός και/ή εκτός της ΕΕ. Σε απάντηση προς το αίτημα του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου, επισυνάπτεται ένα ειδικό παράρτημα για τις πυρκαγιές των δασών, για να καταδείξει πώς τα πρόσθετα μέτρα πρόληψης, ετοιμότητας, αντιμετώπισης και αποκατάστασης θα μπορούσαν να συνδυαστούν για την αντιμετώπιση καταστροφών με μέγεθος ανάλογο με αυτό της καταστροφής που έπληξε την Ευρώπη το περασμένο καλοκαίρι.

Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με το Συμβούλιο, τα κράτη μέλη και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς σχετικά με τα πρώτα μέτρα που προτείνονται στην παρούσα ανακοίνωση, και θα εξετάζει τακτικά την πρόοδο που σημειώνεται ώστε να λαμβάνει νέα μέτρα για να επιτύχει μία ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των καταστροφών από την ΕΕ.

2. Πρέπει να ενισχυθεί η ικανότητα της ΕΕ

Οι σημαντικότερες μελλοντικές προκλήσεις εντός και εκτός της ΕΕ. Μεγάλες καταστροφές, φυσικές, ανθρωπογενείς ή συνδυασμός αυτών, όπως το τσουνάμι του 2004 στον Ινδικό Ωκεανό, ο πόλεμος του 2006 στο Λίβανο, τα επεισόδια θαλάσσιας ρύπανσης σε τρίτες χώρες ή, πιο πρόσφατα, οι πυρκαγιές των δασών και οι πλημμύρες στην Ευρώπη το καλοκαίρι του 2007 είχαν ως αποτέλεσμα να απαιτείται ολοένα και περισσότερο η βελτίωση της αποτελεσματικότητας της υφιστάμενης ικανότητας αντιμετώπισης καταστροφών της ΕΕ. Επίσης, η συχνότητα των καταστροφών που έχουν σχέση με την αλλαγή του κλίματος αυξάνεται. Αυτό θα επηρεάσει και τις γειτονικές χώρες της Ένωσης.

Αύξηση των εκκλήσεων. Οι ευρωπαίοι πολίτες περιμένουν από την Ένωση να προστατεύσει τη ζωή και τις περιουσίες τους μέσα στην ΕΕ, και συγχρόνως να παράσχει αποτελεσματική βοήθεια στις καταστροφές σε άλλα τμήματα της γης, σε ένδειξη της μεγάλης ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Οι οργανισμοί, από τον ΟΗΕ έως τις ΜΚΟ, και οι τρίτες χώρες εταίροι της ΕΕ εναποθέτουν μεγάλες ελπίδες στο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η ΕΕ για την παροχή αρωγής σε περίπτωση καταστροφών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθώς και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου 2007 κάλεσαν το Συμβούλιο και την Επιτροπή να κάνουν την καλύτερη δυνατή χρήση του κοινοτικού μηχανισμού πολιτικής προστασίας, καθώς και του χρηματοδοτικού μέσου για την πολιτική προστασία, ώστε να συμβάλουν στη μελλοντική αντιμετώπιση των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης και να ενισχύσουν περισσότερο τη συνεργασία με τα κράτη μέλη και μεταξύ των κρατών μελών. Ομοίως, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπέγραψαν, τον Δεκέμβριο του 2007, την ευρωπαϊκή κοινή αντίληψη για την ανθρωπιστική βοήθεια, ένα συνολικό πλαίσιο για τη βελτίωση της παρεχόμενης από την ΕΕ ανθρωπιστικής βοήθειας. Στο ψήφισμά του σχετικά με την ευρωπαϊκή κοινή αντίληψη για την ανθρωπιστική βοήθεια, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησε από την ΕΕ να αναλάβει σοβαρή δέσμευση να παράσχει την απαραίτητη ανθρωπιστική βοήθεια καθώς και την κατάλληλη προβλεψιμότητα και ευελιξία κατά τη χρηματοδότηση, μέσω των ανάλογων ετήσιων αρχικών πιστώσεων του προϋπολογισμού.

Οι προκλήσεις στο εσωτερικό και το εξωτερικό της ΕΕ συχνά είναι παρόμοιες. Οι καταστροφές που συμβαίνουν στις μέρες μας συχνά έχουν διασυνοριακό χαρακτήρα και απαιτούν πολυμερή και συντονισμένη αντιμετώπιση. Παράλληλα, γίνονται όλο και περισσότερο ασαφή τα όρια μεταξύ των εσωτερικών και των εξωτερικών καταστροφών: το τσουνάμι του Ινδικού Ωκεανού έπληξε ευρωπαίους τουρίστες και τοπικούς πληθυσμούς, οι πλημμύρες και οι πυρκαγιές πλήττουν τόσο τα κράτη μέλη της ΕΕ όσο και τις γειτονικές χώρες, οι επιδημίες μπορούν να εξαπλωθούν από τη μία ήπειρο στην άλλη, οι ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να απομακρύνονται από τις περιοχές κρίσης, κλπ. Συχνά, η Κοινότητα και τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν τα ίδια μέσα –ιδίως τα μέσα πολιτικής προστασίας– για να αντιμετωπίσουν τις ίδιες ανάγκες στο εσωτερικό της Ένωσης και πέρα από τα σύνορά της, είτε στο πλαίσιο μεμονωμένης προσπάθειας αντιμετώπισης καταστροφών είτε συμπληρωματικά προς την ανθρωπιστική βοήθεια. Κάθε αντιμετώπιση καταστροφής από την ΕΕ πρέπει να χρησιμοποιεί τα καταλληλότερα στοιχεία που είναι διαθέσιμα, ανάλογα με τις ανάγκες. Επίσης, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη πτυχές όπως η ταχύτητα, η αποτελεσματικότητα και η σχέση κόστους-αποτελέσματος.

Η αντιμετώπιση της γενικής πρόκλησης όσον αφορά την πρόληψη, τον περιορισμό και την αντιμετώπιση των καταστροφών. Η πολυπλοκότητα και η ευρύτητα αυτών των πολυδιάστατων προκλήσεων απαιτεί μία συνολική προσέγγιση εκ μέρους της ΕΕ για τη συνεχή εκτίμηση του κινδύνου καταστροφών, την πρόβλεψη, την πρόληψη, την ετοιμότητα και τον περιορισμό (πριν και μετά τις καταστροφές), η οποία θα συγκεντρώνει τις διάφορες πολιτικές, τα μέσα και τις υπηρεσίες που διαθέτουν η Κοινότητα και τα κράτη μέλη κατά τη συνεργασία τους. Κατ’ αυτό τον τρόπο θα υπάρχει ισορροπία μεταξύ εθνικής ευθύνης και ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Θα πρέπει να ενισχυθούν οι υφιστάμενοι δεσμοί μεταξύ πολιτικής προστασίας και περιβαλλοντικών πολιτικών, ούτως ώστε να προκύψει απόλυτο όφελος από τα προληπτικά μέτρα που προβλέπονται στην περιβαλλοντική νομοθεσία και να διασφαλιστεί ολοκληρωμένη προσέγγιση της ΕΕ στην πρόληψη και τον περιορισμό των καταστροφών. Επιπλέον, η επιδίωξη αποτελεσματικότητας σε σχέση με το κόστος και οι περιορισμοί των πόρων απαιτούν μία πλαισιωμένη, συντονισμένη και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση. Όταν η ΕΕ παρέχει τη συνδρομή της σε ανθρώπους που έχουν πληγεί από καταστροφές εκτός των συνόρων της, η αντιμετώπιση της ΕΕ θα πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της συνολικής διεθνούς αντιμετώπισης.

