Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η χρηματοδότηση της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και οι προκλήσεις που θέτει η χρηματοδότηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή»

(Διερευνητική γνωμοδότηση)

(2020/C 311/04)

Εισηγητής:	ο κ. Toni VIDAN (HR/III)
Συνεισηγητής:	ο κ. Δημήτρης ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ (EL-I)

Αίτηση γνωμοδότησης	Κροατική Προεδρία του Συμβουλίου, 10.9.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη και περιβάλλον»
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	27.5.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	11.6.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	552
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	227/0/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί και υποστηρίζει θερμά τα πρόσφατα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και την ανακοινωθείσα Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (1), που έχουν ως κοινό στόχο τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών με την «επίτευξη μιας κλιματικά ουδέτερης ΕΕ ως το 2050».

1.2.

Υπό το πρίσμα της κρίσης COVID-19, η ΕΟΚΕ έχει ήδη απευθύνει έκκληση (2) για πρωτοφανή αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών και για ένα ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας, το οποίο θα επιτρέψει στα κράτη μέλη της ΕΕ, τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους να αντιμετωπίσουν με τον καλύτερο τρόπο τις συνέπειες της πανδημίας COVID-19 και να οικοδομήσουν μια πιο βιώσιμη και ανθεκτική ευρωπαϊκή οικονομία. Το μέσο ανάκαμψης Next Generation EU («ΕΕ — Επόμενη Γενιά»), το οποίο θα διαθέτει 750 δισεκατομμύρια ευρώ, καθώς και οι στοχευμένες ενισχύσεις στον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027, θα οδηγήσουν σε συνολική χρηματοδοτική ικανότητα του προϋπολογισμού της ΕΕ ύψους 1,85 τρισεκατομμυρίων ευρώ. Το συγκεκριμένο μέσο όχι μόνον στηρίζει την ανάκαμψη, αλλά εστιάζει και στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και την ψηφιοποίηση για την τόνωση της απασχόλησης και της ανάπτυξης, την ενίσχυση των κοινωνιών μας και τη βελτίωση της υγείας του περιβάλλοντός μας.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που υιοθετήθηκε στις 17 Απριλίου 2020 με συντριπτική πλειοψηφία, με το οποίο ζητείται να τεθεί η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία στο επίκεντρο της επικείμενης δέσμης μέτρων ανάκαμψης και ανασυγκρότησης της ΕΕ «προκειμένου να δοθεί ώθηση στην οικονομία, να βελτιωθεί η ανθεκτικότητά της και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, και ταυτόχρονα να [καταστεί δυνατή η συμβολή] στην οικολογική μετάβαση, στη βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη» (3).

1.4.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το Επενδυτικό σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας ως τον πρώτο από τους βασικούς χρηματοδοτικούς πυλώνες της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, παράλληλα με τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης (4). Η ΕΟΚΕ θεωρεί αυτές τις πρωτοβουλίες ως ένα πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, και προτρέπει τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να καθορίσουν διαφανείς και συμμετοχικές διαδικασίες για την προετοιμασία των περαιτέρω βημάτων που πρέπει να ληφθούν, με την ουσιαστική συμπερίληψη όλων των σχετικών ενδιαφερόμενων φορέων και την ευθυγράμμιση με την ανάκαμψη και μια δίκαιη μετάβαση σε μια οικονομία της ευημερίας (5).

1.5.

Λόγω της άνευ προηγουμένου κρίσης που διανύουμε, η ΕΟΚΕ ζητεί να καταρτιστεί ένα φιλόδοξο σχέδιο ανασυγκρότησης που να συνάδει με τη συμφωνία του Παρισιού. Ένα σημαντικό μέρος αυτού του στόχου θα πρέπει να είναι ένας προϋπολογισμός της δράσης για το κλίμα, τουλάχιστον ίσος με το επενδυτικό κενό που έχει εντοπιστεί, ύψους περίπου 300 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως, και με ισχυρή προτεραιότητα τη στήριξη αποκεντρωμένων έργων απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές· τα έργα αυτά θα πρέπει να σχεδιάζονται από κοινού και να ανήκουν κατά συγκυριότητα στους πολίτες, τις ΜΜΕ, τις ενεργειακές κοινότητες και τους τοπικούς και τους περιφερειακούς δημόσιους φορείς.

1.6.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι η μετάβαση και η μετά την COVID-19 ανοικοδόμηση πρέπει να είναι δίκαιη και να οδηγήσει σε μια πιο δίκαιη και βιώσιμη ΕΕ, διαφορετικά θα αποτύχει, και οι συνέπειες για το ευρωπαϊκό εγχείρημα στο σύνολό του θα είναι πολύ σοβαρές. Πιστεύουμε ότι κρίσιμη συνιστώσα της δίκαιης μετάβασης είναι η πολιτική, κοινωνική και οικονομική ένταξη των πολιτών, των εργαζομένων, των κοινοτήτων και των ΜΜΕ, ιδίως σε λιγότερο ανεπτυγμένες, αγροτικές περιοχές της ΕΕ, χωρίς διακρίσεις εις βάρος των κρατών μελών που δεν είναι επί του παρόντος μέλη της ζώνης του ευρώ. Εξέχουσα σημασία κατέχουν, αφενός, η ύπαρξη συνόλου κριτηρίων για τη διασφάλιση της δίκαιης μετάβασης και, αφετέρου, η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών σε όλα τα επίπεδα. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη συμβάλει στη συζήτηση αυτή (6).

1.7.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η δίκαιη μετάβαση και η μετά την COVID-19 ανοικοδόμηση πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι καταναλωτές και οι κοινότητες θα γίνουν ενεργοί «παραγωγοί-καταναλωτές» για βιώσιμα προϊόντα και υπηρεσίες στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών.

1.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την επείγουσα άρση τόσο των φραγμών στην ανακατανομή των δημόσιων και των ιδιωτικών πόρων, κυρίως των υφιστάμενων άμεσων και έμμεσων επιδοτήσεων στον τομέα των ορυκτών καυσίμων, όσο και των δημοσιονομικών και φορολογικών εμποδίων.

1.9.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει μια ισχυρή εντολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ανάπτυξη μιας νέας στρατηγικής της ΕΕ για την προσαρμογή, και ζητεί να δοθεί παρόμοια έμφαση στη χρηματοδότηση για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτήν. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να ξεκινήσει το συντομότερο δυνατόν μια πολιτική συζήτηση χωρίς αποκλεισμούς σχετικά με την ανάπτυξη καινοτόμων χρηματοοικονομικών μηχανισμών για τα μέτρα προσαρμογής και τα ειδικά Ταμεία Δίκαιης Προσαρμογής.

1.10.

H EOKE ζητεί σημαντική αύξηση στα διαθέσιμα κονδύλια, έναρξη ενός στοχευμένου προγράμματος για τους νέους με τίτλο «Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης για το Κλίμα», και κονδύλια για τη συνεργασία μεταξύ τοπικών κυβερνήσεων και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών με σκοπό την ανάπτυξη έργων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών στους τομείς των μεταφορών και της ενέργειας, τα οποία θα βασίζονται στις κοινότητες και θα ανήκουν στις κοινότητες.

