29.6.2012

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 191/18

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Οι εξελίξεις στον κλάδο των εκδόσεων» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

2012/C 191/04

Εισηγήτρια: η κα ATTARD

Συνεισηγήτρια: η κα VAN LAERE

Στις 14 Ιουλίου 2011 και σύμφωνα με το άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού της Κανονισμού, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

«Οι εξελίξεις στον κλάδο των εκδόσεων»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας).

Η Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών (CCMI), στην οποία ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή της στις 12 Απριλίου 2012 με βάση την εισηγητική έκθεση της εισηγήτριας κας Attard και της συνεισηγήτριας κας Van Laere.

Κατά την 480ή σύνοδο ολομέλειας της 25ης και 26ης Απριλίου 2012 (συνεδρίαση της 25ης Απριλίου 2012), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 156 ψήφους υπέρ, 2 ψήφους κατά και 1 αποχή.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Η εκδοτική βιομηχανία υφίσταται μια εξελισσόμενη διαδικασία εκσυγχρονισμού με σημαντικές συνέπειες στην ψηφιακή εποχή.

1.2   Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι θα πρέπει να καταστεί άμεση προτεραιότητα, σε επίπεδο ΕΕ, η συνολική ανάλυση του ρόλου της εκδοτικής βιομηχανίας στην κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική, επιστημονική και καλλιτεχνική ανάπτυξη της Ευρώπης, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τα δικαιώματα και τις ανάγκες άλλων ενδιαφερόμενων μερών όπως οι βιβλιοπώλες, οι συγγραφείς, οι επιστήμονες, οι εικονογράφοι, οι τυπογράφοι και οι συναφείς βιομηχανίες, οι βιβλιοθήκες και οι οργανισμοί δικαιωμάτων αναπαραγωγής, καθώς και οι καταναλωτές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να συμπεριλάβει και την εκδοτική βιομηχανία στους συνεκτιμώμενους κλάδους κατά την εξέταση στρατηγικών για την ψηφιακή Ευρώπη.

1.3   Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία που έχει η αντιμετώπιση της ανάγκης για τη θέσπιση κατάλληλης νομοθεσίας και πολιτικών της ΕΕ με αντίκτυπο στον κλάδο των εκδόσεων: διανοητική ιδιοκτησία (ιδίως τα δικαιώματα του δημιουργού) και εφαρμογή αυτής, φορολογία, κοινωνία της πληροφορίας και πολιτιστικές πολιτικές.

1.4   Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την ανάγκη εξάλειψης, σε επίπεδο ΕΕ, του καθεστώτος διακρίσεων που ισχύει επί του παρόντος τόσο εντός της ΕΕ –όπου οι ηλεκτρονικές εκδόσεις των ίδιων πολιτιστικών προϊόντων φορολογούνται επί του παρόντος με σταθερούς συντελεστές, δημιουργώντας αδικαιολόγητη στρέβλωση μεταξύ συγκρίσιμου περιεχομένου– όσο και σε σύγκριση με τις ΗΠΑ όπου οι ηλεκτρονικές εκδόσεις είναι αφορολόγητες, γεγονός που δημιουργεί άνισους όρους ανταγωνισμού και αθέμιτο ανταγωνισμό.

1.5   Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι ο κλάδος των γραφικών τεχνών πρέπει να ενθαρρυνθεί να αλλάξει ριζικά τα οικονομικά και τεχνολογικά πρότυπα που χαρακτήρισαν την ανάπτυξή του και να τεθεί στο κέντρο της διαχείρισης και της διαβίβασης των πληροφοριών, χωρίς να περιορίζεται σε ρόλο παρόχου υπηρεσιών, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό σχέδιο για τις εκδόσεις.

1.6   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι πρέπει να δημιουργηθεί ένα Παρατηρητήριο σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τον υπολογισμό των τρεχουσών και μελλοντικών αναγκαίων δεξιοτήτων του κλάδου των γραφικών τεχνών για την ενθάρρυνση της επαγγελματικής κατάρτισης, του επαγγελματικού αναπροσανατολισμού και της επιμόρφωσης μέσω δημόσιας χρηματοδότησης του τομέα, ιδίως μέσω του ΕΚΤ, του ΕΤΠΑ και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση, συμπεριλαμβανομένης έρευνας μέσω του 7ου ΠΠ και του προγράμματος «Ορίζοντας 2020», με απώτερο στόχο τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου των γραφικών τεχνών.

1.7   Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η διακυβέρνηση των ΔΔΙ διαδραματίζει επίσης καθοριστικό ρόλο στην άνθηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού, στις επιστήμες, τις τέχνες και την ποιότητα ζωής των ευρωπαίων πολιτών, πέραν του ότι αποτελεί βασικό παράγοντα της τεχνολογικής και εμπορικής καινοτομίας.

1.8   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η παροχή ενός ασφαλούς ψηφιακού περιβάλλοντος στους καταναλωτές, συμπεριλαμβανομένου του αποτελεσματικού ελέγχου των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και του ιδιωτικού απορρήτου τους, θα συντελέσει ώστε οι ψηφιακές αγορές να λειτουργούν προς όφελος των χρηστών.

1.9   Η ΕΟΚΕ τονίζει τις κοινωνικές και οικονομικές υποχρεώσεις κατά την αντιμετώπιση της ψηφιακής μετάβασης ούτως ώστε να διασφαλιστεί ότι όσο το δυνατό μεγαλύτερος αριθμός ατόμων κάθε ηλικίας, σε κάθε κράτος μέλος, θα είναι σε θέση να εκμεταλλευτεί τα οφέλη της ψηφιακής επανάστασης.