3. Προς μια ενισχυμένη αντιμετώπιση των καταστροφών από την ΕΕ

3.1. Σταδιακή ανάπτυξη πιο ολοκληρωμένου συντονισμού

Πολυμορφία ευρωπαϊκών φορέων και πολιτικών. Στον τομέα της αντιμετώπισης των καταστροφών, οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων ποικίλλουν μεταξύ των διαφόρων πολιτικών και μέσων και καθορίζουν κατά πόσο οι ικανότητες αυτές μπορούν να κινητοποιηθούν στο εσωτερικό ή το εξωτερικό της ΕΕ.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι υπεύθυνη για ένα ευρύ φάσμα μέσων αντιμετώπισης, καθώς και μηχανισμών προειδοποίησης και συντονισμού:

– διαχειρίζεται πολλά συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης («RAS») ώστε να αντιδρά με ταχύτητα και αποτελεσματικά στις ειδικές τομεακές καταστροφές, όπως οι βιοχημικές επιθέσεις και οι μεταδοτικές επιδημίες και ασθένειες των ζώων, οι πετρελαιοκηλίδες ή η θαλάσσια ρύπανση και η προστασία των υποδομών ζωτικής σημασίας [1].

– Λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με την κοινοτική ανθρωπιστική βοήθεια (μέσω της ΓΔ ECHO, υπηρεσίας ανθρωπιστικής βοήθειας της Επιτροπής). Η Επιτροπή παρέχει ανθρωπιστική βοήθεια, αρωγή και προστασία στα θύματα των συγκρούσεων ή καταστροφών σε τρίτες χώρες και δραστηριοποιείται επίσης σημαντικά στην προετοιμασία για την αντιμετώπιση καταστροφών.

– Επίσης, διευκολύνει και συντονίζει τη χρήση των μέσων πολιτικής προστασίας των κρατών μελών χάρη στον κοινοτικό μηχανισμό πολιτικής προστασίας που δημιουργήθηκε το 2001 για την αντιμετώπιση των καταστροφών που συμβαίνουν στην ΕΕ και εκτός της ΕΕ.

– Το μέσο σταθερότητας προβλέπει «έκτακτα μέτρα βοήθειας» ώστε να είναι δυνατή η έγκαιρη αντιμετώπιση των καταστροφών που προστίθενται στις πολιτικές κρίσεις.

– Διάφορα γεωγραφικά μέσα εξωτερικής βοήθειας διαθέτουν επίσης αποθεματικό για επείγουσες καταστάσεις το οποίο μπορεί να κινητοποιηθεί, υπό ορισμένες περιστάσεις και σύμφωνα με ειδικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων, για βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα μέτρα αντιμετώπισης των καταστροφών.

– Μεταξύ των άλλων μέσων που διαθέτουν η ΕΕ και τα κράτη μέλη είναι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το Ταμείο Αλληλεγγύης της ΕΕ (ΤΑΕΕ), τα διαθέσιμα κεφάλαια για την αγροτική ανάπτυξη, το Χρηματοδοτικό Μέσο Πολιτικής Προστασίας (ΧΜΠΠ), και το LIFE+. Το ΤΑΕΕ μπορεί να βοηθήσει στην ελάφρυνση της οικονομικής επιβάρυνσης των κρατών μελών ή των χωρών που μετέχουν σε διαπραγματεύσεις προσχώρησης με την ΕΕ οι οποίες έχουν πληγεί από μεγάλες φυσικές καταστροφές, με την επαναχρηματοδότηση του κόστους έκτακτων ενεργειών το οποίο βαρύνει τις δημόσιες αρχές. Το ΕΤΠΑ μπορεί να συγχρηματοδοτήσει την προπαρασκευή και την εφαρμογή των μέτρων για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, καθώς και των μέτρων ανασυγκρότησης μετά από φυσικές καταστροφές. Τα κονδύλια περιφερειακής ανάπτυξης, το ΧΜΠΠ και το LIFE+ μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τα κράτη μέλη για τη χρηματοδότηση των μέτρων πρόληψης των καταστροφών.

– Από τον Ιούνιο του 2006, η Επιτροπή καταρτίζει ένα μηχανισμό εσωτερικού συντονισμού (γνωστό ως ARGUS) ώστε να μπορεί να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις πολυδιάστατες καταστροφές και κρίσεις που εμπίπτουν στις αρμοδιότητές της, καθώς και να συμβάλει ενεργά στο πλαίσιο των ρυθμίσεων της ΕΕ για το συντονισμό σε καταστάσεις κρίσης.

– Η πλατφόρμα κρίσεων της ΓΔ Εξωτερικές Σχέσεις, η οποία δημιουργήθηκε μετά το τσουνάμι του 2004, συμβάλλει στον πολιτικό συντονισμό μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών κατά τη διάρκεια καταστάσεων εξωτερικής κρίσης.

Πρέπει να διασφαλίζεται συνεχώς η στενή συνεργασία και ο στενός συντονισμός με την Προεδρία του Συμβουλίου, τα κράτη μέλη και τη Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου, ιδίως όσον αφορά την προξενική συνεργασία και τη χρησιμοποίηση των στρατιωτικών μέσων και ικανοτήτων των κρατών μελών της ΕΕ για την αντιμετώπιση καταστροφών. Η Προεδρία είναι αρμόδια κατά πρώτον να αξιολογεί εάν μία ενέργεια πολιτικής προστασίας εκτός της ΕΕ εμπίπτει ή όχι στις διατάξεις των συνθηκών για τη διαχείριση κρίσεων πριν από την ενεργοποίηση του μηχανισμού από την Επιτροπή, και κατά δεύτερον να διασφαλίζει τον πολιτικό συντονισμό των ευρωπαϊκών ενεργειών πολιτικής προστασίας στις τρίτες χώρες.

Πρόσφατα καταβλήθηκαν προσπάθειες για τη βελτίωση του συντονισμού των μέσων αντιμετώπισης των καταστροφών:

· μετά από πρόταση της Επιτροπής η οποία υποβλήθηκε το 2005 και μετά την έκθεση Barnier του Μαΐου 2006 σχετικά με τη σύσταση ευρωπαϊκής δύναμης πολιτικής προστασίας, το Συμβούλιο εξέδωσε ένα αναθεωρημένο νομοθετικό πλαίσιο που αναθέτει νέα καθήκοντα στην Επιτροπή στον τομέα της πολιτικής προστασίας. Επιπλέον, η Επιτροπή επανεξέτασε τους μηχανισμούς εσωτερικού συντονισμού της.

· Η ευρωπαϊκή κοινή αντίληψη για την ανθρωπιστική βοήθεια η οποία εγκρίθηκε από τα κράτη μέλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2007 αποτελεί την πρώτη ρητή δήλωση της ΕΕ σχετικά με τους κοινούς στόχους και τις κοινές αρχές στις οποίες βασίζεται η ανθρωπιστική βοήθεια της ΕΕ. Τονίζει δε την ανάγκη να ενισχυθεί ο συντονισμός μεταξύ των ενεργειών της Κοινότητας και των κρατών μελών για την αντιμετώπιση μεγάλων καταστροφών, καθώς και στον τομέα των πολιτικών ανθρωπιστικής βοήθειας.

· Οι αντιπροσωπείες της ΕΚ που ευρίσκονται σε τρίτες χώρες αναδιοργανώθηκαν ούτως ώστε να μπορούν να διαδραματίσουν πλήρως το ρόλο τους σε περίπτωση καταστροφών. Παραδείγματος χάρη, στο πλαίσιο πιλοτικής φάσης, έξι αντιπροσωπείες θα ειδικευτούν στην αντιμετώπιση καταστροφών, και καθεμία από τις 130 αντιπροσωπείες ανά τον κόσμο έχει έναν «ανταποκριτή κρίσης», ο οποίος αποτελεί, κατά τις καταστροφές και τις πολιτικές κρίσεις, το τοπικό σημείο επαφής με την έδρα της Επιτροπής, τις γειτονικές αντιπροσωπείες της ΕΕ και τους επιτόπου εταίρους.