1.11.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θα πρέπει να διαφυλάξει την ασφάλεια και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της ΕΕ και ιδίως των ΜΜΕ που αντιμετωπίζουν αυξημένο ανταγωνισμό από αναδυόμενες οικονομίες, και υποστηρίζει τις προτάσεις για τη θέσπιση μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα.

2.   Εισαγωγή και γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η ΕΟΚΕ καταρτίζει τη γνωμοδότηση αυτή ανταποκρινόμενη στο αίτημα της Κροατικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ, και εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Προεδρία σκοπεύει να προωθήσει τη διεξαγωγή συζήτησης σε επίπεδο ΕΕ όσον αφορά τόσο τη βελτίωση των χρηματοδοτικών ρυθμίσεων για την κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών όσο και τη δέουσα ανταπόκριση ενόψει της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Σε προχωρημένο στάδιο της κατάρτισης της παρούσας γνωμοδότησης, ο κόσμος και η ΕΕ κλονίστηκαν από την πανδημία COVID-19· συνεπώς, επιχειρείται η ενσωμάτωση ορισμένων αρχικών αντιδράσεων στη νέα αυτή πραγματικότητα.

2.2.

Βιώνουμε μια, σε πρωτοφανή κλίμακα, εξελισσόμενη ανθρώπινη καταστροφή, την απώλεια ανθρώπινων ζωών, μια εξαιρετικά διαδεδομένη ασθένεια, κοινωνικές δυσχέρειες, εξαφάνιση θέσεων εργασίας. Σε περίπτωση κακής διαχείρισης, κινδυνεύουμε να βρεθούμε αντιμέτωποι με συνέπειες εξίσου σοβαρές με αυτές της Μεγάλης Ύφεσης του 1929. Εάν οι χειρισμοί είναι σωστοί, η ΕΕ μπορεί να ξεπεράσει από κοινού το πρόβλημα, να σώσει ζωές και την κοινωνική ευημερία, να μετασχηματίσει τα κοινωνικοοικονομικά μας μοντέλα σε άλλα που να εστιάζουν στους ανθρώπους και στον φυσικό κόσμο, και να ενισχύσει την παγκόσμια εταιρική σχέση για τη βιώσιμη ανάπτυξη.

2.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί και υποστηρίζει θερμά τα πρόσφατα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και την ανακοινωθείσα Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (7), που έχουν ως κοινό στόχο τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών με την «επίτευξη μιας κλιματικά ουδέτερης ΕΕ ως το 2050». Επίσης, υποστηρίζει το Επενδυτικό σχέδιο για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία ως τον πρώτο από τους βασικούς οικονομικούς πυλώνες, σε συνδυασμό με τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης που αποσκοπεί στη στήριξη των εργαζομένων και των πολιτών στις περιοχές που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση (8).

2.4.

Υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία σύμφωνα με τα οποία αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης όσον αφορά το κλίμα, την υπαρξιακή απώλεια βιοποικιλότητας, τους κοινωνικά απαράδεκτους κινδύνους για την υγεία από χημικές ουσίες και ατμοσφαιρική ρύπανση, καθώς και τα αδιανόητα επίπεδα ρύπανσης των ωκεανών μας από πλαστικά. Σύμφωνα με την επιστημονική έρευνα (9), η εμφάνιση νέων ασθενειών συνδέεται στενά με τους παράγοντες της περιβαλλοντικής κρίσης, οι οποίοι πρέπει να αντιμετωπιστούν δίνοντας προτεραιότητα στην περιβαλλοντική δράση μέσω της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

2.5.

Παράλληλα με τις υπαρξιακές περιβαλλοντικές κρίσεις, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με υψηλά και αυξανόμενα επίπεδα ανισοτήτων, δημογραφικές κρίσεις, πολιτικό ριζοσπαστισμό, καθώς και με φθίνουσα εμπιστοσύνη έναντι των κυβερνήσεων, της διακυβέρνησης και της διαδικασίας χάραξης πολιτικής. Η κρίση COVID-19 αποκάλυψε ορισμένες αδυναμίες όσον αφορά τα οικονομικά μας συστήματα και τα συστήματα διακυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένων των ορίων της οικονομίας της αγοράς, και ανέδειξε τη σημασία των αποτελεσματικών κρατικών θεσμών και των ισχυρών συστημάτων δημόσιας ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Επίσης, έδωσε τη δυνατότητα στους πολίτες να επανεξετάσουν την άποψή τους για το τι είναι σημαντικό. Είναι επείγον να επανεξεταστεί ο αντίκτυπος των επιπέδων παραγωγής και κατανάλωσης, και να εξεταστούν οι δίκαιοι μισθοί για τις βασικές εργασίες (π.χ. δημόσιες υπηρεσίες όπως ο τομέας της υγείας), οι πολιτικές για τη φορολογία και τις αμοιβές, καθώς και νέα εργαλεία, όπως το καθολικό βασικό εισόδημα, όπως έχει ζητήσει η ΕΟΚΕ σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της (10).

2.6.

Η επιχειρηματική κοινότητα της ΕΕ αντιλαμβάνεται ολοένα και περισσότερο τη μετάβαση σε χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές και την ανάκαμψη μετά την κρίση COVID-19 ως ευκαιρία ανάπτυξης και ως τρόπο αποκατάστασης των παραγωγικών θέσεων εργασίας στην Ευρώπη. Σε πρόσφατη επιστολή τους προς τους υπουργούς Περιβάλλοντος και Κλίματος της ΕΕ (11), επτά κορυφαίες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ενέργειας κάλεσαν την ΕΕ να ενισχύσει τον στόχο της για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030 κατά τουλάχιστον 55 % σε σχέση με τα επίπεδα του 1990, ούτως ώστε να ευθυγραμμιστεί με μια οικονομικά αποδοτική πορεία έως το 2050. Η Επιτροπή για την ενεργειακή μετάβαση καλεί τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να δαπανήσουν συνετά τους πόρους για την παροχή οικονομικών κινήτρων και να επενδύσουν στην οικονομία του μέλλοντος (12).

3.   Αύξηση των φιλοδοξιών για το κλίμα, νέοι χρηματοδοτικοί πόροι για μια δίκαιη μετάβαση, ανοικοδόμηση και μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και εφαρμογή των ΣΒΑ για το 2030

3.1.

Προκειμένου, αφενός, να εξασφαλιστεί επαρκής κινητοποίηση νέων χρηματοδοτικών πόρων για την ανάληψη επείγουσας δράσης για το κλίμα και, αφετέρου, να βελτιωθεί η χρήση των υφιστάμενων πόρων, καθίσταται απολύτως αναγκαίο ένα φιλόδοξο πολιτικό πρόγραμμα με ενισχυμένους στόχους για το 2030 και το 2050. Η ΕΟΚΕ στηρίζει, επομένως, την έκκληση προς την Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να δεσμευτεί για την επίτευξη ουδέτερου ισοζυγίου διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050, και να προσαρμόσει αναλόγως τον στόχο της για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030 κατά τουλάχιστον 55 % σε σχέση με τα επίπεδα του 1990.