1.10   Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι πρέπει να εξασφαλίζεται αξιοπρεπής απασχόληση στους εργαζόμενους, συμπεριλαμβανόμενων όσων έχουν καθεστώς ελεύθερου επαγγελματία και εξωτερικού προμηθευτή, η οποία πρέπει επίσης να αποτελεί αντικείμενο κοινωνικού διαλόγου και συλλογικών συμβάσεων τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

1.11   Η υιοθέτηση ανοιχτών, διαλειτουργικών ηλεκτρονικών προτύπων είναι ουσιώδους σημασίας για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και την πρόληψη του «κλειδώματος» των αγορών και της δημιουργίας δεσποζουσών θέσεων.

1.12   Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία μιας πιο ολοκληρωμένης ενιαίας αγοράς υπηρεσιών στη στρατηγική «Ευρώπη 2020» (1) για όλους τους παράγοντες και τα ενδιαφερόμενα μέρη της εκδοτικής βιομηχανίας βιβλίων, ώστε να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη και η δημιουργία θέσεων εργασίας.

1.13   Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ενισχύσει τις προσπάθειες των επαγγελματιών του εκδοτικού και τυπογραφικού κλάδου προκειμένου να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους προς την κατεύθυνση ενός πιο συμμετοχικού προτύπου και να οργανωθούν σε διαφανές κοινό πλαίσιο που θα επιτρέπει την καλύτερη διάρθρωση των οικονομικών, κοινωνικών, τεχνολογικών και περιβαλλοντικών πτυχών τους.

1.14   Η ΕΟΚΕ παροτρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ξεκινήσει στρατηγικό διάλογο με τον ευρωπαϊκό κλάδο των εκδόσεων, ώστε να καταλήξει σε συμπεράσματα σχετικά με στρατηγικές που θα αντιμετωπίζουν συγκεκριμένα τις ανάγκες των έντυπων βιβλίων και των ηλεκτρονικών βιβλίων στην ψηφιακή εποχή, ενισχύοντας έτσι παράλληλα την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα του κλάδου. Η ΕΟΚΕ καλεί εκ νέου την Επιτροπή να δημιουργήσει ομάδα υψηλού επιπέδου που θα περιλαμβάνει εκπροσώπους του κλάδου των εκδόσεων, των γραφικών τεχνών και της βιομηχανίας χάρτου προκειμένου να αναλύσει τις προοπτικές επενδύσεων και απασχόλησης που παρέχονται σε αυτούς τους τομείς στο πλαίσιο της επανάστασης των πολυμέσων.

2.   Εισαγωγή και ιστορικό

2.1   Ο εκδοτικός κλάδος –η μεγαλύτερη πολιτιστική βιομηχανία στην Ευρώπη– διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην οικονομική, κοινωνική, πολιτική, δεοντολογική, εκπαιδευτική, καλλιτεχνική και επιστημονική ανάπτυξη της Ευρώπης. Η ευρωπαϊκή λογοτεχνία συγκαταλέγεται στη βασική καλλιτεχνική και πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης, ενσαρκώνοντας την ευρεία πολυμορφία κάθε χώρας, καθώς κάθε ευρωπαϊκή γλώσσα, περιοχή, μειονότητα αντιπροσωπεύεται και καταγράφεται για πάντα στα βιβλία, προωθώντας παράλληλα τον διαπολιτισμικό διάλογο.

2.2   Οι ευρωπαίοι εκδότες (τα κράτη μέλη της ΕΕ, η Νορβηγία και η Ισλανδία) παρήγαγαν κύκλο εργασιών ύψους 23,5 δισεκατομμυρίων ευρώ περίπου (2010), εξέδωσαν συνολικά 525 000 περίπου νέους τίτλους και απασχόλησαν υπό καθεστώς πλήρους απασχόλησης περί τα 135 000 άτομα συνολικά. Περίπου 7,5 εκατομμύρια τίτλοι είναι διαθέσιμοι σε απόθεμα. Η έκδοση βιβλίων συμβάλλει επίσης έμμεσα στη δημιουργία θέσεων εργασίας: στην Ευρώπη υπάρχουν περισσότεροι από 100 000 συγγραφείς, εικονογράφοι και μεταφραστές λογοτεχνίας καθώς και περισσότερα από 25 000 μεμονωμένα βιβλιοπωλεία. Είναι απαραίτητη η συλλογή πιο συγκεκριμένων δεδομένων προκειμένου να υπάρξει λεπτομερέστερη εικόνα του κλάδου.

2.3   Οι μεθοδολογίες παραγωγής βιβλίων, από την ανάθεση μέχρι την επιμέλεια, την εκτύπωση και τη διανομή, έχουν υποστεί σημαντικές αλλαγές ως προς την εκτέλεση και όχι ως προς τον σχεδιασμό ανά τους αιώνες, παρότι το βιβλίο αυτό καθαυτό έχει παραμείνει αναλλοίωτο ουσιαστικά, ως πνευματικό δημιούργημα. Ο ανασχεδιασμός των εν λόγω μεθοδολογιών ήρθε ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης των ψηφιακών εκδόσεων.

