Εισηγητές:

ο κ. Kinga JOÓ και ο κ. Carlos Manuel TRINDADE

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	25.1.2023
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	21.6.2023
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	13.7.2023
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	580
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	171/19/22

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί πλήρως τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών που επιβεβαιώνουν ότι το νερό αποτελεί βασικό ανθρώπινο δικαίωμα (1) το οποίο είναι θεμελιώδες για τη ζωή και την άσκηση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (2). Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών, στον στόχο 6, και ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων (ΕΠΚΔ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην αρχή 20, καθιερώνουν τις γενικές αρχές του δικαιώματος πρόσβασης στο νερό. Στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής η έλλειψη νερού αποκτά μεγαλύτερη σημασία και απαιτούνται δημόσιες πολιτικές για την καταπολέμησή της. Σε περίπτωση λειψυδρίας, ο ευάλωτος πληθυσμός είναι εκείνος που πλήττεται περισσότερο.

1.2.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν μια προσέγγιση με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα σε όλες τις πολιτικές για τα ύδατα και να αντιμετωπίσουν την έλλειψη νερού, ευθυγραμμιζόμενα κατ’ αυτόν τον τρόπο και με τον ΕΠΚΔ. Οι υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης θα πρέπει να είναι βιώσιμες, δίκαιες, αποτελεσματικές, υψηλής ποιότητας και οικονομικά προσιτές για όλους, ενώ επίσης θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.

1.3.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η καθολική πρόσβαση σε πόσιμο νερό και αποχέτευση υψηλής ποιότητας σε δίκαιες τιμές για τον πληθυσμό θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως δημόσιο αγαθό και όχι απλώς ως εμπόρευμα, για τον λόγο δε αυτό η διαχείρισή της δεν πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τους κανόνες της ενιαίας αγοράς.

1.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει μια κοινή προσέγγιση για την κατανόηση της έλλειψης νερού σε επίπεδο ΕΕ και να αναπτύξει έναν ολοκληρωμένο ορισμό της έλλειψης νερού ο οποίος θα επιτρέπει τη σαφή και κοινή αντίληψή της (3) και στο πλαίσιο του οποίου κάθε κράτος μέλος θα μπορεί να αναπτύξει τον δικό του ορισμό ανάλογα με τις συγκεκριμένες περιστάσεις του, σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό ορισμό.

1.5.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει κοινές κατευθυντήριες γραμμές για την παρακολούθηση της πρόσβασης σε ποιοτικές και οικονομικά προσιτές υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης (4), καθώς και των σχετικών χωρικών και κοινωνικών ανισοτήτων, όπως και των ανισοτήτων μεταξύ των φύλων, σε επίπεδο κρατών μελών και ΕΕ, όπως επίσης να χαρτογραφήσει την τρέχουσα κατάσταση και να παρακολουθεί τακτικά τις εξελίξεις. Τα δεδομένα θα πρέπει να είναι αξιόπιστα, έγκυρα και διαθέσιμα στο κοινό. Αυτό είναι επίσης απαραίτητο για τη συμμόρφωση με το άρθρο 16 στοιχείο α) της οδηγίας (ΕΕ) 2020/2184 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 2020, σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης (αναδιατύπωση) (5) (εφεξής: οδηγία για το πόσιμο νερό), η δε ΕΟΚΕ προσδοκά ότι θα εγκριθεί η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αναδιατύπωση της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων (6), με την οποία εισάγεται το άρθρο 19 σχετικά με την πρόσβαση στην αποχέτευση.

1.6.

Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή η επικείμενη αναθεώρηση της οδηγίας για το πόσιμο νερό να περιλαμβάνει τη διασφάλιση της καθολικής πρόσβασης στις υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης, όπως ορίζεται στον ΣΒΑ 6 των Ηνωμένων Εθνών. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υιοθετήσει κοινές κατευθυντήριες γραμμές για την τιμολόγηση της ύδρευσης και της αποχέτευσης στο πλαίσιο των οποίων τα κράτη μέλη θα μπορούν να αναπτύξουν τα ρυθμιστικά τους πλαίσια ανάλογα με τις περιστάσεις τους. Οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές θα πρέπει να σέβονται το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό και την αρχή της μη υποβάθμισης, παρομοίως με όσα συνιστά ο ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για την πρόσβαση σε πόσιμο νερό και αποχέτευση.

1.7.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η πληρωμή των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης δεν θα πρέπει να θέτει σε κίνδυνο την ικανοποίηση άλλων κοινωνικών αναγκών. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προβεί σε επισκόπηση των μέτρων που εφαρμόζονται σε όλα τα κράτη μέλη όσον αφορά την οικονομική προσιτότητα και ιδίως τους ευάλωτους καταναλωτές. Με βάση την επισκόπηση αυτή, καλούμε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει κοινές κατευθυντήριες γραμμές για τα κράτη μέλη, προκειμένου να εντοπιστούν τα νοικοκυριά με προβλήματα οικονομικής προσιτότητας, και ειδικότερα οι ευάλωτοι καταναλωτές, καθώς και μέτρα για την αντιμετώπισή τους. Οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι δεν θα διακόπτεται η παροχή νερού σε κανέναν χρήστη που βρίσκεται σε ευάλωτη κατάσταση (7). Τα μέτρα θα πρέπει να βασίζονται σε μια ολιστική θεώρηση της κατάστασης των πληττόμενων νοικοκυριών, θα πρέπει δε να εφαρμόζονται μέσα κοινωνικής πολιτικής, μέτρα στεγαστικής πολιτικής και ειδικά μέτρα σχετικά με τις υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης ανάλογα με το εκάστοτε πλαίσιο. Η αρχή της αλληλεγγύης πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τη χρηματοδότηση τέτοιων μέτρων· εκτός από τη δημόσια χρηματοδότηση, πρέπει να διερευνηθούν καινοτόμες μορφές χρηματοδότησης, π.χ. η δημιουργία ειδικών ταμείων ενσωματωμένων στους λογαριασμούς ύδρευσης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην ΕΕ να υιοθετήσει και να ενισχύσει ρυθμιστικά πλαίσια σχετικά με τις συμβάσεις παραχώρησης ύδατος για τη διαχείριση του νερού ως δημόσιου αγαθού και όχι ως εμπορεύματος που μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εμπορίας. Τα εν λόγω ρυθμιστικά πλαίσια πρέπει: α) να ευθυγραμμίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα· β) να προωθούν τη βιωσιμότητα των υδάτινων οικοσυστημάτων· γ) να καθορίζονται και να εφαρμόζονται με διαφάνεια και με τη συμμετοχή του κοινού· δ) να συμπληρώνουν το πλαίσιο των δικαιωμάτων παραχώρησης με δημόσιους φορείς για την ανάκτηση των δικαιωμάτων χρήσης ύδατος έναντι δίκαιης αποζημίωσης και να τα ανακατανέμουν σε χρήστες σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης κατά τη διάρκεια κρίσεων ξηρασίας.