3.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι η μετάβαση και η μετά την κρίση COVID-19 ανοικοδόμηση πρέπει να είναι δίκαιες και να οδηγήσουν σε μια πιο δίκαιη ΕΕ, διαφορετικά θα αποτύχουν, και οι συνέπειες θα είναι πολύ σοβαρές για το ευρωπαϊκό εγχείρημα συνολικά. Πιστεύουμε ότι κρίσιμη συνιστώσα της δίκαιης μετάβασης είναι η πολιτική, κοινωνική και οικονομική ένταξη των πολιτών, των εργαζομένων, των κοινοτήτων και των ΜΜΕ, ιδίως σε λιγότερο ανεπτυγμένες, αγροτικές περιοχές της ΕΕ, χωρίς διακρίσεις εις βάρος των κρατών μελών που δεν είναι επί του παρόντος μέλη της ζώνης του ευρώ. Η δίκαιη κατανομή των χρηματοδοτικών πόρων από τον μελλοντικό προϋπολογισμό για την κλιματική δράση είναι ουσιαστικής σημασίας για την επίτευξη της εν λόγω ένταξης· συνεπώς, πρέπει να επιδιώξουμε προορατικά την πρόληψη τάσεων όπου το μεγαλύτερο μέρος των πόρων διοχετεύεται σε ισχυρά ενδιαφερόμενα μέρη που διαθέτουν πόρους και ικανότητα να αναπτύσσουν έργα με δυνατότητα τραπεζικής χρηματοδότησης.

3.3.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διασφαλίσει την ενεργό συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών –των τοπικών κοινοτήτων, της κοινωνίας των πολιτών, των κοινωνικών εταίρων, της βιομηχανίας, των ιδρυμάτων γνώσης κ.λπ.– στη μελλοντική ανάπτυξη και στην εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του μετά την κρίση COVID-19 προγράμματος ανάκαμψης και ανασυγκρότησης.

3.4.

Μετά τα πρώτα βήματα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του Επενδυτικού Σχεδίου της, και δεδομένης της άνευ προηγουμένου κρίσης που διανύουμε, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη σύσταση ενός ταμείου ανάκαμψης με επαρκείς πόρους, και ζητεί τη χάραξη ενός φιλόδοξου σχεδίου ανασυγκρότησης που να συνάδει με τη συμφωνία του Παρισιού. Ένα σημαντικό μέρος αυτού του στόχου θα πρέπει να είναι ο προϋπολογισμός της δράσης για το κλίμα, τουλάχιστον ίσος με το επενδυτικό κενό που έχει εντοπιστεί, ύψους περίπου 300 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως, και με ισχυρή προτεραιότητα για τη στήριξη αποκεντρωμένων έργων απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές που να ανήκουν κατά συγκυριότητα στους πολίτες, τις ΜΜΕ, τις ενεργειακές κοινότητες και τους τοπικούς και περιφερειακούς δημόσιους φορείς. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη καταρτίσει προτάσεις για τη χρηματοοικονομική αυτή κινητοποίηση στην έκκλησή της υπέρ του Ευρωπαϊκού συμφώνου χρηματοδότησης για το κλίμα (13), ενώ στην παρούσα γνωμοδότηση θα διατυπώσει και άλλες.

3.5.

Παράλληλα, και προκειμένου να αναπτυχθεί βέλτιστο μείγμα μηχανισμών για την κινητοποίηση μελλοντικής χρηματοδότησης για το κλίμα, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι απαιτείται ορθή και διαφανής αξιολόγηση των απαραίτητων χρηματοδοτικών πόρων για την υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) για το 2030. Θα πρέπει επίσης να διεξαχθεί πολιτική συζήτηση χωρίς αποκλεισμούς σχετικά με τη βιωσιμότητα και τη δίκαιη μετάβαση σε ένα πλαίσιο που να καλύπτει διάφορες πτυχές πολιτικής όπως δημογραφικές, τεχνολογικές και δημοσιονομικές/δημοσίων δαπανών· σημαντική θα είναι και η συμβολή της επικείμενης σχετικής έκθεσης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (14).

3.6.

H ΕΟΚΕ έχει ήδη ζητήσει ένα Ευρωπαϊκό σύμφωνο χρηματοδότησης για το κλίμα με στόχο «να ανακατευθύνει προς την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την πραγματική οικονομία τα κεφάλαια που θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια νέα οικονομική φούσκα. Επίσης, θα πρέπει να προβλέπεται νέα χρηματοδότηση, ιδίως για τις ΜΜΕ». Στις διάφορες πηγές της προτεινόμενης χρηματοδότησης περιλαμβάνονται οι εξής: — ανακατεύθυνση των χρηματοδοτήσεων προς βιώσιμες επενδύσεις μέσω «οικολογικού προσανατολισμού» και προώθηση των «πράσινων» δανείων από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), — χρήση της ποσοτικής χαλάρωσης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) ως πηγής χρηματοδότησης, — καθορισμός κριτηρίων για βιώσιμες επενδύσεις. Το σύμφωνο χρηματοδότησης για το κλίμα αποτελεί, για παράδειγμα, ευκαιρία για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και της έλλειψης ποιοτικών θέσεων εργασίας και, παράλληλα, συμβολή στην άρση των αμφιβολιών όσον αφορά το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Στο σύμφωνο χρηματοδότησης για το κλίμα προβλέπονται δύο εργαλεία, και συγκεκριμένα μια Ευρωπαϊκή τράπεζα για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα και ένα Ευρωπαϊκό ταμείο για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα, τα οποία θα μπορούσαν να ενοποιηθούν για τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας για το Κλίμα.

3.7.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί και υποστηρίζει την ανακοίνωση της ΕΤΕπ ότι προτίθεται να στηρίξει επενδύσεις ύψους ενός τρισεκατομμυρίου ευρώ για τη δράση για το κλίμα και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα κατά την περίοδο 2021-2030. Ωστόσο, σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες, η ΕΤΕπ μπορεί να διαθέτει μεγαλύτερο ετήσιο χαρτοφυλάκιο δανείων. Εάν η ΕΕ ή η ΕΚΤ παράσχουν περισσότερες εγγυήσεις από τον προϋπολογισμό για την ΕΤΕπ, το ετήσιο χαρτοφυλάκιο θα μπορούσε να αυξηθεί ακόμη περισσότερο.