· Η Επιτροπή εξέδωσε το 2007 [2] σχέδιο δράσης για την προξενική προστασία με στόχο την εφαρμογή στην πράξη της αρχής του άρθρου 20 της συνθήκης ΕΚ δυνάμει του οποίου κάθε πολίτης της Ένωσης απολαύει, στο έδαφος τρίτων χωρών στις οποίες δεν αντιπροσωπεύεται το κράτος μέλος του οποίου είναι υπήκοος, της διπλωματικής και προξενικής προστασίας κάθε κράτους μέλους, υπό τους ίδιους όρους που ισχύουν και έναντι των υπηκόων του κράτους αυτού. Το σχέδιο αυτό προτείνει μια σειρά δράσεων για την ενημέρωση των πολιτών, τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της προξενικής προστασίας και τη βελτίωση της προξενικής συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών.

· Η Επιτροπή καταβάλλει προσπάθεια για τη βελτίωση της δράσης της στον τομέα αυτό, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, τον ΟΗΕ και τους άλλους διεθνείς φορείς (π.χ. με την κατάρτιση μεθοδολογιών εκτίμησης των ζημιών και των αναγκών μετά τις καταστροφές) και παρέχοντας στήριξη στην ικανότητα αντίδρασης των βασικών ανθρωπιστικών φορέων όπως ο ΟΗΕ και το κίνημα του Ερυθρού Σταυρού, για την εκ των προτέρων αποστολή ειδών ανθρωπιστικής βοήθειας τα οποία μπορούν να μεταφερθούν γρήγορα και με χαμηλό κόστος σε περιπτώσεις καταστροφών.

Για να επιτευχθεί ο στόχος της πιο ολοκληρωμένης ικανότητας της ΕΕ στην αντιμετώπιση των καταστροφών, πρέπει να ενισχυθεί περισσότερο η συνοχή, η αποτελεσματικότητα και η προβολή:

· η Επιτροπή δεσμεύεται να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της δράσης της σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, τους διεθνείς, εθνικούς και τοπικούς φορείς, κυρίως με συνέργειες και με καλύτερο συντονισμό της εκπαίδευσης, της αξιολόγησης των αναγκών, του προγραμματισμού και των επιχειρήσεων.

· Ειδικά σε περίπτωση φυσικών καταστροφών μεγάλης κλίμακας, ο «οριζόντιος» συντονισμός μεταξύ της Επιτροπής, της Προεδρίας, των κρατών μελών και του Ύπατου Εκπροσώπου/Γενικού Γραμματέα θα μπορούσε να εναρμονιστεί περισσότερο στις Βρυξέλλες και τοπικά για κρίσεις που απαιτούν τόσο κοινοτικά μέσα όσο και μέσα της ΚΕΠΠΑ. Θα μπορούσαν να γίνουν βελτιώσεις όσον αφορά την ανταλλαγή σε πραγματικό χρόνο πληροφοριών σχετικά με τα γεγονότα και αναλυτικών εκθέσεων σε όλα τα στάδια (προγραμματισμός, συντονισμός των παρεμβάσεων και ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, με τη στήριξη των αντίστοιχων τεχνικών υποδομών) και, ενδεχομένως, να περιληφθεί η κατάρτιση κοινού προγραμματισμού και επιχειρησιακών ομάδων. Θα πρέπει να καθοριστούν εκ των προτέρων διάφορα πολυπλοκότερα σενάρια, ούτως ώστε να μπορούν να αναπτυχθούν σταθερές επιχειρησιακές διαδικασίες για κάθε μεγάλη κατηγορία καταστροφών και γεωγραφικής ζώνης, ώστε να μπορεί να γίνει πραγματικός προγραμματισμός της αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών σε επίπεδο ΕΕ. Ο καλύτερος προγραμματισμός της αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών θα διευκολύνει την ταχεία επέμβαση και συγχρόνως θα επιτρέπει να γίνονται προσαρμογές κατά την οξεία φάση της καταστροφής.

· Οι υφιστάμενοι πόροι θα πρέπει να συγκεντρωθούν κατά τρόπο αποτελεσματικότερο τόσο σε επίπεδο μέσων της ΕΕ και των κρατών μελών, όσο και σε επίπεδο μέσων της ΕΕ/Κοινότητας. Πρέπει δε να βελτιωθεί ο «κάθετος» συντονισμός μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών. Ο συντονισμός αυτός θα πρέπει να βελτιωθεί διότι οι διαφορές των αντίστοιχων εντολών των διαφόρων κρατών μελών και των ανθρωπιστικών υπηρεσιών/οργανισμών έχουν αντίκτυπο στην αντίδραση της Επιτροπής.

Στο πλαίσιο της συνεισφοράς της για τη βελτίωση της ικανότητας της ΕΕ στην αντιμετώπιση καταστροφών, η Επιτροπή προτίθεται να προβεί στις επόμενες βελτιώσεις, βασιζόμενη κυρίως στις υποδείξεις της έκθεσης Barnier. Για να επιτευχθεί πλήρως ο στόχος μιας πιο ολοκληρωμένης ικανότητας αντιμετώπισης των καταστροφών, θα απαιτηθεί μακρόχρονη προσπάθεια εκ μέρους της Επιτροπής, της ΕΕ και των κρατών μελών της· οι βελτιώσεις που προτείνονται στην παρούσα ανακοίνωση αντιπροσωπεύουν ένα ακόμα βήμα για τον εξορθολογισμό των μέσων αντιμετώπισης καταστροφών. Ορισμένες βελτιώσεις αφορούν τη λειτουργία των υφιστάμενων μέσων (3.2 και 3.3), ενώ η ανάπτυξη διατομεακών μέσων αποτελεί ένα νέο βήμα το οποίο θα εξασφαλίσει αποτελεσματικότερο συντονισμό (3.4).

3.2.

Ενίσχυση του κοινοτικού μηχανισμού πολιτικής προστασίας

Στον τομέα της πολιτικής προστασίας η Επιτροπή προτείνει να βελτιωθεί η ικανότητα της ΕΕ και της Επιτροπής με τα ακόλουθα μέτρα.

– Ανάπτυξη του κέντρου παρακολούθησης και πληροφοριών ώστε να μπορεί να διαδραματίσει το ρόλο επιχειρησιακού κέντρου για την ευρωπαϊκή παρέμβαση στον τομέα της πολιτικής προστασίας. Αυτό απαιτεί μια ποιοτική στροφή από την κατανομή των πληροφοριών και την αντίδραση σε έκτακτες καταστάσεις προς την προληπτική δράση ή την παρακολούθηση των έκτακτων καταστάσεων σε πραγματικό χρόνο, και τη συμμετοχή σε επιχειρήσεις ή στο συντονισμό επιχειρήσεων. Απαιτούνται δε συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, πραγματοποίηση αξιολογήσεων των αναγκών, καθορισμός των αντίστοιχων πόρων, και παροχή τεχνικών συμβουλών προς τα κράτη μέλη σχετικά με τους πόρους για την παρέμβαση· την ανάπτυξη σεναρίων, τη δημιουργία τυποποιημένων διαδικασιών λειτουργίας και αξιολογήσεις των διδαγμάτων· χρησιμοποίηση των αρμοδιοτήτων της Επιτροπής για τη συγκέντρωση των διαθέσιμων μεταφορικών μέσων και τη συγχρηματοδότησή τους· αύξηση των δραστηριοτήτων επιμόρφωσης και άσκησης που προορίζονται για τους εμπειρογνώμονες των κρατών μελών και άλλων χωρών· τέλος, βοήθεια προς τα κράτη μέλη, ώστε να δημιουργήσουν κοινούς πόρους. Αυτό συνεπάγεται επίσης τη χρησιμοποίηση των ικανοτήτων παρακολούθησης, όπως αυτές που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Παγκόσμια Παρακολούθηση του Περιβάλλοντος και της Ασφάλειας (GMES) για την εφαρμογή μέσων όπως το GALILEO (Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δορυφορικής Ραδιοπλοήγησης).