2.4   Οι βασικοί δημιουργικοί κλάδοι συνέβαλαν το 2008 κατά 4,5 % στο ΑΕγχΠ της ΕΕ αντιπροσωπεύοντας 8,5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας (2), ενώ το σύνολο των δημιουργικών κλάδων συνέβαλε κατά 6,9 % στο ΑΕγχΠ της ΕΕ το ίδιο έτος. Μεταξύ των εν λόγω κλάδων, οι εκδοτικοί τομείς συνέβαλαν κατά 1,07 % στο ΑΕγχΠ της ΕΕ το 2003, σε σύγκριση με το 0,41 % των ραδιοφωνικών/τηλεοπτικών/κινηματογραφικών τομέων και το 0,06 % της μουσικής βιομηχανίας.

2.5   Σε διεθνές επίπεδο, η ευρωπαϊκή βιομηχανία βιβλίων έχει αξία μεγαλύτερη από ό,τι στις ΗΠΑ, όπου έχει παράγει ετήσιο κύκλο εργασιών ύψους 24-25 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια (17-19 δισεκατομμύρια ευρώ). Επιπλέον, κάθε χρόνο, έξι με οκτώ ευρωπαϊκές εταιρείες περιλαμβάνονται στους 10 μεγαλύτερους εκδοτικούς ομίλους στον κόσμο. Ακόμη, οι τρεις μεγαλύτερες διεθνείς εκθέσεις βιβλίου πραγματοποιούνται σε χώρες της ΕΕ: στη Φρανκφούρτη, στο Λονδίνο και στην Μπολόνια.

2.6   Ο θετικός αντίκτυπος της ανάγνωσης στην κοινωνία επισημαίνεται από τον ΟΟΣΑ ως ο καλύτερος δείκτης των ευκαιριών ζωής ενός παιδιού. Οι εκδόσεις ενθαρρύνουν επίσης την πολυφωνία, τις ανταλλαγές απόψεων και τον διάλογο, καθώς και την ελευθερία έκφρασης, που αποτελεί πυλώνα μιας δημοκρατικής κοινωνίας.

3.   Η ψηφιακή μετάβαση

3.1   Η ψηφιακή μετάβαση στον κλάδο των εκδόσεων θέτει σε νέα βάση το μεγαλύτερο μέρος της δυναμικής, των σχέσεων, καθώς και των οικονομικών και πολιτιστικών μοντέλων της έκδοσης βιβλίων.

3.2   Οι ευρωπαϊκές αγορές ηλεκτρονικών βιβλίων παρουσιάζουν μια κατακερματισμένη και διαφοροποιημένη εικόνα. Τα ποσοστά ανάπτυξης στις ανεπτυγμένες αγορές είναι πολύ υψηλά, αλλά ακόμη και εκεί το συνολικό μέγεθος των ψηφιακών εκδόσεων σε σύγκριση με την αγορά έντυπων βιβλίων είναι πολύ μικρό (κυμαίνεται από λιγότερο από 1 % έως 5 % κατ'ανώτατο όριο της αγοράς βιβλίων). Η έλλειψη κατάλληλων φορητών συσκευών ανάγνωσης συνετέλεσε σημαντικά σε αυτήν τη βραδεία ανάπτυξη μέχρι πρόσφατα.

3.3   Εντούτοις, ολοένα και περισσότεροι εκδότες προσφέρουν τα βιβλία τους σε ηλεκτρονική μορφή σε άλλους τομείς. Έχουν αναδειχθεί πολλά διαφορετικά επιχειρηματικά μοντέλα για την παροχή πρόσβασης σε περιεχόμενο ψηφιακών βιβλίων ύστερα από πειραματισμούς μερικών ετών με την τεχνολογία και την καινοτομία. Οι αναγνώστες αποκτούν πρόσβαση σε βιβλία σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές, ειδικές συσκευές ηλεκτρονικής ανάγνωσης, tablet και smartphone που καθίστανται ολοένα πιο εξειδικευμένα και φιλικά προς τον χρήστη, αλλά κυρίως προσιτά από οικονομική άποψη. Η προσδοκώμενη πτωτική τάση της τιμής των συσκευών ηλεκτρονικής ανάγνωσης θα διευρύνει κατά πάσα πιθανότητα ακόμη περισσότερο την αγορά.

3.4   Νέοι παράγοντες εισέρχονται στην αλυσίδα, χάρη στον μείζονα ρόλο που διαδραματίζουν σε σχέση με τους τελικούς χρήστες σε άλλους τομείς: μηχανές αναζήτησης/πύλες, όπως το Google, παράγοντες του Διαδικτύου συμπεριλαμβανομένων άλλου είδους ηλεκτρονικών καταστημάτων, όπως το Amazon, που είναι επίσης ο κατασκευαστής του Kindle· κατασκευαστές ηλεκτρονικών συσκευών, όπως η Apple, μεταβαίνουν στην αγορά περιεχομένου για τον εξοπλισμό τους, δημιουργώντας έτσι τα δικά τους ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία καθώς και εταιρείες κινητής τηλεφωνίας ή παρόχους υπηρεσιών Διαδικτύου.

3.5   Τα ηλεκτρονικά βιβλία προσφέρουν εύκολη πρόσβαση στη γνώση, στον πολιτισμό και σε δραστηριότητες αναψυχής ακόμη και στις ευάλωτες ομάδες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ανάγνωσης, όπως οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με σωματική αναπηρία, καθώς και στα άτομα που δεν διαβάζουν στη μητρική τους γλώσσα.