3.8.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη και τα όργανα της ΕΕ να μεταρρυθμίσουν τους κανόνες του συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, έτσι ώστε ο χρυσός κανόνας (περί ισοσκελισμένου προϋπολογισμού) να επιτρέψει περισσότερες επενδύσεις για το κλίμα σε εθνικό επίπεδο, οι οποίες θα αποκλείονται από τον υπολογισμό των δημοσιονομικών ελλειμμάτων στο πλαίσιο του προϋπολογισμού της δράσης για το κλίμα της ΕΕ, με κατάλληλες διασφαλίσεις έναντι των καταχρήσεων (15). Οι αρχικές δυνατότητες έχουν ήδη αναφερθεί στην Ετήσια έκθεση του Ευρωπαϊκού Δημοσιονομικού Συμβουλίου για το 2019 (16), και θα πρέπει τώρα να αναπτυχθούν και να τεθούν σε λειτουργία. Για όσο διάστημα διαρκεί η αναστολή του συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης εξαιτίας της κρίσης COVID-19, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη της ΕΕ να χρησιμοποιήσουν τα διαθέσιμα δημοσιονομικά μέσα για να τονώσουν, στο μέγιστο βαθμό, τις επενδύσεις υπέρ της δράσης για το κλίμα.

3.9.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΚΤ να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη χρηματοδότηση της δράσης για το κλίμα, άμεσα και έμμεσα. Εκτός από τις επιπτώσεις του προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων (APP) και του έκτακτου προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού λόγω πανδημίας (PEPP), η ΕΚΤ, με την έκδοση του σχετικού κανονισμού και την άσκηση των ρυθμιστικών εξουσιών της, και μέσω του συντονισμού με τις κεντρικές τράπεζες εκτός ζώνης του ευρώ στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών, μπορεί να ενθαρρύνει τις κεντρικές τράπεζες να ακολουθήσουν το παράδειγμά της και, με τον τρόπο αυτό, να επηρεάσουν θετικά τη χρηματοδότηση της δράσης για το κλίμα. Οι λόγοι κεφαλαίου/υποχρεώσεων θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιούνται με πιο προορατικό τρόπο, μέσω της εφαρμογής ευνοϊκών καθεστώτων σε δάνεια και επενδύσεις που θεωρούνται «πράσινα» στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ταξινομίας. Η ΕΚΤ «θα πρέπει να είναι σε θέση να παρέχει […] ρευστότητα μέσω πρόσθετων μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής» (17) και η παροχή αυτής της απαραίτητης ρευστότητας θα πρέπει να έχει θετικό αντίκτυπο στη δράση για το κλίμα.

3.10.

Ένας τρόπος για την αύξηση της χρηματοδότησης της δράσης για το κλίμα είναι μέσω πράσινων ομολόγων που εκδίδονται από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα και βασίζονται σε ένα ισχυρό κανονιστικό πλαίσιο, με βάση την ευρωπαϊκή ταξινομία βιώσιμων επενδύσεων. Τα προγράμματα για την προώθηση αυτού του στόχου είναι εξαιρετικά επείγοντα. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) μπορεί να διαδραματίσει ακόμη σημαντικότερο ρόλο στη χορήγηση δανείων για έργα που συμβάλλουν στη δράση για το κλίμα μέσω της ανάληψης οριστικών δεσμεύσεων και μέσω της ενίσχυσης της έκδοσης πράσινων ομολόγων. Στη συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα μπορούσε, μέσω του προγράμματός της για την αγορά περιουσιακών στοιχείων (APP), να αγοράσει πολύ μεγαλύτερο αριθμό τέτοιων ομολόγων από ό,τι στο παρελθόν.

3.11.

Δεδομένου ότι, σε τελική ανάλυση, η συντριπτική πλειονότητα των επενδύσεων θα αναληφθεί από τους πολίτες και τον ιδιωτικό τομέα, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία των περιβαλλοντικών δημοσιονομικών μέτρων και όλων των πτυχών της τιμολόγησης του άνθρακα, ως βασικών εργαλείων ώστε να καταστούν οι βιώσιμες επενδύσεις κερδοφόρες. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης ότι ο συνδυασμός της τιμολόγησης του άνθρακα και των πράσινων ομολόγων βελτιώνει την περιβαλλοντική αποτελεσματικότητα, τη συσσώρευση κεφαλαίου και τη βιωσιμότητα του χρέους […], και παρουσιάζει μεγαλύτερη δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών (18).

3.12.

Μια άλλη πιθανή πηγή χρηματοδότησης είναι οι τιτλοποιήσεις που εξασφαλίζονται μέσω χαρτοφυλακίου ασφαλείας με περιουσιακά στοιχεία –συγκέντρωση των ασφαλειών– το οποίο θα μπορούσε να περιλαμβάνει «πράσινα» και ενδεχομένως «φαιά» στοιχεία ενεργητικού. Η τιτλοποίηση θα είναι πράσινη εάν τα έσοδα χρησιμεύουν για τη χρηματοδότηση πράσινων έργων.

3.13.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι μια από τις κύριες προκλήσεις για την εφαρμογή του Επενδυτικού Σχεδίου της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας είναι η ανάπτυξη μιας σειράς επενδυτικών έργων που θα ανταποκρίνονται στους στρατηγικούς στόχους της ΕΕ. Η διαθεσιμότητα αυτών των επενδυτικών έργων δεν είναι ακόμα αντίστοιχη της ζήτησης. Η τεχνική συνδρομή και η συμβουλευτική υποστήριξη σε όλα τα επίπεδα δημόσιας διοίκησης θα βοηθήσουν στον προσδιορισμό και την προετοιμασία βιώσιμων έργων, καθώς και στην ανάπτυξη των ικανοτήτων των φορέων υλοποίησης των έργων. Το ευρωπαϊκό σύστημα ταξινόμησης για τις βιώσιμες επενδύσεις (ταξινομία) (19) θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως βάση για τον προσδιορισμό και την ανάπτυξη αυτών των έργων.

3.14.

Η χρηματοδότηση μιας δίκαιης μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών πρέπει να εξασφαλίζει ότι η δυνατότητα ανάπτυξης νέων τεχνολογιών και νέων επιχειρήσεων υποστηρίζεται ενεργά κατά τρόπο που επιτρέπει την ευρύτερη δυνατή οικειοποίηση της νέας παραγωγικής ικανότητας από τους καταναλωτές και τις κοινότητες, ιδίως από εκείνους που πλέον αποκλείονται από τις σχετικές διεργασίες παραγωγής, μετατρέποντάς τους σε ενεργούς παραγωγούς-καταναλωτές βιώσιμων προϊόντων και υπηρεσιών στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών.

3.15.

Δεδομένου ότι η χρήση των πόρων από ανανεώσιμες πηγές αποτελεί πράγματι «ιδιωτικοποίηση» ενός πολύτιμου φυσικού πόρου, τα έργα που χρηματοδοτούνται από το δημόσιο θα πρέπει να αναγνωρίζουν την τοπική κοινοτική ιδιοκτησία και να περιλαμβάνουν την κατάλληλη συμμετοχή στα οφέλη ή την κυριότητα των έργων από τις τοπικές κοινότητες.