1.9.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι υπάρχει θεμελιώδης διαφορά μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής διαχείρισης των υδάτων και ότι, και στις δύο περιπτώσεις, υπάρχουν καλά παραδείγματα και παραδείγματα προς αποφυγή. Ωστόσο, η ιδιωτική διαχείριση, λόγω της επικέντρωσής της στο κέρδος, ενδεχομένως να αντιμετωπίσει δυσκολίες κατά την ανταπόκριση στη θεμελιώδη απαίτηση περί καθολικότητας της υπηρεσίας, δηλαδή στην εξυπηρέτηση του 100 % του πληθυσμού. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η δημόσια διαχείριση των υδάτων μπορεί να διασφαλίσει καλύτερα την καθολική πρόσβαση σε συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης σε δίκαιη τιμή και με κατάλληλα πρότυπα ποιότητας, καθώς και την αποκατάσταση και την προστασία των οικοσυστημάτων.

1.10.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η ΕΕ και όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να υιοθετήσουν ένα περιβαλλοντικό όραμα και να αναπτύξουν προγράμματα για τη χρηματοδότηση των διανομέων νερού με στόχο τη μείωση των διαρροών και των απωλειών, μία από τις μεγαλύτερες πληγές στη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να εξετάσουν και να υποστηρίξουν νέες και καινοτόμες τεχνικές λύσεις για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, όπως η αυξημένη χρήση των οικιακών και των επεξεργασμένων λυμάτων, καθώς και οι αποκεντρωμένες, μικρής κλίμακας, εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων.

1.11.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να παράσχουν δημόσια χρηματοδότηση για την ανάπτυξη υποδομών, με ιδιαίτερη έμφαση στους ιδιοκτήτες ακίνητης περιουσίας με περιορισμένους πόρους και στις κοινωνικά υποβαθμισμένες αστικές και αγροτικές συνοικίες με επιτακτικές ανάγκες ανακαίνισης των υποδομών. Θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο ανάπτυξης των υποδομών ύδρευσης και αποχέτευσης που σχετίζονται με το κύμα ανακαινίσεων. Επιπλέον, στον χωροταξικό σχεδιασμό, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά βιώσιμη παροχή υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης.

1.12.

Επισημαίνοντας με προσοχή την ύπαρξη πολυάριθμων λεκανών απορροής ποταμών στην Ευρώπη που εκτείνονται σε πλείονα κράτη μέλη, η ΕΟΚΕ συνιστά την υιοθέτηση ενός πολιτικού και τεχνικού πλαισίου διακυβέρνησης και τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών για καθεμία από τις υφιστάμενες λεκάνες απορροής στην ΕΕ (βλέπε σημεία 6.4 και 6.5). Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αξιολογήσει τις επιδόσεις της διαχείρισης των λεκανών απορροής ποταμών και να δημιουργήσει πολιτικούς, τεχνικούς και συμμετοχικούς μηχανισμούς για τη βελτίωσή τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να συστήσει ένα συμβούλιο για τις λεκάνες απορροής ποταμών που θα εκπροσωπεί όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς, ως όργανο που θα επικουρεί την αρχή για τις λεκάνες απορροής ποταμών και θα αναλαμβάνει ρόλο διαμεσολαβητή σε διασυνοριακές συγκρούσεις.

1.13.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή: — να ρυθμίσει τα γεωργικά και βιομηχανικά έργα υψηλής χρήσης ύδατος όσον αφορά τα επακόλουθα περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να καταρτίσει μια φάση σταδιακής κατάργησης αυτών των έργων, να βρει λύσεις για τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους και τις περιοχές που σχετίζονται με αυτά, και να διαθέσει τα αναγκαία κονδύλια για την επίτευξη ισορροπίας στην επιλεγείσα λύση, — να θεσπίσει νομοθεσία για τη διασφάλιση της ελάχιστης ροής που καταλήγει στη θάλασσα, — να διασφαλίσει ότι η ΕΕ θα εγκρίνει σχέδια έκτακτης ανάγκης που δίνουν προτεραιότητα στην πρόσβαση σε νερό για ανθρώπινη κατανάλωση σε περίπτωση κρίσης λειψυδρίας.

1.14.

Η ΕΟΚΕ προτείνει στην ΕΕ να καταρτίσει πολιτικές για την προστασία των καταναλωτών, διασφαλίζοντας ότι όλοι έχουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό σε δίκαιη τιμή και σε επαρκή συστήματα αποχέτευσης. Οι πολιτικές αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν τη συμμετοχή των διαφόρων ενδιαφερόμενων φορέων (καταναλωτών, εργαζομένων, επιχειρήσεων) στα συμβουλευτικά όργανα.

1.15.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να λάβουν μέτρα για τη βελτίωση της ευαισθητοποίησης των κατοίκων της ΕΕ σχετικά με την αξία του νερού και τη σημασία της πρόσβασης σε νερό και αποχέτευση για όλους. Οι δυνατότητες της επικοινωνίας και της εκπαίδευσης για ενίσχυση της ευαισθητοποίησης θα πρέπει να αξιοποιηθούν για την προώθηση πιο βιώσιμης χρήσης των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης (8), τα δε παιδιά και οι νέοι θα πρέπει να αποτελέσουν βασικούς παράγοντες για τη βιώσιμη χρήση των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης στο μέλλον, ωστόσο, η ευαισθητοποίηση θα πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις ηλικιακές ομάδες. Στην περίπτωση νοικοκυριών που αντιμετωπίζουν έλλειψη νερού, η ευαισθητοποίηση θα πρέπει να ενταχθεί σε άλλα μέτρα για τη βελτίωση της πρόσβασης των νοικοκυριών σε ποιοτικές και οικονομικά προσιτές υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης.

1.16.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι πολιτικές της ΕΕ και των κρατών μελών για τα ύδατα θα πρέπει να συνοδεύονται από συστηματικές έρευνες των απαιτήσεων προσωπικού που απασχολείται στον τομέα των υδάτων, συμπεριλαμβανομένων των απαραίτητων προσόντων, της ανάπτυξης του εργατικού δυναμικού και της διαχείρισης της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία. Αυτές θα πρέπει να πραγματοποιούνται από κοινού με τους κοινωνικούς εταίρους του τομέα.

2.   Εισαγωγή και πεδίο εφαρμογής της γνωμοδότησης

2.1.

Το νερό έχει θεμελιώδη σημασία για όλες τις πτυχές της ζωής. Αποτελεί επίσης βασικό στοιχείο της βιώσιμης ανάπτυξης και είναι ουσιαστικής σημασίας για την ειρήνη του πολιτισμού μας. Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη επιδεινώσει τα προβλήματα που σχετίζονται με το νερό και θα συνεχίσει να το πράττει σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα στο μέλλον. Η ανεπαρκής παροχή πόσιμου νερού ασκεί αυξανόμενη πίεση στις ανθρώπινες κοινότητες, ιδίως στις ευάλωτες ομάδες.

2.2.

Το 2010 (9), η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών αναγνώρισε ρητά το ανθρώπινο δικαίωμα στην ύδρευση και την αποχέτευση, το οποίο επιβεβαιώθηκε εκ νέου στη διάσκεψη του 2023 των Ηνωμένων Εθνών για τα ύδατα (10). Τα Ηνωμένα Έθνη αναγνωρίζουν επίσης ότι το καθαρό πόσιμο νερό και η αποχέτευση είναι απαραίτητα για την πραγμάτωση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι 17 διεθνώς συμφωνημένοι ΣΒΑ των Ηνωμένων Εθνών περιλαμβάνουν τον στόχο 6: «Διασφάλιση της διαθεσιμότητας και της βιώσιμης διαχείρισης του νερού και της αποχέτευσης για όλους». Παράλληλα με αυτές τις παγκόσμιες δεσμεύσεις, η αρχή 20 του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων ορίζει ότι «κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες καλής ποιότητας, στις οποίες περιλαμβάνονται η ύδρευση και η αποχέτευση».