3.6   Το ψηφιακό βιβλίο αναπροσδιορίζει επίσης τον οικολογικό αντίκτυπο της εκδοτικής βιομηχανίας. Ενώ το χαρτί είναι ανανεώσιμη και ανακυκλώσιμη πρώτη ύλη, ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος των ηλεκτρονικών συσκευών, συμπεριλαμβανομένων των μετάλλων τους και της χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας, δεν έχει υπολογιστεί περαιτέρω.

3.7   Στην ψηφιακή εποχή, ο ρόλος του εκδότη παραμένει αποφασιστικής σημασίας: η επιλογή και η διαλογή των χειρογράφων είναι μια καίρια λειτουργία που επιτελούν οι εκδότες, ανεξαρτήτως της μορφής του παραδοτέου υλικού, με στόχο τη διασφάλιση της ποιότητας. Η επιμέλεια και το μάρκετινγκ είναι άλλες καίριες λειτουργίες για τις οποίες είναι απαραίτητη η εμπειρογνωμοσύνη των εκδοτών.

3.8   Το κόστος της αντιμετώπισης περιστατικών παραβίασης των δικαιωμάτων του δημιουργού στο ηλεκτρονικό περιβάλλον, οι επενδύσεις σε συστήματα ψηφιοποίησης, προσωπικό και τεχνολογία, καθώς και τα έξοδα της μετατροπής αρχείων σε συγκεκριμένες μορφές συνιστούν νέα μορφή δαπανών που προκύπτει από τις ηλεκτρονικές εκδόσεις. Εξοικονομούνται δαπάνες εκτύπωσης, φυσικής αποθήκευσης και διανομής, που αντιπροσωπεύουν παραδοσιακά λιγότερο από το ένα έκτο του συνόλου, ενώ οι δαπάνες που αφορούν δικαιώματα εκμετάλλευσης, εργασίες επιμέλειας, μάρκετινγκ, διανομή, ψηφιακή αποθήκευση και αρχειοθέτηση εξακολουθούν να υπάρχουν στον ψηφιακό κόσμο.

4.   Προκλήσεις για τη βιομηχανία έκδοσης βιβλίων στην ψηφιακή εποχή

4.1   Το 2009, το Συμβούλιο (3) και η Επιτροπή (4) προέβησαν στην ίδρυση Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Παραποίησης και Πειρατείας με σκοπό τη βελτίωση της κατανόησης των θεμάτων που αφορούν παραβιάσεις δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΔΙ) (5).

4.2   Για μια πολιτιστική βιομηχανία όπως οι εκδόσεις, τα δικαιώματα του δημιουργού αποτελούν θεμέλιο της νομικής αναγνώρισης της αξίας που δημιουργεί ο κλάδος αυτός· ένα ισορροπημένο καθεστώς δικαιωμάτων του δημιουργού είναι, συνεπώς, υψίστης σημασίας για τη βιωσιμότητα των επενδύσεων του κλάδου, ενώ παρέχει παράλληλα στους δημιουργούς κίνητρα για νέα έργα.

4.3   Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι απαιτείται αποτελεσματική εφαρμογή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, τόσο στο διαδίκτυο όσο και στην πραγματική ζωή – η πειρατεία αποδυναμώνει τον πολιτισμό, τη δημιουργικότητα και την ανάδειξη νέων επιχειρηματικών μοντέλων και αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην ανάπτυξη της αγοράς μειώνοντας την εμπιστοσύνη των εκδοτών και των δημιουργών ότι θα αποζημιωθούν για τις οικονομικές και διανοητικές τους επενδύσεις (6).

4.4   Η νομοθεσία περί δικαιωμάτων του δημιουργού είναι προγενέστερη της ψηφιακής επανάστασης, ενώ οι πραγματικότητες της λήψης αρχείων, της μεταβίβασης αρχείων σε διομότιμη βάση και της Ψηφιακής διαχείρισης δικαιωμάτων (DRM) δεν λαμβάνονται πάντοτε υπόψη, όπως αναγνωρίζεται στο Ψηφιακό θεματολόγιο για την Ευρώπη, απώτερος στόχος του οποίου είναι η ανανέωση των κανόνων της ενιαίας αγοράς της ΕΕ για την ψηφιακή εποχή (7). Ένας ολοκληρωμένος κανονισμός της ΕΕ, που συζητείται επί του παρόντος, είναι απαραίτητος για την αντιμετώπιση ζητημάτων ρύθμισης και πρακτικών εφαρμογής που ποικίλλουν μεταξύ των κρατών μελών.

4.5   Η ταχεία και συνεπής επίλυση διαφορών αναφορικά με κατηγορίες παραποίησης ή πειρατείας μέσω αυστηρής επιβολής θα τόνωνε την εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία προβλέπει παρόμοια επιβολή των δικαιωμάτων μέσω του άρθρου 8 παράγραφος 3 της οδηγίας για τα δικαιώματα του δημιουργού (2001/29/ΕΚ), που επιτρέπει στους δικαιούχους να ζητούν τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων κατά των διαμεσολαβητών οι υπηρεσίες των οποίων χρησιμοποιούνται από τρίτο για την προσβολή δικαιώματος του δημιουργού, σε συνδυασμό με το άρθρο 8 της οδηγίας σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων (2004/48/ΕΚ) που παρέχει στον δικαιούχο δικαίωμα ενημέρωσης σχετικά με την ταυτότητα του παραβάτη.