3.16.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την επείγουσα ανάγκη για παροχή σημαντικής χρηματοδοτικής συνδρομής σε ιδρύματα τα οποία μπορούν να διευκολύνουν ενεργά την ανάπτυξη και την ομαδοποίηση μικρών, αποκεντρωμένων έργων από τους πολίτες, τις κοινότητες ή τις ΜΜΕ σε μεγαλύτερα έργα με δυνατότητα τραπεζικής χρηματοδότησης. Καθώς η κοινωνία των πολιτών διαμορφώνει πολλές από τις πρωτοβουλίες αυτές, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να συμβάλει στην ανάπτυξη ενός θεσμικού πλαισίου καθώς και κατευθυντήριων γραμμών για την παροχή βοήθειας και την ενεργό συνεργασία σε επίπεδο ΕΕ για τις πρωτοβουλίες αυτές.

4.   Υφιστάμενοι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί, επενδυτικά εμπόδια για τα δημόσια και ιδιωτικά οικονομικά και κρατικές ενισχύσεις

4.1.

Η Συμφωνία του Παρισιού απαιτεί την ευθυγράμμιση των χρηματοδοτικών ροών με την αναγκαία μείωση των εκπομπών και την ανάπτυξη ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή. Υπό το πρίσμα των ανωτέρω και των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η ΕΟΚΕ ζητεί να ευθυγραμμιστούν όλοι οι υφιστάμενοι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί της ΕΕ με τη συμφωνία του Παρισιού ή να καταστούν κλιματικά ανθεκτικοί, καθώς και να συμμορφώνονται με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και την Ατζέντα του 2030.

4.2.

Λαμβάνοντας υπόψη τους υφιστάμενους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς, η ΕΟΚΕ έχει ήδη υιοθετήσει (20) τις ακόλουθες συστάσεις: — αύξηση στο 40 % του ποσοστού του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ) που διατίθεται για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, — η ΕΕ οφείλει να επιδείξει ένα βαθμό φιλοδοξίας που να συνάδει με την πρόκληση της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, — για τον σκοπό αυτό, πρέπει να διατεθεί κατά μέσο όρο το 40 % του συνολικού προϋπολογισμού της (ΠΔΠ 2021-2027), με αύξηση του αντίστοιχου μεριδίου του Ευρωπαϊκού Ταμείου Συνοχής, το οποίο να υπερβαίνει το τρέχον 20 %.

4.3.

Υπάρχουν πολλά σημαντικά εμπόδια που παρακωλύουν την παροχή ενδεδειγμένης δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης για τη δράση για το κλίμα στο επίπεδο της ΕΕ και των κρατών μελών, με αποτέλεσμα να διατίθεται σχετικά περιορισμένη και ανεπαρκής χρηματοδότηση τόσο για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής όσο και για την προσαρμογή σε αυτήν (21). Επισημαίνονται παρακάτω τρία από τα εμπόδια αυτά.

4.4.

Πρώτον, χορηγούνται ακόμα υψηλές άμεσες και έμμεσες επιδοτήσεις στα ορυκτά καύσιμα, οι οποίες πρόσφατα εκτιμήθηκαν από το ΔΝΤ (22) για την ΕΕ στα 289 δισεκατομμύρια δολάρια το 2015. Οι έμμεσες επιδοτήσεις παρέχονται σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο και επιφέρουν τεράστιες περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές δαπάνες (κόστος ευκαιρίας) που ακυρώνουν την πρόοδο που έχει επιτευχθεί όσον αφορά τη δράση για το κλίμα. Επίσης, καθώς οι επιδοτήσεις αυτές χαμηλώνουν την τιμή του άνθρακα, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι επείγει να καταργηθούν σταδιακά και, επομένως, τα εθνικά και κλιματικά σχέδια των κρατών μελών πρέπει να περιλαμβάνουν σαφές χρονοδιάγραμμα για τον σκοπό αυτό.

4.5.

Δεύτερον, εφόσον οι δημοσιονομικές πολιτικές των κρατών μελών της ΕΕ τυπικά δεσμεύονται από το σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης και οι κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων περιορίζουν τη δυνατότητα του κράτους να διαδραματίζει πιο σημαντικό ρόλο στις μεταρρυθμιστικές πολιτικές, η χρηματοδότηση της δράσης για το κλίμα θα παραμένει περιορισμένη. Η τρέχουσα χρήση της γενικής ρήτρας διαφυγής για την πρώτη περίπτωση (23) και το προσωρινό πλαίσιο για τους κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων είναι εξαιρέσεις (24) οι οποίες η ΕΟΚΕ ελπίζει να αξιοποιηθούν για τη χρηματοδότηση της δράσης για το κλίμα στον μέγιστο δυνατό βαθμό.

4.6.

Τρίτον, υφίστανται εμπόδια στην ιδιωτική χρηματοδότηση, όσον αφορά τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τις επενδύσεις για την έρευνα και την καινοτομία. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, παράλληλα με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, θα πρέπει να ολοκληρωθεί η τραπεζική ένωση και η ένωση κεφαλαιαγορών, με ιδιαίτερη εστίαση στην καθολική και απλή πρόσβαση των ΜΜΕ σε πιο διαφοροποιημένη και ουσιαστική χρηματοδότηση για τη μετάβαση σε κλιματικά ουδέτερες τεχνολογίες.

4.7.

Επιπλέον, η συμμετοχή στη διακυβέρνηση βασικών προγραμμάτων της ΕΕ είναι συχνά περιορισμένη και, ως εκ τούτου, είναι αδύνατο να αξιοποιούν πλήρως τα οφέλη της πραγματικής συμμετοχής των ενδιαφερόμενων μερών: δημοκρατική συμμετοχή και εποπτεία, καθώς και καθοδήγηση των δημόσιων πόρων προς πλέον επιθυμητές από κοινωνική άποψη χρήσεις. Συνεπώς, χρειάζεται ευρύτερη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών από τις κυβερνήσεις, καθώς και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τους κοινωνικούς εταίρους, τον ακαδημαϊκό κλάδο και τις επιχειρήσεις.

4.8.