– Βελτίωση της ικανότητας επέμβασης πολιτικής προστασίας της Ευρώπης. Μετά τις καταστροφές που έπληξαν τα κράτη μέλη το καλοκαίρι του 2007, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησε να συγκροτηθεί μία ευρωπαϊκή δύναμη πολιτικής προστασίας και το Συμβούλιο κάλεσε την Επιτροπή να υποβάλει προτάσεις σχετικά με την αντιμετώπιση των καταστροφών. Εκτός από τον τομέα της θαλάσσιας ρύπανσης, όπου ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια στη Θάλασσα διαθέτει σκάφη της ΕΕ για την αντιμετώπιση της ρύπανσης στις χώρες που πλήττονται, τα οποία συμπληρώνουν τους εθνικούς πόρους τους, η αντιμετώπιση άλλων ειδών καταστροφών, όπως οι πλημμύρες και οι πυρκαγιές των δασών, οι οποίες είναι οι συχνότερες καταστροφές που πλήττουν τα κράτη μέλη, μπορεί να εξασφαλιστεί, επί του παρόντος, μόνο από εθνικούς πόρους. Θα πρέπει να εντοπιστούν οι ελλείψεις στους πόρους παρέμβασης και να αξιολογηθούν οι δυνατότητες που υπάρχουν για την κάλυψή τους, όπως η ανάπτυξη αποθεματικού που θα διατίθεται για τις ευρωπαϊκές ενέργειες πολιτικής προστασίας. Οι πόροι αυτοί θα μπορούσαν να βασίζονται σε δύο βασικές συνιστώσες -μονάδες σε επιφυλακή και συμπληρωματικούς ευρωπαϊκούς πόρους- αποφεύγοντας την άσκοπη επανάληψη με τις υφιστάμενες ικανότητες αντιμετώπισης καταστροφών. Τα κεφάλαια που διατίθενται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο πλαίσιο του προϋπολογισμού 2008 για ένα πιλοτικό σχέδιο και μία προπαρασκευαστική δράση θα χρησιμοποιηθούν για να δοκιμαστούν τα σχέδια αυτά.

3.3. Ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανθρωπιστικής βοήθειας

Η ευρωπαϊκή κοινή αντίληψη για την ανθρωπιστική βοήθεια αποτελεί ένα γενικό πλαίσιο για τη βελτίωση της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας. Στον τομέα αυτό, η Επιτροπή προτείνει να βελτιωθούν οι ικανότητες της ΕΕ και της Επιτροπής με τα ακόλουθα μέτρα.

– Η κοινή αντίληψη προβλέπει μεταξύ άλλων τον εντοπισμό των υφιστάμενων ελλείψεων στην παροχή βοήθειας σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, με τη βοήθεια διερευνητικής μελέτης της υλικοτεχνικής ικανότητας, περιλαμβανομένης της δημιουργίας αποθεμάτων, της προμήθειας και της μεταφοράς έως τον τελικό προορισμό των ανθρωπιστικών αγαθών, ούτως ώστε να προσδιοριστούν οι τυχόν ελλείψεις. Σε δεύτερο στάδιο, θα πρέπει να αναληφθούν πρωτοβουλίες για να καλυφθούν οι πιθανές ελλείψεις. Με βάση αυτή τη μελέτη θα μπορέσουν να καθοριστούν σαφώς ποια από τα διάφορα διαθέσιμα μέσα είναι τα πλέον κατάλληλα και ενδεδειγμένα, αλλά και οικονομικότερα για να χρησιμοποιηθούν σε ένα δεδομένο πλαίσιο.

– Περαιτέρω ενίσχυση των ικανοτήτων ταχείας αξιολόγησης και επέμβασης σε τοπικό επίπεδο μέσω των τοπικών γραφείων και των τοπικών εμπειρογνωμόνων της ECHO: σταδιακά, έξι περιφερειακά γραφεία της ECHO επανδρώνονται με πολυτομεακές ομάδες εμπειρογνωμόνων οι οποίες μπορούν να επέμβουν αμέσως σε περίπτωση αιφνίδιας επέλευσης καταστροφών. Αυτή η «ικανότητα άμεσης επέμβασης» μπορεί να πραγματοποιήσει ταχεία εκτίμηση των επιτόπου αναγκών, ούτως ώστε να κατευθύνει την ανθρωπιστική συνδρομή των χορηγών και να συμβάλει στον έγκαιρο επιτόπου συντονισμό μεταξύ των διαφόρων οργανώσεων βοήθειας που είναι παρούσες.

– Σύνδεσμος με τους διάφορους φορείς. Δεδομένου ότι είναι ολοένα και πιο ποικίλοι οι φορείς που εμπλέκονται στην παγκόσμια αντιμετώπιση κρίσεων και για να είναι δυνατή η χρησιμοποίηση όλων των διαθέσιμων μέσων κατά την αντιμετώπιση καταστροφών σε τρίτες χώρες, η Επιτροπή θα αρχίσει διάλογο με αυτούς τους φορείς σχετικά με τις αρχές που διέπουν την ανθρωπιστική βοήθεια.

– Παράλληλα με την ενίσχυση της παγκόσμιας ικανότητας επέμβασης, η Επιτροπή θα συνεχίσει να στηρίζει την ικανότητα επέμβασης των βασικών ανθρωπιστικών φορέων, όπως ο ΟΗΕ και το κίνημα του Ερυθρού Σταυρού για την εκ των προτέρων αποστολή ειδών ανθρωπιστικής βοήθειας τα οποία μπορούν να αποσταλούν γρήγορα και οικονομικά σε περίπτωση καταστροφής.

– Στις άλλες πρωτοβουλίες περιλαμβάνονται η ανάπτυξη των τοπικών ικανοτήτων ανθρωπιστικής επέμβασης, η στήριξη στη μεταρρύθμιση που έχει αρχίσει υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και η ανάπτυξη και διάδοση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου καθώς και των ανθρωπιστικών αρχών μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και άλλων φορέων.

3.4. Ανάπτυξη των ικανοτήτων στις πολιτικές και τα μέσα της Κοινότητας

Εκτός από την ενίσχυση του κοινοτικού μηχανισμού πολιτικής προστασίας και την εφαρμογή της ευρωπαϊκής κοινής αντίληψης για την ανθρωπιστική βοήθεια, θα μπορούσαν να προβλεφθούν ορισμένα ακόμη μέτρα:

– δημιουργία ενός ευρωπαϊκού δικτύου κατάρτισης για την αντιμετώπιση των καταστροφών. Το υψηλό επίπεδο των προτύπων ετοιμότητας, αυτονομίας και διαλειτουργικότητας απαιτεί καλύτερη κατάρτιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Για το σκοπό αυτό πρέπει να δημιουργηθεί ένα διαρθρωμένο δίκτυο που θα βασίζεται στην πείρα των κρατών μελών και στην επιστημονική γνώση που έχει αποκτηθεί σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο χάρη στα ερευνητικά έργα του προγράμματος πλαισίου που αφορούν θέματα σχετικά με τους φυσικούς κινδύνους και τις καταστροφές. Ένα δίκτυο κατάρτισης για την αντιμετώπιση καταστροφών θα συνδέει τα υφιστάμενα κέντρα αριστείας στα κράτη μέλη και θα διαθέτει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, μεταξύ των οποίων και μαθήματα κατάρτισης, ασκήσεις και ανταλλαγές εμπειρογνωμόνων. Το δίκτυο κατάρτισης θα καταρτίσει συμφωνηθέντα προγράμματα μαθημάτων τα οποία θα παρέχονται από ένα δίκτυο επιλεγμένων κέντρων αριστείας, θα καθορίσει πρότυπα ποιότητας και θα εξετάσει τις συνέργειες μεταξύ των διαφόρων προγραμμάτων κατάρτισης. Κάνοντας χρήση της συμπληρωματικότητας μεταξύ των τομέων της πολιτικής προστασίας και της ανθρωπιστικής βοήθειας κυρίως, το δίκτυο κατάρτισης θα μπορούσε επίσης να αναπτύξει εμπειρογνωμοσύνη σε τομείς όπως η υλικοτεχνική υποδομή, η επικοινωνία σε καταστάσεις κρίσης, το νερό, τα τρόφιμα, η υγειονομική περίθαλψη, η δημόσια υγεία, η προστασία και τα καταφύγια με βάση την ικανότητα που είναι διαθέσιμη στο πλαίσιο του δικτύου ανθρωπιστικής βοήθειας (NOHA), τα πανεπιστημιακά προγράμματα των κρατών μελών στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας και τις άλλες εμπειρίες από τη δημιουργία δικτύων κατάρτισης, όπως η ευρωπαϊκή ομάδα για την εκπαίδευση.