5.   Οι προκλήσεις της ψηφιοποίησης και της παγκοσμιοποίησης για τη βιομηχανία γραφικών τεχνών στην Ευρώπη

5.1   Η ευρωπαϊκή βιομηχανία γραφικών τεχνών είναι αντιμέτωπη με μεγάλες προκλήσεις λόγω της αυξανόμενης και ευρέως διαδεδομένης χρήσης του Διαδικτύου καθώς και της προσέλκυσης των νέων μέσων που μεταβάλλουν σταδιακά το πρόσωπο της αγοράς ως πηγής ενημέρωσης και διαφήμισης.

5.2   Άλλοι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον ανταγωνισμό είναι, αφενός, οι εισαγωγές από χώρες (π.χ. Κίνα) που παράγουν με χαμηλό κόστος βιβλία που μπορούν να εκτυπωθούν χωρίς χρονικούς περιορισμούς και, αφετέρου, η υψηλή συγκέντρωση εταιρειών παραγωγής χαρτιού και μελάνης, που δημιουργούν τεράστιο ανταγωνισμό παγκοσμίως, ιδιαιτέρως από την Ινδία και την Κίνα όπου μπορούν να εξασφαλιστούν οι χαμηλότερες τιμές. Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη υιοθέτησης όμοιων κοινωνικών και περιβαλλοντικών κριτηρίων σε όλες τις χώρες παραγωγής.

5.3   Οι παράγοντες αυτοί και το δυσμενές οικονομικό κλίμα που επικρατεί επιφέρουν μερικές φορές μείωση των τιμών και επηρεάζουν σημαντικά την απασχόληση στον κλάδο.

5.4   Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσε η Eurostat το 2009, η ευρωπαϊκή βιομηχανία γραφικών τεχνών απαρτίζεται από 119 000 εταιρείες (από 132 571 το 2007), απασχολεί πάνω από 735 000 εργαζομένους (από 853 672 το 2007) και έχει κύκλο εργασιών της τάξης των 88 δισεκατομμυρίων ευρώ και άνω (από 110 δισεκατομμύρια ευρώ το 2007).

5.5   Η εισαγωγή των ψηφιακών εκτυπώσεων, ωστόσο, κατέστησε δυνατή την καινοτομία στις συνεργασίες μεταξύ εκδοτών, τυπογράφων και χρηστών, καθώς μπορούν να εκτυπωθούν βιβλία κατόπιν παραγγελίας ακόμη και για ένα μόλις αντίτυπο.

5.6   Τα τυπογραφεία λαμβάνουν μέτρα για την ενσωμάτωση υπηρεσιών κατά μήκος της αλυσίδας αξίας, όπως η αποθήκευση, η διαχείριση βάσεων δεδομένων, ο σχεδιασμός για τον Ιστό ή για εκτύπωση, τα ηλεκτρονικά βιβλία, καθώς και η ανάπτυξη του τμήματος προετοιμασίας πριν από το τυπογραφείο.

5.7   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προτάσεις της έκθεσης της Επιτροπής του 2007 σχετικά με την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών βιομηχανιών γραφικών τεχνών· εντούτοις, η ΕΟΚΕ ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συστήσει μια επιτροπή ευρωπαϊκού κοινωνικού διαλόγου για τον κλάδο στο σύνολό του· επί του παρόντος, ο επίσημος κοινωνικός διάλογος μεταξύ εργοδοτών και συνδικαλιστικών οργανώσεων διεξάγεται μόνο σε επίπεδο επιχειρήσεων και σε εθνικό επίπεδο.

5.8   Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τις συστάσεις της Intergraf, ιδίως όσον αφορά την κατάρτιση ανεξάρτητης μελέτης για την ανάπτυξη τεχνολογίας (τεχνολογίας εκτυπώσεων καθώς και τεχνολογίας για κινητές συσκευές και το Διαδίκτυο), τις δημογραφικές επιρροές και τη συμπεριφορά των καταναλωτών.

6.   Οι προκλήσεις για τους βιβλιοπώλες

6.1   Έχουν προκύψει δυσκολίες λόγω της επιβολής εδαφικών περιορισμών από τους μεγάλους εμπόρους λιανικής στις ηλεκτρονικές πωλήσεις τους. Τα καθιερωμένα συστήματα διανομής παρακάμπτονται, πράγμα πολύ σημαντικό, καθώς διαμορφώνεται μια νέα ηγεμονία ηλεκτρονικών ψηφιακών βιβλιοπωλείων.

6.2   Τα παραδοσιακά βιβλιοπωλεία είναι σημαντικά από πολιτιστική άποψη, καθώς διατηρούν προσωπική επαφή/σχέση με τους καταναλωτές και στο επιγραμμικό περιβάλλον, προσφέροντας υπηρεσίες που δεν μπορεί να προσφέρει το Διαδίκτυο.

6.3   Τα βιβλιοπωλεία σήμερα χρησιμοποιούνται ως εκθεσιακοί χώροι για βιβλία που στη συνέχεια αγοράζουν οι καταναλωτές ηλεκτρονικά – παρέχοντας έτσι δωρεάν μάρκετινγκ και προώθηση στους ηλεκτρονικούς ανταγωνιστές τους. Ορισμένοι παραδοσιακοί βιβλιοπώλες, ωστόσο, χρειάζονται επιμόρφωση, διότι δεν διαθέτουν γνώσεις σχετικά με τα επιγραμμικά κοινωνικά μέσα και πρέπει να είναι καινοτόμοι όσον αφορά το μάρκετινγκ και την επιλογή προϊόντων. Τα πρότυπα στον ψηφιακό κόσμο εξακολουθούν να είναι αδύναμα: παραδείγματος χάριν, ενώ ουσιαστικά όλα τα έντυπα βιβλία έχουν ISBN, δεν ισχύει το ίδιο για όλα τα ηλεκτρονικά βιβλία.