2.3.

Η ΕΕ έχει θεσπίσει ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο και πλαίσιο διακυβέρνησης για τη διασφάλιση της βιώσιμης διαχείρισης των υδάτινων πόρων της και έχει σημειώσει πρόοδο στην εφαρμογή του (11), (12). Σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη σύνδεση των προκλήσεων που συνδέονται με το νερό με τα μέτρα για την αντιμετώπιση της φτώχειας και τον στόχο της εξάλειψής της (13), την προώθηση της παροχής νερού και αποχέτευσης ως δημόσιων υπηρεσιών ζωτικής σημασίας για όλους (14) και τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε πόσιμο νερό για τις ευάλωτες ομάδες και τα άτομα που ζουν σε απομονωμένες περιοχές και σε μειονεκτούσες ή περιφερειακές αγροτικές περιοχές (15).

2.4.

Η παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας εφιστά την προσοχή στις τρέχουσες προκλήσεις όσον αφορά την πρόσβαση σε καθαρό νερό και αποχέτευση. Διερευνά επίσης τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο και τον ρόλο της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στην αντιμετώπιση της έλλειψης νερού και των επιπτώσεών της, ιδίως στους πλέον ευάλωτους. Τέλος, εξετάζει τρόπους μετριασμού των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών επιπτώσεων της έλλειψης νερού και των επιπτώσεών της στην ανθρώπινη υγεία.

2.5.

Η έλλειψη νερού είναι πραγματικότητα στην ΕΕ, παρά τη σχετικά καλή θέση της ΕΕ σε παγκόσμιο επίπεδο. Η έλλειψη πρόσβασης σε καλής ποιότητας και οικονομικά προσιτό νερό και αποχέτευση, μια κατάσταση που μπορεί να περιγραφεί ως έλλειψη νερού, αποτελεί καθημερινή πραγματικότητα για εκατομμύρια πολίτες της ΕΕ. Με άλλα λόγια, εκατομμύρια Ευρωπαίοι στερούνται το δικαίωμα πρόσβασης σε οικονομικά προσιτό και καλής ποιότητας νερό και αποχέτευση.

2.6.

Ωστόσο, η έλλειψη νερού έχει εκτεταμένες κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων για την υγεία σε ατομικό και κοινοτικό επίπεδο, της μειωμένης απασχολησιμότητας και της επιδείνωσης της τοπικής οικονομίας, του κοινωνικού αποκλεισμού, της περιβαλλοντικής ρύπανσης, των μετακινήσεων/της μετανάστευσης του πληθυσμού και της πολιτικής αστάθειας. Οι συνέπειες αυτές είναι εξαιρετικά δυσανάλογες με το μερίδιο των νοικοκυριών στη χρήση νερού και την παραγωγή λυμάτων σε σύγκριση με τη βιομηχανία και τη γεωργία. Αυτό αντικατοπτρίζεται στο γεγονός ότι η πρώτη επιτυχημένη Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών αφορούσε την πρόσβαση σε ύδρευση και αποχέτευση, ζητώντας εγγυημένες υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης για όλους στην ΕΕ, προτεραιότητα στα ανθρώπινα δικαιώματα έναντι των συμφερόντων της αγοράς στον τομέα της ύδρευσης και μεγαλύτερες προσπάθειες εκ μέρους της ΕΕ με σκοπό τη διασφάλιση καθολικής πρόσβασης σε ύδρευση και αποχέτευση (16). Η αντιμετώπιση της έλλειψης νερού είναι απαραίτητη για την επίτευξη των πολιτικών προτεραιοτήτων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με ιδιαίτερη έμφαση στην Πράσινη Συμφωνία και την υπόσχεσή της να μην μείνει κανείς στο περιθώριο.

2.7.

Η οδηγία για το πόσιμο νερό καθιερώνει υποχρέωση των κρατών μελών να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την εξασφάλιση της πρόσβασης σε πόσιμο νερό για τις ευάλωτες και περιθωριοποιημένες ομάδες. Ωστόσο, δεν αναγνωρίζει το καθολικό δικαίωμα πρόσβασης σε ασφαλές πόσιμο νερό και αποχέτευση, όπως προβλέπεται στους ΣΒΑ. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συμπεριλάβει την αναγνώριση αυτή στην επόμενη αναθεώρηση της οδηγίας για το πόσιμο νερό.

2.8.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει με λύπη ότι τα διαθέσιμα στοιχεία είναι περιορισμένα και κατακερματισμένα, γεγονός που δυσχεραίνει τη συνολική επισκόπηση της κλίμακας και των χαρακτηριστικών του φαινομένου.

3.   Πρόσβαση σε ποιοτικό νερό και αποχέτευση

3.1.

Το 2,2 % του πληθυσμού της ΕΕ, δηλαδή περίπου 9,8 εκατομμύρια άτομα, δεν χρησιμοποιεί ασφαλώς διαχειριζόμενο πόσιμο νερό από βελτιωμένη πηγή, στο οποίο μπορεί να έχει πρόσβαση στον ιδιωτικό του χώρο (17). Ένα επιπλέον 2 %, περίπου 9,4 εκατομμύρια άτομα, μπορεί να έχει πρόσβαση μόνο σε βασικές υπηρεσίες πόσιμου νερού εκτός του ιδιωτικού του χώρου (18). Περίπου 450 000 άτομα που κατοικούν στην ΕΕ (19) δεν έχουν πρόσβαση ούτε σε βασικές υπηρεσίες πόσιμου νερού. 6,7 εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ, το 1,5 % του πληθυσμού, ζουν χωρίς εγκαταστάσεις υγιεινής, δηλαδή σε νοικοκυριό χωρίς μπάνιο, ντους ή αποχωρητήριο εσωτερικού χώρου με καταιονισμό νερού, ενώ 84,5 εκατομμύρια άνθρωποι, το 19 % του πληθυσμού, ζουν χωρίς πρόσβαση σε τουλάχιστον δευτερογενή επεξεργασία λυμάτων (20).

3.2.