– Βελτιωμένα μέτρα ετοιμότητας σε περίπτωση καταστροφών, συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και χρήση του ενιαίου ευρωπαϊκού αριθμού κλήσης έκτακτης ανάγκης «112». Η Επιτροπή μελετά πρωτοβουλίες σχετικά με την πρόληψη των καταστροφών στο εσωτερικό της ΕΕ και σε τρίτες χώρες. Συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης υπάρχουν για τους περισσότερους από τους βασικούς φυσικούς κινδύνους στην Ευρώπη, αλλά η έλλειψη τέτοιων συστημάτων για τα τσουνάμι στη Μεσόγειο αποτελεί σημαντικό κενό. Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης μπορούν επίσης να λαμβάνουν τις πληροφορίες που παρέχουν οι πολίτες με κλήσεις έκτακτης ανάγκης, ιδίως καλώντας τον ενιαίο ευρωπαϊκό αριθμό κλήσης έκτακτης ανάγκης «112». Επίσης, η ανταλλαγή, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, της εμπειρίας στην οργάνωση και αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης θα συμβάλει στη βελτίωση της διαχείρισης των κλήσεων του αριθμού «112». Η έλλειψη κοινών σημάτων συναγερμού και πρωτοκόλλων προκαλεί επίσης μεγάλη ανησυχία λόγω της αυξανόμενης κινητικότητας των πολιτών στην Ευρώπη και σε τρίτες χώρες. Θα πρέπει επίσης να μελετηθεί η ενίσχυση των ευρυζωνικών και κινητών επικοινωνιών για τις υπηρεσίες πολιτικής προστασίας και παροχής βοήθειας σε περιπτώσεις καταστροφών, καθώς και η δυνατότητα προώθησης της διαλειτουργικότητας σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

– Ετοιμότητα για την αντιμετώπιση καταστροφών στις τρίτες χώρες. Οι περισσότερες από τις φυσικές καταστροφές δεν συνεπάγονται διεθνή παρέμβαση για την αντιμετώπισή τους. Στις περιπτώσεις διεθνούς αντίδρασης, συχνά χρειάζονται 12-72 ώρες μέχρις ότου φθάσει η εξωτερική βοήθεια στον τόπο της καταστροφής. Γι’ αυτό το λόγο, πρέπει να υπάρχουν επιτόπου δραστηριοποιούμενοι εμπειρογνώμονες και να εξασφαλιστεί ότι οι ευάλωτες κοινότητες και οι τοπικές αρχές στις χώρες που είναι εκτεθειμένες στις καταστροφές έχουν την ικανότητα να αντιμετωπίσουν άμεσα την κατάσταση. Η ετοιμότητα απέναντι στις καταστροφές έχει βασική σημασία δεδομένου ότι οι κλιματικές αλλαγές θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τα μετεωρολογικά φαινόμενα και να αυξάνουν τον αριθμό φυσικών καταστροφών -κυρίως των ξαφνικών καταστροφών που πλήττουν τους ευπαθείς πληθυσμούς. Η Επιτροπή θα προτείνει μια στρατηγική της ΕΕ για τη μείωση των κινδύνων καταστροφών στις αναπτυσσόμενες χώρες, η οποία, μεταξύ άλλων, θα παράσχει το στρατηγικό πλαίσιο για την αύξηση της στήριξης στις υποδομές όσον αφορά την ετοιμότητα αντιμετώπισης καταστροφών σε τρίτες χώρες που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο. Θα πρέπει να επιδιωχθεί η σύσφιξη των σχέσεων με τις υποψήφιες χώρες, τις δυνάμει υποψήφιες χώρες και τις χώρες που περιλαμβάνονται στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας.

4. Σχέδιο δράσης

Σύμφωνα με τα ανωτέρω μέτρα τα οποία προτίθεται να λάβει, η Επιτροπή προτείνει να μελετηθούν και/ή να εφαρμοστούν έως το τέλος του 2008 το αργότερο οι επόμενες ενέργειες (εκτός εάν προβλέπεται διαφορετικά):

4.1. Προς μία βελτιωμένη διοργανική συνεργασία

Η πρόταση προβλέπει ότι η Επιτροπή, το Συμβούλιο και τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους, θα πρέπει:

– να καθορίσουν πολυσχιδή σενάρια για τις επιχειρήσεις παροχής βοήθειας σε περίπτωση καταστροφής εντός και εκτός της ΕΕ για κάθε βασική κατηγορία καταστροφής και για κάθε μεγάλη γεωγραφική ζώνη·

– να αρχίσουν μία μελέτη για τις ικανότητες υλικοτεχνικής υποστήριξης σε διεθνές επίπεδο για την αντιμετώπιση καταστροφών, μεριμνώντας ώστε να συνδέεται στενά με τις σχετικές εργασίες στον τομέα της διεθνούς ανθρωπιστικής βοήθειας, καθώς και με τον εντοπισμό των κενών που υπάρχουν στους πόρους για την αντιμετώπιση καταστροφών στον τομέα της ευρωπαϊκής πολιτικής προστασίας. Εφόσον είναι απαραίτητο, θα καταβληθούν προσπάθειες για να καλυφθούν τα υφιστάμενα κενά, ούτως ώστε να καταρτιστούν πρωτόκολλα για τον προγραμματισμό της αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών σε επίπεδο ΕΕ, με τη χρήση των πλέον κατάλληλων μέσων, και να θεσπιστούν τυποποιημένες διαδικασίες λειτουργίας για την παρέμβαση της Επιτροπής σε περίπτωση καταστροφής στο εσωτερικό και στο εξωτερικό της ΕΕ· τέτοιου είδους βελτιωμένος προγραμματισμός θα διευκολύνει την ταχεία επέμβαση, και συγχρόνως θα επιτρέπει να γίνονται προσαρμογές κατά τη διάρκεια των οξέων φάσεων μιας επείγουσας κατάστασης·

– να διασφαλίσουν στενό σύνδεσμο μεταξύ της καταγραφής της υλικοτεχνικής ικανότητας, που πραγματοποιείται στον τομέα της διεθνούς ανθρωπιστικής βοήθειας, και της διαδικασίας εντοπισμού των κενών που υπάρχουν όσον αφορά τους πόρους για την αντιμετώπιση καταστροφών, η οποία θα πρέπει να αρχίσει στον τομέα της ευρωπαϊκής πολιτικής προστασίας. Όπου απαιτείται, θα καταβληθούν προσπάθειες για να καλυφθούν τα υφιστάμενα κενά·

– να αναπτύξουν, ενδεχομένως, κοινές ομάδες προγραμματισμού και παρέμβασης για την αντιμετώπιση ειδικών καταστροφών, στο πλαίσιο των κοινοτικών μέσων και της δράσης του Συμβουλίου και με βάση, για τη φάση αξιολόγησης, την κοινή μέθοδο της ΕΕ, του ΟΗΕ και της Παγκόσμιας Τράπεζας για την αξιολόγηση των αναγκών μετά από καταστροφή·

– να πραγματοποιούν ανταλλαγές πληροφοριών σχετικά με τα πραγματικά γεγονότα και αναλυτικών εκθέσεων (οι οποίες θα υποστηρίζονται από την αντίστοιχη τεχνική υποδομή) και να αναπτύσσουν μέσα αναγνώρισης των καταστάσεων·

– να συνεχίσουν να επενδύουν στην έρευνα και σε πιλοτικά σχέδια για τις τεχνολογίες των πληροφοριών και των επικοινωνιών τα οποία βελτιώνουν τα συστήματα αντίδρασης και προειδοποίησης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης και καταστροφής.