6.4   Πρέπει να επιδιωχθούν και να ενθαρρυνθούν συνεργίες μεταξύ των ευρωπαϊκών ενώσεων βιβλιοθηκών και των βιβλιοπωλών. Η ψηφιοποίηση δημιουργεί κατά κάποιον τρόπο προστριβές μεταξύ βιβλιοπωλών και εκδοτών που ανησυχούν για την πειρατεία ηλεκτρονικών βιβλίων, αφενός, και τις βιβλιοθήκες που επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενθουσιασμό για την προώθηση του δανεισμού ηλεκτρονικών βιβλίων, αφετέρου. Πρέπει να επισημανθεί, να εφαρμοστεί πρακτικά και να επιβληθεί από όλα τα μέρη η νομική διάκριση μεταξύ δανεισμού (έντυπων βιβλίων) και ηλεκτρονικού δανεισμού. Πρέπει να εξεταστεί από τα ενδιαφερόμενα μέρη μια ρύθμιση που να συνδυάζει εγγενείς διασφαλίσεις κατά της πειρατείας και διευκόλυνση του ηλεκτρονικού δανεισμού για την επίτευξη νόμιμου δανεισμού από τις βιβλιοθήκες.

6.5   Με τη διττή κυριαρχία τους στην αγορά όσον αφορά τις πλατφόρμες πωλήσεων και τις συσκευές ηλεκτρονικής ανάγνωσης (Kindle και iPad), η Amazon και η Apple έχουν αποκτήσει ένα προβάδισμα που τους επιτρέπει να υπαγορεύουν τις τιμές και τους όρους και προϋποθέσεις σε όλους τους υπόλοιπους παράγοντες του κλάδου. Αυτή η μη ευρωπαϊκή κυριαρχία επηρεάζει επίσης αρνητικά τους μικρότερους εκδότες, που δεν έχουν την ισχύ να διαπραγματευτούν τους όρους που επιβάλλουν η Amazon και η Apple.

6.6   Η υιοθέτηση ανοιχτών, διαλειτουργικών προτύπων θα αποτρέψει το «κλείδωμα» των αγορών και τη δημιουργία δεσποζουσών θέσεων από ορισμένους μεγάλους παράγοντες που χρησιμοποιούν επί του παρόντος κλειστές ιδιοκτησιακές τεχνολογίες οι οποίες συνδέουν τη χρήση ορισμένων συσκευών με τους δικούς τους καταλόγους ή το αντίστροφο, αυξάνοντας έτσι τον ανταγωνισμό.

7.   Φορολόγηση και τιμολόγηση

7.1   Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ και του κόσμου εφαρμόζουν μειωμένο συντελεστή ΦΠΑ για τις πωλήσεις έντυπων βιβλίων, αναγνωρίζοντας τα οφέλη της ανάγνωσης στον πολιτισμό, την εκπαίδευση, τις επιστήμες και την κοινωνία, γενικότερα.

7.2   Εντούτοις, στην ΕΕ ισχύει επί του παρόντος ένα καθεστώς που εισάγει διακρίσεις, καθώς οι ηλεκτρονικές εκδόσεις των ίδιων πολιτιστικών προϊόντων φορολογούνται με τους συνήθεις συντελεστές, δημιουργώντας αδικαιολόγητη στρέβλωση μεταξύ συγκρίσιμου περιεχομένου.

8.   Διατήρηση ορφανών έργων και εξαντλημένων εκδόσεων  (8)

8.1   Η ΕΟΚΕ συμφωνεί σε γενικές γραμμές με την προτεινόμενη οδηγία για ένα νομικό πλαίσιο που διασφαλίζει τη νόμιμη, διασυνοριακή Διαδικτυακή πρόσβαση στα ορφανά έργα (9).

8.2   Ελάχιστα κράτη μέλη έχουν εφαρμόσει τη νομοθεσία για τα ορφανά έργα, και ακόμη και σε περίπτωση που υπάρχει σχετική εθνική νομοθεσία, περιορίζει την πρόσβαση των πολιτών που διαμένουν στην εθνική επικράτεια.

8.3   Το άρθρο 5 παράγραφος 2 στοιχείο γ) της οδηγίας για τα δικαιώματα του δημιουργού επιτρέπει στις προσιτές στο κοινό βιβλιοθήκες, στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, στα μουσεία και στα αρχεία να αναπαραγάγουν έργα που προστατεύονται από δικαιώματα δημιουργού χωρίς να ζητούν προηγουμένως άδεια, υπό τον όρο ότι τα εν λόγω ιδρύματα δεν αποσκοπούν, άμεσα ή έμμεσα, σε κανένα οικονομικό ή εμπορικό όφελος και η διαδικασία τηρεί τη δοκιμή τριών βημάτων της Βέρνης· ωστόσο, οποιαδήποτε άλλη διάθεση στο κοινό μέσω του Διαδικτύου απαιτεί προηγούμενη άδεια για τα δικαιώματα.

8.4   Όσον αφορά τα έργα που δεν κυκλοφορούν πλέον στο εμπόριο, οι εκδότες βιβλίων ξεκίνησαν διάλογο που οδήγησε στην υπογραφή ενός Μνημονίου Συμφωνίας σχετικά με τις «Βασικές αρχές ψηφιοποίησης και διάθεσης έργων που δεν κυκλοφορούν πλέον στο εμπόριο» από όλα τα εμπλεκόμενα ενδιαφερόμενα μέρη. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει νομική δομή για την αναγνώριση αυτών των εθελούσιων διασυνοριακών συμφωνιών μεταξύ των διάφορων ενδιαφερόμενων φορέων για τα έργα που δεν κυκλοφορούν στο εμπόριο.