Η έλλειψη νερού πλήττει ιδιαίτερα τα ευάλωτα άτομα και νοικοκυριά. — Τα φτωχά νοικοκυριά είναι πάνω από τρεις φορές πιθανό να μην έχουν εγκαταστάσεις υγιεινής (21). — Η έλλειψη πρόσβασης σε νερό, αποχέτευση και υγιεινή έχει δυσανάλογο αντίκτυπο στις γυναίκες με πολλούς τρόπους, για παράδειγμα λόγω του δυσανάλογου ρόλου τους στην εκτέλεση οικιακών εργασιών και λόγω ζητημάτων που συνδέονται με τη διαχείριση της εμμηνόρροιας. — Τα παιδιά πλήττονται δυσανάλογα, καθώς είναι πιο επιρρεπή στις συνέπειες της κακής υγιεινής. — Τα άτομα με αναπηρία ή ειδικές ανάγκες αντιμετωπίζουν επίσης αυξημένη έκθεση στις συνέπειες της έλλειψης νερού. — Οι άστεγοι, ιδίως όσοι διαμένουν στο δρόμο, πλήττονται σοβαρά από την έλλειψη νερού, αποχέτευσης και υγιεινής, λόγω της ακραίας έλλειψης στέγασης. — Η μεγαλύτερη εθνοτική μειονότητα της Ευρώπης, οι Ρομά, πλήττεται σε μεγάλο βαθμό από την έλλειψη πρόσβασης σε ασφαλές και οικονομικά προσιτό πόσιμο νερό και αποχέτευση. Ένας στους τρεις Ρομά ζει σε κατοικίες χωρίς νερό από βρύση (22), ενώ λίγο περισσότεροι από τους μισούς έχουν αποχωρητήριο με καταιονισμό νερού ή ντους εσωτερικού χώρου (23). Υπάρχουν παραδείγματα περιθωριοποιημένων κοινοτήτων, στις οποίες οι Ρομά υπερεκπροσωπούνται, όπου τα άτομα στερούνται ακόμη και τις βασικές υπηρεσίες πόσιμου νερού, λόγω της φραγής δημόσιων βρυσών (24), και ζουν σε περιοχές που επηρεάζονται από τη ρύπανση των υπόγειων υδάτων λόγω οικονομικών δραστηριοτήτων (25). — Οι μετανάστες, ιδίως εκείνοι χωρίς επίσημα έγγραφα σε καταλύματα έκτακτης ανάγκης και σε άτυπη στέγαση, μπορεί να είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι στην περιορισμένη πρόσβαση σε ύδρευση και αποχέτευση. — Η έλλειψη πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή ύδρευση και αποχέτευση μπορεί να επηρεάσει τις οικογενειακές επιχειρήσεις των ευάλωτων νοικοκυριών, δημιουργώντας κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα.

3.3.

Οι χωρικές ανισότητες στις υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης αποτελούν σημαντικό —αν και όχι τον μοναδικό— παράγοντα κοινωνικής άνισης πρόσβασης. Σε πολλούς τομείς, τα προβλήματα υποδομών και τα κοινωνικά προβλήματα διαπλέκονται. Οι περιθωριοποιημένες αγροτικές κοινότητες μπορεί να βρίσκονται σε ιδιαίτερα μειονεκτική θέση. Επιπλέον, στις φτωχές από πλευράς πόρων συνοικίες με μόνιμες ανάγκες ανακαίνισης, οι υποδομές χαμηλής ποιότητας επιτείνουν την έλλειψη νερού και τα περιβαλλοντικά προβλήματα.

3.4.

Παράλληλα, οι δημογραφικές αλλαγές επηρεάζουν τη χωρική κατανομή της ζήτησης για υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης. Η αστικοποίηση αυξάνει την πίεση στις υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης σε πολλές πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές. Σε άλλα μέρη της ΕΕ, ιδίως —αλλά όχι αποκλειστικά— στις αγροτικές περιοχές, η μείωση του πληθυσμού θέτει προκλήσεις για τη λειτουργία των δικτύων.

3.5.

Ενώ τα προαναφερθέντα προβλήματα σε σχέση με την έλλειψη πρόσβασης στις υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης επηρεάζουν κυρίως κοινωνικές ομάδες, ένα πολύ υψηλότερο ποσοστό του πληθυσμού της ΕΕ —30 % κατά μέσο όρο— επηρεάζεται από κάποια μορφή καταπόνησης των υδάτινων πόρων, δηλαδή αναντιστοιχία μεταξύ ζήτησης και προσφοράς νερού (26). Οι άνθρωποι στη νότια Ευρώπη αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα καταπόνησης των υδάτινων πόρων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Σε άλλα μέρη της Ευρώπης, η λειψυδρία παρατηρείται περιστασιακά και σε συγκεκριμένα κομβικά σημεία. Συνολικά, 8 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη ζουν σε περιοχές με υψηλή συχνότητα ξηρασίας ή καταπόνησης των υδάτινων πόρων (27). Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να προκαλέσει περαιτέρω εποχική μείωση της διαθεσιμότητας νερού στις περισσότερες περιοχές της Ευρώπης.

3.6.

Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή, με τη μεταβολή των υδρολογικών κύκλων, τη μεταβολή της κατανομής των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων και την αύξηση των θερμοκρασιών, αποτελεί σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει την καταπόνηση των υδάτινων πόρων και έχει άμεσο αντίκτυπο στο νερό, την αποχέτευση και την υγιεινή με πολλαπλούς τρόπους. Οι ξηρασίες, η αύξηση της θερμοκρασίας, ακόμη και οι ακραίες βροχοπτώσεις, μειώνουν τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα των υδάτων και προκαλούν ζημίες στις υποδομές, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η διατήρηση συμπεριφορών υγιεινής και αποχέτευσης. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας μπορεί να μειώσει τη διαθεσιμότητα πόσιμου νερού λόγω πλημμυρών και εισροής αλμυρού νερού. Τα στοιχεία που αφορούν ειδικά την Ευρώπη είναι σπάνια· ωστόσο, με βάση τις παγκόσμιες τάσεις, μπορεί εύλογα να υποστηριχθεί ότι η κλιματική αλλαγή έχει δυσανάλογες επιπτώσεις στα ευάλωτα άτομα, νοικοκυριά και κοινότητες (28).

3.7.

Η ποσότητα νερού που χρησιμοποιούν τα νοικοκυριά διαφέρει σημαντικά ανάλογα με το κράτος μέλος και κυμαίνεται από 77 έως 220 λίτρα κατά κεφαλήν ημερησίως (29). Στα ανατολικά κράτη μέλη, η κατανάλωση τείνει να είναι χαμηλότερη από ό,τι στα δυτικά κράτη μέλη, με ορισμένα νότια κράτη μέλη να είναι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές· ωστόσο, υπάρχουν εξαιρέσεις (30).

3.8.

Μολονότι η ποιότητα των υδάτων στην ΕΕ είναι γενικά καλή, εξακολουθούν να υπάρχουν προβλήματα ποιότητας σε ορισμένες περιοχές, όπως καταδεικνύεται από τις υποθέσεις μη συμμόρφωσης κατόπιν άσκησης προσφυγής κατά ορισμένων κρατών μελών βάσει της οδηγίας για το πόσιμο νερό. Επιπλέον, η έλλειψη πρόσβασης σε ασφαλώς διαχειριζόμενο πόσιμο νερό, ιδίως σε βασικές υπηρεσίες ύδρευσης, ενέχει υψηλό κίνδυνο μη ασφαλούς χρήσης του πόσιμου νερού.

3.9.

Η ικανοποίηση από την ποιότητα του πόσιμου νερού είναι γενικά υψηλή, αν και όχι καθολική. Τα στοιχεία ερευνών από τα μέσα της δεκαετίας του 2010 δείχνουν ότι το 82 % των κατοίκων της ΕΕ θεωρούσαν την ποιότητα του πόσιμου νερού στην περιοχή όπου ζουν καλή (31), με το 7 % περίπου να διαφωνεί. Η γενική αξιολόγηση του πόσιμου νερού στην ΕΕ ήταν πολύ λιγότερο θετική, με μόλις το 27 % να συμφωνεί με τη δήλωση ότι υπάρχει καλή πρόσβαση σε υγιεινό και καθαρό νερό στην ΕΕ συνολικά.

3.10.