4.2. Πρέπει να ενισχυθεί η ευρωπαϊκή ικανότητα ανθρωπιστικής βοήθειας

Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή:

– θα αρχίσει μία διερευνητική μελέτη σχετικά με την υλικοτεχνική ικανότητα, όπως η δημιουργία αποθεμάτων, η προμήθεια και μεταφορά στον τελικό προορισμό των ανθρωπιστικών αγαθών, με σκοπό τον εντοπισμό τυχόν κενών όσον αφορά την επέμβαση. Εν συνεχεία θα πρέπει να αναληφθούν πρωτοβουλίες για να καλυφθούν τα τυχόν κενά,

– θα παράσχει ένα πλήρες πρόγραμμα ενίσχυσης των ικανοτήτων για να συνεχιστεί η ανάπτυξη των εφεδρικών ικανοτήτων του ΟΗΕ και του κινήματος του Ερυθρού Σταυρού,

– θα ανταποκριθεί άμεσα στην έκκληση της κοινής αντίληψης για καλύτερο επιχειρησιακό συντονισμό της ανθρωπιστικής βοήθειας της ΕΕ, παραδείγματος χάρη με την έγκαιρη διανομή των εκθέσεων της ECHO για την κατάσταση τις οποίες συντάσσουν οι επιτόπου εμπειρογνώμονες στα σημεία επαφής των κρατών μελών της ΕΕ, τόσο στις πρωτεύουσες όσο και επιτόπου,

– θα αναπτύξει, μαζί με τους αναπτυξιακούς φορείς, το στρατηγικό πλαίσιο για τις πρωτοβουλίες προετοιμασίας για την αντιμετώπιση καταστροφών που αποσκοπούν στην ενίσχυση των τοπικών ικανοτήτων στις χώρες που είναι εκτεθειμένες στις καταστροφές.

4.3.

Η ευρωπαϊκή πολιτική προστασία πρέπει να συντονιστεί

Για το σκοπό αυτό η Επιτροπή:

– θα μετατρέψει το κέντρο παρακολούθησης και πληροφοριών σε κέντρο επιχειρήσεων για επεμβάσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής προστασίας,

– θα εντοπίσει τα κενά στους πόρους για την αντιμετώπιση των καταστροφών και, όπου διαπιστωθούν κενά, θα υποβάλει προτάσεις για τη βελτίωση των ευρωπαϊκών ικανοτήτων επέμβασης στον τομέα της πολιτικής προστασίας με βάση δύο συνιστώσες:

– βασικές μονάδες σε επιφυλακή που θα συσταθούν σε εθελοντική βάση για την πολιτική προστασία, έτοιμες να δράσουν ανά πάσα στιγμή, και

– συμπληρωματικές εφεδρικές δυνάμεις που θα συμπληρώνουν τις εθνικές επεμβάσεις σε περίπτωση μεγάλης καταστροφής όπως οι πυρκαγιές των δασών και οι πλημμύρες.

4.4. Ενίσχυση των ικανοτήτων σε όλες τις πολιτικές και τα μέσα της Κοινότητας

Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή:

– θα υποβάλει, έως τα μέσα του 2009 το αργότερο, προτάσεις για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού δικτύου κατάρτισης για την αντιμετώπιση καταστροφών με βάση την εμπειρία από τον κοινοτικό μηχανισμό πολιτικής προστασίας και τις συνέργειες μεταξύ των υφιστάμενων πρωτοβουλιών κατάρτισης,

– θα οριστικοποιήσει τις προτάσεις για μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση όσον αφορά την πρόληψη των φυσικών καταστροφών και μια ευρωπαϊκή στρατηγική για τη μείωση των κινδύνων καταστροφών στις αναπτυσσόμενες χώρες,

– θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να αναπτύξουν κοινά σήματα έγκαιρης προειδοποίησης. Ειδικότερα, η Επιτροπή παροτρύνει τα κράτη μέλη να εντείνουν τις προσπάθειές τους για τη δημιουργία ενός συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης για τα τσουνάμι,

– θα παρέχει περισσότερες πληροφορίες για τη στήριξη της ετοιμότητας, της έγκαιρης προειδοποίησης, των φάσεων επέμβασης και αποκατάστασης σε περίπτωση καταστροφής, μεταξύ άλλων μέσω της πρωτοβουλίας της GMES,

– θα εξετάσει τη δυνατότητα ευρυζωνικής επικοινωνίας για τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

Οι συγκεκριμένες προτάσεις της παρούσας ανακοίνωσης αποτελούν το πρώτο βήμα για την ενίσχυση της ικανότητας της Ένωσης στην αντιμετώπιση καταστροφών. Ο στόχος αυτός θα επιτευχθεί εφόσον ληφθεί υπόψη η ανάγκη να εξεταστούν οι δυνατότητες εξορθολογισμού στο πλαίσιο της πραγματοποιούμενης εξέτασης των πόρων της Επιτροπής.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΔΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ

Το καλοκαίρι 2007 σημαδεύτηκε από δραματικές δασικές και άλλες ανεξέλεγκτες πυρκαγιές σε όλη τη Νότια Ευρώπη, οι οποίες έπληξαν ιδιαίτερα την Ελλάδα. Μεγάλες πυρκαγιές που εξαπλώθηκαν λόγω ισχυρών ανέμων κατέστρεψαν εκατοντάδες χιλιάδες εκτάρια γης και προκάλεσαν πολλά θύματα μεταξύ των πολιτών και των πυροσβεστών.

Ο κοινοτικός μηχανισμός πολιτικής προστασίας ενεργοποιήθηκε 12 φορές μέσα σε περίοδο 11 εβδομάδων, δηλαδή πέντε φορές περισσότερο απ’ ό,τι τα προηγούμενα έτη, από τη Βουλγαρία, την Κύπρο, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Αλβανία και την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας.

Όποτε κατέστη δυνατό, τα κράτη μέλη βοήθησαν στην κατάσβεση των πυρκαγιών με εναέρια μέσα, με εξοπλισμό για την καταπολέμηση των πυρκαγιών, προστατευτικά ενδύματα και εμπειρογνωμοσύνη. Ωστόσο, το επίπεδο της βοήθειας ήταν περιορισμένο, δεδομένου ότι οι πυρκαγιές μαίνονταν συγχρόνως σε πολλά κράτη μέλη και ο κίνδυνος πυρκαγιάς ήταν μεγάλος σε άλλα κράτη μέλη. Συνεπώς, μπόρεσε να κινητοποιηθεί ένα περιορισμένο μόνο μέρος των διαθέσιμων μέσων για να βοηθήσει τα κράτη μέλη που πλήττονταν περισσότερο, με αποτέλεσμα να περιορισθεί ιδιαίτερα η βοήθεια που θα μπορούσε να σταλεί στη Βουλγαρία.