Οι τιμές στην αγορά άνθρακα της ΕΕ μειώνονται ως αποτέλεσμα της παύσης της οικονομικής δραστηριότητας εξαιτίας της κρίσης COVID-19· το γεγονός αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη ενίσχυσης του συστήματος ώστε να ανθίσταται καλύτερα σε παρόμοιους κλυδωνισμούς. Λίγο πριν από την κρίση, η τιμή του ΣΕΔΕ της ΕΕ ήταν 25 EUR ανά τόνο, συμβάλλοντας έτσι στη σταδιακή κατάργηση του άνθρακα. Λόγω της τρέχουσας πτώσης των τιμών, η κερδοφορία των λιγνιτικών μονάδων έχει, δυστυχώς, βελτιωθεί. Η πτώση των τιμών συνεπάγεται επίσης μείωση των εσόδων για τα κράτη μέλη από τον πλειστηριασμό δικαιωμάτων εκπομπών. Χαμηλότερη τιμή άνθρακα σημαίνει ότι η τιμή του διοξειδίου του άνθρακα δεν είναι επαρκώς υψηλή για να αποτελέσει κίνητρο μείωσης των εκπομπών. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους μεγάλους ρυπογόνους βιομηχανικούς τομείς (χάλυβας, χημικά προϊόντα, τσιμέντο) και για τον τομέα των αερομεταφορών. Το αποθεματικό για τη σταθερότητα της αγοράς (ΑΣΑ), στο πλαίσιο του συστήματος εμπορίας εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ), απορροφά τα υπεράριθμα δικαιώματα από την αγορά από τις αρχές του 2019, και για το λόγο αυτό η τιμή ανέρχεται σε 25 EUR και θα συνεχίσει να απορροφά το πλεόνασμα και θα ακυρώσει τις άδειες αυτές αργότερα. Ωστόσο, το ΑΣΑ ήταν σχεδιασμένο για να αντιμετωπίσει την προηγούμενη υπερπροσφορά που είχε συσσωρευτεί με την πάροδο των ετών. Δεν είναι κατάλληλο για να αντιμετωπίζει τρέχοντα ή μελλοντικά πλεονάσματα. Το ΑΣΑ θα πρέπει να ενισχυθεί (25) στο πλαίσιο της εφαρμογής της νομοθεσίας της ΕΕ για το κλίμα και της επικείμενης επανεξέτασης των κανόνων της ΕΕ για την αγορά διοξειδίου του άνθρακα.

4.9.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ο νέος προϋπολογισμός της ΕΕ, που θα ισχύσει κατά την περίοδο 2021-2027, να προσφέρει στις χώρες με υψηλό κόστος κεφαλαίου στην Ευρώπη τη δυνατότητα να υλοποιούν έργα σχετικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με τη χρηματοδοτική στήριξη ενός μηχανισμού εγγυήσεων από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Η μείωση του κόστους κεφαλαίου θα περιορίσει το σταθμισμένο κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για τα χερσαία αιολικά πάρκα στην Ελλάδα (26) κατά 20 % σε σχέση με ένα σενάριο χωρίς μέτρα ελαχιστοποίησης των κινδύνων (από 5,7 λεπτά του ευρώ/kWh σε 4,6 λεπτά του ευρώ/kWh).

4.10.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι πιο κατανοητοί και διαφανείς κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις θα συμβάλουν στη σαφήνεια τόσο για τους κρατικούς όσο και για τους μη κρατικούς φορείς, όσον αφορά τις πολιτικές και τους τομείς που θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν, και με ποιον τρόπο. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί αυστηρότερη αξιολόγηση των εθνικών καθεστώτων κρατικών ενισχύσεων όταν το διακύβευμα είναι χρηματοδότηση σε ρυπαίνοντες ή συμβολή στη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών.

4.11.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, προκειμένου να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητές τους για τη διαμόρφωση της ενεργειακής μετάβασης, τόσο ο αναθεωρημένος γενικός κανονισμός απαλλαγής κατά κατηγορία όσο και οι κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του περιβάλλοντος και της ενέργειας, πρέπει (27) να συνταχθούν με σαφήνεια και να περιέχουν παραδείγματα έργων ή φορέων (π.χ. κοινοτήτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας) που θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από τα κράτη μέλη, και ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στην προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να αναγνωριστούν ως «ενδιαφερόμενα μέρη» σύμφωνα με το άρθρο 1 στοιχείο η) του κανονισμού διαδικασίας των κρατικών ενισχύσεων (28), (29).

5.   Προκλήσεις που συνδέονται με τη χρηματοδότηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή

5.1.

Η Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή ζητεί την ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση τόσο των αιτίων όσο και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Τα αίτια της κλιματικής αλλαγής πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω της δραστικής μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (δηλαδή μετριασμός) και οι επιπτώσεις της με αντίστοιχη εστίαση σε επενδύσεις με σκοπό την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή (δηλαδή προσαρμογή).

5.2.

Μια πρόσφατη μελέτη κατέδειξε ότι η αναλογία κόστους-οφέλους των προγραμμάτων προσαρμογής, όπως τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, η αναβάθμιση της ανθεκτικότητας των υποδομών, η βελτίωση της άνυδρης καλλιέργειας ή η διαχείριση των υδάτινων πόρων, κυμαίνεται από 5:1 ως 10:1 (30). Η ίδια μελέτη υποστηρίζει ότι η προσαρμογή μπορεί να αποφέρει τριπλό κέρδος, το οποίο προκύπτει από την αποφυγή των απωλειών λόγω κλιματικής αλλαγής, τα οικονομικά οφέλη από τα επενδυτικά προγράμματα και τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη.

5.3.

H EOKE υποστηρίζει μια ισχυρή εντολή για την ανάπτυξη μιας νέας στρατηγικής προσαρμογής της ΕΕ, και τονίζει την επείγουσα ανάγκη να αναπτυχθεί μια αποτελεσματική και αξιόπιστη διαδικασία λήψης αποφάσεων, στο επίπεδο της ΕΕ και των κρατών μελών, με στόχο την «ισότιμη εστίαση» της χρηματοδότησης τόσο στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής όσο και στην προσαρμογή σε αυτήν χάρη στη βέλτιστη κατανομή των διαθέσιμων και μελλοντικών κονδυλίων μεταξύ αυτών των δύο προτεραιοτήτων. Εξίσου σημαντική είναι και η ανάγκη για διεξαγωγή μιας συζήτησης σχετικά με την ανάπτυξη και την καινοτόμο κινητοποίηση χρηματοδοτικών πόρων για την προσαρμογή.

5.4.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα μέτρα προσαρμογής μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην υλοποίηση της μετάβασης και στη μετά την κρίση COVID-19 ανοικοδόμηση με πιο δίκαιο τρόπο. Οι κοινότητες και οι περιφέρειες που επηρεάζονται άνω του μέσου όρου από τις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πρέπει να επικουρούνται για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις αυτές και τους διαφαινόμενους κινδύνους. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις κοινότητες και τις περιφέρειες που έχουν εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κάτω του μέσου όρου, τόσο σήμερα όσο και στο παρελθόν.

5.5.

Προκειμένου να εξασφαλιστεί δίκαιη πρόσβαση σε χρηματοδοτικούς πόρους που κινητοποιούνται για μέτρα προσαρμογής, η ΕΟΚΕ ζητεί να παρασχεθεί τεχνική και οργανωτική συνδρομή στις πληττόμενες περιφέρειες, και συνιστά να συσταθεί ειδικό Ταμείο Δίκαιης Προσαρμογής, πιθανώς σε επίπεδο ΕΕ, κρατών μελών και περιφερειών.

5.6.