Ενώ η συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων της ΕΕ χρησιμοποιεί νερό της βρύσης για πλύσιμο, προσωπική υγιεινή και μαγείρεμα, το ποσοστό των ατόμων που χρησιμοποιούν το νερό της βρύσης ως πόσιμο είναι κάπως χαμηλότερο. Στα μέσα της δεκαετίας του 2010, πάνω από το 90 % ανέφερε ότι χρησιμοποιούσε το νερό της βρύσης για το μαγείρεμα, ενώ μόνο το 55 % δήλωνε ότι χρησιμοποιεί πάντοτε απευθείας το νερό της βρύσης για πόση, ενώ ένα επιπλέον 10 % κατανάλωνε πάντα το νερό της βρύσης έπειτα από φιλτράρισμα.

3.11.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες το νερό υπέστη εμπορευματοποίηση, οι δε υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης υποβλήθηκαν σε διαδικασία ιδιωτικοποίησης και χρηματιστικοποίησης. Τα τελευταία χρόνια οι διαδικασίες αυτές έχουν τεθεί υπό αμφισβήτηση και υπάρχουν ήδη παραδείγματα δήμων που έχουν αναλάβει εκ νέου τις υπηρεσίες ύδρευσης. Το νερό είναι απαραίτητο για τη ζωή· είναι κοινό αγαθό και ανθρώπινο δικαίωμα. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, ως υπηρεσίες δημοσίου συμφέροντος, οι υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης θα πρέπει να υπόκεινται σε σαφή ρύθμιση που να εγγυάται τις υποχρεώσεις παροχής υπηρεσιών, προκειμένου να διασφαλίζεται ότι η διαχείριση των υδάτων και των λυμάτων επιτυγχάνεται καθολικά σε προσιτή τιμή και με επαρκή ποιότητα υπηρεσιών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να διατηρήσει τις εξαιρέσεις για το νερό και τα λύματα στην οδηγία για τις συμβάσεις παραχώρησης (2014/23/ΕΕ) (32) οι οποίες χορηγήθηκαν χάρη στην επιτυχημένη Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών «Right2Water» για το δικαίωμα στο νερό. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξαιρέσει τις υπηρεσίες ύδρευσης από τους κανόνες της ενιαίας αγοράς.

4.   Οικονομική προσιτότητα

4.1.

Η οικονομική προσιτότητα των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης προκαλεί ολοένα μεγαλύτερη ανησυχία για τους κατοίκους της ΕΕ —μεταξύ άλλων, λόγω της πρόσφατης αύξησης των τιμών της ενέργειας— οι δε δαπάνες για τις υπηρεσίες αυτές αναμένεται να αυξηθούν. Αν και, σε γενικές γραμμές, το κόστος των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης δεν επιβαρύνει υπερβολικά τα νοικοκυριά, συχνά η υπερβολική επιβάρυνση αφορά τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος και ο αριθμός των νοικοκυριών που επηρεάζονται είναι πιθανό να αυξηθεί. Χρησιμοποιώντας ένα όριο 3 %, σε 13 χώρες της ΕΕ το φτωχότερο 5 % του πληθυσμού αντιμετωπίζει προβλήματα οικονομικής προσιτότητας όσον αφορά τις υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης, ενώ σε ορισμένες χώρες πλήττεται ακόμη και το φτωχότερο 10 % του πληθυσμού (33). Πάντως, μια τέτοια προσέγγιση για τον υπολογισμό των προβλημάτων οικονομικής προσιτότητας επιδέχεται συζήτηση, είναι μάλλον δύσκολα μετρήσιμη και ενδέχεται να μην καταδεικνύει την πλήρη κλίμακα του προβλήματος, εφόσον δεν λαμβάνει υπόψη τα νοικοκυριά που υποκαταναλώνουν, τις διαφορές στην τιμολόγηση του νερού (34) και τη σχετική εισοδηματική κατάσταση των νοικοκυριών.

4.2.

Η τιμολόγηση των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης παρουσιάζει υψηλό βαθμό χωρικής ανισότητας εντός των χωρών και μεταξύ τους (35), ενώ, λόγω της έλλειψης λεπτομερών στατιστικών στοιχείων, δεν μπορεί να υπάρξει ολοκληρωμένη επισκόπηση. Ωστόσο, τα συστήματα διανομής στις αγροτικές περιοχές χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερα δίκτυα και υψηλότερο κόστος λειτουργίας, γεγονός που οδηγεί σε υψηλότερα τιμολόγια.

4.3.

Εκτός από το χαμηλότερο εισόδημα, τα ευάλωτα νοικοκυριά μπορεί να είναι πιο επιρρεπή σε ζητήματα οικονομικής προσιτότητας λόγω της χαμηλότερης ποιότητας, του λιγότερο αποδοτικού εξοπλισμού και του περισσότερου χρόνου που δαπανάται στο σπίτι. Οι περιθωριοποιημένες γυναίκες, τα παιδιά και οι νέοι, καθώς και οι άνεργοι, πλήττονται δυσανάλογα.

4.4.

Ενώ τα κύρια προβλήματα οικονομικής προσιτότητας απαιτούν στοχευμένα και αποτελεσματικά κοινωνικά μέτρα, επί του παρόντος δεν μπορεί να υπάρξει ολοκληρωμένη εικόνα των μέτρων που υιοθετούν τα κράτη μέλη προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα οικονομικής προσιτότητας, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που αφορούν τους ευάλωτους καταναλωτές. Επιπλέον, δεν υπάρχει ολοκληρωμένη εικόνα σχετικά με τη δυνατότητα —ή μη— διακοπής της υπηρεσίας και σχετικά με την ελάχιστη υπηρεσία. Ωστόσο, κάποιες πληροφορίες είναι διαθέσιμες για ορισμένες χώρες (36), από τις οποίες προκύπτει ποικιλία τέτοιων μέτρων για την αντιμετώπιση ζητημάτων οικονομικής προσιτότητας.

4.5.

Η οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα εμβαθύνει την έννοια της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» μέσω του στόχου της πλήρους ανάκτησης του κόστους για τη διασφάλιση της υγείας των οικοσυστημάτων. Ωστόσο, η εφαρμογή της αρχής αυτής έρχεται σε αντίθεση με την αρχή της καθολικής πρόσβασης σε πόσιμο νερό υψηλής ποιότητας σε προσιτές τιμές και στην πράξη έχει σοβαρές κοινωνικές συνέπειες, ιδίως την αύξηση των ανισοτήτων, δεδομένου ότι οι φτωχότεροι πληθυσμοί είτε αντιμετωπίζουν αναλογικά υψηλότερα τιμολόγια είτε δεν υπόκεινται στην προαναφερθείσα αρχή. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η αρχή της καθολικής πρόσβασης σε πόσιμο νερό υψηλής ποιότητας σε προσιτές τιμές θα πρέπει να είναι θεμελιώδης και να λαμβάνεται υπόψη σε συνδυασμό με τις περιβαλλοντικές ανησυχίες τις οποίες συνεπάγονται η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» και η αρχή της πλήρους ανάκτησης του κόστους.

4.6.

Προκειμένου να διασφαλισθούν ο σεβασμός του ανθρωπίνου δικαιώματος στο νερό, η προστασία των οικοσυστημάτων και η συνεκτίμηση των κοινωνικών ανησυχιών, η τιμολογιακή διάρθρωση του νερού αποτελεί σημαντικό μοχλό για την οικονομική προσιτότητα, την αποδοτικότητα, την ισότητα και τη διατήρηση των υδάτων. Για τον πολλαπλό αυτό σκοπό, υπάρχουν διάφορες τιμολογιακές διαρθρώσεις, συμπεριλαμβανομένης αυτής του Ειδικού εισηγητή (37) για το ανθρώπινο δικαίωμα στο πόσιμο νερό και στην αποχέτευση κατά την 76η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (38).