Οι δασικές πυρκαγιές και οι άλλες ανεξέλεγκτες πυρκαγιές αποτελούν επαναλαμβανόμενο φαινόμενο. Παρά τις προσπάθειες μείωσης των εκπομπών της ΕΕ, προβλέπεται αύξηση της συχνότητας και της έντασης των ζεστών και ξηρών καλοκαιριών και της λειψυδρίας [3] στη νοτιοανατολική και νοτιοδυτική Ευρώπη, λόγω της αλλαγής του κλίματος [4], γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο δασικών και άλλων ανεξέλεγκτων πυρκαγιών. Ωστόσο, η ένταση και η γεωγραφική θέση αυτών των πυρκαγιών ποικίλλει από έτος σε έτος. Η μέση ετησίως καιγόμενη έκταση κυμαίνεται από 450 έως 600.000 εκτάρια και τα κράτη μέλη πλήττονται μερικές φορές από καταστροφικές πυρκαγιές που καίνε τέσσερις φορές μεγαλύτερες εκτάσεις από τον ετήσιο μέσο όρο. Από την εμπειρία προκύπτει ότι τέτοιου είδους γεγονότα δεν πλήττουν όλα τα σχετικά κράτη μέλη το ίδιο έτος ή ταυτόχρονα στη διάρκεια του καλοκαιριού. Το 2003, οι σοβαρότερες πυρκαγιές έπληξαν το νοτιοδυτικό τμήμα της ΕΕ· περισσότερο επλήγη η Πορτογαλία της οποίας κάηκε το 5% του εθνικού εδάφους. Το 2007 στη νοτιοανατολική Ευρώπη σημειώθηκε η χειρότερη περίοδος δασικών πυρκαγιών που έχει συμβεί ως τώρα, με καμένες εκτάσεις που ξεπέρασαν τις 810.000 εκτάρια, εκ των οποίων το 68,2% ήταν δασικές εκτάσεις, το 31% γεωργικές εκτάσεις και το 0,8% ήταν αστικές και βιομηχανικές περιοχές [5]. Το 21,9% των 465.000 εκταρίων που κάηκαν στις ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου βρισκόταν σε τόπους Natura 2000 [6].

Οι περιοχές που πλήττονται ανήκουν συχνά στις πιο ευάλωτες στην αλλαγή του κλίματος περιοχές της Ευρώπης, λόγω του συνδυασμού μεγάλης αύξησης της θερμοκρασίας και περιορισμένων βροχοπτώσεων σε περιοχές που αντιμετωπίζουν ήδη λειψυδρία. Με την αλλαγή του κλίματος, τα ευρωπαϊκά δάση θα αποκτήσουν μεγαλύτερη σημασία ως προμηθευτές περιβαλλοντικών και οικοσυστημικών υπηρεσιών. Τα δάση θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο όσον αφορά την αποτελεσματικότητα στη συγκράτηση του νερού στις ξηρές περιοχές, την προστασία των υδατορευμάτων από την υπέρμετρη εισροή θρεπτικών υλών, τη βελτίωση της διαχείρισης των πλημμυρών, καθώς και τη διατήρηση και αποκατάσταση πολυλειτουργικών τοπίων. Η προστασία των δασικών οικοσυστημάτων από τις δασικές πυρκαγιές και η προώθηση μέτρων διαχείρισης των δασών με βάση την αλλαγή του κλίματος στην Ευρώπη έχουν ουσιαστική σημασία για την ενίσχυση της ικανότητας αυτών των περιοχών να προσαρμοστούν στην αλλαγή του κλίματος.

Το φαινόμενο των βασικών πυρκαγιών και άλλων ανεξέλεγκτων πυρκαγιών επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως:

– οι πρακτικές διαχείρισης των γεωργικών εκτάσεων και των δασών,

– οι κλιματικές συνθήκες: ζέστη, άνεμοι, ξηρασία και κεραυνοί,

– η μη εφαρμογή των κανόνων σχετικά με το καθάρισμα από χαμόκλαδα και θάμνους γύρω από οικισμούς και κτίρια,

– οι ενέργειες ανθρώπων, εξ αμελείας ή εκ προθέσεως, καθώς και οι εμπρησμοί,

– οικονομικοί παράγοντες και ακατάλληλο νομικό πλαίσιο, που ενδεχομένως επηρεάζουν τα κέρδη που αποφέρουν οι εμπρησμοί και/ή περιορίζουν τα κίνητρα για την αποτελεσματική προστασία των δασών.

Σύμφωνα με το αίτημα του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου, το θέμα των δασικών πυρκαγιών και των άλλων ανεξέλεγκτων πυρκαγιών απαιτεί, επομένως, γενικές επιστημονικές γνώσεις και πολιτικές που να καλύπτουν την πρόληψη, την ετοιμότητα, την ικανότητα αντίδρασης και αποκατάστασης.

– Πρόληψη: μία από τις πρωταρχικές ευθύνες των κρατών μελών είναι να εφαρμόσουν πολιτικές για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών και η Επιτροπή παροτρύνει τα κράτη μέλη να εξετάσουν την εθνική νομοθεσία ώστε να εντοπίσουν τυχόν ανεπιθύμητες συνέπειες που μπορεί να οδηγήσουν σε εμπρηστικές ενέργειες. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή θα ήταν υπέρ της διεύρυνσης της πρότασης σχετικά με τα εγκλήματα κατά του περιβάλλοντος ώστε να περιλαμβάνεται και η μεγάλη καταστροφή δασών [7]. Η Κοινότητα διαθέτει ορισμένα χρηματοδοτικά μέσα για να στηρίξει τις προσπάθειες των κρατών μελών να ενισχύσουν τις εθνικές πολιτικές πρόληψης. Τα μέσα αυτά αποτελούν αντικείμενο εθνικού προγραμματισμού. Για να διευκολύνει την ένταξη της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών στα εθνικά προγράμματα, η Επιτροπή θα γνωστοποιήσει στα κράτη μέλη μία κατάσταση των σχετικών μέσων. Επίσης, η Επιτροπή αξιολογεί κατά πόσον είναι απαραίτητη μια ευρωπαϊκή ολοκληρωμένη προσέγγιση στον τομέα της πρόληψης των φυσικών καταστροφών. Επί του παρόντος εκπονούνται δύο μελέτες οι οποίες επικεντρώνονται αφενός στην κοινοτική κατάσταση, τον εντοπισμό τυχόν κενών και την ανάγκη για κοινοτική δράση, και αφετέρου στη διαπίστωση ορθών πρακτικών των κρατών μελών. Οι μελέτες αυτές θα αποτελέσουν τη βάση για τις προτάσεις που θα καταρτιστούν έως το τέλος του 2008. Επιπλέον, η εκπονούμενη μελέτη για τους παράγοντες που ευνοούν την καταστροφή των δασών, περιλαμβανομένων των δασικών πυρκαγιών, θα ενταχθεί στην κατάρτιση κοινοτικών κατευθυντήριων γραμμών για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, οι οποίες θα βασίζονται στις βέλτιστες πρακτικές των κρατών μελών.

– Ετοιμότητα: η Κοινότητα υποστηρίζει τις δραστηριότητες που αποσκοπούν στη βελτίωση της ετοιμότητας των κρατών μελών στον τομέα της πολιτικής προστασίας, κυρίως με χρηματοδοτική στήριξη (ανταλλαγές εμπειρογνωμόνων, ασκήσεις και σχέδια ετοιμότητας), μαθήματα για τους εθνικούς εμπειρογνώμονες, την ανάπτυξη από το Κοινό Κέντρο Ερευνών του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφόρησης για τις Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS), και με τη χρηματοδότηση σχεδίων. Για παράδειγμα, το FIRE 4 αποτελεί πιλοτικό σχέδιο για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών και των σεισμών, στόχος του οποίου είναι να αναπτυχθεί η συνεργασία μεταξύ τεσσάρων κρατών μελών (Γαλλίας, Ιταλίας, Ισπανίας και Πορτογαλίας). Άλλα έξι κράτη μέλη (Κύπρος, Ελλάδα, Ουγγαρία, Μάλτα, Σλοβακία και Τσεχική Δημοκρατία) συμμετέχουν στις δραστηριότητες που αναλαμβάνονται στο σχέδιο αυτό (εργαστήρια, επιμόρφωση και επιτόπου ασκήσεις) και, πρόσφατα, η Ελλάδα ανήγγειλε ότι θα αποτελέσει πλήρες μέλος του σχεδίου. Η Επιτροπή προτείνει να δημιουργηθεί ένα δίκτυο κατάρτισης για την αντιμετώπιση καταστροφών, το οποίο θα συνδέει τα υπάρχοντα κέντρα αριστείας των κρατών μελών, ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση ετοιμότητας των υπηρεσιών πολιτικής προστασίας και η ικανότητα των ομάδων και των μονάδων διαφόρων κρατών μελών να συνεργάζονται.