Ενώ οι στόχοι μετριασμού είναι σαφείς (π.χ. διατήρηση της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω από τους 1,5 oC, ή μείωση των εκπομπών κατά ένα ορισμένο ποσό σε σχέση με ένα έτος βάσης), οι στόχοι προσαρμογής είναι δύσκολο να καθοριστούν. Ωστόσο, είναι απαραίτητοι για την επίτευξη αποτελεσματικής διεργασίας προσαρμογής. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της καθιέρωσης δεικτών τρωτότητας, οι οποίοι θα κατευθύνουν τη στρατηγική προσαρμογής και θα θέτουν στόχους προσαρμογής. Οι δείκτες τρωτότητας πρέπει να αναπτυχθούν σε τρεις άξονες: γεωγραφική ή περιφερειακή τρωτότητα, τομεακή ή οικονομική τρωτότητα και κοινωνική τρωτότητα.

6.   Νέα χρηματοδοτικά μέσα για μη κρατικούς φορείς για τη δράση για το κλίμα

6.1.

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και οι εθνικές, οι περιφερειακές και οι τοπικές αρχές δεν χρειάζονται απλώς πρόσβαση στα χρηματοδοτικά μέσα· οφείλουν, επίσης, να συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση των έργων, των πρωτοβουλιών και των δραστηριοτήτων που συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών και θωρακίζουν τις κοινότητες έναντι της κλιματικής αλλαγής (31).

6.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Σώματος Αλληλεγγύης διότι συνενώνει νέους που επιθυμούν να οικοδομήσουν μια κοινωνία με λιγότερους αποκλεισμούς, στηρίζοντας τα ευάλωτα άτομα και αντιμετωπίζοντας τις κοινωνικές προκλήσεις. (32) Υπό το πρίσμα της επείγουσας κατάστασης όσον αφορά το κλίμα και της εμφανούς ευαισθητοποίησης των νέων σε ολόκληρη την ΕΕ, η ΕΟΚΕ προτείνει να αυξηθούν σημαντικά τα διαθέσιμα κονδύλια και να δρομολογηθεί ένα στοχευμένο υποπρόγραμμα με τίτλο «Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης με σκοπό τη Δράση για το Κλίμα», το οποίο θα έδινε τη δυνατότητα σε όλους τους ενδιαφερόμενους νέους και οργανισμούς να συνεισφέρουν στις πρωτοβουλίες των κοινοτήτων σε ολόκληρη την ΕΕ για την ανάληψη επείγουσας δράσης για το κλίμα.

6.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί σημαντική αύξηση στη διαθέσιμη χρηματοδότηση από την ΕΕ και τα κράτη μέλη, ιδίως για τη συνεργασία μεταξύ τοπικών κυβερνήσεων και οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, με σκοπό την ανάπτυξη έργων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών στους τομείς των μεταφορών και της ενέργειας, τα οποία θα βασίζονται στις κοινότητες και θα ανήκουν στις κοινότητες. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η χρηματοδότηση για το κλίμα ενδεχομένως να καταστεί ακόμη πιο δύσκολη κατά τη διάρκεια της ανάκαμψης μετά την κρίση COVID-19, καθώς η διαθεσιμότητα των δημόσιων και των ιδιωτικών πόρων πιθανόν να μειωθεί, ενώ οι απαιτήσεις για χρηματοδότηση να συνεχίσουν να αυξάνονται.

6.4.

Συνολικά, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ΕΕ πρέπει να αρχίσει να επενδύει σε ό, τι ενισχύει την ανθεκτικότητα του κοινωνικοοικονομικού μας συστήματος, θέτοντας τα θεμέλια για μια πράσινη, κυκλική οικονομία με γνώμονα τις λύσεις που βασίζονται στη φύση και προσανατολισμένη στη δημόσια ευημερία. Έφτασε πλέον η ώρα να προωθήσουμε τη συστημική οικονομική μεταλλαγή, και τα καλά νέα είναι ότι έχουμε τον οδηγό μας: ο συνδυασμός της Ατζέντας του ΟΗΕ για το 2030 (17 ΣΒΑ) και της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

7.   Παγκόσμια και γεωπολιτική παράμετρος

7.1.

Η κρίση COVID-19 υπενθυμίζει τον αναντικατάστατο ρόλο του ηλεκτρικού ρεύματος στη ζωή μας και υπογραμμίζει την κρίσιμη αξία των υποδομών και της τεχνογνωσίας στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας. Η κρίση παρέχει πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο ο ρόλος αυτός αναμένεται να επεκταθεί και να εξελιχθεί στο μέλλον. Πώς μπορεί η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια να συμβάλει στην επανεκκίνηση των οικονομιών; Μπορεί να καθορίσει ένα φιλόδοξο θεματολόγιο για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και για την επίτευξη των στόχων για την κλιματική αλλαγή: για παράδειγμα, ο εκσυγχρονισμός των ενεργειακών συστημάτων μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην οικονομική ανάπτυξη, προστατεύοντας παράλληλα το κλίμα. Οι κυβερνήσεις κατευθύνουν, άμεσα ή έμμεσα, περισσότερο από το 70 % των παγκόσμιων επενδύσεων στον τομέα της ενέργειας. Κατά την περίοδο αυτή της κρίσης, οι ενέργειές τους είναι περισσότερο καθοριστικές από ποτέ. Οι ρυθμίσεις πολιτικής μπορούν να κατευθύνουν τις επενδύσεις που σχετίζονται με την ενέργεια σε μια πιο βιώσιμη πορεία. Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στα προγράμματα τόνωσης του κλάδου της ενέργειας για τη στήριξη του υπάρχοντος εργατικού δυναμικού, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την προώθηση της μείωσης των εκπομπών.

7.2.

Οι παγκόσμιες αγορές πετρελαίου αντιμετωπίζουν μια πρωτόγνωρη κατάσταση· άραγε, θα μπορούσε να υπάρξει επιτάχυνση -ή καθυστέρηση- στη μετάβαση προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας; Γενικά, οι χαμηλές (αρνητικές) τιμές του πετρελαίου καθιστούν την πράσινη ενέργεια λιγότερο ανταγωνιστική, αλλά για τους εξαγωγείς πετρελαίου οι εξαιρετικά χαμηλές τιμές συνεπάγονται μεγαλύτερο οικονομικό κίνητρο για επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας· παράλληλα, οι επενδυτές θα μπορούσαν, με τη σειρά τους, να ερμηνεύσουν την ενέργεια αυτή ως ένδειξη ότι τα περιθώρια κέρδους του πετρελαίου θα είναι χαμηλά και, έτσι, να διοχετεύσουν τα κεφάλαιά τους σε πράσινους πόρους.

7.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θα πρέπει να διασφαλίσει τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της ΕΕ και ιδίως των ΜΜΕ που αντιμετωπίζουν αυξημένο ανταγωνισμό από αναδυόμενες οικονομίες, έναντι των κινδύνων μετάβασης που συνδέονται με πολιτικές που επιδιώκουν την ουδετερότητα του άνθρακα, διότι τούτες ενδέχεται να έχουν αρνητικό παράπλευρο αντίκτυπο στη διεθνή ανταγωνιστικότητα.

7.4.