5.   Βιωσιμότητα

5.1.

Στο πλαίσιο της παρούσας γνωμοδότησης δεν εξετάζουμε περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η εισροή αλμυρού νερού ή η ρύπανση, τα οποία ενδέχεται τελικά να ευθύνονται για κοινωνικά προβλήματα. Δίνεται έμφαση στις ανθρώπινες δραστηριότητες που οδηγούν σε υπερεκμετάλλευση και προκαλούν συγκρούσεις χρήσης. Το πιο γνωστό πρόβλημα αυτού του είδους είναι όταν η χρήση του νερού από μέρους μιας ομάδας εμποδίζει τη χρήση του νερού από κάποια άλλη ομάδα. Η ενωσιακή και η εθνική νομοθεσία προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα αυτό μέσω της διαχείρισης των λεκανών απορροής ποταμών (39), η οποία χαρακτηρίζεται από διαφορετικά επίπεδα εφαρμογής και επίτευξης σε ολόκληρη την Ευρώπη.

5.2.

Η υπερεκμετάλλευση οδηγεί σε αύξηση της λειψυδρίας και υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων και της ποιότητας των υπηρεσιών. Ωστόσο, η υποβάθμιση της ποιότητας του νερού αυξάνει επίσης τη λειψυδρία, όχι λόγω έλλειψης της ίδιας της ποσότητας νερού, αλλά μέσω της μείωσης της ποσότητας νερού που είναι κατάλληλη για οποιονδήποτε σκοπό ή, τουλάχιστον, της αύξησης των πόρων που απαιτούνται για την επαναφορά του νερού σε αποδεκτά πρότυπα. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος της υπερεκμετάλλευσης, πρέπει να επικεντρωθούμε στις αιτίες και όχι στις συνέπειες, οι οποίες συζητήθηκαν στο προηγούμενο σημείο. Η υπερεκμετάλλευση προκαλεί περιβαλλοντικά προβλήματα, τα οποία ευθύνονται για κοινωνικά προβλήματα, δεδομένου ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες εξαρτώνται από τα οικοσυστήματα, ιδίως τα υγιή οικοσυστήματα.

5.3.

Ένα ιδιαίτερο πρόβλημα είναι η ανάπτυξη εξαιρετικά εντατικών γεωργικών και βιομηχανικών έργων σε περιοχές φτωχές σε νερό, όπου τα έργα αυτά είναι εφικτά μόνο με τη μεταφορά υδάτων από άλλες λεκάνες και με την υπερεκμετάλλευση των επιφανειακών υδάτων, γεγονός που οδηγεί σε επακόλουθα περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα. Για παράδειγμα, η υπερεκμετάλλευση ενός ποταμού οδηγεί σε μείωση των ιζημάτων και των θρεπτικών ουσιών που φθάνουν στη θάλασσα, αυξάνοντας την υποβάθμιση των παράκτιων περιοχών και μειώνοντας τα αποθέματα αλιευμάτων. Συνολικά, η υπερεκμετάλλευση οδηγεί στην εξάντληση των οικοσυστημάτων, η οποία επηρεάζει περισσότερο τους πλέον ευάλωτους πληθυσμούς.

5.4.

Από τη μείωση της αλιείας και, ενδεχομένως, από τη μείωση του τουρισμού στις ακτές προκύπτουν κοινωνικά προβλήματα. Ενώ μπορούμε να μετριάσουμε τα προβλήματα υποβάθμισης των ακτών προκειμένου να διατηρήσουμε τον τουρισμό μέσω μεγάλων επενδύσεων, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για τα αποθέματα αλιευμάτων. Από την άλλη πλευρά, εάν η ΕΕ νομοθετήσει προκειμένου να σταματήσει τα έργα που ευθύνονται για την υπερεκμετάλλευση, θα πρέπει να αντιμετωπίσει την ανεργία των οικείων εργαζομένων.

5.5.

Οι διαρροές και οι απώλειες (40) δεν εμπίπτουν στην υπερεκμετάλλευση, αλλά συνιστούν αναποτελεσματική και απαράδεκτη χρήση του νερού. Ωστόσο, πρόκειται για ένα ζήτημα που απαιτεί ένα μοναδικό όραμα. Όσον αφορά τις διαρροές και τις απώλειες, το κύριο όραμα των διανομέων νερού για ανθρώπινη κατανάλωση είναι οικονομικό (41). Οι διαρροές και οι απώλειες αντιμετωπίζονται όταν η αντιμετώπισή τους δεν είναι πιο δαπανηρή από το να συνεχίζουμε να ζούμε με αυτές. Κατά κανόνα, αυτό αντιστοιχεί περίπου στο 15 % των διαρροών και των απωλειών (42). Μπορεί να υπάρξει και ένα άλλο όραμα και, σήμερα, με την αύξηση της λειψυδρίας, ένα τέτοιο όραμα είναι επίσης ιδιαιτέρως αναγκαίο για την υπέρβαση του 15 %.

6.   Διακυβέρνηση

6.1.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η διανομή νερού και η αποχέτευση σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελούν δημοτική αρμοδιότητα, με διάφορους τύπους διανομέων (εταιρείες ή δημοτικές υπηρεσίες) που εξυπηρετούν έναν ή περισσότερους δήμους, καθώς και το ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε ολόκληρο τον κόσμο η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων εξυπηρετείται από δημόσιες εταιρείες ύδρευσης. Εκτός από τις διάφορες μορφές που μπορούν να λάβουν οι διανομείς νερού, υπάρχει μια βασική διάκριση: δημόσια και ιδιωτική διαχείριση. Σε καθεμία από αυτές, μπορούμε να βρούμε διάφορα είδη διαχείρισης. Μπορούμε επίσης να βρούμε καλά και κακά παραδείγματα δημόσιας και ιδιωτικής διαχείρισης. Ωστόσο, η ιδιωτική διαχείριση, με την επικέντρωσή της στο κέρδος, ενδέχεται να δυσκολευτεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της καθολικότητας της υπηρεσίας, μια διάσταση την οποία οι δημόσιες υπηρεσίες μπορούν να επιτύχουν αποτελεσματικά σε προσιτή τιμή και με επαρκή ποιότητα υπηρεσιών. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται από τα παραδείγματα εκ νέου ανάθεσης των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης στους δήμους κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες.

6.2.

Για τη διασφάλιση της ποιότητας των υπηρεσιών, της οικονομικής προσιτότητας και των καθολικών υπηρεσιών, η συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών, σε επίπεδο διοίκησης και σε ρυθμιστικούς φορείς, αποτελεί το καλύτερο μέσο για τη διατήρηση της διανομής νερού και της αποχέτευσης σε τροχιά συμμόρφωσης με τον ΣΒΑ 6 σε ένα σενάριο αυξανόμενης λειψυδρίας και αύξησης των τιμών. Σε επίπεδο διανομέων νερού, υπάρχει ένα επιτυχημένο παράδειγμα στην Κόρδοβα, όπου η δημοτική εταιρεία EMACSA διαθέτει ένα κοινό συμβούλιο με τη συμμετοχή ενδιαφερόμενων μερών, γεγονός που αποτελεί υπόδειγμα συμμετοχικής διαχείρισης (43). Οι ρυθμιστικοί φορείς, αντί να διοικούνται από ένα μόνον πρόσωπο, πρέπει να διαθέτουν ένα συμβούλιο στο οποίο θα συμμετέχουν τα ενδιαφερόμενα μέρη, προκειμένου να διασφαλίζεται η αποτελεσματικότερη ρύθμιση.