8.5   Η επιτυχής ολοκλήρωση του εν λόγω διαλόγου θα ενθαρρύνει την ανάπτυξη ψηφιακών βιβλιοθηκών όπως η Europeana και άλλα δημόσια ιδρύματα που εκτελούν αποστολές δημοσίου συμφέροντος.

8.6   Το σύστημα ARROW που δημιουργήθηκε από μια κοινοπραξία ενδιαφερόμενων μερών της βιομηχανίας βιβλίων με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρέχει μια πρακτική λύση με τη δημιουργία ενός οικονομικά αποδοτικού εργαλείου που επιτρέπει στους χρήστες να βρίσκουν γρήγορα και αποτελεσματικά πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση των δικαιωμάτων ενός έργου και τους δικαιούχους αυτού.

8.7   Οι συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα μεταξύ βιβλιοθηκών και εκδοτών μπορεί να αυξήσουν την πρόσβαση σε βιβλία που κυκλοφορούν ακόμη στο εμπόριο μέσω των ψηφιακών βιβλιοθηκών. Έχουν δημιουργηθεί ήδη πολλές τέτοιες συμπράξεις.

8.8   Πρέπει να συζητηθεί από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη το ζήτημα της κατάθεσης πνευματικών δικαιωμάτων για ηλεκτρονικά βιβλία με στόχο την εξισορρόπηση των συμφερόντων των βιβλιοθηκών για τη συλλογή, διατήρηση και διάθεση των εν λόγω ηλεκτρονικών βιβλίων, με διασφαλίσεις κατά της καταχρηστικής ηλεκτρονικής διάδοσης.

9.   Γλώσσα και κινητικότητα

9.1   Δεδομένου ότι η γλώσσα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των εκδόσεων, η εκδοτική βιομηχανία βιβλίων χαρακτηρίζεται από εγγενή ζητήματα κινητικότητας, ιδίως όσον αφορά τους μικρομεσαίους εκδότες.

9.2   Εξαιρουμένων των εκδοτών αγγλικής γλώσσας, οι εκδότες βιβλίων και οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις όσον αφορά τη μετακίνηση από ένα κράτος μέλος σε άλλο, καθώς οι περισσότερες ΜΜΕ στον κλάδο των εκδόσεων είναι κυρίως μεσαίου μεγέθους ομάδες που πραγματοποιούν εκδόσεις σε μία μόνο γλώσσα (10).

9.3   Ορισμένες από τις νέες αναπτυσσόμενες πλατφόρμες ηλεκτρονικών βιβλίων λειτουργούν ως φραγμοί στη γλωσσική κινητικότητα. Ο μεγαλύτερος παραγωγός συσκευών ηλεκτρονικής ανάγνωσης –η Amazon, μια αμερικανική εταιρεία– αρνείται την πρόσβαση σε όλες τις μειονοτικές γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων 18 από τις 23 επίσημες γλώσσες της ΕΕ, στη συσκευή ηλεκτρονικής ανάγνωσης της εταιρείας Kindle, γεγονός που ουσιαστικά αποκλείει τη λογοτεχνία 18 γλωσσών της ΕΕ από τη μεγαλύτερη πλατφόρμα ηλεκτρονικών βιβλίων στον κόσμο.

10.   Για έναν σίγουρο και ενημερωμένο καταναλωτή

10.1   Η σχέση των καταναλωτών με το βιβλίο αλλάζει καθώς η αποθήκευση ψηφιακών βιβλίων δεν αφήνει φυσικά ίχνη· η αγορά βιβλίων γίνεται άμεσα.

10.2   Η ΕΟΚΕ πιστεύει πως όλες οι πολιτικές πρωτοβουλίες ΔΔΙ πρέπει να αναγνωρίζουν τους καταναλωτές ως συναφή ενδιαφερόμενα μέρη στον διάλογο για τα ΔΔΙ.

10.3   Η δημιουργία μιας διττής πραγματικότητας ψηφιακών και έντυπων βιβλίων πρέπει να επιτευχθεί σταδιακά και κατά τρόπο που να συνάδει με τη βιωσιμότητα του κλάδου των έντυπων εκδόσεων. Μεγάλος αριθμός ευρωπαίων πολιτών εξακολουθεί να μην αισθάνεται άνετα όσον αφορά την πραγματοποίηση ηλεκτρονικών συναλλαγών ή/και την πρόσβαση και κατανάλωση ψηφιακού περιεχομένου. Μέτρα για την απόκτηση εμπιστοσύνης και τον περιορισμό του ψηφιακού χάσματος μπορούν να συμβάλλουν στην αύξηση της κοινωνικής ένταξης.

10.4   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το Ευρωπαϊκό Γραφείο Ενώσεων Καταναλωτών (BEUC) για την αναγνώριση της ουδετερότητας των δικτύων ως ρυθμιστικής αρχής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αξιοποιήσει το συνεχιζόμενο έργο του Φορέα Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών για τις Ηλεκτρονικές Επικοινωνίες (BEREC) και να υιοθετήσει μια δεσμευτική πράξη που θα διασφαλίζει τη συνεκτική και αποτελεσματική προστασία της ουδετερότητας των δικτύων σε ολόκληρη την Ευρώπη.