– Ικανότητα αντίδρασης: το περασμένο καλοκαίρι, οι πυρκαγιές μαίνονταν συγχρόνως σε πολλά κράτη μέλη, και ο κίνδυνος πυρκαγιάς ήταν μεγάλος σε άλλα κράτη μέλη. Υπό τέτοιες περιστάσεις, ήταν περιορισμένη η εναέρια βοήθεια που έστειλαν τα κράτη μέλη για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών και η βοήθεια προς τις πληγείσες χώρες ήταν άνιση. Αυτό κατέδειξε ότι δεν μπορεί να υπάρχει επαρκής ικανότητα παροχής βοήθειας προς κράτη μέλη που πλήττονται από μεγάλες καταστροφές, όταν τα άλλα κράτη μέλη δεν μπορούν να βοηθήσουν διότι αντιμετωπίζουν πυρκαγιές ή μεγάλο κίνδυνο πυρκαγιών στο δικό τους έδαφος. Εάν το προφανές αυτό κενό επιβεβαιωθεί με μία πλήρη αξιολόγηση, η Επιτροπή μπορεί να προβλέψει την πρόταση χρηματοδότησης σε επίπεδο ΕΕ του εξοπλισμού για να συμπληρωθούν οι εθνικοί πόροι. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει ήδη ικανότητες στον τομέα της αντιμετώπισης της θαλάσσιας ρύπανσης [8]. Το απόθεμα ευρωπαϊκών ικανοτήτων πρέπει να είναι έτοιμο για την αντιμετώπιση μεγάλων πυρκαγιών οι οποίες σπάνια εμφανίζονται μόνο σε ένα κράτος μέλος και δεν είναι σπάνιες σε όλη την περιοχή γενικά. Οι μελλοντικές ικανότητες αποθέματος της ΕΕ θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν, χωρίς ωστόσο να περιοριστούν σ’ αυτά, αεροσκάφη κατάσβεσης πυρκαγιών μεγάλης ικανότητας, προσαρμοσμένα στις διάφορες γεωγραφικές συνθήκες.

– Αποκατάσταση: η Επιτροπή θα συνεχίσει, κατόπιν αιτήματος, να χρησιμοποιεί όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα το Ταμείο Αλληλεγγύης για την παροχή συνδρομής προς τις πληγείσες περιοχές, και παροτρύνει το Συμβούλιο να αρχίσει εκ νέου τις διαπραγματεύσεις για την αναθεώρηση του κανονισμού για το Ταμείο Αλληλεγγύης, ώστε να καταστεί αποτελεσματικότερη η χρησιμοποίησή του. Τα κράτη μέλη καλούνται να κάνουν χρήση των διαθέσιμων κοινοτικών μέσων, όπως το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο κανονισμός για την αγροτική ανάπτυξη, για να στηρίξουν την αποκατάσταση μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές. Για να βοηθήσει τα κράτη μέλη να προγραμματίσουν σε εθνικό επίπεδο τη χρησιμοποίηση αυτών των μέσων, η Επιτροπή θα γνωστοποιήσει μία κατάσταση των διαφόρων κοινοτικών μέσων που μπορούν να εξασφαλίσουν αυτή τη στήριξη. Η Επιτροπή θεωρεί ότι η κοινοτική στήριξη για την αποκατάσταση των δασών θα πρέπει να περιλαμβάνει προληπτικά μέτρα τα οποία θα θεσπιστούν από το αιτούν κράτος μέλος, καθώς και μέτρα στο πλαίσιο προγραμμάτων αποκατάστασης, ώστε να αυξηθεί η ικανότητα των νέων δασών να προσαρμοστούν στην αλλαγή του κλίματος. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή θα μελετήσει ακόμη με ποιον τρόπο θα μπορούσαν να βελτιωθούν τα υφιστάμενα χρηματοδοτικά μέσα, παραδείγματος χάρη προβλέποντας μία ρήτρα συνδρομής υπό αίρεση η οποία θα συνδέεται με αποτελεσματικά μέτρα πρόληψης, και θα εξετάσει εάν θα πρέπει η Κοινότητα να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο στη χρηματοδότηση της αποκατάστασης των δασών.

[1] Παραδείγματος χάρη, ECURIE (Κοινοτικές ρυθμίσεις για την ταχεία ανταλλαγή πληροφοριών σε περίπτωση εκτάκτου κινδύνου από ακτινοβολίες), ADNS (Σύστημα κοινοποίησης ζωονόσων), RAS BICHAT (Σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για την τρομοκρατία με βιολογικά και χημικά μέσα), EWRS (Σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και αντίδρασης για να ειδοποιούνται οι αρχές δημόσιας υγείας και η Επιτροπή για τα κρούσματα μεταδοτικών ασθενειών), HEOF (Μηχανισμός επιχειρήσεων σε καταστάσεις έκτακτων ιατρικών αναγκών), RAPEX (Σύστημα ταχείας ανταλλαγής πληροφοριών, σύστημα ταχείας προειδοποίησης σχετικά με τα μέτρα που συνδέονται με σοβαρούς και άμεσους κινδύνους που παρουσιάζουν μη εδώδιμα καταναλωτικά προϊόντα), RASFF (Σύστημα ταχείας προειδοποίησης για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές, σύστημα ταχείας προειδοποίησης για τη γνωστοποίηση των κινδύνων που παρουσιάζουν για την υγεία του ανθρώπου τα τρόφιμα και οι ζωοτροφές), RAS-CHEM (Σύστημα ταχείας προειδοποίησης για τα χημικά προϊόντα – υπό εξέλιξη), CIWIN (δίκτυο προειδοποιητικών πληροφοριών για τις υποδομές ζωτικής σημασίας).

[2] COM(2007) 767.

[3] COM(2007) 414.

[4] COM(2007) 354.

[5] Το καλοκαίρι αυτό, οι εκπομπές από τις δασικές πυρκαγιές σε όλες τις πληγείσες περιοχές έφθασαν τα 12,3 εκατ. τόνους ισοδυνάμου CO2, εκ των οποίων 6,9 εκατ. τόνοι στα σχετικά κράτη μέλη της ΕΕ, που αντιπροσωπεύουν το 0,4% περίπου των ετήσιων εκπομπών τους (πηγή: JRC).

[6] Οι ελάχιστες προσωρινές εκτιμήσεις βασίζονται σε δορυφορικές εικόνες που προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφόρησης για τις Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS), το οποίο διαχειρίζεται το Κοινό Κέντρο Ερευνών. Οι πληροφορίες αυτές καλύπτουν τη Βουλγαρία, την Κύπρο, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία, καθώς και την Κροατία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Σερβία.

[7] COM(2007) 51.

[8] Ο ευρωπαϊκός οργανισμός για την ασφάλεια στη θάλασσα μπορεί, κατόπιν αιτήματος, να υποστηρίξει τους μηχανισμούς αντιμετώπισης της ρύπανσης που διαθέτουν τα κράτη μέλη με συμπληρωματικούς εφεδρικούς ευρωπαϊκούς πόρους.

--------------------------------------------------