6.3.

Οι διεθνείς ποταμοί και τα υδατικά συστήματα μπορούν να αποτελέσουν πηγή εντάσεων και, τελικά, συγκρούσεων μεταξύ κρατών, ακόμη και εντός της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ θεωρεί και προτείνει να συμμετάσχει η ΕΕ στο τμήμα της διακυβέρνησης των λεκανών απορροής ποταμών στο οποίο συμμετέχουν πολλά κράτη μέλη, καθορίζοντας γενικές αρχές, απτούς στόχους και εξειδικευμένη παρακολούθηση, ως τον καλύτερο τρόπο συμβολής στη διαχείριση των υδάτων σε περιόδους λειψυδρίας, οι οποίες προκαλούν κρίσεις διαφόρων ειδών.

6.4.

Επί του παρόντος, το μοντέλο διαχείρισης των υδάτων (διασπορά και έλλειψη ιεραρχικών εποπτικών οργάνων και γραφειοκρατική αδιαφάνεια) είναι αναποτελεσματικό. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη να εξευρεθεί ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης για τα υδραυλικά οικοσυστήματα, ιδίως εκείνα στα οποία συμμετέχουν πολλά κράτη μέλη. Υπάρχουν πλείστες αρχές στον τομέα των υδάτων με αρμοδιότητες σε διάφορα στάδια του κύκλου του νερού, με αντικρουόμενα οράματα και στόχους και, ενίοτε, με αλληλεπικαλυπτόμενες αρμοδιότητες. Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θεσπιστεί πλαίσιο διακυβέρνησης των λεκανών απορροής ποταμών με πολιτικούς και τεχνικούς φορείς στο επίπεδο των λεκανών απορροής, ώστε να διασφαλιστεί, με τη μέγιστη δυνατή αποδοτικότητα, η γενική πολιτική καθοδήγηση και η τεχνική διαχείριση, καθώς και η συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων μέσω αποτελεσματικών μηχανισμών συμμετοχής.

6.5.

Συγκεκριμένα, η ΕΟΚΕ προτείνει ένα πολιτικό και τεχνικό, δημοκρατικό και ανοικτό μοντέλο διακυβέρνησης, με στόχο την εφαρμογή στην πράξη της αρχής της καθολικής πρόσβασης σε ποιοτικό πόσιμο νερό σε προσιτές τιμές για τους πολίτες. Η ΕΟΚΕ προτείνει να συγκροτηθούν «επιτροπές διακυβέρνησης», αποτελούμενες από μέλη από όλες τις ενδιαφερόμενες χώρες, με καθήκον την εξασφάλιση πολιτικής διαχείρισης και την επίλυση τυχόν συγκρούσεων συμφερόντων μεταξύ των χωρών. Οι εν λόγω επιτροπές διακυβέρνησης των λεκανών απορροής ποταμών πρέπει να επικουρούνται από τεχνική επιτροπή εμπειρογνωμόνων και να εξασφαλίζουν την τεχνική διαχείριση των λεκανών απορροής των ποταμών. Η «επιτροπή διακυβέρνησης» πρέπει να καθορίζει δημόσια και αυστηρά την ιεράρχηση των αρμοδιοτήτων μεταξύ της ίδιας και των διαφόρων οντοτήτων που υπάρχουν στις χώρες που συμμετέχουν στις λεκάνες απορροής των ποταμών, ώστε να μην υπάρχουν ασυμβατότητες ούτε σύγχυση όσον αφορά τις ευθύνες. Παράλληλα με την επιτροπή διακυβέρνησης των λεκανών απορροής των ποταμών θα πρέπει να λειτουργεί ένα «γνωμοδοτικό συμβούλιο». Το συμβούλιο αυτό θα αποτελείται από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως περιβαλλοντικές, κλιματικές και καταναλωτικές οργανώσεις, καθώς και από τους κοινωνικούς εταίρους, θα έχει ως ρόλο τη διεξαγωγή διαρθρωμένου κοινωνικού διαλόγου με την «επιτροπή διακυβέρνησης» και θα συμβάλλει στην επίλυση πιθανών συγκρούσεων συμφερόντων.

---

(1)  https://www.ohchr.org/en/water-and-sanitation

(2)  https://digitallibrary.un.org/record/687002

(3)  Βλέπε επίσης γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και ανθεκτικότητα της ΕΕ: προκλήσεις από οικονομική και κοινωνική σκοπιά» (διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Τσεχικής Προεδρίας) (EE C 486 της 21.12.2022, σ. 88).

(4)  Συμπληρώνοντας την παρακολούθηση που προβλέπεται στην οδηγία για το πόσιμο νερό [οδηγία (ΕΕ) 2020/2184].

(5)   ΕΕ L 435 της 23.12.2020, σ. 1. «Εντοπίζουν άτομα χωρίς πρόσβαση, ή με περιορισμένη πρόσβαση, σε νερό ανθρώπινης κατανάλωσης, περιλαμβανομένων ευάλωτων και περιθωριοποιημένων ομάδων, και λόγους για αυτή την έλλειψη πρόσβασης», https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020L2184.

(6)   Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων (αναδιατύπωση), COM(2022) 541 final, 2022/0345 (COD).

(7)  Βλέπε επίσης: https://www.aquapublica.eu/article/news/access-water-and-sanitation-must-be-priority-commission-action-plan-implement-pillar.

(8)  Όπως τονίστηκε επίσης, μεταξύ άλλων, στα μηνύματα και τις συστάσεις πολιτικής της συνόδου κορυφής της Βουδαπέστης του 2016 για τα ύδατα (https://www.budapestwatersummit.hu/hu/Vilagtalalkozo/Letoltheto_dokumentumok) και στην έκκληση που απευθύνθηκε στο πλαίσιο της συνόδου κορυφής της Βουδαπέστης του 2019 για τα ύδατα (https://www.budapestwatersummit.hu/en/Summit/Budapest_Appeal).

(9)  Ψήφισμα 64/292: « The human right to water and sanitation » (Το ανθρώπινο δικαίωμα στην ύδρευση και την αποχέτευση, 2010), https://www.un.org/waterforlifedecade/human_right_to_water.shtml.

(10)  https://sdgs.un.org/sites/default/files/2023-03/Closing%20press%20release_waterconference_FINAL_24Mar.pdf

(11)  Αναδιατύπωση της οδηγίας για το πόσιμο νερό (2018).

(12)  Πρόταση αναθεώρησης της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων (2022).

(13)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η ενσωμάτωση της πολιτικής για τα ύδατα σε άλλες συναφείς πολιτικές» (διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήσεως της ουγγρικής προεδρίας) (ΕΕ C 248 της 25.8.2011, σ. 43).

(14)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής για την πρωτοβουλία ευρωπαίων πολιτών “Η ύδρευση και η αποχέτευση είναι ανθρώπινο δικαίωμα! Το νερό είναι δημόσιο αγαθό, όχι εμπόρευμα” » [COM(2014) 177 final] (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (ΕΕ C 12 της 15.1.2015, σ. 33).