11.   Πρόσβαση στην αγορά για τις ΜΜΕ

11.1   Η πανευρωπαϊκή κυριαρχία των αλυσίδων βιβλιοπωλείων έχει επιφέρει ορισμένους περιορισμούς όσον αφορά την πρόσβαση στην αγορά των μικρότερων εκδοτών. Εκδότες που δεν διαθέτουν την απαιτούμενη οικονομική δύναμη για να διαπραγματευτούν την παρουσία τους στις αλυσίδες διαπιστώνουν ότι η πρόσβασή τους στους καταναλωτές αποκλείεται σε μεγάλο βαθμό λόγω της ανεπαρκούς εκπροσώπησής τους στα ράφια των βιβλιοπωλείων.

11.2   Στον κλάδο των εκδόσεων, παραδοσιακά, οι μικροί εκδότες ήταν η εστία της καινοτομίας και της δημιουργικότητας, η δε περιορισμένη τους πρόσβαση στην αγορά μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη ζωτικότητα αυτού του δημιουργικού κλάδου.

11.3   Οι εκδότες εξειδικευμένων βιβλίων βασίζονται συχνά σε χρηματοδότηση και σε επιδοτήσεις για τη συνεχιζόμενη οικονομική τους ύπαρξη.

11.4   Ο κλάδος των επιχειρήσεων, και δη οι ΜΜΕ, πρέπει να επενδύσουν στην έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία (11), με την υποστήριξη των κατάλληλων νομικών, διοικητικών, φορολογικών και οικονομικών συνθηκών-πλαισίων.

11.5   Σήμερα, μόλις το 8 % των ευρωπαϊκών ΜΜΕ δραστηριοποιούνται σε άλλα κράτη μέλη. Το 92 % των επιχειρήσεων είναι πολύ μικρές επιχειρήσεις (12) που δραστηριοποιούνται σε πολύ διαφορετικές αγορές· συνεπώς, απαιτείται μεγαλύτερη εστίαση στη Small Business Act για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερων αναγκών τους.

11.6   Η εκδοτική βιομηχανία βιβλίων παρουσιάζει ιδιαιτερότητες όσον αφορά την εξάρτησή της για την οικονομική ανεξαρτησία της από έναν σχετικά μικρό αριθμό ευπώλητων βιβλίων. Αυτά με τη σειρά τους επιδοτούν τα λιγότερο εμπορικά βιώσιμα αλλά πολιτιστικά και κοινωνικά απαραίτητα λογοτεχνικά είδη.

11.7   Οι ΜΜΕ στον εκδοτικό κλάδο χρειάζονται οικονομική και οργανωτική βοήθεια καθώς το κοστολογικό μοντέλο για την εναλλακτική λογοτεχνία σπανίως είναι οικονομικά βιώσιμο. Επίσης, οι περισσότερες ΜΜΕ στον κλάδο των εκδόσεων δεν διαθέτουν τους πόρους για την υποβολή βιώσιμων προτάσεων με στόχο την πρόσβαση σε χρηματοδότηση Ε&Α από την ΕΕ.

11.8   Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σπουδαιότητα μιας πιο ολοκληρωμένης ενιαίας αγοράς υπηρεσιών στη στρατηγική «Ευρώπη 2020» (13). Αυτό είναι απαραίτητο για να μπορούν οι εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ της εκδοτικής βιομηχανίας βιβλίων να αναπτυχθούν και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας.

---

(1)  COM(2010) 2020 τελικό.

(2)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας/ΓΕΕΑ», ΕΕ C 376 της 22.12.2011, σ. 62.

(3)  Ψήφισμα του Συμβουλίου, 25.9.2008 (ΕΕ C 253 της 4.10.2008).

(4)  Ανακοίνωση της Επιτροπής, 11 Σεπτεμβρίου 2009: «Ενίσχυση της επιβολής των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας στην εσωτερική αγορά» – COM(2009) 467 τελικό.

(5)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας/ΓΕΕΑ», EE C 376 της 22.12.2011, σ. 62.

(6)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Φορολογίας και Τελωνειακής Ένωσης, Report on EU Customs enforcement of intellectual property rights – 2009, http://ec.europa.eu/taxation_customs/resources/documents/customs/customs_controls/counterfeit_piracy/statistics/statistics_2009.pdf. Technopolis (2007), Effects of counterfeiting on EU SMEs, http://ec.europa.eu/enterprise/enterprise_policy/industry/doc/Counterfeiting_Main%20Report_Final.pdf. http://counterfeiting.unicri.it/report2008.php. Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας/ΓΕΕΑ», EE C 376 της 22.12.2011, σ. 62

(7)  Ευρώπη 2020: Στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, 3.3.2010.

(8)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα: «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με ορισμένες επιτρεπόμενες χρήσεις ορφανών έργων», EE C 376 της 22.12.2011, σ. 66.

(9)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας/ΓΕΕΑ», EE C 376 της 22.12.2011, σ. 62.

(10)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Τρόποι στήριξης των ΜΜΕ για την προσαρμογή τους στις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς», EE C 255 της 22.9.2010, σ. 24–30.

(11)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Επενδύσεις στη γνώση και την καινοτομία», EE C 256 της 27.10.2007 σ. 17,

(12)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Ανασκόπηση της πρωτοβουλίας “Small Business Act” για την Ευρώπη», ΕΕ C 376 της 22.12.2011, σ. 51.

(13)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Ενιαία αγορά υπηρεσιών», EE C 318 της 29.10.2011, σ. 109-112.

---