Είναι σαφές ότι η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας θα θέσει σε κίνδυνο τα συμφέροντα των εισαγωγέων ορυκτών καυσίμων στην ΕΕ, τόσο σε επίπεδο επιχείρησης όσο και σε επίπεδο κράτους. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ΕΕ οφείλει, πρώτον, να αναπτύξει επειγόντως ανθεκτικότητα ενόψει ενδεχόμενης κλιμάκωσης όλων των προσπαθειών λόγω συμφερόντων εκτός ΕΕ, τα οποία επιδιώκουν την επιβράδυνση της εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και, δεύτερον, να αναπτύξει ισχυρότερους μηχανισμούς για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση υφιστάμενων προσπαθειών αυτού του είδους.

7.5.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να καταστεί η συμφωνία του Παρισιού ουσιαστική ρήτρα σε όλες τις μελλοντικές εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ· επίσης, ζητεί ενεργό δράση της ΕΕ για το κλίμα, η οποία θα επιδιώκει την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της σε παγκόσμιο επίπεδο και την προσαρμογή σε αυτήν, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη της ΕΕ. Η ΕΕ θα πρέπει να αντιμετωπίσει τα ζητήματα που σχετίζονται με την αύξηση του κόστους ασφάλισης λόγω των αυξανόμενων φυσικών κινδύνων από την κλιματική αλλαγή, την εφαρμογή του άρθρου 6 της συμφωνίας του Παρισιού και την επίτευξη παγκόσμιας τιμής άνθρακα μέσω συνδεδεμένων αγορών ανθρακούχων εκπομπών σε παγκόσμιο επίπεδο.

7.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προτάσεις για τη θέσπιση μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα, και ζητεί να ληφθούν μέτρα τόσο για την εξάλειψη των φραγμών για προϊόντα ενεργειακά αποδοτικά και με χαμηλά επίπεδα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου όσο και για την προώθηση των επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στις εμπορικές συμφωνίες.

---

(1)  https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:b828d165-1c22-11ea-8c1f-01aa75ed71a1.0001.02/DOC_1&format=PDF.

(2)  https://www.eesc.europa.eu/el/news-media/presentations/eus-response-covid-19-outbreak-and-need-unprecedented-solidarity-amongst-member-states

(3)  https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2020-0054_EL.pdf

(4)  The European Green Deal Investment Plan and Just Transition Mechanism Explained (Εξήγηση του Επενδυτικού Σχεδίου της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης), Βρυξέλλες, 14 Ιανουαρίου 2020.

(5)  https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/opinions/sustainable-economy-we-need-own-initiative-opinion

(6)  https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/opinions/leaving-no-one-behind-when-implementing-2030-sustainable-development-agenda-own-initiative-opinion

(7)  https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:b828d165-1c22-11ea-8c1f-01aa75ed71a1.0001.02/DOC_1&format=PDF

(8)  The European Green Deal Investment Plan and Just Transition Mechanism Explained (Εξήγηση του Επενδυτικού Σχεδίου της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης), Βρυξέλλες, 14 Ιανουαρίου 2020.

(9)  https://www.nature.com/articles/s41893-019-0293-3#ref-CR101

(10)  https://www.eesc.europa.eu/el/node/60014

(11)  https://www.statkraft.com/media/news/2019/energy-companies-call-for-more-ambitious-EU-2030-climate-target/

(12)  http://www.energy-transitions.org/sites/default/files/COVID-Recovery-CoverLetter.pdf

(13)  https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/opinions/european-finance-climate-pact-own-initiative-opinion

(14)  Έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος με θέμα «The sustainability transition in Europe in an age of demographic and technological change» (Η μετάβαση προς τη βιωσιμότητα στην Ευρώπη σε μια εποχή δημογραφικών και τεχνολογικών μεταβολών).

(15)  https://www.bruegel.org/2019/12/the-european-green-deal-needs-a-reformed-fiscal-framework/.

(16)  https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/2019-efb-annual-report_en.pdf.

(17)  https://www.eesc.europa.eu/el/news-media/presentations/i-apantisi-tis-ee-stin-epidimia-covid-19-kai-i-anagki-gia-protofani-allileggyi-metaxy-ton-kraton-melon

(18)  http://documents.worldbank.org/curated/en/808771566321852359/pdf/Financing-Low-Carbon-Transitions-through-Carbon-Pricing-and-Green-Bonds.pdf

(19)  https://ec.europa.eu/info/publications/sustainable-finance-teg-taxonomy_en

(20)  https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/opinions/european-finance-climate-pact-own-initiative-opinion.

(21)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση για το κλίμα για τους μη κρατικούς φορείς» (ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 14).

(22)  https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2019/05/02/Global-Fossil-Fuel-Subsidies-Remain-Large-An-Update-Based-on-Country-Level-Estimates-46509

(23)  https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2020/03/23/statement-of-eu-ministers-of-finance-on-the-stability-and-growth-pact-in-light-of-the-covid-19-crisis/

(24)  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/IP_20_496

(25)  https://carbonmarketwatch.org/publications/avoiding-a-carbon-crash-how-to-phase-out-coal-and-strengthen-the-eu-ets/

(26)  https://www.agora-energiewende.de/fileadmin2/Projekte/2019/De-risking_SEE/161_Unlocking_SEE_EN_WEB.pdf

(27)  Βλέπε επίσης τη συμβολή της ClientEarth στη δημόσια διαβούλευση σχετικά με τον έλεγχο καταλληλότητας των κατευθυντήριων γραμμών για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του περιβάλλοντος και της ενέργειας, τον Ιούλιο 2019 στη διεύθυνση https://www.documents.clientearth.org/library/download-info/clientearths-response-to-the-targeted-consultation-for-the-evaluation-of-the-guidelines-on-state-aid-for-environmental-protection-and-energy-2014-2020/.

(28)  Κανονισμός (ΕΕ) 2015/1589 του Συμβουλίου της 13ης Ιουλίου 2015, περί λεπτομερών κανόνων για την εφαρμογή του άρθρου 108 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ L 248 της 24.9.2015, σ. 9).

(29)  Βλέπε τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ένας πιο εποικοδομητικός ρόλος για την κοινωνία των πολιτών στην εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας» (ΕΕ C 47 της 11.2.2020, σ. 50, σημείο 2.1.13) και τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ενέργειες της ΕΕ για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής συμμόρφωσης και διακυβέρνησης» (ΕΕ C 283 της 10.8.2018, σ. 83, σημεία 3.5.8 και 3.5.9).

(30)  Παγκόσμια Επιτροπή για την Προσαρμογή, Παγκόσμιο Ινστιτούτο Φυσικών Πόρων, Σεπτέμβριος 2019.

(31)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση για το κλίμα για τους μη κρατικούς φορείς» (ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 14) και μελέτη με τίτλο «Toolbox for multi-stakeholder climate partnerships.A policy framework to stimulate bottom-up climate actions» (Εργαλειοθήκη για πολυμερείς συμπράξεις για το κλίμα — Ένα πλαίσιο πολιτικής για την ενθάρρυνση κλιματικών δράσεων από τη βάση προς την κορυφή).

(32)  https://europa.eu/youth/solidarity_el