(15)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης (αναδιατύπωση)» [COM(2017) 753 final — 2017/0332(COD)] (ΕΕ C 367 της 10.10.2018, σ. 107).

(16)  https://right2water.eu/

(17)  https://data.worldbank.org/indicator/SH.H2O.SMDW.ZS?locations=EU (έτος αναφοράς: 2020). Το ποσοστό των ατόμων που δεν χρησιμοποιούν πόσιμο νερό από βελτιωμένη πηγή, στο οποίο μπορεί να έχουν πρόσβαση στον ιδιωτικό τους χώρο, το οποίο είναι διαθέσιμο όταν το χρειάζονται και απαλλαγμένο από περιττώματα και χημική ρύπανση προτεραιότητας. Στις βελτιωμένες πηγές νερού περιλαμβάνονται το νερό με αγωγούς, οι γεωτρήσεις ή τα φρεάτια σωλήνων, τα προστατευμένα φρεάτια, οι προστατευμένες πηγές και το συσκευασμένο ή παραδιδόμενο νερό.

(18)  https://data.worldbank.org/indicator/SH.H2O.BASW.ZS?locations=EU (έτος αναφοράς: 2020). Ο δείκτης αυτός περιλαμβάνει τόσο τα άτομα που χρησιμοποιούν βασικές υπηρεσίες ύδρευσης όσο και εκείνα που χρησιμοποιούν ασφαλώς διαχειριζόμενες υπηρεσίες ύδρευσης. Οι βασικές υπηρεσίες πόσιμου νερού ορίζονται ως η πόση νερού από βελτιωμένη πηγή, υπό την προϋπόθεση ότι ο χρόνος για την προμήθειά του δεν υπερβαίνει τα 30 λεπτά για μια διαδρομή μετ’ επιστροφής. Στις βελτιωμένες πηγές νερού περιλαμβάνονται το νερό με αγωγούς, οι γεωτρήσεις ή τα φρεάτια σωλήνων, τα προστατευμένα φρεάτια, οι προστατευμένες πηγές και το συσκευασμένο ή παραδιδόμενο νερό.

(19)  Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/sdg_06_10/default/table?lang=en. https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/demo_pjan/default/table?lang=en.

(20)  Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/sdg_06_20/default/table?lang=en. https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/demo_pjan/default/table?lang=en.

(21)  https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/ilc_mdho05/default/table?lang=en

(22)  https://fra.europa.eu/el/content/fra-opinions-eu-midis-ii-roma

(23)  https://www.europarl.europa.eu/news/el/headlines/society/20200918STO87401/to-ek-zita-ischurotera-metra-gia-tin-katapolemisi-tis-perithoriopoiisis-ton-roma

(24)  http://www.errc.org/uploads/upload_en/file/thirsting-for-justice-march-2017.pdf

(25)  https://eeb.org/wp-content/uploads/2020/04/Pushed-to-the-Wastelands.pdf

(26)  https://www.eea.europa.eu/publications/water-resources-across-europe-confronting

(27)  Πρώτη ακρόαση με θέμα «Ώρα για μια Γαλάζια Συμφωνία», 27 Φεβρουαρίου 2023.

(28)  https://www.preventionweb.net/understanding-disaster-risk/risk-drivers/poverty-inequality

(29)  EUREAU, The governance of water services in Europe (Η διακυβέρνηση των υπηρεσιών ύδρευσης στην Ευρώπη), 2020 https://www.eureau.org/resources/publications/5268-the-governance-of-water-services-in-europe-2020-edition-2/file.

(30)  https://smartwatermagazine.com/news/locken/water-ranking-europe-2020

(31)  https://circabc.europa.eu/sd/a/0070b535-5a6c-4ee4-84ba-6f6eb1682556/Public%20Consultation%20Report.pdf

(32)  Οδηγία 2014/23/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Φεβρουαρίου 2014 , σχετικά με την ανάθεση συμβάσεων παραχώρησης (ΕΕ L 94 της 28.3.2014, σ. 1).

(33)  https://www.eesc.europa.eu/sites/default/files/files/blue_deal_fiasconaro.pdf

(34)  https://www.oecd-ilibrary.org/sites/e1b8a4b6-en/index.html?itemId=/content/component/e1b8a4b6-en

(35)  https://www.eureau.org/resources/publications/eureau-publications/5824-europe-s-water-in-figures-2021/file

(36)  https://www.wareg.org/documents/affordability-in-european-water-systems/, https://www.oecd.org/env/resources/15425332.pdf

(37)  Η πρότασή του είναι ένα κλιμακωτό τιμολόγιο, σύμφωνα με το οποίο η πρώτη βαθμίδα θα πρέπει να είναι οικονομικά προσιτή, ακόμη και δωρεάν σε ορισμένες περιπτώσεις, σε συμμόρφωση με το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό· η δεύτερη βαθμίδα θα πρέπει να είναι ένα τιμολόγιο ανάκτησης του κόστους και η τρίτη βαθμίδα θα πρέπει να έχει πολύ υψηλότερες τιμές, ώστε οι χρήσεις πολυτελείας να επιδοτούν έμμεσα τις βασικές χρήσεις και να αποτρέπεται η υπερεκμετάλλευση. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ο καθορισμός των τιμών κάθε βαθμίδας θα πρέπει να πραγματοποιείται από κάθε κράτος μέλος ή ακόμη και από κάθε υπηρεσία ύδρευσης και αποχέτευσης.

(38)   «Risks and impacts of the commodification and financialisation of water on the human rights to safe drinking water and sanitation» (Κίνδυνοι και επιπτώσεις της εμπορευματοποίησης και της χρηματιστικοποίησης του νερού για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε ασφαλές πόσιμο νερό και αποχέτευση), έκθεση που υποβλήθηκε στην 76η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών από τον Ειδικό εισηγητή για το ανθρώπινο δικαίωμα στο πόσιμο νερό και στην αποχέτευση, Pedro Arrojo Agudo, A/76/159.

(39)  Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2000, για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων (οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα) (ΕΕ L 327 της 22.12.2000, σ. 1).

(40)  Συνολικά, οι διαρροές και οι απώλειες αναφέρονται σε φυσικά απολεσθέντα ύδατα και σε νερό που δεν χρεώνεται, λαμβανομένου υπόψη ότι ένα μέρος του νερού που δεν χρεώνεται είναι παρ’ όλα αυτά εγκεκριμένο. Για περισσότερες λεπτομέρειες, συμβουλευτείτε ένα ισοζύγιο νερού.

(41)  Για την παράγραφο αυτή, στην περίπτωση ζημιών δεν γίνεται λόγος για μη τιμολογημένη εγκεκριμένη κατανάλωση.

(42)  Αυτή είναι η τυπική τιμή στόχου που χρησιμοποιείται στην Πορτογαλία. Άλλες χώρες της ΕΕ μπορούν να έχουν διαφορετικές τιμές-στόχους, αλλά η ίδια η αξία δεν έχει σημασία για την ανάπτυξη της ιδέας μας.

(43)  Enrique Ortega de Miguel και Andrés Sanz Mulas, «Water Management in Córdoba (Spain): A Participative, Efficient and Effective Public Model» [«Διαχείριση των υδάτων στην Κόρδοβα (Ισπανία): Ένα συμμετοχικό, αποδοτικό και αποτελεσματικό δημόσιο μοντέλο»] στο βιβλίο Reclaiming Public Water, εκδ. TNI, 2005.